7. Vuông và tròn

Không một ai trong các công xưởng ở Đông Quản được đào tạo
đúng chuẩn để có thể làm việc ngay lập tức. Trong quá khứ, giáo dục ở Trung
Quốc luôn được định hướng, và những con đường đều rành mạch rõ ràng. Thời nhà
Thanh, người con trai nối dõi đọc Tứ thư và Ngũ kinh để chuẩn bị cho kỳ thi
khoa cử của triều đình. Ở Đài Loan, bố tôi và các anh em của bố học các môn
khoa học để có thể đến nước Mỹ. Trong thời Cách mạng Văn hóa, sinh viên ở Trung
Quốc Đại lục thuộc nằm lòng cuốn Sách Đỏ của họ để sống qua các chiến dịch
chính trị của Mao Trạch Đông. Nhưng không có chương trình giảng dạy phù hợp cho
Đông Quản. Thế giới trong các công xưởng là nơi không có truyền thống hay dòng
dõi, và con người phải học cách để xác định lại bản thân họ. Phần lớn các chàng
trai và cô gái trẻ đã cắt ngắn thời gian học của họ để ra ngoài làm việc, những
người tốt nghiệp đại học tôi quen biết đã học những ngành xa cách công việc
hiện tại của họ đến độ nực cười. Một thầy giáo đã nghiên cứu môn giáo dục chính
trị đi đào tạo các quản lý nhà máy, trong khi đó, một nhà báo ở tờ báo địa
phương đã học kế toán và từng làm việc trong ngành quản lý rừng. Nhìn từ Đông
Quản, nhu cầu của nền kinh tế Trung Quốc thay đổi quá nhanh đến nỗi hệ thống
giáo dục thậm chí còn chẳng buồn cố theo kịp nó nữa.

Nhưng nếu chương trình học của nhà nước không thỏa đáng, thì
những trường học thương mại phát triển rất mạnh trong thành phố. Vào buổi tối
và các ngày cuối tuần, những lớp học tối lờ mờ của họ đông nghịt những thanh
thiếu niên mặc áo sơ mi lao động, tất cả bọn họ đều đang tham lam nuốt lấy
những kỹ năng họ chưa bao giờ được học ở trường. Tiếng Anh và máy tính là những
môn học phổ biến nhất, nhưng cũng có cả những bài học đặc thù dành riêng cho
ngành kinh tế sản xuất của thành phố. Một số giảng viên tập trung vào cách làm
các bộ phận bằng nhựa, các buổi thảo luận hướng về chủ đề thi đổ khuôn nhựa.
Những lớp học như vậy không truyền đạt một kiến thức toàn diện - thông thường
họ chỉ dạy học viên đủ để phỏng vấn vào những công việc mà họ chẳng có khả năng
chuyên môn thực sự gì. Đó chính là chìa khóa của nền giáo dục ở Đông Quản: bất
cứ thứ gì khác bạn cần đến sẽ được học sau.

Các bạn không biết tất cả mọi điều mà các bạn cần phải
biết, giáo viên lúc nào cũng nhắc đi nhắc lại với các học viên. Nhưng trong quá
trình làm việc các bạn sẽ được học.

Một phụ nữ di trú trẻ kể với tôi rằng cô đang học ở một
trường học của Công ty Tư vấn Quản lý Doanh nghiệp Suren (Tố Nhân). Cái tên ấy,
Tố Nhân, cứ lởn vởn mãi trong đầu tôi: nó có nghĩa là “nhào nặn con người”. Các
lớp học dạy những công nhân ở dây chuyền lắp ráp cách cư xử trong môi trường
văn phòng, những người tốt nghiệp ở đây tìm kiếm các công việc như thư ký, văn
thư và trợ lý bán hàng. “Trong bốn tháng, chúng tôi nâng cao chất lượng của
họ,” Hoàng An Quốc, một quản lý ở trường nói với tôi khi tôi gặp anh ta để
phỏng vấn. “Chúng tôi là trường duy nhất có hình thức đào tạo này.” Khoản tiền
học phí 680 nhân dân tệ - khoảng một tháng lương của công nhân bình thường -
tính kèm cả bốn cuốn giáo trình bìa mềm mà Hoàng An Quốc đưa cho tôi với một
thái độ có vẻ như là miễn cưỡng:

