Phần
IX

Chương
- 8 -

Sau khi gặp Piotr ở Moskva, công
tước Andrey đi Petersburg, công tước nói với người nhà là giải quyết công việc,
nhưng thật ra là đi tìm công tước Anatol Kuraghin vì chàng cho là thế nào cũng
phải tìm hắn cho kỳ được. Đến Petersburg, chàng hỏi thăm thì được biết rằng
Kuranghin không còn ở đây nữa. Piotr đã đánh tiếng cho em vợ biết rằng công
tước Andrey đi tìm hắn ta. Andrey đi tìm hắn ta. Anatol lập tức xin tổng trưởng
bộ chiến tranh cử đi công cán và lên đường đến quân đoàn Moldavi với ông ta, vì
vị lão tướng vừa được nhận chức tuỳ viên ở bộ tham mưu tổng hành dinh và được
phái đi Thổ Nhĩ Kỳ.

Công tước Andrey cho rằng viết thư
cho Kuraghin và thách hắn đấu súng thì không tiện. Nếu không tìm được một cớ gì
khác thì việc đó sẽ tổn thương đến danh giá của bá tước tiểu thư Roxtova, công
tước Andrey nghĩ như vậy, cho nên chàng tìm cơ hội gặp riêng Kuraghin và nhân
đấy tìm ra một lý do mới để thách hắn đấu súng. Nhưng ở quân đoàn Thổ Nhĩ Kỳ
chàng vẫn không gặp được Kuraghin, vì công tước Andrey vừa đến quân đoàn Thổ
Nhĩ Kỳ được mấy hôm thì hắn trở về Nga rồi. Sống ở một xứ lạ và trong những
hoàn cảnh sinh hoạt mới mẻ, công tước Andrey thấy dễ chịu hơn trước. Từ khi
người vợ chưa cưới đã bội nghĩa với chàng, nỗi đau đớn mà chàng muốn dấu không
cho ai biết lại càng thấm thía hơn nhiều. Những điều kiện sinh hoạt đã từng làm
cho chàng đã cảm thấy hạnh phúc, và nhất là cuộc sống tự do và độc lập mà trước
kia chàng rất quý thì nay lại càng trở thành một nỗi khổ đối với chàng. Lòng
chàng không còn buông theo những ý nghĩ, trước kia đã đến với chàng lần đầu
tiên khi chàng nhìn lên bầu trời ở chiến trường Austerlix, những ý nghĩ mà
chàng thích đem bày tỏ với Piotr, những ý nghĩ đã theo chàng trong cảnh cô
quạnh ở Bogusarovo, rồi sau đó ở Thuỵ Sĩ và ở La Mã; không những thế, thậm chí
chàng lại còn sợ nhớ đến những ý nghĩ ấy, những ý nghĩ xưa kia đã mở ra những
chân trời vô biên và sáng sủa. Bây giờ chàng chú ý đến những điều thực tiễn
trước mắt không có liên hệ với những vấn đề trước kia, và những vấn đề trước
kia lại càng bị che khuất đi bao nhiêu thì chàng lại càng bám lấy những vấn đề
thực tiễn hiện tại một cách hăm hở bấy nhiêu. Có thể tưởng chừng như bầu trời
vô tận trước kia đã từng mở rộng ra trên đầu chàng nay bỗng biến thành một cái
vòng thấp hẹp, cụ thể, đang đè lên chàng, trong đó cái gì cũng rõ ràng, nhưng
không có gì vĩnh viễn và bí ần hơn nữa.

Trong những hoạt động bày ra trước
mắt chàng thì chàng thì việc nhập ngũ là đơn giản và quen thuộc hơn cả. Giữ
chức sĩ quan trực tin trong bộ tham mưu của Kutuzov, chàng làm việc rất sốt
sắng và chuyên cần, khiến cho Kutuzov phải ngạc nhiên vì cách làm việc say sưa
và chu đáo của chàng. Không tìm thấy Kuraghin ở Thổ Nhĩ Kỳ, tuy nhiên chàng
biết rằng dù có trải qua một thời gian dài đến bao nhiêu chăng nữa, dù chàng
hết sức khinh miệt Kuraghin, dù chàng đã viện đủ các thứ lý lẽ để chứng minh
cho bản thân mình thấy không việc gì phải hạ mình xuống gây gổ với hắn, chàng
vẫn hiểu rằng nếu gặp Kutuzov chàng cũng sẽ không thể nào không thách đấu súng
như một người đang đói không thể nào không vồ lấy thức ăn. Mối sỉ nhục chưa
được rửa, mối căm hờn chưa được hả, điều đó vẫn còn đè nặng trên lòng chàng,
luôn luôn đến quấy phá cái yên tĩnh giả tạo mà công tước Andrey đã cố tạo cho
mình trong thời gian ở Thổ Nhĩ Kỳ, bằng một cuộc sống hoạt động say sưa và ít
nhiều có tính chất tiến thân và sĩ diện.

