Chương chín

1

Sáng
tỏ tình với tôi vào một buổi chiều mưa đậm hạt. Chúng tôi ngồi trong một nhà
hàng của Sáng vừa được khai trương cách đây chẵn tuần. Những xác pháo nhợt nhạt
hồng bợt nước dưới trời mưa. Ở tiền sảnh, mấy cô tiếp viên đang cắm lại nhưng
lọ hoa mới. Opening ceremonyt tôi không đến, mặc dầu Sáng nài nỉ. Khi biết anh
quay vốn vào hướng kinh doanh này tôi thực sự không thích.

“Em
sợ anh cạnh tranh với em à?” Sáng đùa.

“Ồ
không.”

“Với
số vốn hiện nay anh không muốn đầu tư vào những chuyện cò con nữa.”

“Tất
nhiên, nhưng không nhất thiết phải là nhà hàng hay vũ trường.”

“Anh
cũng muốn đầu tư vào một tổ hợp khách sạn cho ra hồn, nhưng chưa đủ lực.”

Sáng
đùa đùa nhìn tôi.

“Em
với anh liên doanh nhớ.”

Không
phải dễ dàng chúng tôi nói được về chuyện làm ăn, một chủ đề kiêng kỵ của người
có học. Trong mọi giao tiếp Sáng luôn cư xử rất trí thức. Những kiểu bỗ bã của
bọn nhà giàu mới nổi thật xa lạ ở anh. Phóng khoáng và tế nhị, anh luôn giữ
phong độ kể cả khi dàn xếp những hợp đồng hàng tỉ. Muốn biết rõ về ai nên nhúng
người ấy nhiều lần vào tiền. Cái thứ dung dịch siêu thượng này làm trôi đi tất
cả những màu mè bọc ngoài. Ðạo mạo trở nên hau háu lỗ mãng. Dịu dàng trở nên
chua ngoa cướp giật. Lịch sử nhân loại chứng kiến số người tự tử vì tiền gấp
mười tám lần số người tự tử vì tình. Có phải thế chăng mà đến thời kinh tế thị
trường nền văn minh của chúng ta chết sạch những nhà đạo đức thật. So với Lâm,
Sáng khác hẳn. Tất nhiên, ở mặt nào đó của tri thức, hai ngươi hao hao giống
nhau. Sức hiểu biết uyên bác, sự thông minh nhanh nhạy khi xử lý những vỉa dày
kiến thức. Nhưng do xuất xứ và xuất phát điểm khác nhau nên ở hai người tiềm ẩn
hai phông văn hóa. Lâm là mẫu mực cho kiểu thành đạt trí thức của những năm
cuối bảy mươi đầu tám mươi vất vả, nghèo khổ từ ấu thơ, lập cập bước vào đời đã
chịu nhiều gian nan khắc nghiệt, Lâm đã tìm thấy lối thoát trong việc học hành,
phương tiện thích hợp để “thăng hoa” ra khỏi sự bần hàn. Lâm nạp kiến thức một
cách ích kỷ và lèn chặt quanh nó những luận thuyết đạo đức, triết học mang đầy
tính tư biện. Hơn một lần, tôi đã ngạc nhiên thấy Lâm giấu giếm các tư liệu gốc
mà không hẳn là do may mắn Lâm có được. Tôi những tưởng chỉ trong thương mại
người ta mới đề cao tính sở hữu hay độc quyền. Cách Lâm truyền trao kiến thức
cho học trò cũng ẩn ức một sự ghen tị. Lâm ngại và sợ những người thông minh
như Du. Hoàng cũng thông minh nhưng cậu ta lại là người cả tin. Lâm luôn đúng
trong tất cả hành động của mình nhưng không thể tới đỉnh cao của thành công vì
đã vi phạm một luật căn bản của tự nhiên. Người tính không bằng trời tính.
Trong mọi lĩnh vực đều có sự hên xui gặp thời hoặc nhỡ vận. Những người như ba
tôi, những người như Lâm tính toán giỏi quá, sâu quá. Họ làm một việc bất khả,
định làm thay việc của Thượng đế. Tôi không mê tín, không mù quáng siêu hình.
Kinh nghiệm làm ăn của tôi gặp kinh nghiệm ca dao. “Khôn ngoan chẳng lọ thật
thà. Lừa thưng gạt đấu chẳng qua đong đầy.” Tôi chưa đủ thời gian, chưa đủ độ
sâu sắc để đánh giá Sáng. Hoàng đùa, bảo tôi là đứa hay “soi”, đánh giá không
phải là công việc của con người và càng không phải là công việc của phụ nữ. Hoàng
có lý, nhưng tôi phẩm bình những sự việc của những người xung quanh không nhằm
mục đích xuyên tạc cầu lợi mà chỉ đúc kết riêng cho tôi một đường hướng. Tôi đã
phải trả giá quá đắt cho việc nhìn người nông nổi. Tôi ép mình phải quên những
