PHẦN II

HUẾ, KHÓ QUÊN…

1. CHUYẾN ĐÒ NGANG

Những lần về Huế để chạy lo giấy
tờ bổ túc hồ sơ du học Pháp, anh Trí thường hay trọ lại nhà cụ Nghè Tuần, nơi
đây anh quen biết từ hồi còn đi học Pellerin.

Bà chị con cậu Cả Bích, mỗi lần
anh đến thăm chị ở Kim Long là chị giận hờn bắt anh phải ở lại với chị, nhưng
anh từ chối vì phải cần tiếp xúc nhiều, đi lại xa xôi. (Điều này sau khi gặp
được chị Trà, nói ở sau đây, làm cho anh hối tiếc ân hạn).

Hai tiếng Bến Ngự như mê hoặc
anh, nghe vừa hay vừa trang trọng. Vả lại Bến Ngự cũng là nơi người ta nói
nhiều về chí sĩ Phan Bội Châu mà anh thường trông thấy con thuyền “cầm cố” của
cụ.

Thỉnh thoảng, hôm nào dậy sớm, cụ
ngồi trầm ngâm uống trà trước mạn thuyền, làm cho anh vừa thương yêu vừa kính
trọng. Anh vẫn ước ao được hầu chuyện cụ một lần trước khi qua Pháp.

Cũng trong thời gian này, nhiều
cuộc gặp gỡ kỳ thú khác đã chi phối đi một phần nào tâm sự yêu nước, yêu nòi
của anh. Đó là những “chuyến đò ngang” thật dễ thương, đã đem đến cho anh những
mối tình sơ ngộ lạ lùng và thích thú.

Anh không muốn qua phố bằng ngả
cầu Trường Tiền vì phải chen lấn nguy hiểm. Không có gì thích thú bằng ngồi
trên chiếc đò ngang, lững lờ trôi trên sông Hương êm đẹp, mơ màng tìm một vần
thơ, một bóng dáng nào đó gây xúc động một cách dễ chịu.

Anh thường theo bến đò Lò Vôi qua
Bạch Hổ, những khi về chợ Kẻ Vạn thăm bà chị, hoặc về Đập Đá ăn bánh bèo, một
món ăn nổi tiếng, rồi thong thả xuống đò về Gia Hội.

Trong bài thơ Chuyến đò ngang anh
tả mối tình sơ ngộ lạ lùng trên con đò về Gia Hội. Đúng là anh có số đào hoa,
như cậu Bá tôi xem số cho anh, tiên đoán rất nặng nợ đào hoa.

Hôm ấy anh có hẹn phải qua Đập Đá
để gặp một người bạn học cũ. Không gặp, anh lên đò sớm hơn dự định. Những buổi
sáng sớm, đò thường đông khách. Trên đò khách đã lên nhiều. Anh tìm được một
chỗ ngồi thật tốt đàng mũi đó, trên cái băng ngang.

Đang lúc thích thú, khách đi trễ
lên sau, cố tìm chen một chỗ trống đứng trước mũi đò. Một bàn chân nhỏ nhắn cố
sức đưa lên trước, chưa tìm được chỗ để chân, chạm vào chân anh. Nhìn lên, một
thiếu nữ, áo tím than, xinh đẹp, đã tiến lên sát bên anh.

Anh bối rối, nhưng lịch sự đứng
dậy, hơi rụt rè, như toan nói gì đó (chắc là muốn nhường chỗ).

Bỗng có tiếng la lớn đằng lái:
“Thầy nớ ngồi xuống đi, đứng làm chi, bổ chừ (ngã đó).” Anh có vẻ ngượng nghịu,
lại vụng về ngồi xuống, làm cho chiếc đò chòng chành. Mọi người quay lại nhìn
hơi soi mói một chút.

Xấu hổ anh lén nhìn qua thiếu nữ,
nàng đang nhìn anh cười, vẻ như trêu đùa thiện cảm. Anh chàng xấu hổ, cúi mặt
xuống bỗng chợt nhìn thấy trên mặt nước, nụ cười duyên dáng của nàng còn đuổi
theo hóm hỉnh.

Bất giác, anh bật cười ra tiếng,
thú vị. Thế là họ quen nhau, thật dễ dàng.

Tôi vốn biết anh có cái răng hơi
khểnh, làm cho anh lúc nào cũng như cười nửa miệng. Cái răng đó quả là cái tật
có lợi cho anh vô cùng. Khi thì vui vẻ giảng hòa, khi thì đồng tình thỏa hiệp.
Tôi nghĩ anh có số đào hoa là nhờ cái răng đó.

