Iônứts

I.

KHI KHÁCH ĐẾN TỈNH LỴ X. than rằng cuộc
sống ở đấy buồn tẻ, đơn điệu thì, như để thanh minh, dân địa phương đã
nói rằng ngược lại ở X. rất vui, có thư viện, có nhà hát, câu lạc bộ, có
dạ hội khiêu vũ, và nhất là có những gia đình dễ chịu, thú vị, thông
minh để có thể làm quen. Và người ta thường nhắc đến gia đình Turkin như
một gia đình có học thức và tài năng nhất.

Gia đình này sống
trong ngôi nhà riêng trên đường phố chính, gần nhà quan tổng đốc. Chủ
nhân Turkin, Ivan Pêtơrơvíts, một người to béo, có mái tóc đen khá đẹp,
để râu quai nón, vẫn thường tự mình tổ chức những buổi diễn kịch nghiệp
dư nhằm mục đích từ thiện. Ông thường sắm vai các vị tướng già và thường
có kiểu ho rất buồn cười. Ông biết nhiều chuyện tiếu lâm, nhiều tục
ngữ, câu đố, rất thích nói đùa, chơi chữ; nhìn vẻ mặt ông không thể hiểu
được rằng ông đang nói đùa hay nói thật. Vợ ông là bà Vêra Iôxipốpna,
một người mảnh khảnh, gương mặt ưa nhìn, đeo pince-nez⁽¹⁾,
có viết truyện, tiểu thuyết và thường thích thú đem ra đọc cho khách
nghe. Con gái ông là Êkatêrina Ivanốpna, một cô gái trẻ biết chơi đàn
dương cầm. Nói tóm lại, mỗi thành viên trong gia đình đều có một tài
năng nào đó. Gia đình Turkin thường tiếp đón khách rất hồ hởi và vui vẻ
giới thiệu tài năng của mình với khách một cách giản dị thật lòng. Ngôi
nhà xây bằng đá của họ rất rộng rãi, về mùa hè mát lạnh, nửa số cửa sổ
hướng ra khu vườn rợp bóng cây cao, nơi về mùa xuân họa mi tới hót. Khi
có khách ngồi trên nhà thì dưới bếp có tiếng dao thớt lách cách, mùi
hành phi tỏa ra ngoài sân thơm phức - và lần nào cũng vậy cái đó hứa hẹn
một bữa ăn tối ngon lành, thịnh soạn.

Và mọi người cũng đã nói
với bác sĩ Xtarxép, Đơmitơri Iônứts, khi anh vừa được bổ về làm việc ở
Đialigiơ cách X. chín vécxta, rằng đối với một người trí thức như anh
thì việc làm quen với gia đình Turkin là cần thiết. Có lần vào mùa đông,
người ta đã giới thiệu anh với Ivan Pêtơrơvíts ở ngoài phố; họ nói
chuyện với nhau về thời tiết, về nhà hát, về dịch tả, sau đó thì Ivan
Pêtơrơvíts mời bác sĩ đến nhà mình chơi. Đến mùa xuân, vào một ngày lễ,
sau khi tiếp bệnh nhân, Xtarxép lên đường vào thành phố để giải trí chút
ít, vừa nhân thể mua sắm vài thứ lặt vặt. Anh đi bộ lững thững (anh
không có ngựa riêng) vừa đi vừa khe khẽ hát:

Thuở anh chửa từng uống lệ tự chén đời⁽²⁾...

Anh
ăn trưa ở ngoài phố, dạo chơi trong công viên, rồi sau đó bỗng dưng anh
nhớ tới lời mời của Ivan Pêtơrơvíts, anh quyết định ghé thăm gia đình
Turkin xem họ là những người như thế nào.

- Xin chào bác sĩ, -
Ivan Pêtơrơvíts nói khi đón anh ngoài thềm. - Rất, rất vinh hạnh được
đón vị khách quý thế này. Nào, xin anh vào cho tôi giới thiệu với bà xã
nhà tôi. Vêra ạ, tôi đã nói với anh ấy, - ông giới thiệu bác sĩ với vợ, -
tôi đã nói với anh ấy rằng anh không được quyền ngồi ru rú nơi bệnh
viện của mình, anh cần phải hiến những giờ phút nghỉ ngơi của mình cho
xã hội. Có phải thế không hở mình?

