Chương 19. Quà tặng không dám gửi

Nghiêm Khắc, nam, 17 tuổi, sinh viên trung cấp

Năm ngoái, tôi đã thi đỗ vào một trường trung
cấp. Khi nhập trường, thầy giáo nói với chúng tôi rằng, sau khi tốt nghiệp, mỗi
lớp sẽ có một sinh viên được tuyển thẳng lên cao đẳng, vì thế, thầy yêu cầu cả lớp
phải chăm chỉ, nỗ lực học tập để giành được cơ hội này. Lúc đó, trong thâm tâm,
tôi thầm mong sẽ là người được tuyển thẳng đó, bởi tôi biết, khi đi làm, tấm bằng
cao đẳng có giá trị hơn nhiều so với tấm bằng trung cấp. Nếu như tôi được tuyển
thẳng lên cao đẳng thì đó đúng là một niềm vui lớn cho bố mẹ tôi, những người không
chức không quyền, lao động khó nhọc cả đời vì con cái.

Nhưng dần dần tôi phát hiện ra rằng, đây
là một cuộc cạnh tranh không công bằng. Giáo viên chủ nhiệm của chúng tôi thường
cho điểm dựa vào ý thích cá nhân. Nghe các bạn trong lớp kể rằng, có bạn mua cho
thầy mấy bao thuốc lá, thế là thầy liền cho bài thi đạt 59 điểm lên 65 điểm; còn
nếu có bậc phụ huynh nào giúp thầy làm gì đó thì ngay lập tức con cái họ sẽ được
thầy tặng luôn thêm 30 điểm gọi là quà cảm ơn... Do những điểm đánh giá thường ngày
này sẽ được tính vào tổng điểm để xét quyền tuyển thẳng lên cao đẳng nên chúng đóng
vai trò đặc biệt quan trọng, vì thế mà sinh viên nào cũng để ý, ai cũng cho rằng
biếu xén giáo viên để mua điểm là một hành động đáng khinh bỉ. Tôi cũng không phải
là ngoại lệ. Cứ khi nào mọi người nhắc đến vấn đề này là tôi chỉ muốn chửi thẳng
vào mặt những kẻ hối lộ giáo viên và mắng chửi những giáo viên xấu xa ham của đút
lót. Giáo viên chủ nhiệm lớp tôi là một thầy giáo trung niên, nhìn bộ dạng có vẻ
khá bủn xỉn. Tin đồn về thầy Lưu nhiều vô kể, phần lớn đều là do các anh chị sinh
viên khóa trên kể lại. Một trong những tin đồn đó là: một hôm, thầy Lưu đang nấu
cơm thì có một học sinh từ nông thôn đến tìm. Cậu sinh viên này cầm bài thi không
đạt của mình đến xin thầy giúp đỡ. Thế nhưng, thầy Lưu không nói gì, chỉ nhìn cái
chảo rau xào mà nói: “Ôi, rau này mà có một chút xì dầu thì thơm phải biết!”. Cậu
sinh viên kia như hiểu ý, liền gọi điện cho bố mẹ lập tức gửi lên mười chai xì dầu
ngon để biếu thầy. Hóa ra, quê của cậu học sinh này sản xuất xì dầu ngon nổi tiếng.
Về sau, cậu sinh viên này thường mang xì dầu đến biếu thầy để đổi lấy điểm cao.
Tin đồn về thầy Lưu làm cho tôi mất hết cả cảm tình với thầy, thậm chí còn rất ghét
thầy nữa! Nhưng không lâu sau, có một chuyện xảy ra làm cho tôi thay đổi hoàn toàn
cách nhìn của mình về thầy Lưu.