Câu chuyện chỉ được anh kể đến
đó. Về sau mới biết một vài chi tiết trong bài thơ.

CHUYẾN ĐÒ NGANG

Chẳng hẹn hò sao gặp gỡ đây

Người thì như tỉnh kẻ như say

Trong veo làn nước soi đôi mặt

Xa tít quê nhà trở một tay

Tâm sự mới trao, bờ đã đến

Nỗi niềm chưa cạn khách về ngay

Ba sinh duyên nợ âu là thế

Một chuyến đò đưa nghĩa một ngày.

Những tháng sau đó, bạn lo công việc thì tình cờ một hôm, qua tòa soạn báo
Vì Chúa, gặp Hồ Lư, cái anh chàng lém lỉnh, cùng viết báo lại hay trêu chọc, vỗ
vai anh: “Nè có người hỏi thăm cậu đó”… Anh cho là Hồ Lư đùa, nên không để ý.
Ra về, trở lên Kim Long thăm bà chị. Chị lại đi vắng, anh lên chuyến đò Bạch Hổ
về Bồ Ghè.

Bỗng anh sửng sốt, một thiếu nữ tuyệt đẹp, anh không biết đã gặp ở đâu, cúi
đầu chào anh. Anh bối rối chào lại, lí nhí, ngượng ngập không nói ra được lời
nào.

Về Bến Ngự vẫn còn băn khoăn mãi, nghĩ không ra, không biết là ai mà đẹp lạ
lùng. Khiến anh ngẩn ngơ quên cả ăn. Cụ Nghè tưởng anh lo lắng giấy tờ nên
không để ý.

Anh quyết tâm dò cho ra người đẹp ở đâu.

Luôn mấy hôm, anh lảng vảng bên bến Lò Vôi, có khi theo đò qua Bạch Hổ rồi
trở về vẫn không gặp lại người đẹp. May mắn làm sao, thình lình không tính dò
tìm thì lại gặp lần nữa tại chợ Kẻ Vạn đi với bà chị Phu. Thì ra anh cũng gặp
một lần tại đây, nhưng vì mắc cỡ không dám nhìn rõ người đẹp nên không nhận ra
chị.

Hình ảnh lộng lẫy tươi mát người con gái này đã làm mờ đi ít nhiều bóng
giáng con đò Gia Hội, tuy nụ cười dưới nước vẫn còn nhiều hứa hẹn, anh không
thể nào bỏ qua được.

Nửa năm sau đó, anh bỗng nhận được một bức thư do tòa soạn báo Vì Chúa gởi
cho anh. Mở ra xem chỉ có một tấm ảnh bán thân, chiếc nón bài thơ che nghiêng
như úp mở với một câu thơ đề sau tấm ảnh:

Ai về Gia Hội nghe gà gáy

Hãy sớm sang sông kẻo lỡ đò.

Nhìn tấm ảnh, người trong ảnh thật duyên dáng. Hàn khen: “Còn đẹp hơn ở
ngoài. Có lẽ nhờ thợ chụp khéo.”

Theo dõi anh, trông vẻ như mềm nhũn đi. Ôi chuyến đò ngang mơ ước lại trở
về. Anh vội vàng làm bài thơ mượn ý họa bài Gởi nhạn của anh Mộng Châu:

Vội vàng chi lắm nhạn lưng mây

Chậm chậm cho mình gởi mối dây

Về đến Thần Kinh khoan nghỉ đã

Ghé miền Gia Hội tỏ tình ngay

Suốt năm canh mộng hồn mê mỏi

Chỉ một lòng son muốn giãi bày

Này nhạn, ta còn quên chút nữa

Trái tim non nớt tặng ai đây.

Đọc bài thơ này, thì ra anh chị chưa trao đổi tâm sự bao nhiêu. Cấu kết vẫn
còn ẫm ờ, dò xét:

Trái tim non nớt tặng ai đây.

Hình như có ai sửa lại “tặng nàng đây”. Tôi có đọc bài này khi mới viết ra
cho nên tôi biết anh chưa dám nói rõ. Vả lại bấy giờ đã có bóng dáng chị Trà
đang đứng đâu gần đó, nên cái lững khững do dự của anh cũng cản trở ít nhiều.

Nhìn lại tấm ảnh, đọc mấy câu sau tấm ảnh, tôi dọa anh: “Coi chừng, họ thúc
hối anh rồi đó. Liệu mà nhanh chân lên, chậm chạp là hút mất chuyến đò.”