QUẢN TRỊ DOANH NGHIỆP KỸ NĂNG

THƯ KÝ KINH DOANH

PHÉP XÃ GIAO VÀ CHẤT LƯỢNG

GIAO TIẾP XÃ HỘI VÀ HÙNG BIỆN

Chương trình giảng dạy thật sáng tạo độc đáo, Hoàng An Quốc
nói với tôi rằng các giáo viên của anh ta không thể tìm được bộ giáo trình nào
phù hợp, vì vậy họ đã tự viết lấy. Anh ta mời tôi tham gia một lớp học. Tôi bảo
với anh ta rằng tôi rất hứng thú.

Các bạn phải nắm lấy cơ hội hoặc các bạn sẽ luôn luôn
chậm một bước.

Ngày hôm sau tôi đến tham quan một trường khác, do Công ty
Phát triển Trí tuệ Tài năng Trí Đồng Đông Quản điều hành. Lớp Đào tạo Đặc biệt
Kỹ năng Thư ký Công sở của họ cũng nhắm vào đối tượng là các cô gái làm việc
trong công xưởng muốn vươn lên thế giới văn phòng. “Chúng tôi tự phát triển các
tài liệu giáo dục của mình để giảng dạy cho nhóm người này,” Lưu Lập Quân, giám
đốc bộ phận đào tạo nói với tôi. Sau đó anh ta giới thiệu cho tôi một bộ giáo
trình:

QUẢN TRỊ DOANH NGHIỆP

KỸ NĂNG THƯ KÝ KINH DOANH

PHÉP XÃ GIAO VÀ CHẤT LƯỢNG

GIAO TIẾP XÃ HỘI VÀ HÙNG BIỆN

Tôi không nói với Lưu Lập Quân mình vừa đến thăm một ngôi
trường cạnh tranh cũng có chiến lược kinh doanh giống hệt như họ. Tôi không có
ý cho rằng, trường này đã đánh cắp chương trình giảng dạy của trường kia; có vẻ
như khả năng lớn hơn là cả hai đã sao chép nó từ một nơi nào khác. Tôi đơn giản
chỉ cảm ơn Lưu Lập Quân về mấy cuốn sách và nhận lời mời của anh ta tham gia
một học kỳ của Lớp Đào tạo Đặc biệt Kỹ năng Thư ký Công sở.

Tôn trọng ý kiến của người khác và đừng lỡ miệng chỉ ra
lỗi lầm của họ.

***

Tôi ra đi năm tôi mười lăm tuổi. Trước tiên tôi làm bán hàng
ở một thành phố gần nhà. Rồi tôi đến Đông Quản, ở đây tôi là một công nhân bình
thường và sau đó làm trợ lý ở nhà máy sản xuất ti vi Nhã Tâm ở Thạch Kiệt.

Trong một nhà máy có một nghìn hoặc mười nghìn con người,
rất khó để ông chủ có thể phát hiện ra bạn. Bạn phải tự phát hiện ra mình. Bạn
phải tự phát triển mình. Để nhảy ra khỏi nhà máy, bạn phải học tập.

Bạn ở đây bởi vì bạn không muốn là một công nhân bình thường
với cuộc đời buồn tẻ. Nếu bạn đang đợi công ty cất nhắc mình, thì bạn sẽ phải
đợi đến già.