chuyện nhảm nhí về hoàng tử, công chúa, những con ngựa bay được, những kho tàng
vô giá đột ngột gặp được. Thế kỷ của tôi sống đã hết những chuyện cổ tích và
chỉ còn đầy rẫy xảo thuật, thủ thuật hoặc lãng mạn hơn, ảo thuật. Tôi phải tự
lập ở cuộc đời này quá nhiều rồi, bây giờ có muốn dựa dẫm vào ai cũng không thể
được. Tôi và Sáng quen nhau qua công chuyện làm ăn và tôi hiểu nhanh là Sáng
rất mạnh. Khi một người có mười chỉ tỏ ra có năm đó là người đáng được tôn
trọng. Vậy hơn nữa, có mười chỉ thể hiện một thì thật đáng khâm phục. Sáng là
một chuyên gia kinh tế lão luyện, nhưng những hiểu biết của anh về văn chương
nghệ thuật cũng rất lỗi lạc. Ðấy là nhận xét của Hoàng. Tôi không tin lắm vì
Hoàng là người hay khen, cậu ta bao giờ cũng nói thật tốt về người khác. Và
nữa, trong sâu thẳm Hoàng muốn tôi có một gia đình hoàn thiện. Cậu ta vun vào
lộ liễu. Tôi bảo: “Cậu đúng là đứa ba phải chuyên a dua xu thời.” Hoàng cười
cười, kể cho tôi nghe về xuất xứ của tích ba phải. Ðức Thích Ca Mâu Ni có ba đệ
tử. Một hôm, ba ông ngồi với nhau tranh cãi về chân lý duy nhất. Ðương nhiên
với bản lĩnh từng ông họ luôn bảo vệ được lập luận của mình là chân lý. Cuối
cùng, họ thống nhất đem kiến giải của bản thân trình Ðức Phật nhờ ngài phân xử.
Nghe đệ tử đầu trình bày xong, Ðức Phật nói là ông ta đúng. Tiếp đến người thứ
hai Ðức Phật cũng nói ông này đúng. Người thứ ba cũng vậy. Cả ba cáu quá mắng
sư phụ là đồ ba phải. Tôi phì cười: “Cậu giỏi bịa rồi vơ vào.” Hoàng lém lỉnh
thật, nhưng không phải là tôi không biết ẩn dụ của câu chuyện ấy. Chân lý duy
nhất không nằm ở đâu cả. Hoàng là mẫu người hay tin vào ba cái câu chuyện hư vô
nên dễ tự an ủi bằng những cái siêu hình. Còn tôi, tôi phải nắm bắt chủ giữ
những cái thực, thực đến chua xót. Tôi sống ở mảnh đất gọi là thủ đô Hà Nội, ở
thời gọi là kinh tế thị trường. Cái xấu, cái tốt đều hiện hữu bằng bộ mặt rất
thực. Ðể nhận biết tôi luôn cần tỉnh táo. Tôi không thể tự ru ngủ mình bằng
giấc mơ hồng, giấc mơ tím mà từ thuở ấu thơ xa xăm những người tốt như mẹ tôi
trót thả vào tâm tưởng. Sáng là con một trong gia đình được gọi là thế gia. Bố
Sáng nhiều năm là Bộ trưởng một Bộ quan trọng, một vị thượng thư có nhiều bằng
sau đại học nhất so với các đại thần khác. Sáng nhận sự nâng niu từ bé và không
phụ lại sự đầu tư ấy. Ðược hưởng một giáo dục ưu việt. Sáng hấp thụ chắc chắn
các tinh hoa. Sáng điềm đạm và không phải dạng người mê làm giàu. Sáng không
giấu giếm tôi về khát vọng sẽ tham chính. Ðường đồ thị công danh của cụ ông có
phải là ước mơ của anh. Rất tiếc trong thể chế cộng hòa chức sắc không được quyền
thế tập. Tôi cũng chẳng bất ngờ nhiều khi Sáng đã có bảy năm tuổi Đảng, tất cả
những gì anh làm bây giờ đều nhằm giảm tối đa rủi ro khi tương lai anh phải gập
ghềnh trên hoạn lộ. Mọi ước mơ trên đời muốn thành hiện thực đều cần sự bảo đảm
nhất định của đồng tiền, đương nhiên nên là đồng tiền chân chính. Hai cuộc
kháng chiến thần thánh của dân tộc chống Pháp và Mỹ đã chấm dứt. Thời người
nông dân cầm cày cầm súng rồi cầm ấn triện cũng hết. Muốn làm nên thời kinh tế
mở với nhiều thủ thuật xảo trá của thương trường ngoài trình độ học thức bắt
buộc phải có thế lực kinh tế của chính mình. Tôi hiểu những việc Sáng làm. Ðàn
ông có tài có chí là vậy. Liệu anh có phải lực lượng kế thừa chịu trách nhiệm
cho đoạn đường đi sắp tới của tất cả chúng tôi. Tôi tin vào Sáng. Tôi đã gặp vô
số đàn ông nhưng những người để lại được ấn tượng thì hiếm lắm. Sáng là một
trong số ít đấy.