Vốn Gia Hội là bến đò hoạt động rất sớm, so với nhiều nơi khác. Gà gáy đầu
đã nổi đèn, nổi lửa. Hàng quán đã dọn ra, khách ăn đã thấy lục tục kéo đến bên
cạnh nồi xáo bò thơm phức mùi sả, bốc hơi nghi ngút mà còn trông thấy rõ lớp
váng ớt mỡ vô cùng hấp dẫn…

Gia Hội nổi tiếng bún bò rất ngon, lại rẻ tiền. Còn cơm hến nữa. Ai về Huế
mà không biết thưởng thức cơm hến ở đó thì thật là đáng trách.

Họ bảo nhau, con ruốc Huế nấu chi cũng ngon. À, mà còn bắp luộc bến Cồn gần
đó thật tuyệt vời. Ngọt và thơm đến ngậm mà nghe.

Cái điều quan trọng hơn hết cho anh Trí, mà tôi cũng phải lo ngại giùm cho
anh, là con gái Huế đi lấy chồng rất sớm. Từ hai mươi tuổi trở lên là đã sợ bị
chê “tra” (già). Họ nói: Thôi, hâm đi hâm lại rồi, còn chi nữa mà nói. Ối, tội
nghiệp quá, mới hăm hai, hăm ba mà cũng cho là hâm đi hâm lại. Khổ chưa tề!

Thật là: “Hiếu kính dãn sầu vân mấn cải”.

Anh thường hỏi thăm có thư từ gì ở Huế gởi cho anh không? Tôi biết anh băn
khoăn chờ đợi một tin tức ở Huế, bèn lấy bài Gởi nhạn anh họa với anh Mộng
Châu, đem ra đọc rồi viết một bài khác:

Trông vời bóng nhạn lẫn theo mây

Thấp thỏm chờ mong đến phút giây

Mấy đoạn tình thơ chưa cạn nghĩa

Vài hàng tâm sự rõ lòng ngay

Ngăn sông cách núi tình trao để

Đối diện nhìn nhau ý ngại bày

Cánh thiệp nhờ chim may khỏi lạc

Hồi âm đừng để phụ lòng đây.

Tôi bảo anh: “Sao không gởi thơ
nói thật với Hồ Lư nhờ anh ấy liên lạc giùm. Địa chỉ của anh chắc Hồ Lư tiết lộ
đó, việc gì mà sợ?” Anh chỉ cười hòa giải rồi im lặng suy tư. Anh đang nghĩ đến
con đò Bạch Hổ chăng?

Quả thật về sau anh lỡ đò, vì đò
qua sông quá sớm.

Gặp lại Hồ Lư trong một chuyến
hành hương La Vang, mới biết bức ảnh của Thu Hà, em cô cậu với Hồ Lư, một cựu
Nữ Tu Dòng Kim Đôi, thảo nào mà mặc áo màu tím than, màu áo mà các nữ tu hoàn
tục vì sức khỏe, có thể trở lại Dòng. Thu Hà trông tin anh mà không thấy. Chỉ
gặp nhau một lần trên chuyến đò ngang. Hồ Lư có nhắc khéo anh một lần mà Hàn
ngốc nghếch chẳng hiểu gì. Liên lạc vì vậy mà gián đoạn. Âu là duyên số!

Con gà Gia Hội thật quái ác, gáy
chi mà sớm rứa!

Lỗi cũng một phần tại anh, vốn đã
lừng khừng chậm chạp, mà còn đuổi theo hai con thỏ cùng một lúc. Thế là chẳng
bắt được con nào cả.

*

2. CHỊ TRÀ

Chị tên Trà vì sinh ở Trà Kiệu,
tên nhà trường là Thu Yến, con gái út của ông cậu họ, anh mẹ tôi ở bên Phường
Đức (Huế).

Cái tai hại là chúng tôi phải gọi
bằng chị. Hàn đã gặp mấy lần bên nhà bà chị con cậu cả tôi, gọi là mệ Phu, góa
phụ một người thuộc hoàng tộc từ hăm lăm tuổi, tánh vui vẻ thương yêu các em.

Lần đầu gặp chị Trà, anh Trí hơi
nghễnh ngãng, lại bị con đò Gia Hội che lấp cái khôn đi, nên không để ý đến ai
cả. Mấy lần có dịp chuyện trò, chị Phu cho biết là bà con, nhưng chị Phu vốn
thích “xe tơ kết tóc” cho nhiều lứa đôi nên chị thêm rằng: “Bà con cũng giống
như với nhà dì Thị vậy” (ý nói có thể kết hôn được, không trở ngại tình bà
con).