Tôi và M là bạn cùng phòng. Mối quan hệ giữa
chúng tôi không được tốt cho lắm. M là một đứa rất đào hoa lại thường thích bắt
nạt người khác, nhất là những đứa từ nông thôn ra như chúng tôi. Cậu ta không cười
nhạo thì cũng tìm cách chọc ghẹo chúng tôi. Bố M giữ một chức vụ nhỏ trong thành
phố, vì thế các thầy cô giáo thường dung túng thậm chí còn nịnh nọt cậu ta nữa.
Chúng tôi không ai dám chọc giận cậu ta, dù chỉ là vô tình. Nhưng hôm đó, tôi cùng
vài người bạn đồng hương họp mặt nhau nên đã uống rượu. Về đến phòng, thấy M không
chịu làm trực nhật, vì là trưởng phòng nên tôi đã mắng cậu ta vài câu. M không những
không nghe mà còn quát lại tôi, thậm chí còn xúc phạm tôi rất khó nghe. Thế là tôi
nổi điên lên, cãi nhau với cậu ta một trận. Chúng tôi còn đánh nhau nữa. Tôi đấm
cho cậu ta tím cả mắt, cậu ta đấm vỡ sống mũi tôi. Chuyện vỡ lở, mọi người trong
phòng đều đồng ý làm chứng cho tôi là M ra tay đánh tôi trước, hơn nữa, tôi vì công
việc chung của cả phòng mới làm như vậy. Thực ra tôi rất lo bị nhà trường phạt,
rất có thể vì chuyện này mà tôi sẽ bị trừ điểm. Tôi không nghĩ người bị phạt sẽ
là M và cảm thấy có đôi chút hối hận vì đã đánh nhau với cậu ta.

Nhưng không ngờ thầy Lưu lại đứng về phía
tôi. Thầy không những không phê bình mà còn khen ngợi tôi làm việc có trách nhiệm,
còn M thì đáng bị trừ điểm. Mặc dù trong lớp có người nói rằng do M quá kiêu ngạo,
không bao giờ coi thầy Lưu ra gì nên đã đắc tội với thầy; cũng có người nói là do
M quên tặng quà cho thầy Lưu, nhưng tôi vẫn cảm thấy rất biết ơn thầy, biết ơn thầy
đã bảo vệ một đứa không có bè cánh, ô dù nâng đỡ gì như tôi.

Một lần về nhà nghỉ, lúc ngồi nói chuyện
phiếm với mẹ, tôi đã kể cho mẹ nghe chuyện này. Mẹ bàn với tôi phải đem chút quà
đến biếu thầy để thể hiện chút lòng thành của mình. Tôi không biết phải nói thế
nào với mẹ. Tôi nghĩ, những gì mà gia đình tôi có thể tặng thầy chắc chắn chẳng
phải hiếm có; hơn nữa, tôi không muốn các bạn cùng lớp nghĩ rằng tôi hối lộ thầy.
Nhưng rốt cuộc tôi vẫn không nói những suy nghĩ này với mẹ, bởi vì tôi thấy mẹ đã
rất cẩn thận chuẩn bị quà biếu thầy nên không nỡ ngăn mẹ lại.

Ngày trở lại trường học, tôi xách gần chục
cân lạc ngon mà mẹ đã nhặt kĩ từng hạt và cẩn thận rang chín về trường. Nhìn túi
lạc to và nặng này, tôi có đôi chút do dự vì không biết nhà thầy ở đâu, nếu hỏi
bạn bè thì lại sợ bị nói là nịnh nọt thầy; không biết thầy Lưu có thích món quà
này không? Cứ như vậy, túi lạc bị tôi “lãng quên” dưới gầm giường. Một hôm, có một
người bạn cùng phòng phát hiện ra “kho tàng đồ ăn” này. Thế là tất cả mọi người
trong phòng đều chạy đến xin tôi. Tôi không dám nói rằng đó là quà biếu nên đành
phải để mọi người chia nhau. Nhìn đống vỏ lạc ở trên sàn, nghĩ đến hình ảnh mẹ lụi
cụi nhặt lạc trong bếp mà lòng tôi cảm thấy xót xa. Tuy nhiên, chia cho mọi người
ăn hết cũng tốt, vì dù sao tôi cũng đâu có dám mang đến biếu thầy.

