Phần III: Trở lại Seoul

Con ếch xanh nhảy lên cành liễu

TT - Trở về quê tôi chẳng còn mặt mũi nào nhìn
ai, nhưng những người trong gia đình thì mừng rỡ. Bà và mẹ tôi cũng chẳng đả
động gì đến việc tôi ăn trộm tiền.

Cả nhà như đã hẹn nhau,
không ai oán trách tôi một lời khiến tôi cảm động và quyết tâm từ bây giờ sẽ
trở thành một đứa con có hiếu đúng nghĩa.

Bắt đầu từ ngày hôm ấy
tôi lại làm anh nông dân, toàn tâm toàn ý làm việc. Nhưng cái năm tôi dồn hết
sức từ sớm đến tối ấy lại chẳng thu được kết quả gì. Lại một năm mất mùa. Rồi
sẽ có thêm bao nhiêu lần mất mùa nữa? Cứ mất mùa là nhà nhà vợ chồng cãi nhau.
Tính cha tôi rất lành, vậy mà thật kỳ lạ, cứ đến năm mất mùa là cha mẹ tôi lại
lục đục. Nguyên nhân không có gì xa lạ, do thiếu tiền, thiếu ăn.

Mùa đông buồn chán dài
ơi là dài với cháo đậu, cơm bã đậu, cơm khoai tây và đủ thứ gốc cỏ vỏ cây. Mùa
xuân đến, tôi lại tính chuyện ra đi. Tôi nhớ câu chuyện về con ếch xanh mà tôi
đã học ở tiểu học. Có một con ếch xanh muốn nhảy lên cành cây liễu, nhưng vì cành
cây cao quá nên nó không chạm được và thất bại. Nhưng ếch xanh không nản chí,
nó tiếp tục nhảy mười lần, hai mươi lần, ba mươi lần... và cuối cùng cũng thành
công.

Con ếch còn thành công,
mình là con người cơ mà? Tuy nhiên, cũng như những lần trước, tiền luôn là vấn
đề của tôi. Tôi nảy ra một ý định. Cách nhà tôi khoảng hai mươi dặm có một cậu tên là Oh In Bo học
cùng trường với tôi và cũng bằng tuổi tôi, con một địa chủ giàu có.

Một ngày nọ tôi đến tìm
hắn. Hắn vốn không có tình cảm với vợ, hai người lại không hợp tính nhau nên
trong nhà luôn ầm ĩ. Vừa nghe tôi giãi bày, hắn đồng ý đi với tôi ngay. Tôi
mượn hắn tiền vé tàu xe và hứa sau này kiếm được tiền sẽ trả cả vốn lẫn lãi. Oh
In Bo đồng ý.

Một đêm khuya, chúng
tôi đi tàu lên Seoul, lại bắt đầu chuỗi ngày lo lắng về miếng ăn và chỗ
ngủ.

Lên đến Seoul, tôi xin
được vào làm khuân vác đá và gỗ cho công trình xây dựng Trường học Bosung,
phường Anam (Trường đại học Korea bây giờ) và làm ở đó gần hai tháng. Trong
thâm tâm, tôi luôn muốn tìm một công việc ổn định, cho nên khi có thời gian là
tôi lại đi hết chỗ này đến chỗ kia tìm kiếm. Và tôi may mắn trở thành nhân viên
phân phối gạo lẻ cho cửa hàng gạo “Phục Hưng thương hội”. Tiền lương chính là
cơm ngày ba bữa và nửa bao gạo.

Khởi nghiệp từ một tài sản duy nhất: uy tín

Vào làm việc được bốn
ngày, ông chủ bảo tôi chuyển một bao gạo và một thúng đậu về nhà ông ở
Wangshipri. Tôi còn nhớ hôm vào xin việc, ông chủ hỏi tôi có biết làm việc phải
đi xe đạp hay không, tôi đã trả lời: “Tuy không đi giỏi nhưng con cũng biết
đi”. Nhưng ngày hôm ấy trời mưa tầm tã, sau khi chất bao gạo lên xe tôi mới
biết năng lực của mình còn chưa đủ.