Anh Trí thì không thạo lễ nghĩa
bà con, phải xưng hô thế nào cho đúng. Cho nên mỗi lần gặp chị Trà thì ấp a ấp
úng không biết nên gọi bằng chị hay nói thế nào cho phải cách. Vì chị còn nhỏ
tuổi. Mà chị Trà tự xét còn nhỏ tuổi nên gọi anh bằng anh một cách tự nhiên
thân tình. Thế thì anh đắn đo, có nên gọi chị bằng em không? Khó cho anh quá!

Sự giao thiệp vì thế mất tự
nhiên, trở thành lạt lẽo. Chị Trà vẫn dịu hiền không tỏ vẻ gì khó chịu. Chị
nhắc lại có gặp anh bên tòa báo Đức Mẹ (chỗ này anh hơi hoảng vì cái tính rụt
rè mắc cỡ nên anh không nhớ ra) vả lại ở chỗ đông người, anh không dám nhìn ai
kỹ, nhất là người đẹp.

Anh đã đế mất đi cái dịp có thể
bắt chuyện văn thơ, bắt chuyện về tờ báo Đức Mẹ mà anh cũng có viết bài. Chị
cũng rất thích văn. Chị thường viết bài về thiếu nhi, đạo binh Đức Mẹ. Chị xấu
hổ không dám nhắc với anh, chị là trưởng đoàn thiếu nhi, thường ký tên T.Y (về
sau anh mới biết). Chị học xong bậc tiểu học, nhưng cậu tôi không cho học thêm,
vì chị đẹp, rất nhiều nơi đã dạm ướm, mà tiếp xúc nhiều bạn bè ở trường, có thể
bị mang tiếng cho gia đình đạo đức.

Vì vậy, chị ở nhà đi học nữ công,
thỉnh thoảng đến giúp việc xếp báo, gởi báo cho tòa soạn báo Đức Mẹ.

Chị Trà là mối tình yên lặng nhất
của anh, đến đỗi nhiều lúc chịu không nổi, cũng có úp mở với tôi cho vơi đi nỗi
tiếc nhớ.

Dù cái răng khểnh của anh vẫn cứ
tỏ vẻ “khách quan” nhưng cái cười đó không che giấu tối được nỗi đau nhất của
anh, vì “tình trong như đã mặt ngoài còn e”…

Anh không dám tìm cách nào để tỏ
tình. Giả như anh làm một vài bài thơ nào đó để tặng chị thì đâu đến nỗi nào.

Tình yêu âm thầm thổn thức kéo
dài cho đến tháng chạp năm ấy.

Bà chị Phu đột ngột vào thăm mẹ
tôi. Cả nhà đều vui mừng, ai cũng yêu mến chị. Tính chị mau mắn, anh Trí rất
thương chị. Mỗi lần ra Huế đều lên Kim Long thăm chị.

Lần này chắc anh phải oán chị, vì
mang đến cho anh một tin rã rời, thất vọng.

Mẹ tôi gặp lại chị, vồn vã chưa
kịp hỏi han gì thì chị đã oang oang:

“O ơi, con tiếc quá, phải chi
thằng Trí mà ưng con Trà thì hay biết mấy. Con nó thật đẹp, thuỳ mị dễ thương
quá. Con đã để bụng cho thằng Trí rồi. Rứa mà…

Anh Trí yên lặng lắng tai nghe.

Mẹ tôi hỏi: “Mà chừ thì ra răng
rồi?” Chị vội nói: “Bác Chí (chị gọi bố chị Trà bằng bắc) nhờ con về mời O ra
đám cưới con Trà.” Chị quay lại nhìn anh. “Con Trà em biết rồi đó, hắn sắp lấy
chồng. Chao! Chị tiếc quá, phải chi em nói một tiếng thì dễ quá.” Chị nói nhỏ
với tôi: “Con Trà có vẻ thương thằng Trí. Hỏi thăm luôn.”

Tôi nghe nói mà còn muốn rụng tim
giùm cho anh. Huống chi mà anh không sững sờ như phỗng đá.

Vẫn cái răng khểnh cười, anh lặng
lẽ đi vào phòng.

Thế là hết. Dòng sông Hương vẫn
lững lờ. Các chuyền đò ngang vẫn đi lại để thương để giúp những cơ hội tốt cho
các cô gái tươi như hoa, thướt tha như liễu, mà lòng vẫn luôn lo lắng sợ hãi
những cái “hâm” từ từ đến lúc nào không biết. Buồn chưa!

