Quyển VII

115. Phiên Phiên

(Phiên Phiên)

La Tử Phù người huyện Phần Châu (tỉnh Sơn Tây), cha mẹ đều mất sớm lúc
tám chín tuổi, được chú là Đại Nghiệp nuôi. Nghiệp làm Tả sương Quốc tử giám,
giàu mà không có con nên yêu thương La như con ruột. Năm La mười bốn tuổi bị kẻ
xấu dụ dỗ đi uống rượu chơi gái, gặp lúc có một kỹ nữ ở Kim Lăng (tỉnh thành
Giang Tô) tới ngụ ở quận, sinh gặp gỡ rất thích, đâm ra say mê. Khi nàng ta trở
về Kim Lăng, sinh bỏ nhà trốn theo, ở kỹ viện nửa năm thì tiền bạc hết sạch,
đám chị em đều rẻ rúng lạnh nhạt nhưng chưa thẳng thừng dứt tình. Không bao lâu
mắc bệnh lở loét, máu mủ thối tha ướt cả giường chiếu, bị đuổi đi, ra chợ xin
ăn, người ở chợ cứ nhìn thấy là tránh xa.

Sinh sợ chết ở quê người bèn lên đường xin ăn trở về Sơn Tây, mỗi ngày
đi được ba bốn mươi dặm, dần dần tới địa giới Phần Châu, nhưng lại nghĩ mình
rách rưới hôi thối không mặt mũi nào về làng nên cứ quanh quẩn ở huyện bên
cạnh. Trời tối, sinh tới chùa trên núi định ngủ nhờ, dọc đường gặp một cô gái dung
mạo như tiên, tới gần hỏi đi đâu. Sinh kể thật chuyện mình, nàng nói: “Ta là kẻ
xuất gia, nơi ở có cái hang núi, có thể cho khách nghỉ lại, không sợ gì cọp
sói”. Sinh mừng đi theo nàng vào tới giữa núi sâu, thấy một tòa động phủ, vào
trong thì thấy trước cửa có khe nước chảy, có chiếc cầu đá bắc qua. Đi thêm vài
bước tới hai gian thạch thất, ánh sáng chói lọi không cần đèn đuốc. Cô gái bảo
sinh cởi bỏ quần áo ăn mày xuống khe mà tắm, nói: “Tắm ở đó sẽ khỏi bệnh”. Lại
kéo màn quét giường chiếu giục sinh đi ngủ, nói: “Xin cứ đi nghỉ, ta sẽ may áo
quần cho”. Kế lấy lá to như tàu lá chuối cắt may thành áo, sinh nằm nhìn thấy
nàng may không bao lâu đã xong, xếp lại đem đặt ở đầu giường mình, nói: “Sáng
ra lấy mà mặc”, rồi lên chiếc giường đối diện nằm ngủ.

Sinh sau khi tắm rửa sạch sẽ thấy những chỗ lở loét không đau đớn nữa,
lúc tỉnh dậy sờ tới thì đều đã lên da non. Trời sáng sắp dậy còn ngờ lá chuối
không mặc được, cầm lên nhìn kỹ thì là gấm xanh bóng loáng. Lát sau dọn cơm, cô
gái lấy lá trên nói là bánh, sinh ăn thấy quả là bánh. Nàng lại cắt lá thành
hình gà và cá đem nấu nướng, ăn vào thấy đều như gà và cá thật. Trong góc nhà
có một cái vò đựng rượu ngon, cứ đem ra uống, khi nào đã vơi thì múc nước suối
đổ thêm vào. Mấy hôm sau sinh lành hẳn, qua giường cô gái xin ngủ chung, nàng
nói: “Gã khinh bạc vừa được yên thân đã sinh tà niệm”. Sinh đáp: “Ta muốn đền
ơn thôi”, bèn cùng ngủ chung, vô cùng đằm thắm.

