20. F. W. Woolworth

Năm hai mươi mốt tuổi,
Barbara Hutton làm một tiệc đãi khách. Không khí trong nhà đầy âm nhạc du dương
và các danh ca bực nhất hát lên những bài tình tứ. Nàng mới hưởng được một gia
tài khoảng hai chục triệu Mỹ kim thì ngại gì mà không tiếp tân một cách sang
trọng? 

Hai chục triệu Mỹ kim đó
ở đâu ra? Thưa, do chứng chi tiêu lặt vặt của hàng triệu người Mỹ. 

Nàng là cháu nội ông
Frank Woolworth và mỗi lần một người Mỹ tiêu một cắc trong một cửa hàng
"giá độc nhất của Woolworth" thì một phần số tiền đó vào trong túi
của thiếu nữ mỹ miều tóc hung hung đó. 

Frank Woolworth đã làm
cách nào để gây gia tài đồ sộ đó? Thưa bạn, là nhờ ông được một điều may từ hồi
mới khởi sự làm ăn: điều may đó là ông nghèo. Nghèo làm cho bước đầu khó khăn.
Muốn có một tài sản trung bình thì tất nhiên là sinh trong một gia đình giàu
lợi hơn là sinh trong một gia đình nghèo. Nhưng nếu muốn có một tài sản phi
thường, một gia sản khổng lồ, thì vấn đề lại khác. Cần phải có một óc thực tế,
một nghị lực, một lòng hăng hái đặc biệt, mà những đức tính đó rất ít khi thấy
trong hạng người khởi sự làm ăn một cách dễ dàng. 

Cho nên phần đông các
nhà tỷ phú đều có bước đầu gian nan. Frank Woolworth sống trong một trại ruộng
gần Watertown
và nghèo khổ tới nỗi mỗi năm phải đi đất sáu tháng: mùa đông gió bấc lạnh như
cắt mà không có tiền mua một chiếc áo bành tô nữa. 

Cảnh nghèo giúp ông được
nhiều việc lớn: nó gây cao vọng cho ông và làm ông nhiệt tâm muốn tiến tới. Ông
ghét đời sống trong trại ruộng, muốn đi buôn. Cho nên năm hai mươi mốt tuổi,
ông đóng một con ngựa cái già vào một chiếc xe chạy trên tuyết rồi tới Carthage ở tiểu bang Nữu
Ước, ngừng trước mỗi cửa hàng để xin việc. Nhưng không ai muốn mướn ông hết.
Ông cục mịch quá, chậm chạp quá. Ai lại tóc không hớt mà áo thì để hở
ngực. 

Sau cùng, một nhân viên
hỏa xa chịu dùng ông. Nhân viên đó ngoài việc sở ra, còn trử đồ tạp hóa trong
một cái kho. Frank Woolworth chịu làm không công để học nghề. 

Sau ông xin một chân
trong một tiệm bán đồ trang sức. Mặc dầu đã hai mươi mốt tuổi, chủ tiệm không
tin rằng ông có đủ tư cách để tiếp khách. Người ta muốn giao cho ông việc dậy
sớm đốt lửa, quét cửa hàng, lau kính, và đi giao đồ. Ông không có quyền đứng
bán, trừ những giờ đông khách, như buổi trưa, lại thêm chủ tiệm không muốn trả
công cho ông trong sáu tháng đầu. Ông đáp rằng, trong mười năm làm mướn ở trại
ruộng, ông đã dành được năm chục Mỹ kim, tất cả gia tài của ông chỉ có bấy
nhiêu thôi, nhưng ông bằng lòng làm không công trong ba tháng đầu vì có số tiền
đó đủ ăn rồi, từ tháng thứ tư trở đi thì ông xin được lãnh mỗi ngày năm cắc.
Chủ tiệm bằng lòng, tới khi ông được lãnh mỗi ngày năm cắc thì người ta bắt ông
làm việc mười lăm giờ một ngày, tính ra mỗi giờ vào khoảng ba xu. 

Sau cùng ông kiếm việc
trong một hãng khác, tiền công mỗi tuần mười Mỹ kim, và ông phải ngủ dưới hầm,
với một khẩu súng lục ở dưới gối để coi chừng kẻ trộm. Đời ông lúc đó như một
cơn ác mộng. Chủ tiệm hành hạ ông, đánh đập ông, mắng ông là đồ vô dụng, rút
tiền công xuống và dọa tống cổ ra cửa. Frank Woolworth hoàn toàn thất vọng. Tin
rằng không sao thành công được, ông về trại ruộng, thần kinh suy loạn và suốt
một năm chẳng làm được việc gì cả. 

Bạn thử tưởng tượng. Con
người sau này thành nhà buôn lớn nhất thế giới đó, thất vọng tới nỗi bỏ ý định
làm ăn mà đi về ruộng nuôi gà. 

Rồi một hôm, ông ngạc
nhiên vô cùng, một người chủ cũ sai người kiếm ông, muốn giao việc cho ông. Hôm
đó là một ngày tháng ba, lạnh buốt, ở cuối thế kỷ trước. Mặt đất phủ tuyết dày
tới non một thước. Ông thân sinh ra ông chở khoai tây ra chợ bán, ông leo lên
xe, ngồi trên đống khoai, ra Watertown,
ông sắp bước vào một nghề nó đưa ông tới cảnh giàu sang, quyền thế ngoài tất cả
những hy vọng hão huyền nhất của ông. 

Bí quyết thành công của
ông ở đâu? Trước hết, ông có một ý, một ý mới mẻ. Ông mượn ba trăm Mỹ kim và
lập một cửa hàng ở Nữu Ước tại đó không có một món gì bán quá năm xu. Mới đầu
thất bại hoàn toàn. Mỗi ngày không lời được trên hai Mỹ kim rưỡi. Ông mở bốn
tiệm thì phải đóng cửa ba tiệm. 

Nhưng lần đầu ông thành
công. Ý đó hay, cách thực hành cũng đúng, bấy nhiêu đủ cho ông tin chắc rằng
ông sẽ thịnh vượng. Nhưng bấy nhiêu chưa đủ cho ông thành một tỷ phú, bí quyết
thành tỷ phú của Woolworth cũng như bí quyết thành tỷ phú của Rockefeller, là
gom góp vốn mà không phải đi vay, nói một cách khác là kiếm được lời thì đập cả
vào vốn. 

Nhất định không chịu mang
nợ, ông cứ khuếch trương rất từ từ công việc làm ăn, trong mười năm đầu chỉ mở
mười chi nhánh thôi. Rốt cuộc, ông thành một trong những người giàu nhất Hoa
Kỳ. 

Ông cất một ngôi nhà cao
nhất thời đó làm phòng giấy. Ông trả tiền mặt ngôi nhà đó mười bốn triệu Mỹ
kim, mua một cái đ àn ống giá năm trăm ngàn Mỹ kim, và bắt đầu sưu tầm những di
vật của Nã Phá Luân. 

Hồi ông trẻ và nghèo,
chịu bao nỗi thất bại đến hết tin ở tài mình nữa, thì bà cụ thân sinh ra ông
quàng vai ông bảo: 

- Cứ vững chí, con, thế
nào con cũng sẽ thành công.