Ở
tuổi hơn bốn mươi, Tan Siew Sin là một người lương thiện, chăm chỉ, tận tâm, có
tài, không dính dáng tí gì đến những chuyện thối nát. Cha ông ta là ngài Cheng
Lock Tan, một nhân vật thế lực trong guồng máy Các thuộc địa vùng eo của Anh và
là tộc trưởng của một trong những bộ tộc giàu có nhất và lâu đời nhất của
Malacca, người mà tôi đã thuyết phục đến nói chuyện tại lễ ra mắt PAP. Nhưng
người con trai lại là kẻ nhỏ nhen, hám lợi, thể hiện qua khuôn mặt dài tái nhợt
ẩn sau đôi kính không gọng. Ông ta biết là Keng Swee tài giỏi hơn, nhưng ông ta
nhất quyết chiếm thế thượng phong sau khi hợp nhất, và Keng Swee nhận thấy
không thể điều đình với ông ta được. Tuy nhiên tôi biết Tunku là người quyết
định những vấn đề lớn, và tôi cũng không cho phép Tan Siew Sin đè đầu cưỡi cổ
chúng tôi, ít nhất là cho đến khi chúng tôi trở thành một phần của liên bang
Malaysia, và thậm chí đến lúc đó cũng không, miễn là chúng tôi nắm được tài
chính bang của chúng tôi. Sự thù oán của ông ta đối với Keng Swee và tôi được
củng cố bởi lòng khao khát trả Singapore về vị trí cũ. Ông ta sẽ cố làm được
điều đó công khai và sẽ cười đắc ý khi nghĩ mình đã thành công.

Tôi
trả lời ông ta rõ ràng, và sau khi ông ta thất bại trong các cuộc thương thảo,
Syed Ja’afar Albar, một người Malay gốc Ả Rập, tổng thư ký UMNO và là một tay
kích động quần chúng rất giỏi, đến cứu nguy cho ông ta. Albar cảnh cáo tôi trên
báo chí là đừng nêu công khai các luận điểm nếu tôi muốn tiến tới một thỏa
thuận. Razak cũng lộ mặt bảo vệ Tan Siew Sin và MCA, nói rằng thật bất công khi
họ hình như phải chịu trách nhiệm về những đòi hỏi của liên bang. Điều tôi luôn
tự vấn là: quan điểm của Tunku là đâu? Ông ta có đứng đằng sau Tan như Albar và
Razak không, hay là ông ta trung lập? Lúc đầu tôi tin là ông ta trung lập,
nhưng khi sức ép cứ tiếp tục, cuối cùng tôi kết luận là ông ta cho phép họ ép
tôi đến cùng. Tất nhiên là Tan khó khăn và cần có Tunku để kiềm chế ông ta,
nhưng Tunku không làm việc đó.

Sau
đó tôi tin rằng Tunku không hề nói với Tan Siew Sin rằng ông ta sẵn sàng để cho
Singapore có trọn quyền về mặt tài chính của nó để đổi lấy sự tham gia tối thiểu
của Singapore trong nền chính trị liên bang. Nếu không thì Tan đã chẳng đòi hỏi
trọn quyền kiểm soát tài chính của chúng tôi, bởi vì chính quyền Kuala Lumpur
càng muốn kiểm soát tài chính Singapore chừng nào, thì nó càng phải chấp nhận
Singapore tham gia nhiều hơn vào nền chính trị Malaysia để tác động đến những
chính sách đối với Singapore. Đây là một vấn đề cơ bản mà nó không bao giờ được
giải quyết trước hoặc sau khi Singapore gia nhập liên bang Malaysia. Tunku để
cho nó chín muồi. Xét về một phương diện, điều này tạo lợi thế cho tôi. Barisan
chửi rủa tôi bán rẻ Singapore và nói rằng “mối quan tâm giả bộ” của tôi đối với
tài chính của bang không thể lừa gạt được dân chúng. Nhưng mặt khác, những đòi
hỏi kiêu ngạo hầu như hống hách của Tan Siew Sin khiến cho dân chúng Singapore
lo ngại, và phản ứng của tôi, vốn chứng tỏ tôi không phải là kẻ dễ bị dẫn dắt,
đã khiến họ an tâm hơn. Khi các cuộc thương thảo tiếp tục, cho đến tháng 7, họ
giành nhiều ủng hộ cho tôi. Dân chúng muốn tôi đứng lên đấu tranh vì Singapore.