Trời
vẫn mưa đậm và êm ả nhạc, phòng ăn rộng không có một ai. Tôi với Sáng ngồi đối
diện qua một bàn lớn dành cho khoảng chục người. Không có thực đơn, tôi ngước
nhìn, chừng tầm ba chục món. Ða phần vẫn còn vẩn khói. Trưa nay, Sáng qua nhà
tôi trân trọng mời tôi dùng cơm chiều. Tôi thấy từ chối nữa cũng hơi bất nhã.
Tôi đã không nhận nhiều lời mời của Sáng.

“Ðông
không?”

“Tuyệt
đối không.”

“Chắc
anh có chuyện gì.”

“Một
chuyện vô cùng quan trọng.”

Và
bây giờ ở bàn tiệc này chỉ có Sáng và tôi. Người bồi có tuổi bật chai champagne,
tôi mỉm cười cụng ly với Sáng.

“Có
phải là sinh nhật của anh?”

“Không.”

“Vậy
chúng ta chúc nhau cái gì?”

“Tùy
em.”

“Em
chúc anh sức khỏe.”

“Anh
chúc em hạnh phúc.”

“Sao
anh không uống?”

“Chúng
mình mới chúc riêng cho nhau, ở đây duy nhất chỉ có anh và em, anh muốn có một
lời chúc chung.”

“Anh
nói đi.”

“Anh
yêu em, Nhã ạ.”

Sáng
nhìn thật chậm vào tôi rồi anh khẽ cụng ly.

“Em
chưa dám uống.”

“Em
lại từ chối anh nữa sao?”

“Em
cảm động.”

Tôi
cầm đũa bối rối gắp bâng quơ.

“Anh
cho em thời gian nhớ.”

Sáng
gật đầu.

“Anh
sẽ đợi, còn ly này chúng ta cứ uống cho câu chúc đầu tiên vậy.”

Tôi
và Sáng cạn chén. Buột nhiên tôi thì thầm: “Hạnh phúc.” Tôi mong tôi nghe được
điều mong manh ấy.