- Mời anh ngồi xuống đây, - bà
Vêra Iôxipốpna vừa nói vừa thân mật kéo khách ngồi xuống bên cạnh mình. -
Anh có thể tán tỉnh tôi nữa đấy. Nhà tôi hay ghen lắm, như Ôtenlô⁽³⁾ ấy, nhưng chúng ta sẽ xử sự sao cho ông ta không nhận thấy điều gì cả.

-
Mình chỉ nói đùa thôi nào... - Ivan Pêtơrơvíts nhẹ nhàng lẩm bẩm rồi
hôn lên trán vợ. - Anh đến đúng lúc lắm, - ông lại nói với khách, - bà
xã nhà tôi vừa viết xong một cuốn tiểu thuyết khá dài, hôm nay bà sẽ đọc
cho mọi người nghe.

- Gianchích, - Vêra Iôxipốpna nói với chồng, - dites que l’on nous donne du thé⁽⁴⁾.

Chủ
nhân giới thiệu tiếp Xtarxép với Êkatêrina Ivanốpna, một cô gái mười
tám tuổi, rất giống mẹ, cũng mảnh khảnh và có gương mặt ưa nhìn như thế.
Gương mặt này còn nhiều nét trẻ thơ, thân hình mảnh mai, mềm mại; ngực
nàng trinh trắng, đầy đặn, khỏe mạnh, xinh xắn gợi nhớ đến mùa xuân, một
mùa xuân thực sự. Sau đó mọi người ngồi uống nước chè với mật ong, mứt,
kẹo và thứ bánh bích quy thượng hảo hạng vừa ngậm vào miệng đã tan mịn
ra. Gần về tối, khách đến đông dần, người nào Ivan Pêtơrơvíts cũng hồ
hởi nói, đôi mắt sáng lên: “Xin chào quý khách”.

Sau đó mọi người
ngồi trong phòng khách với vẻ mặt thật là nghiêm trang, và Vêra
Iôxipốpna bắt đầu đọc tiểu thuyết của mình. Bà mở đầu bằng câu: “Trời
lạnh buốt...” Cửa sổ phòng khách mở toang, có thể nghe thấy tiếng dao
thớt lách cách trong bếp, mùi hành phi thơm phức bay lên... Ngồi trong
những chiếc ghế bành êm, sâu thật là bình thản, trong phòng khách khi
trời vừa tối ánh đèn tỏa ra thật là dịu nhẹ; và lúc này, vào một tối mùa
hè, khi tiếng cười nói lao xao từ ngoài phố vọng vào, hoa đinh hương
ngoài sân đưa mùi thơm ngào ngạt, thật là khó hiểu khi phải nghe đọc
“trời lạnh buốt và mặt trời đang lan tỏa những tia nắng yếu ớt lên cánh
đồng phủ đầy tuyết trắng và người bộ hành đơn độc lang thang trên
đường”. Vêra Iôxipốpna đọc tiểu thuyết kể về một nữ bá tước trẻ tuổi cho
xây dựng ở làng mình nhiều trường học, bệnh viện, thư viện, đem lòng
say mê một chàng họa sĩ lang thang, - bà ta đọc tiểu thuyết viết về
những gì không tồn tại trong cuộc đời, tuy vậy ngồi nghe câu chuyện đó
cũng thú vị, dễ chịu, trong đầu nảy ra toàn những ý nghĩ tốt đẹp, bình
yên, - vì thế cũng chẳng có ai muốn đứng dậy...

- Không đến nỗi nào... - Ivan Pêtơrơvíts khẽ nói.

Một vị khách vừa nghe vừa lơ đãng nghe đến một nơi nào xa, thật xa, đáp lại rất khẽ:

- Vâng... đúng thế...