Giữa
tháng 6, Kuala Lumpur đưa ra cho Singapore và
Brunei những điều kiện chung quyết về việc thành lập liên bang Malaysia, theo
đó “sẽ không có sự đàm phán nào nữa”. Những điều kiện này bao gồm sự dự trù về
một thị trường chung theo hiến pháp, và một khoản trợ cấp 50 triệu đồng từ phía
Singapore cho sự phát triển các lãnh thổ Borneo. Tôi nói Singapore quá nghèo để
đóng vai ông già Noel và bỏ ra 50 triệu làm lệ phí gia nhập Liên bang. Về phần
thị trường chung, chính phủ liên bang đã loan báo hồi tháng 10/1962 rằng một
đội ngũ các chuyên gia Ngân hàng thế giới sẽ nghiên cứu những tác động kinh tế
của thị trường này, theo một quyết định được đưa ra ở London vào tháng 7 năm
đó. Điều đó đã đưa tới những hy vọng là chúng tôi có thể hưởng lợi từ khả năng
chuyên môn trong việc xây dựng thị trường này. Nhưng dù bản báo cáo với những
lời khuyên của Ngân hàng thế giới đã được trao cho Keng Swee và Tan Siew Sin từ
lâu, không có một điều khoản hay điều kiện rõ ràng nào đã được thỏa thuận để
hình thành thị trường này.

Có
những vấn đề lớn khác. Một là yêu cầu của tôi rằng sau khi liên bang Malaysia
ra đời, quyền giam giữ những tên côn đồ trong hội kín mà không cần xét xử theo
Pháp lệnh về Những điều khoản Lâm thời của bộ Luật hình sự sẽ được giao phó cho
Singapore. Tôi nghĩ thật quá nguy hiểm khi để quyền này trong tay chính phủ
liên bang nếu chúng tôi có bổn phận phải ngăn cản không cho bọn côn đồ xen vào
sinh hoạt chính trị của bang. Tunku miễn cưỡng tán thành, và Razak có vẻ như
đồng ý với ông ta. Họ cũng muốn thay đổi hiến pháp để giới hạn dòng nhập cư của
công dân Singapore vào Malaysia để ngăn chặn những người cộng sản Singapore, mà
với tư cách công dân Singapore, họ sẽ trở thành công dân Malaysia. Trong trường
hợp này, tôi nhấn mạnh là nên có sự tương nhượng chính phủ bang cũng cần phải
có quyền tương tự để ngăn dòng nhập cư từ Malaysia vào Singapore.

Một
vấn đề nữa là tôi đề nghị phải có một tu chính vào hiến pháp của bang nhằm quy
định rằng bất kỳ dân biểu Hội đồng lập pháp nào đắc cử trong liên danh của một
đảng phái, sau đó nếu người đó từ bỏ hoặc bị đuổi khỏi đảng đó thì phải hủy bỏ
ghế của ông ta trong Hội đồng Lập pháp và tiến hành một cuộc bầu cử bổ sung.
Người Malay rất miễn cưỡng khi đồng ý đề nghị này.

Mối
quan tâm xa hơn của tôi là kiềm hãm nạn tham nhũng sau khi hợp nhất. Điều đó sẽ
đòi hỏi ủy viên tư pháp bang Singapore vẫn giữ được quyền hạn của ông ta để
khởi tố theo Pháp lệnh chống tham nhũng, khiến cho việc kết án được dễ dàng
hơn. Luật này không tồn tại ở Malaysia, mà họ cũng không có Phòng Điều tra
những hành vi tham nhũng. Tôi đòi hỏi rằng không được có những thay đổi nào
trong các thể chế này mà không có sự đồng ý của chính phủ Singapore.