Một hôm có thiếu phụ bước vào cười nói: “Con ranh Phiên Phiên vui sướng
quá, chừng nào có bầu đấy?”. Cô gái bước ra đón, cười nói: “Nương tử Hoa Thành
lâu quá không hạ cố tới chơi, hôm nay gió tây nam nổi mạnh mới bị thổi tới, đã
được bế cậu bé chưa?” Hoa Thành đáp: “Lại là một con nhãi”. Cô gái cười hỏi:
“Hoa cô mắn con gái thật, thế sao không đưa cháu tới chơi?”, Hoa Thành đáp:
“Vừa khóc rồi ngủ yên đấy”. Rồi đó cùng ngồi uống rượu” lại nhìn qua sinh nói:
“Chàng trẻ này đốt hương thơm đấy”, sinh nhìn thấy nàng khoảng hai mươi ba hai
mươi bốn tuổi, vẫn còn khá đẹp, trong lòng thích lắm. Lúc gọt trái cây lỡ làm
rơi xuống dưới bàn bèn cúi xuống nhặt, lén sờ lên hài nàng, Hoa Thành nhìn qua
chỗ khác cười như không hay biết. Sinh đang vui mừng ngây ngất chợt thấy người
lạnh ngắt, tự nhìn lại thì quần áo đã biến thành lá cây, vô cùng hoảng sợ, ngồi
yên một lúc mới biến thành vải vóc như cũ, mừng thầm là hai nàng không thấy.

Lát sau trong lúc thù tạc lại gãi vào bàn tay Hoa Thành, Hoa Thành thản
nhiên cười đùa như không biết gì sinh đang hồi hộp lo sợ thì quần áo đã biến
thành lá cây, lát sau mới trở lại như cũ, vì thế hổ thẹn ngồi im không dám nghĩ
bậy nữa. Hoa Thành cười nói: “Lang quân nhỏ nhà cô thật không đứng đắn, nếu cô
không phải là nương tử mang hũ giấm thì e là y đã nhảy lên tới mây xanh rồi”.
Phiên Phiên cũng mỉm cười đáp: “Cứ mặc cho quân bạc bẽo chết rét”, hai người
cùng vỗ tay cười lớn. Hoa Thành đứng lên nói: “Con nhãi thức dậy khát sữa e
khóc tới đứt ruột mất”. Phiên Phiên cũng đứng lên nói: “Ham dụ dỗ chồng người
ta, không nhớ gì tới cô Thành con cả”. Hoa Thành về rồi, sinh sợ Phiên Phiên
trách mắng nhưng nàng vẫn đối xử như trước. Không bao lâu hết thu qua đông,
sương sa lá rụng, cô gái bèn nhặt lá rơi để làm lương ăn mùa đông, thấy sinh co
ro bèn đem túi ra ngoài cửa động vốc mây trắng làm bông may áo rét cho sinh
mặc, thấy ấm áp mềm mại mà nhẹ nhàng như bông mới vậy.

Qua năm sau nàng sinh một con trai rất xinh xắn thông minh, sinh hàng
ngày trong động đùa chơi với con làm vui nhưng vẫn nhớ quê, muốn cô gái cùng
về. Nàng nói: “Thiếp không theo được, thôi chàng cứ đi một mình”. Nấn ná hai ba
năm, đứa con lớn dần, bèn đính ước thông gia với Hoa Thành. Sinh thường lo nghĩ
tới chú đã già, cô gái nói: “Chú tuy đã già nhưng may là còn mạnh khỏe, không
cần lo lắng, cứ chờ con cưới vợ xong thì đi hay ở tùy chàng”. Cô gái ở trong
động cứ lấy lá làm giấy viết chữ dạy con học, đứa nhỏ học qua là thuộc lòng,
nàng nói: “Thằng nhỏ này có phúc tướng, thả vào cỏi trần thì chẳng lo gì không
làm nên quan lớn” Không bao lâu con sinh được mười bốn tuổi, Hoa Thành tự đưa
con gái tới gả. Cô gái ăn mặc đẹp đẽ, dung nhan lộng lẫy, vợ chồng sinh cả
mừng, cả nhà yến tiệc linh đình. Phiên Phiên gõ trâm hát rằng:

Ta có con hiền

Không cần quan sang

Ta có dâu thảo

Không cần bạc vàng

Đêm nay tụ họp

Cả nhà hân hoan

Mời chàng một chén

Chúc chàng an khang

Kế Hoa Thành ra về, hai người cùng vợ chồng con trai ở đối diện nhau
trong động phủ. Con dâu hiếu thảo, quấn quýt cạnh mẹ chồng, nàng thương yêu như
con ruột. Sinh lại bàn chuyện về quê, nàng nói: “Chàng có cốt tục, rốt lại
không thành tiên được, con ta cũng là người trong mạch phú quý, chàng nên đưa
về để khỏi làm lỡ cuộc đời của nó”. Con dâu đang nghĩ việc từ giã mẹ thì Hoa
Thành đã tới, hai con lưu luyến, nước mắt lưng tròng, hai bà mẹ an ủi, nói:
“Các con hãy tạm ra đi, sẽ có dịp trở lại mà”. Phiên Phiên cắt lá thành hình
lừa, bảo ba người cưỡi về. Đại Nghiệp lúc ấy đã già yếu về hưu, cho rằng cháu
đã chết, chợt thấy sinh dắt con trai con dâu về, mừng rỡ như bắt được của báu.
Vào tới trong nhà, ba cha con nhìn lại áo quần của mình thấy đều biến thành lá
chuối, xé ra thì bông lót bên trong nghi ngút bay lên không, bèn thay quần áo
khác. Sau sinh nhớ Phiên Phiên, dắt con vào núi thăm thì lá vàng lấp ngõ, cửa
động mây phong, đành sa lệ quay về.