Khi về nghỉ Tết, mẹ nhìn thấy tôi liền vui
vẻ hỏi han xem thầy giáo có thích lạc không? Tôi nói dối mẹ là thầy thích lắm. Mẹ
nghe xong vô cùng vui mừng. Lúc tôi đi, mẹ lại chuẩn bị cho tôi một ít đậu tằm và
đậu Hà Lan rồi bảo tôi mang biếu thầy. Tôi nói thôi không cần, lần trước thầy giúp
đỡ nên mới tặng quà tỏ chút lòng biết ơn, lần này thì không cần thiết. Nhưng mẹ
mắng tôi và bảo: “Sao lại quên ơn người khác nhanh thế? Hơn nữa, những thứ này bố
mẹ mới thu hoạch, của nhà trồng được nên vừa rẻ lại vừa tươi ngon, dù sao cũng là
một chút lòng thành!”. Mẹ còn nhắc tôi đến trường là phải mang biếu thầy ngay vì
để lâu sẽ mất ngon. Hôm đó trở lại trường, tôi lại đem túi đậu giấu dưới gầm giường.
Tôi nghĩ rất lâu mà không biết phải đem túi đậu này đến biếu thầy như thế nào. Cứ
như vậy, ngày qua ngày, hạt đậu bắt đầu chuyển sang màu đen, vàng. Cuối cùng, tôi
mang số đậu đó đi đổ hết. Lúc đó, tôi cảm thấy rất tiếc!

Nghỉ hè về nhà, mẹ tôi lại không quên chuẩn
bị quà cáp cho tôi mang biếu thầy. Tôi rất muốn nói với mẹ rằng: “Mẹ đừng nên bận
tâm mấy chuyện này nữa, những thứ mẹ chuẩn bị hai lần trước con đều không mang đến
biếu thầy đâu!”. Thế nhưng tôi không sao mở miệng được, tôi cảm thấy rất khó xử.
Mặc dù tôi biết tất cả những gì mẹ làm đều xuất phát từ lòng biết ơn chứ không phải
có ý nịnh nọt thầy giáo tôi (thực ra nếu muốn nịnh nọt thầy thì những thứ này thật
chẳng đáng là gì), nhưng tại sao tôi vẫn không thể tiếp nhận cách làm của mẹ nhỉ?

Con người trong những hoàn cảnh đặc biệt thường rất coi trọng danh
tiếng của mình. Về lí mà nói thì những việc làm của mẹ bạn không có gì là khó chấp
nhận cả, bởi mẹ bạn là người tốt bụng, lại biết cách đối nhân xử thế. Tôi tin rằng,
nếu như thầy giáo mà hiểu được tấm lòng của mẹ bạn thì chắc chắn sẽ rất cảm động.
Đây vốn có thể trở thành con đường hữu nghị giữa người với người, nhưng do một số
lí do nào đó mà con đường này đã bị chặn mất.

Làm việc cẩn thận không phải là một chuyện xấu. Nhưng bên cạnh sự cẩn
thận, cũng cần có sự thẳng thắn và vô tư. Những môi trường khắc nghiệt sở dĩ có
nhiều tin đồn và sự cạnh tranh chẳng qua là do lòng dạ của mỗi người nơi đó đều
quá hẹp hòi, không được thẳng thắn, vô tư. Đối mặt với vấn đề lợi ích, thần kinh
của chúng ta đều trở nên nhạy cảm quá mức. Thực ra, so với việc lãng phí thời gian
và tâm tư để giành lấy quyền được tuyển thẳng lên cao đẳng (tỉ lệ trúng tuyển rất
thấp), chi bằng chúng ta hãy sống vô tư và thoải mái. Nhân cách con người còn quan
trọng hơn nhiều so với cái tấm bằng mà các bạn cầm trên tay, hơn nữa, các bạn còn
rất nhiều cơ hội để có được tấm bằng tốt. Thế nhưng, nếu thay đổi cả tâm tính chỉ
để mưu đồ một việc gì đó thì sau này dù có muốn quay trở lại như lúc đầu cũng không
phải một việc dễ dàng!

Chương 20. Phút sao nhãng học trò

Ngưu Phương, nam, 18 tuổi, học sinh cấp ba

Tiếng chuông báo hiệu buổi thi vang lên,
tôi mang tâm trạng thấp thỏm vào phòng thi. Số học là môn tôi học rất kém. Khi được
thầy giáo phát đề thi, tôi cảm thấy đầu mình như muốn nổ tung ra. Chỉ nhìn thấy
ba trang kín đặc toàn chữ là tôi đã thấy xây xẩm cả mặt mày. Tôi cực kì ghét mực
in của trường, chỉ quẹt nhẹ vào bài một cái là mực in dính nhoe nhoét ra tay ngay.
Trước buổi thi, chúng tôi còn cười đùa nói rằng lúc thi, đứa nào cũng bị biến thành
đảng viên đảng “tay đen” hết. Nhưng đến khi thật sự vào kì thi rồi thì không đứa
nào cười nổi nữa. Tôi lấy một tờ nháp kê lên trên đề thi, viết tên mình lên giấy
rồi bắt đầu làm bài.