Cuộc
tranh luận cứ tiếp tục mà không đi đến kết quả, cho đến khi Duncan Sandys triệu
tập một cuộc họp cuối cùng ở London để giải quyết những vấn đề tồn đọng. Tunku
không hài lòng tôi và từ chối tham dự nhưng lại cử Razak thay ông ta đàm phán
với tôi và chỉ báo tin cho ông ta khi nào đạt tới thỏa thuận. Sau đó ông ta sẽ
bay qua để làm lễ ký kết. Trong khi đó Sandys trở nên mất kiên nhẫn với tất cả
các vụ cãi nhau vụn vặt này. Một văn bản của Văn phòng quan hệ khối Thịnh vượng
chung ghi lại rằng ông ta đã tổ chức một cuộc họp trước khi cuộc đàm phán mở ra
để thảo luận hành động cần tiến hành nếu đàm phán rơi vào bế tắc, vì hầu như
chắc chắn nó sẽ xảy ra. Trong trường hợp đó, ông ta nói, có ba hướng giải
quyết:

“(1)
ép Singapore gia nhập liên bang Malaysia trái ý nó; (2) từ bỏ kế hoạch thành
lập liên bang Malaysia; (3) cho Bắc Borneo và Sarawak gia nhập vào một liên bang
Malaysia thu nhỏ, và vẫn để cửa mở cho Singapore gia nhập sau này.

Bộ
trưởng Ngoại giao nghĩ rằng có thể cần thiết phải đe dọa Tunku bằng sự độc lập
riêng cho Singapore và mọi người đồng ý rằng điều này có thể ép được Tunku tiến
tới một thỏa ước với Singapore vì nếu không có Singapore thì Thỏa ước phòng thủ
Malaysia sẽ không thể tiếp tục lâu hơn và việc Anh sử dụng tự do căn cứ ở
Singapore sẽ nhanh chóng rơi vào nguy cơ…

Tuy
nhiên đã hơi có bằng chứng rằng Tunku có thể đang cho rằng nếu như ông ta phát
triển những quan hệ thân thiện hơn với Indonesia, điều đó sẽ phục vụ ông ta tốt
hơn trong việc chống lại thế lực người Hoa ở Singapore hơn là việc thành lập
liên bang Malaysia.”

Keng
Swee và tôi đến London và bắt đầu những cái hiện được gọi là “những cuộc đàm
phán tiếp cận”. Nói cách khác, chúng tôi không gặp Razak và Tan Siew Sin ngay
từ đầu. Họ lưu tại một khách sạn khác, trong khi người Anh nói chuyện với cả
hai phía và thu hẹp dần những bất đồng giữa chúng tôi. Sau đó tôi dùng bữa trưa
với Razak để bàn công việc, và ngày hôm sau tới lượt Keng Swee. Cuối cùng
Sandys mời chúng tôi ngồi vào bàn cho một cuộc họp kéo dài suốt đêm. Đó là cách
ông ta đối phó với các phái đoàn đàm phán ương bướng, ép cả hai phía nhượng bộ
cho đến khi họ đi đến thỏa thuận sau cùng. Ông ta đã áp dụng cách này trước đó
đối với phái đoàn Singapore, cung cấp rượu mạnh nhưng thức ăn thiếu thốn để làm
kiệt sức chúng tôi. Cách này không giống những gì mà cộng sản đã làm với chúng
tôi tại các cuộc họp ban chấp hành, trong đó họ sẽ kéo dài cho đến khi những
người phi cộng sản bỏ về nhà trước khi cuộc biểu quyết được tiến hành.

