8. Edward Bok

 Một hôm một em nhỏ đói,
ở trường về, ngừng trước một tiệm bánh, thèm thuồng nhìn những ổ bánh mì nóng
và những bánh ngọt phết kem. 

Người bán hàng thấy vậy,
đi ra, hỏi: 

- Sao? Em thấy có vẻ
ngon lắm, phải không? 

Em nhỏ Hòa Lan đó
đáp: 

- Nếu tấm kính không dơ
thì còn có vẻ ngon hơn nữa. 

Người bán hàng
bảo: 

- Em nói đúng. Em chùi
nó được không? 

Thế là em Edward Bok
lãnh được việc làm đầu tiên trong đời em. Mỗi tuần người ta trả em có năm cắc,
nhưng đối với em thì bấy nhiêu là cả một kho tàng rồi! Cha mẹ em nghèo tới nỗi
ngày nào em cũng phải đi lượm những mảnh than vụn từ trên xe cam nhông rớt
xuống đường, xuống rãnh. 

Em nhỏ đó, Edward Bok,
không biết một tiếng Anh nào khi đặt chân lên đất Mỹ, và nghe thầy giáo giảng
bài, em không hiểu gì hết. Em chỉ học có sáu năm, vậy mà sau này làm giám đốc
một tạp chí, đã thành công nhất trong nghề làm báo ở Mỹ. 

Edward Bok thú rằng ông
không biết chút gì về sở thích của phụ nữ, mặc dầu vậy, ông đã sáng lập một Tạp
chí phụ nữ lớn nhất thế giới mà số trang và số in cứ mỗi ngày một tăng. Ngày mà
ông giao công việc quản lý cho người khác để về nghỉ, thì tạp chí in hai triệu
số mỗi tháng và nội tiền quảng cáo cũng đã đem cho ông một triệu Mỹ kim mỗi kỳ
rồi. 

Edward Bok làm chủ nhiệm
tờ Ladie s Home Journal trong ba chục năm. Khi ông thôi làm báo, ông viết tiểu
sử ông trong cuốn The Americazination of Edward Bok. 

Sau khi chùi kính cho
tiệm bánh mì, ông làm đủ các nghề khác nhau, ta có thể nói là ông sưu tập mọi
nghề một cách hăng hái như thanh niên sưu tập cò vậy. Sáng thứ Bảy ông bán báo.
Chiều thứ Bảy và ngày Chủ Nhật ông đem nước chanh và các đồ giải khát cho những
du khách du lịch ở các bến xe ngựa. Tối Chủ Nhật ông viết truyện tình cho một
tờ báo trong miền. Tóm lại, ngoài giờ học, ông làm mọi việc để kiếm tiền từ sáu
tới hai chục Mỹ kim mỗi tuần. Lúc đó ông mười hai tuổi và qua ở Mỹ chưa được
sáu năm. 

Mới mười ba tuổi mà ông
đã phải thôi học, vào làm chân sai vặt trong phòng giấy ở hãng Western Union. Nhưng không lúc nào ông không học thêm,
ông nhất định tự học, Ông đi bộ tới hãng cho khỏi tốn tiền xe, và nhịn bữa trưa
để mua một cuốn Tự điển danh nhân Hoa Kỳ. Rồi ông làm một việc lạ lùng: ông đọc
tiểu sử những danh nhân đương thời và cả gan viết thư xin họ cho biết chi tiết
về tuổi thơ của họ. Ông viết cho đại tướng James A. Garfield, lúc đó ứng cử
chức tổng thống, hỏi đại tướng có phải hồi nhỏ đã phải kéo tàu buồm nhỏ trên
các kênh không. Ông lại viết cho đại tướng Grant hỏi về một trận nào đó. Grant vẽ
một bản đồ cho coi, còn mời thằng nhãi mười bốn tuổi tới ăn cơm và nói chuyện
trọn buổi với mình nữa. 

Thành thử cậu bé kiếm
được sáu đồng hai cắc rưỡi đó làm quen được với những người nổi danh nhất đương
thời. Cậu lại thăm Emerson, Philip Brooks, Oliver Wendell Holmes, Longfellow,
phu nhân Lincoln lúc đó đã góa, thăm Louia May
Alcott và tướng Sherman. 