Bài đầu tiên là bài chọn đáp án đúng. Trời
ơi, chỉ một bài toán nhỏ mà cho hẳn 4 điểm! Tôi vô cùng sửng sốt, suýt nữa thì kêu
thành tiếng. Không hiểu là thầy cô giáo nào ra đề mà ác quá! Đương nhiên là tôi
cũng chỉ dám mắng thầm trong bụng vậy thôi. Câu hỏi nhỏ đầu tiên coi như làm xong
khá thuận lợi, nhưng đến câu thứ hai thì tôi không biết bắt đầu làm từ đâu cả. Tôi
quay bút liên tục, trong bụng chửi thầm mấy cái chữ ABCD chết tiệt này, mỗi đáp
án cứ na ná là A, nhưng dường như lại là B... Đầu óc tôi quay cuồng, không biết
chọn đáp án nào. Thôi đành phải bỏ qua câu này vậy! Câu tiếp theo tôi không biết
làm nên đành phải xem bài tiếp theo, nhưng bài đó tôi cũng không biết làm. Đã vậy
tôi quyết tâm chọn bừa đáp án, may ra thì đúng vài câu.

Bài toán thứ hai là bài điền vào chỗ trống,
gồm năm câu hỏi nhỏ. Tôi tự nhủ thầm số mình đen đủi, câu nào cũng không biết làm.
Đột nhiên tôi nhớ ra bài này có ở trong cuốn Rèn
luyện kiến thức cơ bản của
tôi. Thế là nhân lúc thầy giáo không để ý, tôi nhẹ nhàng thò tay vào ngăn bàn. Do
dự hồi lâu, tôi nghĩ: tốt nhất là không nên lấy ra, chẳng may bị thầy giáo phát
hiện thì nguy to! Thế là tôi bèn rụt tay lại, viết mấy cái công thức và định lí
lên giấy nháp, rồi nhanh chóng điền đáp án bài làm. Cuối cùng thì tôi cũng cố xong
được bài thứ ba, nhưng cũng không biết là đúng hay sai nữa.

Tôi lại lấy hết dũng khí tiếp tục làm bài.
Đang làm được một nửa bài tính toán thì tôi rơi vào bế tắc. Tôi khổ sở mò mẫm đống
công thức đã thuộc lòng. Nhưng kì lạ là tại sao đám công thức thường ngày tôi đã
học thuộc làu làu giờ bỗng nhiên biến đi đâu mất! Tôi vỗ đầu bồm bộp, với hy vọng
tìm ra công thức mà tôi cần đang bị kẹt ở trong đó. Nhưng dù cho tôi vò đầu bứt
tai thì vẫn không thể nhớ ra được. May là cuối cùng cái công thức chết tiệt kia
cũng bắt đầu hiện ra. Tôi đang định tóm chặt lấy nó thì thầy giáo coi thi đột nhiên
cất tiếng: “Này em kia, em đang nhìn đi đâu thế hả?”. Tôi giật nảy mình, mặc dù
người bị nhắc không phải là tôi, nhưng cái công thức vừa mới ló ra trong đầu tôi
đã lặn mất tăm rồi!

Bây giờ đang là mùa đông nhưng hai bên sống
mũi tôi đã lấm tấm những giọt mồ hôi. Bỗng nhiên “Reng...”, một hồi chuông ngân
lên báo hiệu giờ làm bài đã hết. Tôi đưa mắt nhìn bài thi thảm hại của mình mà ngẩn
người ra không biết phải làm thế nào. Thầy giáo thu bài thi của chúng tôi rồi nhanh
chóng đi ra khỏi lớp. Tôi vẫn còn ngồi đực ra đó, nước mắt lưng tròng. Một nỗi xót
xa khó diễn tả thành lời cứ dâng lên trong lòng tôi.