Năm 1812, khi tin chiến tranh ở
Napoli thấu đến Bucaretxo (Kutuzov đã sống ở đây từ hai tháng nay, suốt ngày
đêm ở lại nhà người tình nhân Valakhi của ông ta), công tước Andrey xin Kutuzov
cho chàng thuyên chuyển sang quân đoàn miền Tây.

Kutuzov bấy giờ đã chán cái sức lao
động của công tước Andrey, vì nó cứ như một lời trách móc đối với cảnh sống
nhàn hạ của ông ta, nên rất sẵn lòng để cho chàng đi và giao cho chàng một
nhiệm vụ bên cạnh Barclay de Tolly.

Đến tháng năm, trước khi trở về quân
đội bấy giờ đang đóng ở trại Drixxa, công tước Andrey ghé về thăm nhà, vì Lưxye
Gorư nằm ngay trên đường đi của chàng, cách đường cái Smolensk ba dặm. Ba năm
gần đây trong cuộc đời của công tước Andrey có rất nhiều biến đổi, chàng đã suy
nghĩ, đã cảm xúc, đã chứng kiến rất nhiều (chàng đã đi đây đó khắp nơi từ Đông
sang Tây) nên chàng rất bỡ ngỡ và kinh ngạc khi thấy ở Lưxye Gorư tất cả đều y
nguyên như cũ, cho đến những chi tiết nhỏ nhặt nhất. - Vẫn nếp sống xưa kia,
không hề thay đổi. Khi xe rẽ vào con đường dẫn đến trang viên và vượt qua cái
cổng bằng đá của toà dinh thự, chàng như bước vào một toà lâu đài đang ngủ say
dưới tác dụng của phép thần thông. Trong toà nhà mọi vật cũng vẫn nghiêm trang,
sạch sẽ và im lặng như xưa, cũng vẫn những bộ bàn ghế ấy và vẫn những khuôn mặt
rụt rè ấy, duy chỉ có già đi đôi chút mà thôi. Công tước tiểu thư Maria là
người con gái e lệ, không nhan sắc, đang già cỗi dần trong cảnh lo sợ trong
những nỗi đau khổ tinh thần bất tận, sống qua những tháng năm tốt đẹp nhất cuộc
đời mình một cách vô bổ và không chút vui thú. Burien cũng vẫn là cô gái đỏm
dáng, tự mãn, luôn luôn vui vẻ tận hưởng từng phút của đời mình và vẫn tràn đầy
những niềm hy vọng tươi sáng nhất. Chỉ có điều là nay công tước Andrey thấy cô
ta có vẻ tự tin hơn trước. Dexal, người gia sư mà chàng đưa từ Thuỵ Sĩ về, bấy
giờ mặc một chiếc áo đuôi tôm, trọ trẹ nói tiếng Nga với các gia đình, nhưng
cũng vẫn là một nhà giáo thông minh một cách thiển cận, có học thức, có đức độ
và ưa phô trương trí thức. Lão công tước thì thể chất chỉ khác xưa ở chỗ mới
rụng một cái răng cửa ở bên miệng, điều này có thể trông thấy khá rõ; về tinh
thần thì ông cụ vẫn như trước, chỉ có điều là thái độ hằn học và hoài nghi đối
với việc xảy ra trên thế giới có phần tăng thêm. Chỉ có một mình Nikoluska là
lớn lên, thay đổi đi, da dẻ hồng hào thêm, mớ tóc quăn màu nâu thẫm mọc rậm
hơn, và mỗi khi reo cười vui vẻ cái một trên xinh xắn của cậu lại cong lên
giống hệt như công tước phu nhân nhỏ nhắn lúc sinh thời. Chỉ có mình cậu bé là
không tuân theo các quy luật bất biến trong lâu đài đang chìm trong giấc ngủ
thần thông này. Nhưng tuy bề ngoài mọi vật đều vẫn như cũ, những quan hệ bên
trong giữa tất cả các nhân vật kia kể từ khi công tước Andrey ra đi cho đến nay
đều đã đổi khác.