Dị Sử thị nói: Phiên Phiên và Hoa Thành là bậc tiên chết chăng? Ăn lá mặc
mây, sao mà kỳ quái như vậy? Nhưng đùa cợt trong phòng, lấy chồng sinh con,
cũng có gì khác người trần đâu! Ở trong núi mười lăm năm, tuy lạ lùng ở chỗ
không có nhân dân thành quách, nhưng trở lại thì mây mờ cửa động không biết tìm
đâu, xem cảnh huống ấy thì thật đúng như lúc Lưu Nguyễn trở lại Thiên Thai*vậy.

* Lưu Nguyễn trở lại Thiên Thai:
Thần tiên truyện chép Lưu Thần và Nguyễn Triệu thời Hán vào núi hái thuốc bị
lạc đường, gặp hai tiên nữ bèn ở lại đó kết làm vợ chồng với họ nửa năm. Sau
hai người nhớ nhà đòi về, tới quê nhà thì đã trải qua mười năm, khi quay lại
Thiên Thai tìm hai tiên nữ thì không còn nhận ra lối cũ nữa, đành ngậm ngùi trở
về.

116. Dế Chọi

(Xúc Chức)

Niên hiệu Tuyên Đức thời Minh (1426-1435) trong cung rất chuộng trò chọi
dế, hàng năm bắt dân gian dâng nộp. Vật này không phải sản ở Thiểm Tây nhưng
Tri huyện Hoa Âm (tỉnh Thiểm Tây) muốn lấy lòng quan trên đem hiến một con,
quan tỉnh cho chọi thử thấy hay bèn đòi dâng nộp thường xuyên. Tri huyện lại
đòi lý trưởng phải cung ứng, bọn du thủ du thực ở chợ tìm bắt được con nào hay
là nhốt vào lồng nuôi, coi như món hàng quý. Còn bọn lý dịch giảo hoạt lấy lệ
dâng nộp dế để sách nhiễu dân chúng, mỗi con nộp lên đủ làm mấy nhà khuynh gia
bại sản. Trong huyện có Thành Danh đã dự khoa Đồng tử nhưng lâu không thi đỗ, tính
chất phác nên bị bọn lý dịch gian giảo ép làm chức Lý chính, tìm đủ cách chối
từ mà không được, chưa đầy một năm thì chút ít gia sản đã cạn kiệt. Gặp kỳ nộp
dế, Thành không dám sách nhiễu dân nhưng không có gì để bù, lo buồn chỉ muốn
chết.

Vợ nói: “Chết thì có ích gì, chẳng bằng cứ tự tìm bắt, biết đâu cũng
được một con”, Thành cho là phải. Bèn sáng đi tối về, cầm ống trúc lồng tơ bới
đất lật đá khắp bãi hoang tường đổ, làm đủ cách mà không được, có bắt được hai
ba con thì nhỏ yếu không đủ quy cách. Quan trên theo hạn trách phạt, qua hơn
mười ngày Thành đã bị đánh trăm trượng, hai mông máu me bê bết, ngay cả sâu con
cũng không sao đi mà bắt nữa, trăn trở trên giường chỉ nghĩ tới việc tự tử. Lúc
ấy trong thôn có bà đồng gù lưng tới, bói toán như thần. Vợ Thành đem tiền lễ
tới, thấy gái non bà già đứng chật cổng ngõ. Vào trong nhà thì có phòng kín
buông rèm, ngoài rèm bày hương án, người tới bói thắp hương trong đỉnh rồi vái
lạy, bà đồng đứng bên hướng lên không khấn khứa, môi mấp máy không biết là nói
gì, ai cũng kính cẩn đứng chờ. Lát sau trong rèm ném ra tờ giấy ghi rõ về việc
người ấy muốn hỏi, không sai chút nào. Vợ Thành đặt tiền lễ lên án rồi thắp
hương vái lạy như những người trước, khoảng ăn xong bữa cơm thì tấm rèm lay
động, mảnh giấy ném ra. Giở ra xem không phải là chữ mà là bức vẽ, trong vẽ
điện gác là chùa chiền, phía sau có hòn núi nhỏ đầy những tảng đá hình thù kỳ
quái, gai góc tua tủa, có con dế nằm dưới, bên cạnh có con ếch như sắp nhảy
lên, mở xem không hiểu nhưng thấy có con dế ám hợp với việc mình cầu khẩn nên
cất vào người đem về đưa Thành xem.