Nhớ lại ngày trước, mới học tiểu học mà tôi
đã phải đeo trên lưng gần chục cân sách vở nặng trịch rồi. Lúc lên xe buýt, mặc
dù người đã len được người lên xe rồi nhưng cặp sách của tôi vẫn còn bị kẹt ở bên
ngoài cửa xe. Lên đến cấp hai thì càng khỏi phải nói, thi cử ngày càng nặng nề hơn.
Mỗi ngày tôi đều sống trong sợ hãi, sợ bị người lớn đánh mắng, lại càng sợ sự giày
vò về mặt tinh thần do kết quả học tập yếu kém. Đến năm lớp chín, vô tình tôi phát
hiện ra rằng có đến nửa lớp phải đeo kính cận, trông thật là ngán ngẩm! Tôi cũng
chẳng phải là ngoại lệ. Mẹ thường mắng tôi xem ti vi nhiều nên hỏng mắt. Tại sao
mẹ không thể nhìn nhận và suy nghĩ một cách khách quan xem trong cả tuần, thời gian
tôi xem ti vi và thời gian tôi phải học hành, làm bài tập... cái nào nhiều hơn?
Nếu như bài tập mỗi ngày ít hơn một chút, mỗi ngày tôi có thể ngủ thêm một chút
thì tối đến đầu tôi đâu có ong ong, mắt tôi đâu có hoa lên như vậy?

Các thầy cô giáo luôn cố gắng nhồi nhét vào
đầu chúng tôi càng nhiều kiến thức càng tốt, cứ như thể là đang “nhồi vịt” vậy.
Tôi thường nghi ngờ bản thân, tại sao tôi chăm chỉ học hành từ sáng tới tối mà chẳng
có chút hiệu quả nào? Tôi nghĩ mình đã bị ảnh hưởng xấu bởi phương pháp dạy học
không hiệu quả này rồi. Lí do là các thầy cô giáo toàn cho thi những thứ đòi hỏi
phải ghi nhớ, trong khi đó, trí nhớ của tôi lại cực kì tệ hại.

Trước đó không lâu, một học sinh nữ lớp mười
hai của trường tôi xảy ra chuyện. Bạn ấy bị mắc chứng suy nhược thần kinh nên gia
đình phải đưa ra ngoại ô để điều dưỡng. Ai cũng cảm thấy tiếc thay vì bạn ấy là
một học sinh có thành tích học tập cực kì xuất sắc. Ban đầu chúng tôi nghĩ bạn ấy
học giỏi như vậy là do có ba đầu sáu tay, về sau mới biết, nhờ có mỗi tối học tập
chăm chỉ đến tận đêm khuya bạn ấy mới có thành tích đáng nể đến như vậy. Đáng tiếc
là gần đến giai đoạn nước rút thì bạn ấy lại gặp chuyện. Nếu học hành không vất
vả thế này thì kì thi đại học hằng năm đâu có mang màu sắc ảm đạm như vậy?

Còn nhớ một lần họp lớp tiểu học, có một
bạn nữ không thấy đến, tôi nghe bạn bè nói rằng bạn ấy không thi đỗ trường chuyên
cấp ba, lại bị mọi người trong nhà trách mắng, áp lực tinh thần quá lớn nên bạn
ấy bị tâm thần phân liệt, cuối cùng phải vào bệnh viện điều trị. Nhớ lại hình ảnh
của bạn ấy ngày xưa, thông minh và nhanh nhẹn không ai có thể tượng tượng ra được
bộ dạng của bạn ấy trong viện tâm thần; càng không thể tưởng tượng được bố mẹ của
bạn ấy, những người luôn kì vọng con mình sẽ thành tài hiện nay ra sao? Chắc rằng
bây giờ họ hối hận lắm!