Người trong gia đình chia làm hai
phe, xa lạ và đối địch nhau; bây giờ chỉ vì có chàng về họ mời tụ họp lại, thay
đổi nếp sống thường lệ vì chàng. Phe thứ nhất gồm có lão công tước, cô Burien
và viên kiến trúc sư, còn phe kia gồm Maria, Dexal, Nikolus cùng tất cả các bà
vú em và các chị giữ trẻ.

Trong thời gian công tước Andrey ghé
lại Lưxye Gorư, mọi người trong nhà đều ngồi ăn chung bàn, nhưng ai nấy đều
thấy ngượng nghịu, và công tước Andrey cảm thấy mình là một người khác; người
ta bỏ nếp sống thường ngày vì chàng và chàng làm cho mọi người mất tự nhiên.
Trong bữa ăn trưa hôm mới về, công tước Andrey đã bất giác cảm thấy điều đó nên
rất ít nói, và lão công tước cũng nhận thấy vẻ gượng gạo của chàng nên cũng lầm
lỳ lặng thinh, và sau bữa ăn lập tức trở về phòng riêng. Đến tối, khi công tước
Andrey đến phòng ông cụ và bắt đầu kể chuyện về cuộc hành quân của tiểu bá tước
Kamenxki, mong làm cho lão công tước bá tước vui lên, ông cụ bỗng nhiên quay ra
nói chuyện với chàng về nữ công tước Maria, chê trách nàng đã mê tín, là thiếu
thiện ý đối với cô Burien, người duy nhất. - Theo lời lão công tước. - Thật sự
trung thành tận tuỵ với ông.

Lão công tước nói rằng ông ốm chẳng
qua cũng vì nữ công tước Maria; rằng nàng cố tình làm khổ và trêu tức ông, rằng
nàng nuông chiều và nói những chuyện nhảm nhí làm hư hỏng tiểu công tước
Nikolai. Lão công tước biết rất rõ rằng ông hành hạ con gái, rằng nàng sống rất
khổ sở, nhưng ông cũng biết rằng mình không thể nào không làm khổ con gái được,
và như vậy cũng đáng đời cô ta.

"Tại sao công tước Andrey tuy
thấy rất rõ như vậy lại không bao giờ nói gì với ta về em gái cả? - Lão công
tước ngẫm nghĩ. - Thế thì anh chàng nghĩ thế nào, chắc lại cho ta là một kẻ tàn
bạo hay một ông lão già ngu ngốc, bỗng dưng vô cớ xa rời con gái và đi kết thân
với cô Burien kia chứ gì? Anh chàng không hiểu, cho nên phải cắt nghĩa cho anh
ta rõ, anh ta phải nghe cho ra mới được". - Lão công tước thầm nghĩ. Và
ông bắt đầu giải bày những nguyên do khiến ông không tài nào chịu nổi cái tính
nết vô lý của con gái.

Nếu cha hỏi con, - Công tước Andrey
nói, mắt không nhìn cha (đây là lần đầu tiên trong đời, chàng trách móc công
tước) - Trước đây con không muốn nói, nhưng nếu cha đã hỏi thì con xin nói
thẳng ý của con về việc này. Nếu có sự hiểu lầm và xích mích giữa cha với
Maria, thì con không thể nào buộc tội em con được: con biết rõ nó thương yêu và
tôn kính cha đến thế nào. Cha đã hỏi con, - Công tước Andrey nói tiếp, mỗi lúc
một thêm cáu kỉnh, vì gần đây lúc nào chàng cũng sẵn sàng nổi cáu. - Thì con có
thể nói được một điều, là nếu quả có sự hiểu lầm thì đó cũng chỉ vì một người
đàn bà chả ra gì, đáng lẽ không thể làm bạn với em con được.