Diễn giả tên Điền Bồi Diễm. Cô mười bảy tuổi, hôm nay cô mặc
một chiếc áo ngắn màu xanh, đeo cà vạt sọc đỏ, như thể cô vừa bước ra từ một
cuốn sách quảng cáo cho trường nội trú ở New England vậy. Khi cô nói, đôi má
gầy guộc phập phồng xúc động, hơi thở cô nghe rất rõ, nhịp nhàng theo từng câu
nói, giống như ai đó đang chạy thi vậy. Nếu việc một thanh niên trẻ cảnh báo
những người đến nghe giảng về chuyện trưởng thành có vẻ kỳ lạ, thì Điền Bồi
Diễm chính là một ví dụ có sức thuyết phục: từng là học viên ở Trí Đồng, giờ cô
là cố vấn giáo dục cho ngôi trường này.

Một diễn giả khác, Trần Anh, làm việc ở dây chuyền sản xuất
của một công ty tên là VTech, chuyên sản xuất điện thoại không dây. Cô có gương
mặt rộng và cặp môi đầy đặn; đã hai mươi tuổi, Trần Anh đang hết sức vội vã
hoàn thiện bản thân. Thỉnh thoảng những người trong nhà máy lại nói với cô: “Cô
già quá rồi mà vẫn còn là một công nhân bình thường.”

Tôi cũng giống như các bạn. Tôi tốt nghiệp trường trung học.
Tôi làm việc ở dây chuyền lắp ráp cho đến khi nào tê liệt. Tôi thậm chí còn
không biết mình đang nghĩ đến cái gì nữa.

Một hôm, tôi hỏi một người bạn: “Đời là gì nhỉ? Tại sao
chúng ta lại làm việc vất vả thế?” Người bạn ấy của tôi không thể trả lời. Tôi
tìm trong sách. Chúng cũng không có đáp án. Tôi thầm nghĩ: “Nếu ta làm việc ở
dây chuyền lắp ráp, cuộc đời còn nghĩa lý gì không? Không.”

Vì vậy tôi bắt đầu tham gia lớp học này. Trong một tháng,
tôi đã học được rất nhiều. Trước đây thậm chí tôi còn không thể nói nổi một từ
trước mặt người khác nữa. Tôi hay xấu hổ và sợ hãi. Giờ bạn thấy khả năng hùng
biện của tôi thế nào?

Tôi nghĩ tất cả các bạn đều muốn học những gì tôi đã học
được. Rời khỏi dây chuyền lắp ráp. Đừng để người khác khinh thường mình thêm
giây phút nào nữa. Đừng để người ta nói: “Mày chỉ là đồ công nhân mạt rệp.”
Chúng ta phải ngẩng cao đầu lên và nói: “Chúng tôi cũng có thể thành công.”

Các buổi tối mùa xuân ấm áp năm 2005, khi công nhân đã trở
về thành phố sau kỳ nghỉ Tết, trường Trí Đồng tổ chức chiêu sinh cho lớp Công
sở. Giáo viên mở những buổi cung cấp thông tin miễn phí xung quanh thành phố, ở
những nơi có thể mở lớp được. Các buổi gặp mặt thường kéo dài trong vài tối,
lúc nào cũng chật cứng người. Vài học viên tiềm năng đến đi đến lại nhiều lần,
trăn trở không biết có nên đăng ký học hay không.

Những người mới tốt nghiệp đứng lên và kể về kinh nghiệm
mình đã bỏ lại nhà xưởng phía sau lưng như thế nào, kể lại những câu chuyện
thay đổi của họ như thể đang trong một buổi gặp mặt cải đạo tôn giáo vậy. Thời
gian làm việc ở dây chuyền lắp ráp đã khiến họ ngu dốt và tê dại - mamu
(ma mộc), một từ nghe rùng cả mình khi nó thốt ra từ miệng một cô gái trẻ
vẫn còn ở tuổi thiếu niên. Họ phát hiện ra lớp học Công sở, và lớp học đã cho
họ được tự khám phá bản thân. Tôi đã từng lạc lối nhưng giờ tôi tìm được đường.Giờ
tôi làm thư ký và kiếm được 1.200 nhân dân tệ một tháng.Giờ bạn thấy khả
năng hùng biện của tôi thế nào? Nhưng mọi bằng chứng của thành công
vinh hiển đều ẩn chứa một lời cảnh báo ngầm: Thay đổi sớm hoặc sẽ quá muộn.