Xe nghiêng bên này,
nghiêng bên kia, đến gần chợ Hwawon, đường đất dính quá, tôi vẹo tay lái, gạo
và đậu đổ trộn cùng với đất đen thui. Lúc ấy tôi chỉ muốn khóc, tôi mang cả bao
gạo dính đầy bùn đất về nhà, nào ngờ bà chủ cười phá lên và nói rằng tôi đã cố
gắng rất nhiều. Tôi không biết phải cảm ơn bà ấy như thế nào.

Từ hôm đó tôi bắt đầu
học và làm quen với kĩ thuật chở bằng xe đạp với anh nhân viên cũ. Phải chất
bao gạo đứng lên, nếu để nằm ngang thì không giữ thăng bằng được, rồi không
được cột bao gạo quá chặt vào xe vì nếu ngã thì trọng lượng của bao gạo có thể
làm xe đạp hư... Tôi thức trắng gần bốn đêm liền để luyện cách chất gạo lên xe
và đi xe đạp. Chẳng bao lâu sau tôi trở thành người duy nhất có thể chở một lúc
được hai bao gạo.

Sự cần cù của tôi chính
là di sản đầu tiên tôi kế thừa từ cha mẹ. Hằng ngày tôi dậy sớm hơn ai hết,
quét dọn cửa hàng sạch sẽ, ngăn nắp. Ông chủ là người giàu có nhưng ít được học
hành, thậm chí ông còn không biết cách vào sổ, cứ chép vào tờ giấy nào đó rồi
đến tối mới nhờ tôi và cậu con trai ghi vào từng sổ riêng, từ đó kiểm tra hàng
tồn kho trong ngày.

Con trai ông chủ cũng
bằng tuổi tôi, nhưng cậu ta chẳng chí thú gì chuyện kinh doanh của gia đình,
suốt ngày chỉ thích rượu chè, trai gái, lêu lổng chẳng được tích sự gì.

Vào làm được sáu tháng,
ông chủ giao luôn việc sổ sách cho tôi. Điều đó có nghĩa ông đã tin tưởng tôi
lắm. Từ ngày hôm đó tôi chỉnh đốn nhà kho lộn xộn lại cho gọn gàng. Sổ sách tôi
cũng sắp xếp lại. Những kiến thức học được trong hai tháng ở trường kế toán đã
giúp tôi làm được việc này.

Nhờ sự cần cù và thật
thà, chẳng bao lâu tôi có thêm một thứ có giá trị: đó là từ ông chủ cửa hàng
cho đến chủ các nhà máy xay và những bạn hàng khác đều thừa nhận tôi là một
thanh niên đáng tin cậy.

Sau bốn năm làm việc
cho Phục Hưng thương hội, một ngày kia tôi được đề nghị nhận lấy cửa hàng gạo
của ông chủ cửa hàng. Ông chủ không muốn tiếp tục kinh doanh nữa vì cậu con
trai ông ăn chơi trác táng khiến tài sản trong nhà cứ ngày một vơi dần. Ông
muốn trở về Mãn Châu và để cửa hàng gạo lại cho tôi.

Từ một kẻ chẳng có một
đồng vốn, tôi đã trở thành chủ cửa hàng ở tuổi hai mươi hai chỉ bằng uy tín tích lũy trong bốn năm
trời. Tôi quyết định tìm một căn nhà ở mặt đường phường Sintang, treo tấm bảng
có tên “Kinh Nhất thương hội”.

Thất bại đầu đời

Đầu năm sau (tháng 12-1939, tình trạng chiến tranh được ban bố, tất cả cửa hàng gạo
phải đóng cửa, Chung Ju Yung về thăm nhà sau bảy năm ra đi - chú thích của Tuổi
Trẻ) tôi lại lên Seoul, mảnh đất mà một người trượng phu có thể treo
số mệnh của mình để vật lộn. Trong khi lang thang suy nghĩ có thể làm gì với số
vốn ít ỏi, tình cờ tôi gặp người khách quen thời còn làm cửa hàng gạo tên là
Lee Ul Hak.