Sự quen biết các danh
nhân đó ảnh hưởng quyết định đến sự biến chuyển của Edward Bok. Một người rất
có thiên tư mà không được sống gần các giới chỉ huy, có khi phải đợi rất lâu
mới tiếp xúc được với những người biết nhận tài năng của mình. Điều này còn tai
hại hơn: có thể rằng chính người đó không biết mình có tài, không ngờ nổi mình
làm việc này việc nọ, thành thử uổng sức trong những năm trẻ trung để làm những
việc tầm thường, rồi về già mới được thi thố tài năng, nếu không chết sớm mà
phí cả một đời. Sáng kiến của Edward Bok tỏ rằng ông không chịu đứng lâu một
chỗ, khi chỗ đó không xứng với tài ông. Tức khắc ông làm quen được với những
người chỉ huy thế giới, hiểu được cách họ nhìn đời, sự quen thuộc đó quý báu vô
cùng đối với một ông chủ báo. 

Một hôm ở ngoài đường,
Edward Bok thấy một người mở một bao thuốc lá, rút tấm hình ra coi rồi liệng
đi. Bok thấy là hình người, lượm lên xem, thì ra một chính khách có danh, phía
sau để trắng. Ông nghĩ: 

"Nếu chép ở sau tấm
hình ít hàng tiểu sử của nhân vật thì có lẽ hình không bị liệng như
vậy". 

Ông bèn nảy ra một ý.
Hôm sau ông bỏ bữa cơm trưa, đi ngay lại nhà xuất bản đã in những hình đó. Ông
thuyết người chủ, giọng hăng hái và quyết tín đến nỗi người đó xiêu lòng, nhờ
ông viết cho một trăm tiểu sử danh nhân, mỗi tiểu sử một trăm chữ, tiền nhuận
bút là mười Mỹ kim. Chẳng bao lâu người đó cậy ông viết nhiều quá, ông phải
kiếm vài người cộng tác, trả cho họ một nữa tiền, nghĩa là năm Mỹ kim mỗi tiểu
sử. 

Rồi ông bỏ luôn chân gác
cửa, nhào vô nghề xuất bản. 

Năm ông đi Philadelphie
để lãnh việc nhận quản lý tạp chí Ladie s Home Journal. Ông đúng hai mươi sáu
tuổi. Năm ông đóng cửa phòng giấy của ông lần cuối cùng và bảo:"Thôi, từ
nay không trở lại đây nữa" thì ông đúng năm mươi sáu tuổi, đương lúc tinh
thần còn tráng kiện. 

Trong ba chục năm đó,
ông đã tự tạo được một địa vị độc nhất trong nghề làm báo ở Hoa Kỳ. Ông đã giàu
lớn, nhưng không phải chỉ vì ông nhiều tiền mà gọi ông là thành công
được. 

Nào ta thử xét xem
Edward Bok đã giúp mỗi người Hoa Kỳ được những gì. 

Trước hết, thức ăn được
tinh khiết hơn là nhờ những bài báo của tạp chí ông hô hào sự kiểm soát thực
phẩm. Thành phố Hoa Kỳ sạch sẽ hơn, hợp vệ sinh hơn nhờ ông đã bỏ tiền ra gây
một dư luận mạnh mẽ chống sự chất rác thành đống trong châu thành. Nhà cửa ngày
nay xây cất và trang hoàng cũng đẹp hơn xưa nhờ những bài mạt sát kiểu nhà vừa
xấu vừa đắt tiền của thế kỷ trước. 

Ông thành công đến nỗi
Tổng Thống Theodore Roosevelt khen rằng: Edward Bok là người độc nhất mà tôi
biết đã dùng phương pháp cải thiện mà thay đổi hẳn cách ở của cả một dân
tộc. 

Mười năm cuối trong đời
ông, sau khi về nghỉ rồi, ông lập vườn, mua hàng ngàn củ uất kim hương ở quê
hương ông là Hòa Lan đem trồng hai bên đường cho vui mắt khách qua đường. Ông
cho trồng hồng lên những bãi cỏ chung quanh các ga xe lửa. 