Mối tình câm với chị Trà (Thu
Yến) thầm lặng đến và thầm lặng đi, để lại trong lòng Hàn Mặc Tử một hối hận
riêng tư lâu dài mà mỗi lần đọc bài Buồn Thu, vẫn còn xót thương cái ấp a ấp
úng của tuổi mười chín, hai mươi khờ khạo rụt rè đã làm cho cuộc đời phải ngỡ
ngàng, trước trớ trêu của định mệnh.

BUỒN THU

Ấp úng không ra được nửa lời

Tình thu bi thiết lắm thu ơi

Vội vàng cánh nhạn bay đi trớt

Buồn bã hơi mây thoáng lại rồi

Nằm gắng đã không thành được mộng

Ngâm tràn cho đỡ chút buồn thôi

Ngàn trùng bóng liễu trông xanh
ngắt

Cảnh sắp về đông mắt sẽ vơi.

Bài thơ này Hàn Mặc Tử mượn cảnh
buồn thu để tự thú nỗi lòng. Chỉ vì anh e ngại ấp úng không dám tỏ tình mà còn
yến mùa thu (Thu Yến) đã vội vàng bay đi trớt, để lại bao nhiêu buồn bã của gió
heo may lạnh.

Từ trước đến nay, bài Buồn Thu
được xem là bài thơ đẹp nhất trong Lệ Thanh Thi tập. Nhưng chưa ai biết được
nỗi lòng riêng tư của con người nghệ sĩ tài ba chưa đến tuổi hai mươi đó.

Năm 1936, khi lòng đã lắng xuống,
anh trở thành quen thuộc với những mối tình dang dở, anh cho xuất bản tập Gái
Quê. Ra Huế tìm lại những “đám mây hồng” ngày trước và mây trắng ngang trời đã
xóa hết kỷ niệm bốn năm rồi, không còn gặp được ai anh trao cho bà chị Phu một
tập Gái Quê, nhờ tìm trao tặng chị Trà. Đến Hồ Lư mới biết Thu Hà đã vào nam,
nghe nói có tìm thăm Hàn Mặc Tử nhưng không gặp được.

Anh bùi ngùi nghe đến những kỷ
niệm đẹp. Hồ Lư vui vẻ nói: “Tình chỉ đẹp khi còn dang dở.” Anh cũng cười với
cái răng khểnh đào hoa đó, nhưng lòng anh thì lại nghĩ khác, vì anh chẳng có
mối tình nào suông sẻ cả, thế mà có tình nào đẹp đâu…

Sau một năm sống ở Sài Gòn, chung
quanh anh có rất nhiều thiếu nữ, nhà văn có, nữ sinh có, thỉnh hoảng đến gặp
anh nói chuyện thơ văn. Lòng vẫn dửng dưng, anh không còn tìm đâu được những
bóng dáng yêu kiều đã ghi đậm trong lòng anh, những ngày đầu biết yêu, biết
thưởng thức vẻ đẹp của giòng sông Hương, của những chuyến đò ngang. Những hình
bóng đã đem lại cho anh những ước mơ và hứa hẹn, dù chỉ là đám mây hồng trôi
ngang qua.

Nếp sống xô bồ rộn rịp của Sài
Gòn vẫn không áp đảo được những kỷ niệm mơ màng với Thu Hà, với Thu Yến mà hai
câu thơ trong Bước Giang hồ

… Chút tình bến cũ còn đeo đẳng

Hụt chuyến đò đưa nghĩ nghẹn ngào

vẫn đeo đuổi anh trên gác trọ 107
đường Espagne Sài Gòn, những đêm buồn cô quạnh, giữa cái thành phố mà anh cho
là ô hợp. Anh đang bị lạc lõng.

Ở Pháp, trong dịp kỷ niệm năm
mươi năm Hàn Mặc Tử qua đời, những người Việt ái mộ Hàn đã tổ chức một buổi góp
chuyện nhắc đến anh, con người tài hoa bạc số đó.

Trong nhiều người lên tiếng, có
một vài cô “mà nay đã thành bà cụ” vẫn còn nức nở khi kể đến những ngày, những
cơ hội được săn sóc Hàn lúc đau yếu, xoa dầu cạo gió cho Hàn để được nghe Hàn
ngâm thơ.

Viết lại đoạn văn này, để mong
được đến tay những người đã năm mươi năm rồi mà còn nặng tình tri kỷ với Hàn,
ngõ hầu đền đáp trong muôn một, cho những ai từng yêu mến anh tôi.

***