Anh ta vốn xuất thân từ
một công nhân làm việc tại Nhà máy Kyongsung, nhà máy sửa chữa ôtô lớn
nhất Seoul. Anh cho tôi biết Nhà máy sửa chữa ôtô Ando Service ở dốc
phường Ahuyn có ý định chuyển nhượng.

Tôi đạp xe để vận
chuyển gạo rất giỏi, từng đi bộ để tiết kiệm 5 xu tiền tàu điện, nhưng ôtô thì
tôi mù tịt. Tuy nhiên, nghe Lee Ul Hak nói rằng đây là ngành chẳng tốn nhiều
vốn mà vẫn kiếm được tiền nên tôi cũng suy nghĩ. Nhưng lấy đâu ra 3.500 won để
trả tiền chuyển nhượng?

Tôi và Lee Ul Hak tìm
đến ông chủ lò xay gạo tên Oh Yun Kun. Ông ta là người đã từng bán gạo chịu cho
tôi hồi còn làm cửa hàng gạo, hiện ông ta đang cho vay lấy lãi. Nhờ vào uy tín
luôn trả tiền gạo đúng hẹn mà tôi tạo được trước đây, ông ta vui vẻ cho tôi vay
3.000 won. Lee Ul Hak cho tôi vay 300, một người bạn của Lee là anh Kim Myong
Huyn cho tôi vay 200 won nữa, tôi cầm số tiền đó cộng thêm với tiền tôi có và
500 won của Oh In Bo, tất cả được 5.000 won và ký hợp đồng với Ando Service.

Ngày 1-2-1940, sau khi
thanh toán tiền theo hợp đồng và hoàn tất mọi thủ tục tiếp quản, tôi mở cửa nhà
máy. Mọi việc dường như trôi chảy. Nhà máy có khách hàng đều đều.

Nhưng một buổi sáng,
khoảng hai mươi lăm ngày sau khi nhà máy đi vào hoạt động, một công nhân sơ ý
để dầu bén lửa trong khi rửa tay khiến cả nhà máy bốc cháy, trong đó có cả
những chiếc xe của khách hàng đã sửa xong. Tôi phải bồi thường khách hàng, nợ
lại càng chồng chất. Chẳng còn con đường nào khác, tôi lại tìm đến ông Oh Yun
Kun, không phải để trả nợ mà để vay thêm tiền.

Oh Yun Kun luôn tự hào
là người cho vay chưa bao giờ cần thế chấp, nhưng cũng chưa bao giờ bị người
khác lừa, ông ta nói: “Được, tôi không muốn mang tiếng là nhìn sai người, cho
vay mà không lấy được tiền nên sẽ cho anh vay tiếp”, thế là ông lại cho tôi vay
3.500 won nữa.

Xin được giấy phép xây dựng lại công xưởng, Chung
Ju Yung bắt tay dựng một nhà máy nhỏ, thực chất là một căn lều và nhận sửa chữa
xe mà không có giấy phép. Công văn bắt dỡ bỏ nhà máy của cảnh sát được gửi tới
mỗi ngày…

Nguy cơ trắng tay lại đến rất gần. Nhưng, chàng
trai trẻ đã nhiều lần bị rệp cắn đến rã rời, và chính những con vật nhỏ bé khó
chịu này đã trao cho anh một quyết tâm…

Phần IV: Câu chuyện từ những con rệp

TT - Hồi còn làm lao động ở bến cảng Inchon, tôi
đã ở trọ một nơi đúng là thiên đường cho rệp trú ngụ. Rệp nhiều đến mức không
thể ngủ được dù rằng cơ thể rã rời sau một ngày làm việc nặng nhọc.