Rất nhiều học viên của chúng tôi đã chuyển sang một công
việc mới thậm chí trước cả khi khóa học ba tháng kết thúc. Vài người đã kiếm
được 1.200 nhân dân tệ một tháng. Khoản lợi nhuận đầu tư là một ăn năm trăm.

Nếu bạn không làm việc chăm chỉ khoảng hai hay ba năm này,
cả đời bạn sẽ ở tầng thấp nhất của xã hội. Khi bạn hai tư hai lăm và bắt đầu
cuộc sống gia đình, người bạn đời của bạn có khả năng cũng là một công nhân
bình thường. Hai người các bạn có thể kiếm được một nghìn nhân dân tệ mỗi
tháng. Nhưng nếu bạn vươn lên, người bạn kết hôn có thể là một quản lý. Toàn bộ
thế giới của bạn sẽ khác biệt.

Người đứng đầu tổ chức lớp học tên là Đặng Thuận Trường. Ông
này bốn mươi tuổi, đến vùng đồng bằng sông Châu Giang này sau một sự nghiệp
ngoằn ngoèo ở tỉnh Hồ Nam, bao gồm cả dạy ở trường trung học, làm việc trong
chính quyền địa phương, bán quảng cáo trên báo, điều hành một cửa hàng bán băng
ca nhạc. Ở Đông Quản, ông đã từng quản lý các nhà máy - sản xuất đồ chơi, đế
giày, cây Noel giả, và những bức tượng Ông già Noel nhỏ bằng nhựa - nhưng trông
ông ta không giống một ông chủ nhà máy điển hình. Ông có đôi mắt đen tử tế trên
gương mặt thanh mảnh màu như màu quả óc chó, ông nói năng khá thận trọng, với
điệu bộ chuẩn xác như một nghệ sĩ Kinh kịch, và không bao giờ lên giọng cả. Dù
thời tiết có thế nào, ông cũng luôn mặc một bộ com-lê, áo len không tay và thắt
cà vạt.

Thầy giáo Đặng là người trưởng thành tử tế đầu tiên mà rất
nhiều người di trú gặp ở Đông Quản, và trong suốt các buổi giới thiệu thông
tin, họ hỏi ông các câu hỏi họ đã giữ kín từ rất lâu. Phải xử lý thế nào khi
ông chủ quấy rối tình dục? Trung Quốc là đất nước tư bản chủ nghĩa hay xã hội
chủ nghĩa? Nếu ai đó quát mắng tôi và tôi khóc, thế có nghĩa tôi là kẻ yếu đuối
phải không?Thầy giáo Đặng kiên nhẫn trả lời từng câu hỏi một. Ông để phần
nhồi nhét lại cho những cô gái từng một thời làm trong các công xưởng dưới
quyền ông.

Các bạn sẽ chờ đợi đến già.

Rời bỏ dây chuyền lắp ráp đi.

Bạn phải tự khám phá bản thân.

Tôi cũng giống như các bạn.

Hơn hai trăm phụ nữ trẻ đã đăng ký vào khóa học mùa xuân của
Lớp Đào tạo đặc biệt kỹ năng thư ký công sở. Mỗi học viên trả trước 780 nhân
dân tệ tiền học phí - hơn một tháng lương của nhiều người trong số họ. Họ sẽ
đến lớp ba buổi một tuần trong ba tháng tới. Có nhiều thời gian để trở thành một
ai đấy khác.