Nhưng lâu đài nổi danh
và lâu bền nhất của ông là ngôi tháp lạ lùng Singing Tower
ở Floride. Chỗ mà hồi xưa chỉ là một khoảng cát khô khan trên một ngọn đồi cao
nhất ở Floride thì bây giờ thành nơi ẩn náu của loài chim, thành một vùng xanh
mướt, có hàng trăm ngàn cây lớn nhỏ. Và vượt lên rừng cây đó là một ngôi tháp
có chuông cao khoảng sáu chục thước, xây bằng cẩm thạch hồng, tháp đó in bóng
lên mặt hồ trong veo, mát mẻ ở dưới chân. 

rmal' a
�e
�Wg
nt-size:9.0pt;font-family:Verdana;
mso-fareast-font-family:"Times New Roman";color:black'>Năm 1908 ông chế tạo
xong chiếc phi cơ thứ nhất trong một nhà thờ bỏ hoang ở Santa Ana, xứ
Californie mà ông phải mướn mỗi tháng mười hai Mỹ kim. Thân phụ ông mắc cỡ vì
có đứa con điên điên khùng khùng bán xe hơi kiếm được rất nhiều tiền thì không
chịu lại bỏ phí thì giờ chế tạo những máy để bay. Thanh niên trong tỉnh thấy
ông bỏ ăn, bỏ ngủ, không biết là ngày lễ, ngày nghỉ là gì, cặm cụi hết tháng
hết năm, cũng chế giễu ông nữa. Một bà già nọ lại thuyết thân mẫu ông để cụ bảo
ông bỏ cái ý của ma quỷ đó đi. 

- Nếu thượng đế muốn cho
loài người bay được thì đã cho chúng ta cặp cánh rồi, phải không cụ? 

Chỉ mỗi có một người
khuyến khích ông là thân mẫu ông. Cụ nhớ lại giấc mộng của cụ. Cụ tin chắc con
cụ sẽ bay được. Mỗi đ êm cụ cặm cụi với con trong ngôi nhà thờ hoang, cầm chiếc
đ èn dầu chiếu sáng cho con làm. Kẻ tò mò ngó qua cửa sổ xem thằng khùng đó làm
cái trò gì. Ông bực mình sơn các cửa kính không cho ai nhìn qua được nữa. Rồi
ông khóa cửa lại. Nhưng họ vẫn tới để cười, chế ông. Ông lại phải mướn người
coi cửa để ngăn họ đừng tới gần. 

Luôn mười ba tháng như
vậy, hai mẹ con ông làm việc đ êm này qua đ êm khác, cả trong đ êm lễ Giáng
Sinh, cả trong đ êm Nguyên Đán. Nhưng xin bạn đừng phàn nàn cho họ. Công việc
đó không phải là một công việc thường: nó là một sự đam mê. Không phải là một
chuyện đóng một phi cơ mà là chuyện chinh phục thế giới của gió bão, cho một
giấc mộng thành sự thật. Chắc chắn hồi ấy ông sống vui thích hơn một ông vua
hoặc một nhà triệu phú rất nhều. Có lần ông bảo tôi rằng mười ba tháng đó là
quãng đời đẹp nhất của ông. 

Ông lắp một động cơ hai
mã lực vào phi cơ của ông. Muốn cho nhẹ, ông thay cái vỏ gang bằng một cái vỏ
đồng. Ông phải đẽo sáu chiếc chong chóng mới được một cái vừa ý. 

Sau cùng phi cơ đóng
xong. Phải phá một vài mảng tường của nhà thờ rồi ngày cuối tháng bảy năm 1909,
vào nửa đ êm, Glenn Martin và hai người phụ tá, đẩy máy bay ra ngoài, cho ngựa
kéo nó lên đường cái hơn năm cây số nữa, tới một cánh đồng để sáng sớm hôm sau
bay thử. Sở dĩ phải kéo ban đ êm như vậy là để cho ngựa không thấy hình thù kỳ
dị của nó mà hoảng hốt. 

Tinh sương ngày mùng một
tháng tám năm 1909, Glenn Martin leo lên phi cơ, mở máy, động cơ nổ vang trời.
Ông lên số, máy ông rung chuyển mạnh, đâm xiên đâm xẹo, rồi thì, ôi phép mầu!
Nó cất cánh được. Em nhỏ Glenn Martin xưa làm diều trong nhà bếp ở Kansas nay đã bay được.
Phút đó là phút quan trọng nhất đời ông. 

Sau ông đóng những chiếc
China Clipper, tức những phi cơ đầu tiên đã vượt Thái Bình Dương và đóng rất
nhiều phi cơ chiến đấu. 

Đời ông là một tấm gương
sáng cho ta thấy năng lực phi thường của một ý chí chuyên chú vào một mục đích
độc nhất. Mới rồi ông nói với tôi: 

- Nếu ông lựa một con
đường và không khi nào quên mục đích của ông thì dù con đường khó khăn, lởm
chởm đến đâu, rốt cuộc thế nào ông cũng tới được một nơi nào đó.