Ngày xưa... rệp nhiều vô kể

Một hôm, chúng tôi nghĩ
ra cách leo lên bàn ăn ngủ để tránh rệp, nhưng chưa được bao lâu thì rệp kéo
nhau leo theo chân bàn lên cắn người. Chúng tôi lại tìm cách khác, lấy mấy cái
bát đổ nước vào rồi kê vào bốn chân bàn, rệp trèo lên sẽ rơi vào bát nước mà
chết đuối. Thế nhưng cũng chỉ ngủ yên được một, hai ngày, rệp ở đâu lại bắt đầu
xuất hiện và cắn chúng tôi.

Vừa bực mình vừa ngạc
nhiên, chúng tôi bật đèn tìm hiểu xem lũ rệp làm cách nào mà có thể tránh được
bát nước. Hay là chúng leo lên tường, rồi lên trần nhà và tìm chỗ có người để
rơi xuống?

Đúng vậy, lũ rệp đã
vượt qua trở ngại là bát nước, toàn tâm toàn lực cố gắng và đạt được mục tiêu
mình muốn. Còn tôi? Tôi quyết định sáng nào cũng đến nhà trưởng phòng bảo an
Condo của đồn cảnh sát Dongdeamun và trình bày hoàn cảnh cho đến khi nào giải
quyết được vấn đề mới thôi.

Sáng hôm thứ nhất, tôi
mua một hộp bánh mang đến nhưng ông ta không hề lay chuyển và từ chối không
nhận cả hộp bánh. Ngày thứ hai, tôi đến tay không và cũng bị từ chối. Suốt một
tháng trời, sáng nào tôi cũng đến nhà ông ta, đúng giờ ấy, đúng một hoàn cảnh
ấy lặp đi lặp lại. Và cuối cùng thì ông ta đầu hàng.

“Tôi thua rồi, lẽ ra
tôi phải bắt anh ngay, nhưng làm sao có thể bắt được người mà sáng nào cũng đến
trước cửa nhà mình? Anh không làm việc gì xấu nhưng làm không đúng luật, có làm
trái luật thì anh cũng phải nghĩ cho thể diện của cảnh sát với chứ.” Ông ta nói tôi phải làm
cái bờ rào chắn phía ngoài đường không cho người ta nhìn thấy, rồi nấp sau cái
bờ tường ấy mà làm.

Thế là thành công rồi.

Thuở ấy,
ở Seoul những công xưởng sửa chữa ôtô đều là những xưởng có qui mô
tương đối lớn. Những xưởng này luôn biến những hỏng hóc nhỏ thành lớn rồi kéo
dài thời gian và lấy thêm tiền của khách hàng. Còn tôi thì làm ngược lại. Máy
hỏng cần sửa tới mười ngày thì tôi chỉ sửa trong bốn ngày, thay vào đó tôi yêu
cầu tiền sửa chữa nhiều hơn. Những người có ôtô thường xem nó như đôi chân của
mình nên điều mà họ quan tâm là xe có được sửa nhanh hay không chứ không phải
chuyện tiền nong. Thế nên xe hư của cả thành phố Seoul đều dồn về
phường Sinsol.

Từ khi ông trưởng phòng
bảo an của đồn cảnh sát quận chấp nhận thua tôi, tôi không bị ai quấy rầy nữa.
Tôi học thêm được một bài học quí giá từ những con rệp. Con người khi rơi vào
cảnh khốn cùng thường hay nói những lời tuyệt vọng như “không còn con đường nào
khác” hoặc “không còn cách nào khác”. Nhưng thật ra không phải vậy. Vì không
tìm kiếm nên mới không thấy có đường khác mà thôi. Vì không nỗ lực tối đa như
những con rệp nên không thể tìm thấy phương pháp nào khác.

Con người thỉnh thoảng
vẫn cho người nào đó là may mắn khi làm việc gì thành công, còn khi mình làm
việc gì không suôn sẻ thì lại cho rằng mình không may. Nhưng tôi nghĩ rằng một
người không tin là có vận xấu thì người đó sẽ không có vận xấu.

Chính nỗ lực của chúng
ta trong cuộc sống mới quyết định đến việc thành công hay thất bại mà thôi. Nỗ
lực đó thể hiện ở chỗ gặp dịp tốt không bỏ lỡ và gặp lúc khó khăn không xem đó
là rủi mà cố gắng vượt qua để tiến bước.