Chuyện
làm ăn của tôi vào giữa năm chín mươi thì gặp rắc rối. Tôi chấp nhận mất một số
tiền lớn để thoát ra nhưng vẫn kẹt. Người tôi tin cẩn nhất, phó tổng giám đốc
của một công ty uy tín bị bắt. Thì ra đấy mới là giấy triệu tập của cơ quan
điều tra. Các cụ nói đúng, khôn ngoan ra cửa quan mới biết. Anh ta hoảng sợ đến
nỗi suýt tự tử. Ðương nhiên sáu viên Seduxel làm sao giết nổi một gã đàn ông
nặng gần tám chục ký, bình nhật vẫn đều đều uống cả chai Henessy hoặc nguyên
thùng Tiger. Chẳng qua là quẩn nghĩ nhất thời. Tôi đến nhà anh ta từ tám giờ
sáng đến tám giờ tối, an ủi anh ta và cô vợ trẻ. Lúc bình thời anh ta điềm đạm
tự chủ, vừa vướng vào hình luật đã sợ run như dẽ. Anh ta ngồi xa lông tay ủ rũ
cầm tập chứng từ chập chuội đọc từng con số để tôi đối chiếu lại với những bản
kết toán. Thi thoảng anh ta lại nấc lên, chị vợ mặt xanh nhợt cầm khăn bông
trắng chấm chấm hai vệt nước mắt đang lăn nhanh trên đôi gò má căng mỡ. Tôi đã
gặp quá nhiều những thằng đàn ông hèn nên không thấy khó chịu lắm. Cái chính là
phải giữ cho anh ta đừng suy sụp hẳn. Tôi đốt thuốc và nói liên tục, anh ta
nghe câu được câu chăng. Nếu mọi chuyện xảy ra, tệ hại nhất, hãy xác định cùng
lắm là bị cách chức. Tôi ngồi đối diện, canh không cho uống rượu, anh ta vừa
uống cà phê đặc không đường vừa rên rỉ: “Thà đi tù cho rồi.” Tôi cố gắng không
cáu giải thích vừa đủ. “Anh có thể mất tất nhưng vẫn còn hai cái, gia đình và
tiền của.” Anh ta gào lên: “Tôi không cần tiền.” Chị vợ giật mình suýt đánh rơi
cả khay đầy thức ăn đang nghi ngút khói. Tôi biết anh ta cần gì. Quyền chức là
vấn đề tôi không ưa vì tôi trót biết cái mặt trái của nó. Người xưa bảo “ngu
càng khỏi vạ, lại làm quan to” thiết nghĩ chẳng có gì mỉa mai. Khi ngu dốt mà
có chức có quyền đương nhiên bọn họ phải thật độc ác và đê tiện. Với người có
thực tài nếu họ có quyền có chức họ sẽ là bất tử. Những chính trị gia xuất sắc,
những thương nhân lớn là vậy. Còn với bọn bất tài quyền chức chỉ nhằm thỏa mãn
những dục vọng riêng lẻ nhất thời. Anh bạn phó tổng giám đốc của tôi, chắc hồi
sinh viên cũng chưa đến nỗi tệ, bây giờ trở nên bại hoại hèn đớn cũng chỉ vì
nằm gai nếm mật cố lê tới một chức vị. Hơn nữa quyền chức làm tôi không ưa, vì
bất cứ quyền chức nào cũng nhuốm màu xam xám của lật lọng chính trị. Tôi là một
người làm kinh tế và tôi tin chắc dưới bất cứ thể chế chính trị nào những người
như tôi vẫn làm giàu được. Trần Bình bảo: “Chị nhầm rồi.” Tôi hỏi: “Thế có
nghĩa là cậu đang làm chính trị?” Bình nghiêm túc: “Em chưa đủ tư cách, nhưng
chị nên nhớ rằng ở tất cả các trường đại học của ta luôn dùng thuật ngữ kinh tế
chính trị.” Hai chị em tôi ngồi ở một quán đặc sản vắng người cuối phố Phùng
Hưng. Tôi đủ thông minh để hiểu rằng câu chuyện làm ăn của tôi đã vượt ra ngoài
khuôn khổ kinh tế thuần túy. Làm giàu ở thập kỷ chín mươi bắt buộc phải có hai
tiêu chuẩn. Hoặc được đảm bảo bởi một thế lực nào đấy hoặc có tài năng cỡ một
phần tư Bill Gates. Người mà tôi cần giúp đã nhận lời dùng bữa cơm chiều. Mọi
chi tiết để có cuộc thương thảo. Trần Bình đứng ra lo từ A đến Z. Tôi loáng
thoáng nghe danh người ấy. Còn Trần Bình đã tiếp xúc vài lần. Ðúng giờ hẹn, một
xe Toyota màu trắng sữa đỗ sát vỉa hè. Cửa xe mở, hai người mặc comlê sẫm màu
bước xuống. Một trong hai người là Sáng.