***

Các lớp học được tổ chức trên tầng sáu của một tòa nhà văn
phòng phía đối diện nhà máy sản xuất điện thoại không dây VTech, tầng trệt của
trường học là một cửa hàng bán điện thoại di động. VTech và nhà máy của Pioneer
sản xuất đầu DVD gần đó tổng cộng có mười sáu nghìn công nhân, một nhóm đông
các học viên tiềm năng với giờ làm việc ổn định. Giống như mọi thứ khác ở Đông
Quản, giáo dục xoay quanh nhu cầu của sản xuất. Các lớp học bắt đầu từ 8 giờ 30
đến 10 giờ 30 để không gây trở ngại gì cho việc làm thêm giờ. Nếu ngày làm việc
của một nhà máy kéo dài lâu hơn, các giáo viên sẽ tổ chức một giờ học bổ sung
cho những người phải nghỉ học.

Buổi tối sau một ngày làm việc mười giờ ở dây chuyền lắp
ráp, các cô gái công nhân nhà máy sẽ đến trường. Những con phố xung quanh các
nhà máy đầy những quầy hàng bán mấy món ăn vặt, nước hoa quả, các đồ trang sức
tóc và áo nịt ngực cỡ bằng quả bưởi. Các quầy hàng chiếu sáng bằng những bóng
đèn để trần, và trên nền bóng đêm thăm thẳm chúng tạo nên một đường lấp lánh
giống như một quãng đường lễ hội sau khi mặt trời đã lặn. Các cô gái khó khăn
lắm mới chen chúc được qua cửa hàng bán điện thoại được chiếu đèn lòe loẹt và
lúc nào cũng đông nghịt người, sau đó đi qua một tấm quảng cáo lớn hình ba cô
gái mặc bikini trên bãi biển. Mỗi cô đội một cái mũ miện và vuốt ve một chiếc
điện thoại di động, chòng ghẹo các cô gái với những lời chiêu dụ dễ chịu: gợi
tình, quyến rũ, chiếc Nokia mới nhất.

Trong lớp học kê những chiếc ghế sắt thấp và bàn cỡ trẻ con,
rồi các học viên ngồi ở đó hai người một bàn. Một tấm quảng cáo cho lớp học
Công sở chiếm cứ bức tường phía sau, với hình ảnh một cô thư ký mặc váy ngắn hở
hang bên dưới khẩu hiệu ĐÀO TẠO TĂNG CƯỜNG TÍNH CẠNH TRANH. Ngay cả trong nhà
tắm chỉ có một ngăn toilet và một bồn nước đổ luôn xuống sàn, cũng có những chỉ
dẫn về phép lịch sự: ĐỂ TRÁNH TRƯỜNG HỢP KHÓ XỬ, LÀM ƠN KHÓA CÁNH CỬA SAU LƯNG
BẠN LẠI.

Mỗi lớp học đều bắt đầu với một bài phát biểu động viên của
hiệu trưởng Lưu Kiệt Nguyên. Ông này luôn nói với vẻ khích lệ gượng ép của một
người bán đồ dùng nhà bếp trong chương trình quảng cáo giới thiệu sản phẩm phát
buổi tối muộn trên ti vi. Trong ngày đầu tiên của khóa học, ông ta quan sát kỹ
cả lớp học gồm hai mươi lăm cô gái trẻ và nói: “Tôi muốn đề nghị các bạn không
mặc đồng phục đến lớp học này.”

“Nhưng chúng tôi từ nhà máy đến thẳng đây,” một học viên
phản đối.

“Tôi muốn các bạn cố gắng hết sức và không viện cớ gì hết.
Hiểu không?”

Bài học ngày hôm ấy là “Tăng trình độ xã giao lịch sự và bộc
lộ nét hấp dẫn của tính cách”. Thầy giáo Phó là một người đàn ông trẻ trông có
vẻ đứng đắn, mặc áo sơ mi trắng, quần đen và thắt cà vạt, tất cả các giáo viên
đều được yêu cầu phải thắt cà vạt khi đứng lớp. Có rất nhiều luật lệ mà các học
viên sẽ cần phải nắm được trong ba tháng tới đây, nhưng thầy giáo Phó đã bắt
đầu giờ học với một câu chuyện.