Người lười nhác hay đổ
lỗi cho số phận, đến khi gặp cơ hội cũng do lười nhác mà để cơ hội trôi qua, để
rồi sống mà suốt đời chẳng có một chút may mắn nào. Với tôi, mỗi khi gặp việc
gì khó khăn tôi lại nhớ đến bài học về sự nỗ lực của con rệp. Nhìn thấy những
người gặp khó khăn chẳng đáng là bao mà đã thất vọng và thu hẹp mình lại, chẳng
hiểu sao tôi cứ nghĩ “người mà cũng không bằng con rệp”.

Sau ba năm làm việc
ngày đêm, tôi đã kiếm được món tiền lớn. Tôi trả hết cả vốn lẫn lãi cho ông Oh,
giữ được uy tín của mình và ông ta cũng duy trì được cái kỷ lục cả đời cho
người vay tiền mà chưa bao giờ bị quịt.

Thương hiệu Hyundai

Nhật Bản bại trận. Hàn
Quốc được giải phóng vào ngày 15-8-1945. Một tháng sau tôi quay trở lại Seoul,
xin vào làm việc tại xưởng chế luyện Choksan và chờ đợi thời cơ thành lập một
doanh nghiệp của mình. Seoul sau
ngày giải phóng thật lộn xộn. Thừa lúc chính phủ lâm thời còn chưa định hình,
Mỹ cho quân vào đóng trong nước. Đất đai bị tịch thu từ thời Nhật thống trị
được phân chia lại, việc cho vay nặng lãi và cho vay có thế chấp đều bị cấm.
Giá cả hàng sinh hoạt được khống chế, thực hiện chế độ phân phối.

Tôi mua mảnh đất số 106
ở phường Chochung và treo tấm bảng “Công ty công nghiệp xe hơi Hyundai” vào
tháng 4-1946. Cùng với Kim Yong Ju, khi đó đã là em rể tôi, một người bạn cùng
làm mỏ ở Holdong và người bạn cùng quê Oh In Bo, chúng tôi khai trương công
xưởng sửa chữa ôtô.

Đó là lần đầu tiên tôi
sử dụng thương hiệu Hyundai (có nghĩa là hiện đại). Mặc dù là người ít học
nhưng chí hướng của tôi là tiến lên và sống một cuộc sống phát triển trong
tương lai. Lúc đầu chúng tôi đến cục khí tài của quân đội Mỹ, nhận làm cơ sở
thầu phụ những công việc như tháo dỡ, lắp ráp các máy móc họ muốn đổi, được
khoảng một năm thì chúng tôi cải tạo tất cả những đống đồ cũ ấy thành xe.

Doanh nghiệp sửa xe là
doanh nghiệp thầu phụ, phải xuất trình dự toán kinh phí mới được ký hợp đồng và
kinh phí chỉ được nhận một lần tại cơ quan hành chính. Một hôm, tôi lên cơ quan
hành chính để nhận tiền thì gặp các nhà thầu xây dựng cũng đến nhận tiền. Tôi
nhận được 100 won thì họ lãnh cả mấy ngàn won. Nhìn họ nhận tiền mà tôi hoa cả
mắt. Cùng một khoảng thời gian và số nhân công như nhau, vậy mà tiền công ngành
xây dựng nhận được so với ngành sửa chữa xe hơi quả là chênh lệch một trời một
vực.

Thế là ngay lập tức tôi
treo thêm tấm bảng “Công ty xây dựng cơ bản Hyundai” tại tòa nhà Công ty công
nghiệp xe hơi Hyundai của mình. Đó là ngày 25-5-1947.