Lúc đầu ông già nhìn con trân trân
và mỉm cười gượng gạo để lộ cái lỗ hổng ở chỗ chiếc răng mới rụng mà công tước
Andrey không tài nào nhìn quen được.

- Bạn nào thế hở, anh bạn? Thế các
người đã bàn với nhau rồi hả?

- Thưa cha, con không muốn phê phán
làm gì, - Công tước Andrey nói, giọng bực bội và gay gắt, - Nhưng cha đã gợi
chuyện ra, thì con sẽ nói và bao giờ cũng vẫn sẽ xin nói rằng công tước tiểu
thư không phải là người có lỗi, người có lỗi là cái… là người đàn bà Pháp kia…

- À? Thế ra mày xét xử… mày xét xử
đấy phỏng! - Ông già nói khẽ và công tước Andrey có cảm tượng ông cụ luống
cuống!

Nhưng bỗng nhiên ông nhảy chồm lên
quát:

- Xéo! Xéo ngay! Đừng có bao giờ vác
mặt về đây nữa!

Công tước Andrey muốn lên đường đi
ngay, nhưng nữ công tước Maria xin chàng ở lại thêm một ngày nữa. Ngày hôm ấy
công tước Andrey không gặp cha. Bây giờ lão công tước không ra khỏi phòng và
cũng không cho ai vào phòng mình, ngoài cô Burien và Tikhon, và mấy lần hỏi xem
con trai đã đi chưa. Ngày hôm sau, trước khi ra đi công tước Andrey đến phòng
con. Đứa bé khoẻ mạnh, tóc quăn giống mẹ, ngồi lên đùi chàng, công tước Andrey
bắt đầu kể cho nó nghe chuyện lão Râu Xanh(1), nhưng đang kể dở chừng chàng
bỗng dừng lại, trầm ngâm suy nghĩ. Chàng không nghĩ đến đứa con trai kháu khỉnh
trong khi bế nó ngồi lên đùi, mà lại nghĩ đến mình. Chàng kinh hãi muốn tìm
nhưng không hề thấy ở mình hối hận chút nào về việc mình đã làm cho cha tức
giận, mà cũng không thấy chút luyến tiếc nào khi phải rời xa cha (lần này là
lần đầu tiên chàng xích mích với cha đến nỗi phải bỏ đi như vậy).

(1)
Chuyện cổ tích của Perrault Charles 1628- 1703)

- Nhưng điều quan trọng hơn cả là
chàng cố tìm mà vẫn không thấy tình thương yêu đằm thắm trước kia đối với đứa
con, tình thương yêu mà chàng hy vọng nhen lại trong lòng mình khi ve vuốt đứa
bé và đặt nó ngồi lên đùi.

- Kìa bố kể đi chứ, - Đứa bé nói.

Công tước Andrey không đáp, đặt nó
xuống đất và ra khỏi phòng.

Ngay khi công tước Andrey vừa rời bỏ
những công việc thường ngày của chàng, và nhất là khi lại về với hoàn cảnh sinh
hoạt cũ hồi còn hạnh phúc, nỗi chán đời lại tràn vào lòng chàng mạnh mẽ chẳng
kém gì trước kia, và chàng hối hả cố sao thoát cho nhanh ra khỏi những kỉ niệm
ấy và tìm một công việc gì mà làm.

- Anh nhất định đi ngay à? Anh
André? - Em gái chàng hỏi.

- Cũng may là anh còn có thể đi
được, - Công tước Andrey nói, - Anh rất tiếc rằng em không thể đi được như anh.

- Sao anh lại nói thế! Công tước
tiểu thư Maria nói. - Sao đến bây giờ mà anh lại nói như vậy, trong khi anh sắp
dấn thân vào cuộc chiến tranh khủng khiếp kia, mà cha thì đã già rồi. Nghe cô
Burien nói là cha có thăm anh… - Nàng vừa nói đến đây thì môi run run đã lên và
nước mắt đã trào ra. Công tước Andrey quay mặt đi và bắt đầu đi đi lại lại
trong phòng.

- Ồ! Trời ơi, trời ơi! - Chàng nói.
- Sao những con người khốn nạn như vậy lại có thể làm cho người ta khổ! - Chàng
nói với một giọng căm hờn khiến nữ công tước Maria hoảng sợ.