“Giấc mơ của bạn là gì? Mời bạn ngồi giữa ở hàng cuối cùng.”

Một cô gái đứng lên. “Ngay từ lúc rời nhà ra đi...” Cô sụp
xuống, nhìn ngó bên này bên kia, đờ người ra sợ hãi vì mình là người được thầy
gọi.

“Đứng ngay ngắn vào,” thầy giáo Phó bảo cô. “Tự tin lên.”

Cô đứng thẳng hơn, rồi lại sụm xuống, bắt đầu, ngưng lại, và
cuối cùng nói liền một hơi: “Ngay từ lúc rời nhà ra đi, tôi muốn trở thành một
trợ lý trong bộ phận kinh doanh.”

Cả lớp vỗ tay cổ vũ. Cô gái ngồi xuống.

“Được rồi,” thầy giáo nói, “Tôi sẽ kể cho các bạn nghe giấc
mơ của mình.”

Hồi tôi còn là một đứa trẻ, tôi rất thích môn lịch sử. Tôi
muốn mình có tên trong sử sách. Tôi muốn cống hiến gì đó thật lớn lao cho Tổ
quốc quê hương.

Khi lớn hơn, tôi nhận ra điều này chẳng thực tế chút nào.
Sau đó tôi quyết định mình muốn đứng trên Quảng trường Thiên An Môn và vẫy tay
với ba quân. Nhưng tôi lại quyết định, có thể mình sẽ không đạt được ước mơ ấy.
Đứng trên Quảng trường Thiên An Môn vẫy tay với những người lính không thực tế
đối với một người đến từ nông thôn như tôi. Tôi sẽ để lại ước mơ này cho những
thế hệ sau.

Tiếp đó tôi quyết định mình sẽ đưa gia đình từ nông thôn lên
thành phố: để nuôi dạy con cái tôi ở thành phố và cho chúng phát triển xa hơn.
Khi nâng tầm mình lên, bạn đồng thời cũng nâng cả gia đình mình theo nữa.

Tôi tin rằng các bạn cũng đến Đông Quản với cùng một lý do
như tôi. Chúng ta cùng mang trên lưng gánh nặng giống như nhau. Tất cả chúng ta
đều muốn đưa gia đình mình ở nông thôn lên thành phố, giúp đỡ gia đình mình.
Điều này có đúng không?

Nếu bạn bước được ra khỏi vùng nông thôn, bạn sẽ nâng được
cả gia đình theo mình. Cha mẹ bạn sẽ khác đi bởi những thành tích bạn giành
được.

Từ khi tôi đến Đông Quản, tôi đã gặp phải rất nhiều trở ngại
khó khăn. Nhiều lần tôi đã muốn trở về quê nhà. Nhưng bạn phải kiên cường. Nếu
trở về, tất cả sẽ lại như thể bạn chưa từng ra đi vậy.

Thầy giáo quay người lại phía tấm bảng đen sau lưng và viết: Làm
thế nào để tạo một hình ảnh lịch thiệp: Cách ăn mặc.

“Màu của quần áo bạn hết sức quan trọng. Giờ tôi cho các bạn
biết người ta sẽ nghĩ bạn là người thế nào khi bạn mặc các màu khác nhau. Hãy
chép chúng lại.”

Màu đỏ thể hiện nhiệt tình.

Màu cam thể hiện sự sôi nổi.

Màu vàng thể hiện sự sáng sủa.

Màu tím thể hiện sự thần bí.

Màu xanh lục thể hiện sự tươi mới.

Màu đen thể hiện sự điềm tĩnh.

Màu trắng thể hiện sự thuần khiết.

Xanh da trời thể hiện sự đúng mực.