“Lần
đầu tiên thấy em anh đã biết là mình tới số.”

“Hôm
ấy anh uống nhiều đấy.”

“Có
lẽ đó là hôm anh uống thật thà nhất trong đời.”

Trần
Bình lịch sự mời rượu, vì tôi là phụ nữ duy nhất, nên mọi người để tôi chọn.
Chúng tôi uống cognac, một chai Henessy XO. Người đàn ông đến nghe tôi trình
bày công việc trạc ngoài năm mươi. Tôi thấy ông ta vài lần trên tivi, trông có
vẻ béo hơn. Sáng được giói thiệu như là một cố vấn kinh tế cho ông ta vì chuyện
trục trặc của tôi dính dáng rất nhiều đến chuyên môn hẹp. Sau tuần rượu đầu, người
đàn ông ấy cởi mở: “Tôi hoàn toàn không biết gì về kinh tế. Khi nhận lời giúp
các bạn tôi phải mời chuyên gia. Ðây là anh Sáng, tiến sĩ kinh tế đã du học ở
Pháp. Chuyện của các bạn tôi đã có nghe và nếu chúng ta cùng muốn giải quyết,
các bạn nên trình bày một cách minh bạch.” Trần Bình nói dài nhưng khúc chiết.
Tôi với Bình làm ăn với nhau đã lâu khả năng từng người ở mức nào đều tự biết,
mọi số liệu cụ thể cậu ta đọc thuộc lòng không cần phải lấy sổ tay. “Thế có
nghĩa là các bạn hầu như không mắc sai lầm gì?” Sáng sắc sảo hỏi. Bình quay
sang nhường lời cho tôi. Với những người đạt tới tầm này, nói chung tôi đều
chơi bài ngửa. Bình châm thuốc chăm chú nhìn Sáng, bây giờ tôi mới để ý Sáng
tập trung vào tôi hơi nhiều. Lúc ấy tôi không còn tâm trí để vẩn vơ. Mọi chuvện
sẽ rất nặng nề nếu thương vụ này tan vỡ. Một vài tờ báo đã đưa tin bóng gió,
chúng tôi không thể chậm. Tôi thừa nhận những sai lầm của chúng tôi và cố gắng
nói thật kỹ đến mức có thể. Tổng công ty đã mua hàng và nợ tiền của chúng tôi
là việc hợp pháp. Còn sự lãng phí trong luân chuyển và những hành vi trốn thuế
thì ngoài tầm của tôi. Một doanh nghiệp lớn như thế tôi không sợ phá sản nhưng
những đợt thanh tra kéo dài dẫn đến việc nội bộ mất đoàn kết đấu đá nhau rất
hại cho việc bảo đảm kinh tế chung. Tôi chấp nhận mất toàn bộ lãi suất và một
phần ba vốn đổi lấy việc đình chỉ các cuộc thanh tra kiểm tra và giữ nguyên
toàn bộ nhân sự ban lãnh đạo hiện thời của tổng công ty. Người đàn ông trung
niên điềm đạm uống rượu không phản ứng gì, hẹn hai mươi tư tiếng sau sẽ có câu
trả lời dứt khoát. Tôi đồng ý và yên tâm nhiều, tôi đã biết người giúp tôi là
ai, so với chức trách ông ta đảm nhận tuổi như vậy là trẻ. Sang tuần, bốn chúng
tôi lại gặp gỡ để đi đến thống nhất lần cuối, lần này tại nhà riêng của Sáng.
Tôi thật sự ngạc nhiên bởi nội thất cầu kỳ và bữa cơm Tàu độc đáo. Sáng và sếp
của Sáng, tạm gọi người đàn ông trung niên kia là vậy, đều biết giữ lời. Anh
bạn phó tổng giám đốc của tôi nhẹ đến nửa người khi biết tin ông cán bộ cùng