Tôi cảm thấy đi học thật khổ cực. Tôi không
có cả thời gian cho riêng mình. Trường tôi học thường không tổ chức các hoạt động
ngoại khóa; thậm chí những ngày lễ, tết cũng sắp xếp lịch học bù. Mặc dù trường
tôi luôn hướng đến cái gọi là “giáo dục tố chất”, nhưng các bậc phụ huynh luôn nói
với chúng tôi rằng: Một khi chế độ thi đại học vẫn còn thì hình thức giáo dục thi
cử sẽ còn tồn tại. Các thầy cô giáo luôn liệt kê ra cho chúng tôi một hiện thực
khắc nghiệt: điểm sàn ở các thành phố lớn như: Bắc Kinh, Thượng Hải luôn thấp hơn
điểm sàn của chúng tôi gần 100 điểm. Điều này càng làm cho chúng tôi thêm mất tự
tin. Tôi thật không tài nào hiểu nổi, học sinh ở các thành phố lớn rõ ràng có điều
kiện giáo dục tốt hơn chúng tôi rất nhiều: trường lớp, kí túc xá đều rộng rãi, đẹp
đẽ, phòng thí nghiệm đầy đủ thiết bị; thư viện rộng rãi, sách báo phong phú; quan
trọng hơn là giáo viên ở đó giỏi hơn và có kinh nghiệm hơn, biết cách dạy học sinh
làm sao ứng phó được với các kì thi. Vậy thì tại sao không cho chúng tôi được đứng
trên cùng một vạch xuất phát với họ cơ chứ? Tôi thật không thể hiểu nổi tại sao
nhà nước lại thiết lập chế độ thi cử bất hợp lí như vậy?

Mặc dù biết học hành là bể khổ, nhưng tôi
cũng biết là mình bắt buộc phải học, nếu không sau này sẽ không có chỗ đứng trong
xã hội luôn có sự cạnh tranh gay gắt này. Chưa nói đến việc không phụ sự kì vọng
của bố mẹ, chỉ riêng để thực hiện được yêu cầu giải quyết vấn đề tồn tại của mình
trong tương lai thôi, chúng tôi cũng đã phải cố gắng hết sức mình rồi. Tuy những
điều này tôi đều hiểu cả, nhưng tôi luôn than thở tại sao mình lại xuất hiện trên
thế giới này. Mặc dù bố mẹ tôi rất yêu thương và quan tâm đến tôi, nhưng tôi cảm
thấy cuộc sống của mình thật chẳng có chút gì còn gọi là vui vẻ nữa!

Ngưu Phương là một thanh niên biết suy nghĩ, hơn nữa những suy nghĩ
của bạn có chiều sâu, thể hiện khả năng tư duy nhạy bén của bạn. Tôi tin rằng một
khi bạn tìm được phương pháp học tập hợp lí, chắc chắn bạn sẽ nhanh chóng tiến bộ.
Muốn có phương pháp học tập tốt phải dựa vào sự tìm tòi không ngừng của bản thân.
Ngoài việc tìm cho mình một phương pháp học tập đúng đắn, hiện nay, điều quan trọng
nhất đối với Ngưu Phương là thay đổi tâm lí chán ghét việc học hành của mình. Chán
học là kẻ thù lớn nhất của mỗi học sinh. Một học sinh mắc phải hội chứng chán học
thì cho dù có cái đầu siêu thông minh đi nữa, bộ não vẫn sẽ bị “đoản mạch”. Tôi
đồng tình với ý kiến phê phán của Ngưu Phương về chế độ thi đại học hiện nay. Nhưng
đối với một học sinh, không thể không phụ thuộc vào hình thức thi cử, cạnh tranh
như vậy được. Bởi vì cho đến nay, chúng ta vẫn chưa tìm ra được phương pháp chọn
lọc nhân tài nào công bằng và chính xác hơn chế độ thi cử. Đương nhiên, tính công
bằng cũng chỉ là tương đối. Hiện nay, sự khác biệt, chênh lệch về điểm sàn thi đại
học giữa các khu vực là chính sách được đề ra nhằm mục đích ổn định tình hình chung
giữa các khu vực, đã được thông qua chất vấn của hội nghị hiệp thương chính trị.
Tôi tin rằng chính sách này sẽ được sửa đổi để ngày càng hoàn thiện hơn.

Do đó tôi nghĩ, Ngưu Phương nên tạm thời gạt bỏ thái độ phê phán và
tâm lí chán học sang một bên để tập trung học tập. Đây mới là một thái độ đúng đắn
của một học sinh sắp bước vào kì thi quan trọng trong đời.

Cuối cùng, tôi muốn nói với Ngưu Phương rằng, các trường đại học và
cao đẳng ở nước ta đang ngày càng được mở rộng; không lâu nữa, mỗi học sinh đều
có thể thực hiện được giấc mơ vào đại học của mình. Vì thế bạn cần phải có niềm
tin vào bản thân nhé!