Thành giở đi giở lại, nghĩ: “Hay là bức vẽ này chỉ ta chỗ bắt dế
chăng?”. Nhìn kỹ quang cảnh trong đó thấy rất giống Đại Phật Các ở phía đông
thôn, bèn gượng dậy chống gậy cầm bức vẽ tới sau chùa. Ở đó có ngôi mộ cổ, lần
quanh thấy đá nằm ngổn ngang đúng như trong bức vẽ bèn dò dẫm trong đám cây cỏ
lắng nghe như tìm mũi kim hạt cải, bao nhiêu tâm trí sức mắt sức tai đều dốc ra
hết nhưng không thấy gì cả. Đang còn tìm kiếm thì chợt có một con ếch nhảy ra,
Thành càng ngạc nhiên vội đuổi theo. Con ếch nhảy vào đám cỏ, Thành theo vết
vạch cỏ tìm thì thấy một con dế núp dưới gốc cây gai, vội chụp lấy thì nó chui
vào kẽ đá, lấy cọng cỏ chọc vào nó vẫn nằm lỳ, đem ống đổ nước vào mới chịu
chui ra, dáng vẻ rất khỏe mạnh, Thành đuổi theo vồ được. Nhìn kỹ thấy nó mình
to đuôi đài, cổ xanh cánh vàng, mừng quá nhốt vào lồng mang về. Cả nhà vui
mừng, dù là được ngọc báu liên thành cũng không bằng. Rồi thả nó vào chậu nuôi,
cho ăn chu đáo, gìn giữ nâng niu chờ tới kỳ hạn nộp quan.

Thành có đứa con trai chín tuổi rình lúc cha không có nhà lén mở
chậu ra xem. Con dế thừa cơ nhảy ra, nó đuổi theo mãi không được, đến khi chụp
được vào tay thì dế đã gãy cẳng vỡ bụng, lát sau thì chết. Đứa nhỏ sợ quá khóc
lóc tới kể với mẹ, mẹ nó nghe thế mặt tái mét, hoảng sợ nói: “Đồ oan nghiệt hết
sống rồi, cha ngươi về sẽ nói chuyện với ngươi”, đứa nhỏ khóc lóc bỏ đi. Lát
sau Thành về, nghe vợ kể lại như bị dội băng tuyết lên người, nổi giận đi tìm
con nhưng không thấy đâu, kế tìm thấy xác con dưới giếng, đổi giận thành thương
gào khóc muốn tắt hơi. Vợ chồng quay mặt vào vách, nhà tranh không khói lửa nấu
cơm, im lặng nhìn nhau không còn hy vọng gì nữa. Trời gần tối liệm xác con, tới
bế lên thì thấy còn thoi thóp thở, cả mừng bế đặt lên giường, nửa đêm thì đứa
nhỏ sống lại. Hai vợ chồng hơi nhẹ lòng, nhưng đứa nhỏ thần thái ngây ngốc như
người gỗ, cứ ngủ mê mệt.

Thành nhìn tới lồng dế rỗng không thì đứt hơi nghẹn cổ, cũng không nghĩ
gì tới con nữa, từ đêm đến sáng không sao chợp mắt, trời đã sáng rõ vẫn nằm đờ
buồn bã. Bỗng nghe tiếng dế gáy ngoài cửa, Thành giật mình vùng dậy nhìn thì dế
vẫn còn sờ sờ, mừng rỡ chụp lấy. Con dế kêu to một tiếng nhảy đi, Thành đuổi
mau theo lấy bàn tay chụp lên thì thấy trống không như không có gì, giở tay lên
thì nó lại nhảy vọt lên. Thành đuổi mau theo tới góc tường thì không thấy đâu,
ngơ ngẩn nhìn quanh thấy nó đậu trên vách, nhìn lại thấy vừa nhỏ vừa ngắn mà
màu tía, không phải là con trước, cho là loại dở nhưng vẫn quanh quẩn nhìn ngó.
Chợt con dế từ vách nhảy xuống tay áo, Thành ngắm kỹ thấy hình dáng như con
chó, cánh hoa mai, đầu vuông chân dài, có vẻ như dế hay, bèn mừng giữ lại. Định
đem lên nộp quan nhưng thấp thỏm lo quan không vừa ý quan, bèn nghĩ cho chọi
thử xem sao. Trong thôn có gã thiếu niên hiếu sự nuôi một con dế, nói là loại:
“Giải xác thanh” (Xanh vỏ cua), hàng ngày đem chọi với dế của bạn bè đều thắng,
muốn giữ để kiếm lợi ai trả giá cao cũng không chịu bán.

