Ôrôzơkun từ chỗ sông cạn về, dắt cương con ngựa đã được tháo khỏi cây gỗ. Con vật đi khập khễnh một chân trước. Mấy người đàn bà lẳng lặng nhìn y đến gần sân. Họ vẫn chưa đoán được những gì đã diễn ra trong tâm hồn Ôrôzơkun, chưa đoán được hôm ấy y sản xuất đem đến cho họ những tai hoạ, những nỗi sợ như thế nào…

Chân đi đôi ủng ướt lép nhép, quần ướt sũng, y tới gần họ bằng những bước đi ì ạch, nặng nề, cau có gườm gườm nhìn họ. Bêkây, vợ y lo lắng:

- Mình làm sao thế? Có chuyện gì xảy ra? Người mình ướt sũng cả thế kia?

Cây gỗ trôi mất rồi chăng?

- Không. – Ôrôzơkun gạt đi. – Này, cầm lấy. – Y trao dây cương cho Gungiaman – Đưa ngựa vào chuồng. – Còn y thì đi về phía cửa. – Vào nhà đi. – Y bảo vợ.

Bà già toan đi theo vợ chồng y, nhưng Ôrôzơkun không cho bà bước chân lên ngưỡng cửa.

- Bà đi đi, bà già. Bà không có việc gì làm ở đây. Về nhà bà đi và đừng có bén mảng đến đây.

- Anh làm gì thế? – Bà lão bực bội. – Thế là thế nào? Còn ông lão nhà ta thì sao vậy? Có chuyện gì xảy ra?

- Hỏi ông ấy thì biết. – Ôrôzơkun trả lời.

Trong nhà, Bêkây cởi quần áo ướt cho chồng, đưa cho y chiếc áo lông, bê ấm xamôva vào và rót trà ra cái bát.

- Không cần, - Ôrôzơkun phác một cử chỉ khước từ. – Cho rượu đây.

Chị vợ lấy ra một chai nửa lít còn nguyên, rót rượu vào cốc.

- Rót đầy vào. – Ôrôzơkun ra lệnh.

Sau khi ngửa cổ nốc một hơi hết cạn cốc vôtka, y quấn chiếc áo lông, nằm lên tấm dạ, bảo vợ:

- Mày không phải là vợ tao, tao không phải là chồng mày. Đi đi. Đừng có bén mảng đến nhà này nữa. Đi đi, trong lúc còn chưa muộn.

Bêkây thở dài, ngồi xuống giường và theo thói quen, gạt nước mắt, khẽ nói:

- Lại thế rồi ư?

- Lại cái gì? – Ôrôzơkun gầm lên. – Xéo khỏi đây!

Bêkây nhảy bổ ra khỏi nhà, và như mọi lần, vặn hai tay vào nhau, gào vang khắp sân:

- Tôi sinh ra trên đời để làm gì kia chứ, rõ khốn khổ cái thân tôi…

Trong lúc đó ông già Mômun cưỡi Alabas phóng đến với cháu. Alabas là con ngựa chạy nhanh. Nhưng ông Mômun vẫn đến muộn mất hơn hai tiếng đồng hồ. Ông gặp cháu ở giữa đường. Cô giáo thân hành dẫn thằng bé về nhà. Chính cô giáo ấy, với đôi tay thô kệch, sạm màu nắng gió, với chiếc măng-tô cố cựu cô mặc năm nay là năm năm rồi. Người phụ nữ mệt mỏi nom cau có. Thằng bé đã khóc hết nước mắt từ lâu, hai mắt sưng húp, đi cạnh cô giáo, tay ôm chiếc cặp, nom nó thật thảm hại và tủi nhục. Cô giáo quở trách ông già Mômun thật gay gắt. Ông xuống ngựa cúi đầu đứng trước mặt cô.

Cô giáo nói:

- Cụ không đến đón nó kịp giờ thì đừng đưa cháu đến trường nữa. Đừng trông cậy vào tôi, tôi một nách bốn con.

Mômun lại xin lỗi, lại hứa sẽ không để xảy ra chuyện như thế nữa.