Tối
đó, đoán trước việc lặp lại trò này, chúng tôi đã chuẩn bị sẵn bánh mì kẹp thịt
và vài chai bia, mà chúng tôi mang trong các hộp đựng máy chữ đến một căn phòng
dành cho chúng tôi mỗi khi cần nghỉ giải lao để các phái đoàn thảo luận riêng.
Khi cạn thức ăn, viên thư ký nội các tin cậy của chúng tôi, Wong Chooi Sen, sẽ
điện thoại cho Choo tại khách sạn Park Lane để gọi thêm bánh mì kẹp thịt từ bộ
phận phục vụ phòng. Chúng tôi đã làm như thế cho đến khi Choo báo lại là bộ
phận phục vụ phòng đã hết bánh mì kẹp thịt. Để giữ đầu óc tỉnh táo, chúng tôi
từ chối rượu mạnh của Sandys. Sự thận trọng và nguồn cung cấp thức ăn này đã
giúp chúng tôi chịu đựng được suốt đêm mệt nhoài đó. Chúng tôi tin là phía
Razak không hề được chuẩn bị tốt như thế.

Cuối
cùng, lúc gần sáng, hai bên đi đến thỏa thuận rằng chúng tôi sẽ nộp 40 % “thuế
quốc dân” của chúng tôi, hoặc 28 % tổng lợi tức, cho chính phủ liên bang để chi
cho phí tổn quốc phòng ngày càng tăng do cuộc chiến “Đối đầu” của Indonesia.
Thay vì món quà 50 triệu đồng cho những vùng lãnh thổ Borneo, giờ sẽ là món
tiền cho vay 150 triệu đồng, trong đó 100 triệu là cho vay không lấy lãi trong
5 năm. Thị trường chung sẽ được thực hiện trong vòng 12 năm, và Singapore sẽ
vẫn được miễn thuế đối với những mặt hàng quan trọng nhất trong hoạt động kho
hàng trung chuyển. Một ủy ban đặc biệt sẽ từng bước cân bằng thuế quan trong
thời kỳ này. Nhưng sẽ không có một Brunei giàu dầu hỏa để làm thỏa thuận này dễ
chịu hơn đối với Tunku. Vị vua già xảo trá và thận trọng này không hài lòng với
đề nghị về cách phân chia lợi tức dầu hỏa giữa họ với nhau, và không có sức ép
hay đe dọa nào của Sandys sẽ lay chuyển được ông ta. Tôi đã vài lần gặp vị vua
này tại tư dinh Grosvenor House của ông ta để trao đổi ý kiến về tiến trình đàm
phán của mỗi bên chúng tôi. Tôi hiểu mối lo ngại và sự bảo thủ của ông ta và
không hề thuyết phục ông ta đi ngược lại linh tính của ông ta, linh tính này đã
khuyên ông nên tiếp tục nằm dưới sự bảo trợ của người Anh, tin chắc họ sẽ không
bỏ rơi ông ta để cho người Indonesia cưỡi cổ.

Tunku
đến nơi hai ngày trước lễ ký kết vốn được ấn định vào ngày 8/7, một con
số 8 may mắn nữa cho sự khởi đầu thuận lợi của liên bang Malaysia.
Nhưng hiệp nghị không thể hoàn tất cho đến khi tôi thuyết phục được ông ta chấp
nhận một số điều kiện vốn là vấn đề tranh cãi từ đầu. Ông ta thừa nhận quyền
hạn của cảnh sát để bắt giữ những tên côn đồ hội kín phải được giao cho chính
phủ Singapore, và một thay đổi trong hiến pháp của chúng tôi sẽ quy định rằng
một dân biểu Hội đồng lập pháp nào rời bỏ đảng phái đã đưa ông ta ra ứng cử thì
sẽ phải bỏ luôn ghế của ông ta trong Hội đồng. Thêm vào đó, 50 % lao động cho
những dự án Borneo được tài trợ bằng khoản cho vay 150 triệu sẽ là công nhân
đến từ Singapore.