ban năm mươi tám tuổi sẽ đi công tác một tháng tại Tây Âu. Trong những đợt làm
ăn vừa rồi anh bạn tôi đã đánh giá quá thấp vị cán bộ có bằng đại học tại chức
nói giọng Nghệ Tĩnh này. Cái đinh trong đợt sửa sai là thay mới hai giám đốc
của hai chi nhánh quan trọng nhất. Hai tay này mang tiếng nhiều quá. Sở thích
trùng nhau, đều chết chìm trong mớ âm thanh váy áo của các phòng karaoke. Việc
kỷ luật không hề đơn giản, kèm theo quyết định nghỉ việc là hai bộ giấy tờ hai
lô đất ba trăm mét vuông ở mặt tiền. Tôi cố gắng thực hiện tốt tất cả những yêu
cầu mà đã được sếp bật đèn xanh, chỉ duy nhất từ chối một điều, không lập chứng
từ giả. Trong lần gặp riêng tôi, Sáng cũng khuyên nên làm như vậy. Tôi hỏi:
“Tại sao anh đồng ý. Nếu làm lại một số chúng từ công việc của anh sẽ nhẹ nhiều.”
Sáng bảo: “Anh nghĩ về tương lai của em, mà biết đâu nhỡ có anh ở trong đoạn ấy.”
Tôi lạnh lùng coi như không hiểu ẩn ý của câu nói. Tôi là người làm ăn, lời thì
ăn, lỗ thì chịu, tuyệt đối không thể đem sinh mạng kinh tế của mình thách thức
pháp luật. Tôi đâu còn như hồi mớì chập chững, được thì ăn cả ngã về không. Ở
góc độ đàng hoàng chính đáng tuân thủ luật pháp tôi khâm phục Tâm. Ðương nhiên
là làm ăn, bất cứ người nào cũng cố tận dụng các kẽ hở của luật. Ở Mỹ ở Nga
cũng vậy, thể chế xã hội nào cũng vậy. Tâm có khát khao muốn làm triệu phú đô
la là người Việt và sẵn sàng kê biên tài sản của mình lên đài lên báo. Trần
Bình coi đó là một hành động không tưởng. Ở Việt Nam muốn có triệu đô bắt buộc
phải đối đầu với các tranh luận về quyền sở hữu, vì ở ta có quá nhiều quyền sở
hữu. Sở hữu tập thể, sở hữu nhà nước, sở hữu quốc gia. Tất nhiên cũng có nhắc
đến sở hữu cá nhân nhưng quyền tư hữu mập mờ không dứt khoát. Cậu ta hùng biện:
“Ðơn cử Nhà nước độc quyền về kim loại quý hiếm và ngoại tệ. Vậy một cá nhân nào
có trong tay bao nhiêu lạng vàng bao nhiêu ngoại tệ thì bị coi là phạm pháp.
Hải quan có văn bản liên ngành với Tài chính ngân hàng căn cứ trên cái nhập
nhằng đó ra một quy định dưới luật, mỗi một công dân khi xuất ngoại không có
quyền đem quá 3000 đô.” Hồi mới chuẩn bị thành lập công ty, Tâm mời tất cả
chúng tôi ra một nhà hàng seafood. Cậu ta thiếu vốn trầm trọng so với những dự
án phải thực thi. Tôi và Trần Bình đều chưa quen cái kiểu làm ăn này. Có một
cái gì đấy công khai quá, nói một cách khác lộ liễu quá. Tâm nói như hét rằng
kiểu làm ăn như vậy chắc chắn sẽ tồn tại trong tương lai. Cậu ta chẳng xa lạ gì
với tệ hối lộ tràn lan, với những con đường vòng vèo trốn thuế.