Thầy giáo Phó giảng rất nhiều điều trong ngày đầu tiên đó.
Thầy đưa ra những lởi khuyên nhỏ về cách xây dựng lòng tin. Hãy tập
luyện thể hiện mình một cách táo bạo. Bước vào một căn phòng như thể nó chính
là phòng của bạn. Để khơi nguồn cảm hứng, thầy chuyển sang nói về lịch
sử. Thần tượng của tôi là Mao Trạch Đông. Tưởng Giới Thạch đã phá đê
Hoàng Hà để ngăn bước quân đội Nhật: đó chính là dám quyết định. Cơn
lũ đã ngăn bước quân đội Nhật ấy đồng thời cũng giết chết vài trăm nghìn nông
dân Trung Quốc, đó là sự thật mà thầy giáo Phó không nhắc đến. Và đây là lớp
học nghi thức xã giao, chứ không phải giờ lịch sử.

Đến 9 giờ 15 phút, thầy ngừng bài giảng lại để hát vài đoạn
trong một bài hát nổi tiếng. Bài học ở đây là: Khi nào bạn thích thú
với cái gì đó, bạn phải thể hiện mình. 9 giờ 30 phút, một học viên giơ tay
để trả lời câu hỏi, lần đầu tiên có người dám xung phong. 10 giờ 15 phút, lớp
học kết thúc sớm vài phút, hiệu trưởng Lưu trở lại với một bài phát biểu hô hào
kêu gọi. “Hãy tự nói với bản thân mình rằng bạn là thành viên của lớp Công sở,”
ông ta nói với các học viên. “Các bạn không giống với tất cả những người khác
trên phố.”

Đây là một mớ hổ lốn kỳ lạ nhất mà tôi từng thấy, kết hợp
tính ưu việt của cá nhân với những quy tắc ngay từ đầu đã thấy là cứng nhắc và
học theo phong trào New Age⁽²²⁾: Màu tím thể hiện sự
thần bí. Thông điệp hiện đại - thể hiện mình, hãy tự tin - nhưng lại đi
cùng với một giả định truyền thống: Bạn sẽ đưa cả gia đình mình lên
theo. Và lịch sử thì không biến mất khỏi các lớp học ở Đông Quản, mà
chỉ hết sức không thích hợp. Một cô công nhân mười bảy tuổi thì học được gì từ
Tưởng Giới Thạch, người đã xả lũ vào quân đội Nhật và nhấn chìm vài trăm nghìn
đồng bào của chính ông ta?

⁽²²⁾ “Thời đại Mới”: phong trào phát triển mạnh vào thập kỷ 1970, hướng tới
tâm linh, thần bí phương Đông.

Trong những tuần tiếp theo, những quy tắc được chất chồng
rất nhanh. Khi rót trà, chỉ nên rót đầy khoảng 70% chiếc tách. Phấn mắt
màu tím phù hợp với tất cả phụ nữ châu Á. Trên con đường đeo đuổi thành công,
kiến thức chiếm ba mươi phần trăm và quan hệ giữa cá nhân với cá nhân chiếm bảy
mươi phần trăm, cầm ông nghe bằng tay trái và quay số bằng tay phải. Khi mỉm
cười, miệng phải hé mở sao cho không được lộ răng, môi thẳng và góc miệng hơi
nhếch lên. Trong giờ nghỉ trưa, đừng nằm ngang ra trên ghế hoặc bàn. Không
hành động nào là sơ đẳng đến mức không cần phải hướng dẫn, nên thỉnh thoảng có
cảm giác lớp học như một khóa cấp tốc của người Sao Hỏa để vượt qua kỳ kiểm tra
làm con người. Những người hùng trong lịch sử không bao giờ thay đổi. Tưởng
Giới Thạch và Mao Trạch Đông đứng hàng đầu, còn Hitler xếp thứ ba nhưng ở xa
phía sau. Ông ta được đánh giá cao nhờ tài hùng biện của mình, nhà lãnh đạo Đức
Quốc xã là một diễn giả tuyệt vời. Nghi thức xã giao, không phải lịch sử.