Bởi
vì trí nhớ của Tunku rất co dãn, nên tôi ghi vội lại những điểm này trên lưng
một bao thư cũ mà tôi tìm được ở một góc bàn trong phòng đợi của khách sạn ông
ta trọ, có in sẵn chữ “Ritz Hotel”, và đưa ông ta ký vào đó. Những bàn cãi vào
phút chót này, và một bữa tối với Macmillan, đã đẩy buổi lễ ký kết tại dinh
Marlborough lui tới tận nửa đêm của ngày 8/7. Cho đến lúc kết thúc những bài
diễn văn của Macmillan, Tunku, tôi và những đại biểu của Sarawak và Bắc Borneo
thì đã quá nửa đêm trước khi bản thỏa ước được ký kết, và không còn là ngày 8,
mà đã sang ngày 9/7 – không còn là ngày tốt lành theo lịch của Tunku nữa.

Người
Anh – Moore, Selkirk và Sandys – đã đứng về phía tôi. Họ có nhiều lá bài, riêng
tôi thì không. Bản thân tôi không thể làm được gì nhiều ngoại trừ việc đe dọa
tẩy chay kế hoạch và mặc cho phe cộng sản hoạt động trong sáu tháng kế đó, tôi
viết nhiều thư gởi đến Selkirk ở Singapore, và Sandys ở London, khi thì thúc
giục, khẩn nài, khi thì đe dọa. Không có sự giúp đỡ của họ, tôi không thể đạt
được những điều kiện của tôi. Cho dù có đạt được, như đã dự kiến, tôi vẫn gặp
nhiều rắc rối khi yêu cầu ghi những điều đó vào hiến pháp trước ngày thành lập
liên bang Malaysia 31/8. Cuối cùng, tôi phải giải quyết theo một cách thức linh
động mà không có sự đảm bảo rằng một thị trường chung sẽ được hình thành, và
việc Singapore được giao quyền bắt giữ những người thuộc hội kín chỉ được đồng
ý trong những thư từ trao đổi giữa hai bên, mà những thư đó có thể dễ dàng bị
hủy bỏ. Chúng tôi phải gia nhập vào liên bang Malaysia mà không có những đảm
bảo này.

Đúng
như mong đợi, những vấn đề của tôi ở Singapore không giảm đi sau việc ký kết
thỏa ước. Barisan vẫn phản đối dữ dội, và Lim Yew Hock cùng SPA trở nên liều
lĩnh hơn. Lim Yew Hock giúp Barisan cản trở Dự luật bầu cử liên bang ngày 24/7,
vì ông ta muốn cuộc bầu cử chọn 15 đại biểu Singapore trong nghị viện liên bang
sẽ được tổ chức sau khi Tunku nắm quyền kiểm soát lực lượng cảnh sát. Thậm chí
sau khi có kiến nghị chấp nhận và ủng hộ Thỏa ước thành lập Malaysia, SPA cũng
không bỏ phiếu, khi nó lẽ ra đã có thể tăng được bảy phiếu cho đa số ủng hộ và
như thế thể hiện tình đoàn kết trên một vấn đề sống còn của dân tộc.

+
Nợ: Các công nhân – khi ở ngoài Malaysia – 50 % người Singapore.

+ Dân
biểu Hội đồng lập pháp Singapore: từ nhiệm hay bị khai trừ – bỏ trống ghế miễn
là không trái với thông lệ đại nghị.

+ Điều
lệnh di trú và hạn chế, di cư qua lại, Pháp lệnh bắt giữ người, giao cho chúng
tôi ở Singapore.

+ Phần
cuối phát sinh – Ủy ban liên chính phủ.^[31]

[31] Nguyên văn. Bốn gạch đầu dòng này có lẽ là những nội dung ông Lee viết
vắn tắt trên bao thư của khách sạn Ritz trong buổi đàm phán cuối cùng với Tunku
mà ông kể phía trên.