Nhân qua thăm Thành thấy con dế Thành nuôi, y bịt miệng ôm bụng cười,
đưa dế của mình ra, bỏ vào lồng chọi. Thành nhìn thấy nó to lớn khỏe mạnh càng
thêm xấu hổ, không dám cho chọi thử. Thiếu niên cố ép, Thành nghĩ nuôi dế dở
rốt lại cũng vô dụng, chi bằng cứ cho chọi thử mua vui, bèn cho dế vào lồng
chọi. Con dế nhỏ nằm mọp xuống không động đậy, ngơ ngơ như gà gỗ. Thiếu niên
lại cười rộ, lấy lông lọn chọc vào râu, nó vẫn nằm im, thiếu niên lại cười, lại
chọc. Con dế nổi giận xông thẳng ra, lúc sắp đánh thì phùng cánh gáy lớn, rồi vểnh
râu cong đuôi nhảy xổ tới cắn cổ địch thủ. Thiếu niên cả sợ vội gạt hai con dế
ra không cho chọi nữa, con dế hiên ngang gáy vang như báo cho chủ biết nó đã
thắng trận. Thành mừng quá, đang cùng nhau ngắm nghía chợt có con gà sấn sổ
xông tới mổ luôn một nhát vào dế. Thành kinh hãi bật dậy la hoảng, may là gà mổ
không trúng, con dế nhảy ra hơn một thước. Gà sấn theo mổ lia lịa, con dế đã
nằm dưới móng gà, Thành thảng thốt không biết làm sao cứu, giẫm chân tái mặt.
Nhưng gà lại rướn cổ lăn ra, tới gần nhìn thì thấy dế đã trên mào gà, cắn chặt
không buông. Thành càng kinh ngạc mừng rỡ, vội bắt dế bỏ vào lồng.

Hôm sau đem dâng Tri huyện, quan thấy dế nhỏ quát Thành, Thành kể lại
chuyện lạ, quan không tin, cho chọi thử với dế của người khác đều thắng, lại
đem gà ra thử thì quả như lời Thành nói. Tri huyện bèn thưởng cho Thành, hiến
dế cho Tuần phủ. Tuần phủ cả mừng liền cho dế vào lồng vàng hiến vua, dâng sớ
tâu rõ cái hay của nó. Vào tới cung cho chọi thử với đủ thứ dế kỳ lạ của các
nơi dâng lên như dế bướm, dế bọ ngựa, dế đánh dầu, dế trán tơ xanh thì con nào
cũng thua. Mỗi khi nghe tiếng đàn sáo thì nó lại nhảy nhót theo điệu nhạc, mọi
người càng lấy làm lạ. Vua rất vừa lòng, ban chiếu thưởng cho Tuần phủ ngựa hay
vải quý. Tuần phủ không quên kẻ hiến dế, không bao lâu tâu xin thưởng cho Tri
huyện một cấp trác dị. Tri huyện mừng, cho Thành được miễn sai dịch, dặn học
quan lấy Thành đỗ Tú tài. Hơn năm sau con Thành bình phục, kể rằng mình hóa
thành dế, khoẻ mạnh chọi giỏi nay mới sống lại. Quan tỉnh lại trọng thưởng,
không quá vài năm nhà Thành ruộng vườn trăm khoảnh, lầu gác nguy nga, trâu dê
cả ngàn con, ra khỏi nhà thì mặc áo cừu cưỡi ngựa tốt, giàu sang hơn cả các nhà
thế gia.

Dị Sử thị nói: Họ Thành vì sâu mọt mà nghèo, nhờ dế chọi mà giàu, áo cừu
ngựa tốt vênh vang, lúc làm Lý chính bị trách phạt chắc không nghĩ rằng mình
được thế đâu. Trời đền đáp cho kẻ trưởng giả trọng hậu, tới nỗi Tuần phủ Tri
huyện cũng được hưởng phúc ấm nhờ con dế. Thường nghe Một người lên trời, gà
chó cũng thành tiên, đúng lắm thay!