Nàng hiểu rằng khi nói đến những con
người mà chàng gọi là khốn nạn, chàng không phải chỉ nghĩ đến cô Burien đã làm
cho chàng khổ, mà còn nghĩ đến con người đã phá hoại hạnh phúc của chàng.

- Anh Andrey, em chỉ xin anh một
điều, em van xin anh, - Nàng nói, tay khẽ chạm vào khuỷu tay chàng, đôi mắt
sáng ngời nhìn chàng qua làn nước mắt. - Em hiểu anh lắm (nữ công tước Maria
cúi mặt nhìn xuống đất). Xin anh đừng nghĩ rằng những nỗi buồn khổ là do con
người gây ra. Con người chỉ là công cụ của Chúa. - Nàng đưa mắt nhìn vào chỗ ở
phía trên đầu công tước Andrey một quãng, với cái nhìn quả quyết, quen thuộc,
như khi người ta nhìn vào chỗ lâu nay vẫn treo bức chân dung. - Đau khổ là do
Chúa gửi đến, chứ không phải do con người. Con người là công cụ của Chúa, con
người không có lỗi. Nếu anh thấy có một lẽ nào có lỗi với anh, anh hãy quên và
đi và tha thứ cho họ. Chúng ta không có quyền trừng phạt. Rồi anh sẽ hiểu được
hạnh phúc của sự tha thứ.

- Giá mà anh là đàn bà, thì anh sẽ
làm như vậy Maria ạ. Đó là một đức tính của phụ nữ. Nhưng một người đàn ông thì
không được và không thể quên cũng như không thể tha thứ, - Chàng nói và tuy cho
đến giây phút ấy chàng không nghĩ đến Kuraghin, tất cả nỗi căm thù chưa trả
được bỗng đấy lên mãnh liệt trong lòng chàng.

"Nếu công tước tiểu thư Maria
đã phải khuyên ta tha thứ, thì ta đáng lẽ phải trừng trị hắn từ lâu mới
phải" - Chàng nghĩ thầm. Và không trả lời công tước tiểu thư Maria chàng
quay ra nghĩ đến cái phút vui mừng, cái phút ghê sợ khi chàng sẽ gặp Kutaghin
mà chàng biết là hiện nay đang ở trong quân đội.

Công tước tiểu thư Maria van xin anh
đợi thêm một ngày nữa; nàng nói rằng nàng biết rõ ông cụ sẽ khổ tâm đến thế nào
nếu công tước Andrey ra đi mà không hoà giải với cha; nhưng công tước Andrey
đáp rằng có lẽ chỉ ít lâu sau nữa chàng sẽ lại về, thế nào chàng cũng sẽ viết
thư cho cha, còn hiện nay thì ở lại lâu chỉ càng thêm xích mích mà thôi.

- Anh Andrey, thôi anh đi nhé! Xin
anh nhớ rằng những nỗi khổ là do Chúa gửi đến, chứ không bao giờ do con người
gây nên!

Đó là những lời cuối cùng mà công
tước Andrey nghe em gái nói khi chia tay.

"Có lẽ sự thể phải như vậy! -
Công tước Andrey nghĩ khi xe ra khỏi trang viên Lưxye Gorư. - Maria một người
con gái vô tội đáng thương, đành phải chịu sự dày vò của ông già đã lẩm cẩm.
Ông già cũng cảm thấy mình có lỗi, nhưng không thể thay đổi tính nết được. Đứa
con nhỏ của ông đang lớn lên và vui vẻ đón lấy cuộc sống trong đó nó cũng sẽ
như mọi người: bị người ta lừa dối hay lừa dối người ta. Ta đến quân đội để làm
gì? - Chính ta cũng không biết, ta lại muốn con người mà ta khinh miệt, để cho
hắn có cơ hội có thể giết ta và chế nhạo ta!" Trước kia, những hoàn cảnh
sinh hoạt cũng giống như bây giờ, nhưng trước kia tất cả những cái đó gắn bó
với nhau, còn bây giờ thì tất cả đều rã rời tán loạn.

Chỉ có những hình ảnh vô nghĩa,
không mảy may liên hệ gì với nhau, lần lượt diễn qua tâm trí công tước Andrey.