Nhưng tôi để ý thấy vài điều: các học viên không ngủ gật. Họ
không có vẻ buồn chán. Không ai ra ngoài để đi vệ sinh trong suốt hai tiếng
học, họ sợ rằng sẽ bỏ lỡ mất điều gì đó. Cả cuộc đời mình, những phụ nữ trẻ này
đã được các giáo viên cùng những cuốn sách giáo khoa dạy dỗ cách cố gắng để hòa
nhịp với thế giới hiện đại. Họ thuộc lòng những mớ hổ lốn lỏng lẻo những quy
tắc, những bài học tự giúp bản thân và những lời khuyến dụ của Khổng Tử. Họ chỉ
chọn lấy những thứ họ cần, nắm bắt bài học chính yếu trước tôi từ rất lâu: nếu
bạn có vẻ ngoài và hành xử giống ai đó ở tầng lớp trên, bạn sẽ trở thành người
đó.

Sau ngày đầu tiên, tôi không bao giờ thấy cô gái nào mặc
đồng phục nhà máy đến trường nữa.

BUỔl HỌC ĐẦU TIÊN, tôi đi chung taxi về thành phố với thầy
giáo Phó. Buổi học này mới là buổi thứ hai anh ta dạy - buổi đầu tiên là sáng
ngày hôm ấy. Hầu hết tài liệu giảng dạy của anh ta đều lấy từ Internet. Thầy
giáo Phó là hiện thân của đặc điểm ngành giáo dục Đông Quản: Thông qua
làm việc, bạn sẽ học được cách làm việc ấy. Anh ta vẫn là một sinh
viên năm cuối đại học, nhưng đã kết thúc đời sinh viên của mình sớm hơn để ra
ngoài làm việc. Như hầu hết mọi người khác trong thành phố, anh ta đang sống
theo lối tua nhanh về phía trước. Chuyên ngành của anh ta là quản lý nhân sự và
thần tượng là một nhà quản lý bậc thầy người Đài Loan, người đòi 1.200 nhân dân
tệ cho mỗi bài giảng. Tôi lấy làm băn khoăn không hiểu bằng cách nào mà tất cả
những điều ấy có thể đứng chung với một thần tượng khác của anh ta là Mao Trạch
Đông.

Tôi hỏi thầy giáo Phó xem anh ta đã ở Đông Quản được bao
lâu.

“Hôm nay ngày mấy nhỉ?”

“29 tháng Ba.”

“Tôi ở đây được hai mươi hai ngày rồi,” anh ta đáp.

Trong khi chiếc taxi lướt nhanh trên con đường cao tốc tối
om, anh ta kể cho tôi nghe vài chuyện đã thấy khi mới đến thành phố. Ở một chỗ
giao lộ, một chiếc xe con vượt đèn đỏ, dưới lòng đường, thầy giáo Phó thấy một
người đi mô tô nằm trong vũng máu. Anh ta nghĩ hai chuyện này hẳn phải có liên
quan đến nhau và nên báo thông tin này với ai đó, nhưng anh ta không biết nên
phải báo cho ai. “Có lẽ, giống như tôi, người đó cũng không có người thân nào ở
đây,” anh ta suy đoán về người lái mô tô đã tử nạn. “Chắc sẽ mất một thời gian
dài để gia đình anh ta biết được chuyện gì đã xảy ra với người thân của mình.”

Chúng tôi đến khu nhà có căn hộ thầy giáo Phó ở chung với
bốn thầy giáo khác. Những người đến từ nông thôn hiếm khi nói xin chào hay tạm
biệt, sống trong thành phố có vẻ như cũng không thay đổi thói quen này. Thay
vào đó, anh ta nói điều mọi người ở Đông Quản thường nói với nhau khi chia tay:
“Cẩn thận khi cô ra ngoài đấy.”

***