Mạo hiểm đem lại sức mạnh

Là một doanh nghiệp
chân chính, ai cũng muốn được đánh giá là phát triển bằng chính sức mình. Bản
thân tôi cũng vậy. Tôi rất ghét sự hiểu lầm của xã hội và dư luận, nói rằng
“cấu kết với chính quyền”. Lúc đó, một số công trình lớn như xây dựng trạm phát
điện, nhà máy phân bón, nhà máy công nghiệp... đều do các công ty nước ngoài
đảm trách vì những doanh nghiệp trong nước không đủ năng lực thi công.

Tôi suy nghĩ nếu không
bước ra thị trường thế giới thì ngành xây dựng Hàn Quốc sớm muộn sẽ gặp nhiều
khó khăn. Thế là đầu những năm 1960, Hyundai đặt chân ra thị trường nước ngoài.
Tôi luôn nghĩ mình phải làm việc với cường độ cao và chấp nhận mạo hiểm. Mạo
hiểm đem lại sức mạnh cho một tổ chức lớn. Điều ấy đã trở thành kim chỉ nam cho
sự biến chuyển của Hyundai.

Tháng 9-1965, chúng tôi
nhận thầu con đường cao tốc Pattani Narathiwat tại Thái Lan, sự kiện này đã
đánh dấu một bước ngoặt trong lịch sử ngành xây dựng Hàn Quốc. Sau đó chúng tôi
tiếp tục tất bật với các công trình như xây dựng cầu trong vùng núi ở môi
trường âm 40 độ của Alsaka tại Nhật, công trình quân sự và nhà ở tại đảo Guam,
công trình trạm phát điện thủy lực dưới đất ở Papua New Guinea...

Những khó khăn thử
thách của chúng tôi khi thi công những công trình này là sự khác biệt về khí
hậu, phong tục tập quán, pháp luật và ngôn ngữ khi sử dụng công nhân bản địa
trên những mảnh đất lạ lẫm. Không chỉ thế, thị trường xây dựng của Thái Lan đã
có mặt các công ty xây dựng của Tây Đức, Ý, Đan Mạch..., và hầu hết thiết bị mà
chúng tôi đưa vào sử dụng ở đây đều là những thiết bị cổ lỗ tại Hàn Quốc. Có
mua thiết bị mới nhất thì công nhân kĩ thuật của chúng tôi cũng không biết cách
vận hành, vì vậy chỉ khoảng hai tháng sau là hư.

Tuy nhiên, trải qua
những sai lầm trong công việc, dần dần tự chúng tôi làm ra các công cụ như máy
san nền kiểu rung, máy nén áp suất, máy trộn bêtông và làm cả xe vận chuyển
ximăng. Dù vẫn còn thô sơ nhưng chúng đánh dấu điểm xuất phát cho chúng tôi
vững tin chế tạo thiết bị xây dựng. Tại Thái Lan chúng tôi bị lỗ rất nhiều, tuy
nhiên các công trình mà chúng tôi trúng thầu tiếp đó tại Việt Nam như nạo vét cảng Cam
Ranh, xây dựng khu đô thị và công trình nạo vét cảng Vĩnh Long đã giúp chúng
tôi bù được những thiệt hại ở Thái Lan.

Thái Lan và
Việt Nam là hai thị trường nước ngoài đầu tiên chúng tôi vươn tới.
Kinh nghiệm thi công ở thị trường nước ngoài này đã giúp chúng tôi giữ vai trò
dẫn đầu trong việc nạo vét cảng và xây dựng đường cao tốc trong nước. Đặc biệt
kinh nghiệm nạo vét tại Việt Nam là hòn đá đầu tiên để chúng tôi có
thể phát triển và trưởng thành thành công ty nạo vét quy mô lớn khi bước vào thị trường Trung Đông
những năm 1970.

Phải tìm việc lớn mà
làm, con người mạo hiểm này đang mơ một giấc mơ khác, không phải chỉ để tự khẳng
định mình mà chính vì tương lai của cả một đất nước đang cần phát triển để vượt
qua nghèo khó, nợ nần và thiếu thốn ngoại tệ…

“Không có đường thì tìm
đường, tìm không thấy thì làm đường mà đi”. Chung Ju Yung nói vậy và quyết làm
cho mình một con đường để nhiều người cùng đi…