Cô giáo trở lại Giêlêxai, còn hai ông cháu về nhà.

Thằng bé im lặng, ngồi trên ngựa phía trước ông. Ông già không biết nói gì với nó.

- Cháu đói lắm phải không? – Ông hỏi.

- Không ạ, cô giáo đã cho cháu bánh mì. – Thằng cháu trả lời.

- Thế tại sao cháu cứ một mực không nói năng gì?

Thằng bé vẫn không trả lời gì hết.

Ông Mômun mỉm cười ngượng ngập.

- Cháu ông hay giận quá. – Ông nhấc chiếc mũ lưỡi trai của thằng bé ra, hôn lên đỉnh đầu nó và lại đội mũ vào cho cháu.

Thằng bé không ngoảnh lại.

Hai ông cháu cứ đi như thế, cả hai đều buồn bã và trầm lặng. Mômun không để cho Alabas tự ý muốn chạy thế nào thì chạy, ông ghì riết tay cương, không muốn để thằng bé bị xóc trên con ngựa không yên. Vả lại, bây giờ cũng chẳng có việc gì phải vội vàng.

Con ngựa dường như hiểu người ta đòi hỏi gì ở nó: nó phi nhẹ nhàng. Thỉnh thoảng nó thở phì phì, nện móng lộp cộp trên đường. có con ngựa thế này thì nên cưỡi đi một mình, khe khẽ hát, mình hát mình nghe thôi. Thiếu gì điều ngưi ta tự hát cho mình nghe? Hát về những mơ ước không thành, về những năm đã qua, về những gì hồi ấy ta yêu mến… Con người thích thở than luyến tiếc cái thời đã đem theo đi một cái gì vĩnh viễn không bao giờ với tới được nữa. Nhưng thực ra đó là cái gì thì chính con người cũng không hiểu rõ. Nhưng đôi lúc người ta muốn suy nghĩ về cái đó, muốn cảm thấy chính bản thân mình.

Con ngựa hay có nước đi hay, đó là người bạn đường tốt…

Nhìn cái gáy cạo nhẵn của thằng cháu, cái cổ mảnh và đôi tai vểnh lên của nó, ông già Mômun nghĩ rằng cả cuộc đời rủi ro của ông, tất cả những việc làm và những nỗi nhọc nhằn đã qua, tất cả những lo âu buồn phiền trước đây nay chỉ cò để lại cho ông thằng bé này, cái sinh vật còn yếu đuối này mà thôi. Nếu ông còn đủ thời gian gây dựng cho nó nên người thì hay biết bao. Nó mới chỉ như cái bắp ngô non, vậy mà đã gớp ghỉnh ra phết. Giá như nó hồn nhiên hơn, hiền lành hơn… Nó như thế rồi những kẻ như Ôrôzơkun sẽ thù ghét nó và xâu xé nó như lũ sói xâu xé con hưou bị dồn đến chỗ cùng đường…

Rồi ông Mômun chợt nhớ đến mấy con hươu Maran thoáng hiện như những cái bóng lướt qua trong khoảnh khắc, khiến ông lúc ấy đã buột lên tiếng kêu ngạc nhiên sung sướng.

- Con ơi, con có biết gì không? Hươu Maran đã về với chúng ta rồi. – Ông Mômun nói.

Thằng bé hăm hở quay lại nhìn qua vai:

- Thật ư, ông?

- Thật. Chính mắt ông trông thấy. Ba cái đầu.

- Thế hươu từ đâu đến?

- Ông cho là từ bên kia đèo. Ở đấy cũng có những khu rừng cấm. Bây giờ là mùa thu, đường đèo qua lại được, cũng như mùa hè. Và hươu Maran đã đến thăm chúng ta.

- Thế hươu sẽ ở lại với chúng ta chứ?

- Nếu thích thì nó sẽ ở lại. Đừng động đến nó thì nó sẽ ở. Vùng ta có thừa cái ăn cho hươu. Ở đây có thể nuôi được hàng nghìn con hươu Maran…

Hồi xưa, thời Mẹ Hươu Sừng, ở đây có vô vàn hươu…