Một
giờ, rồi hai giờ trôi qua. Từ công viên thành phố gần đây vọng lại
tiếng dàn nhạc và dàn đồng ca. Khi Vêra Iôxipốpna gấp cuốn vở của mình
lại thì mọi người im lặng chừng năm phút và lắng nghe bài “Lusinnuska”⁽⁵⁾ mà dàn đồng ca đang hát. Bài hát này đã nói tới những gì không có trong tiểu thuyết vừa đọc, những gì tồn tại trong cuộc đời

- Bà đã cho đăng những tác phẩm của mình trên tạp chí rồi chứ? - bác sĩ Xtarxép hỏi Vêra Iôxipốpna.

-
Không anh ạ, - bà trả lời, - tôi chẳng in ở đâu cả. Viết ra rồi cho vào
tủ cất đi thôi. Cho in làm gì hở anh? - bà giải thích. - Chúng tôi đủ
tiền tiêu rồi mà.

Và không hiểu vì sao mọi người đều thở dài.

- Bây giờ đến lượt con chơi bản đàn nào đi Kôchích, - Ivan Pêtơrơvíts nói với con gái.

Người
ta mở nắp đàn, giở bản nhạc để sẵn trên giá. Êkatêrina Ivanốpna ngồi
xuống, hai tay gõ mạnh xuống phím đàn; sau đó nàng lại đập mạnh xuống
phím đàn lần nữa, lần nữa, rồi lần nữa; ngực và vai nàng rung rung, nàng
cố sức gõ đi gõ lại vào một chỗ tưởng chừng như sẽ chỉ ngừng gõ khi
phím đàn bên trong bị đứt. Cả phòng khách vang rền tiếng đàn; sàn nhà,
trần, bàn ghế dường như rung lên... Êkatêrina Ivanốpna chơi một đoạn
nhạc khó, hấp dẫn người nghe chính là ở mức độ khó biểu diễn của nó tuy
vừa dài vừa đơn điệu. Xtarxép vừa nghe vừa tưởng tượng ra cảnh nhiều hòn
đá từ trên núi cao không ngừng theo nhau ào ào lăn xuống và anh chỉ
muốn những hòn đá đó lập tức không lăn được nữa. Cũng vào lúc ấy, anh
cảm thấy rất thích Êkatêrina Ivanốpna mặt ửng đỏ vì căng thẳng, trông
khỏe khoắn, đầy sinh khí, món tóc xoăn lòa xòa xuống trán. Sau cả mùa
đông sống ở Đialigiơ bên cạnh những bệnh nhân và nông dân, thì bây giờ
ngồi trong phòng khách, nhìn cô gái trẻ, kiều diễm và chắc là trong
trắng này chơi bản đàn ồn ào, chẳng lấy gì làm du dương nhưng vẫn có vẻ
cao siêu, - điều đó đối với Xtarxép quả là thú vị, quả là mới mẻ...

-
Kôchích, hôm nay con chơi hay hơn hẳn mọi ngày, - Ivan Pêtơrơvíts rưng
rưng nước mắt nói khi con gái kết thúc bản nhạc và đứng lên. - Ông Đênix
hãy chết đi, về sau ông không thể chơi hay hơn hôm nay được đâu⁽⁶⁾...

Mọi
người xúm quanh nàng chúc mừng, biểu lộ sự kinh ngạc, cam đoan rằng lâu
lắm rồi họ chưa được nghe bản nhạc nào như thế; nàng im lặng nghe, khẽ
mỉm cười, toàn thân nàng lộ rõ vẻ hân hoan của người vừa ghi một chiến
công.

- Tuyệt diệu! Tuyệt v

- Tuyệt thật! - Xtarxép cũng nói
khi bị cuốn vào không khí say mê chung quanh. - Chị học nhạc ở đâu thế?
- anh hỏi Êkatêrina Ivanốpna. - Ở nhạc viện à?

- Không, tôi đang sửa soạn thi vào nhạc viện, tôi chỉ học ở đây thôi, học bà Daplốpxkaia.

- Chị học xong trường trung học ở đây rồi chứ?

-
Không đâu! - bà Vêra Iôxipốpna trả lời thay cho con. - Chúng tôi mời
thầy về nhà dạy; đi học ở trường, các anh thấy đấy, có thể bị những ảnh
hưởng xấu; chừng nào con gái còn đang lớn thì nhất thiết và phải chịu
ảnh hưởng của một mình người mẹ thôi.

- Mặc dù vậy, con sẽ lên học ở nhạc viện, - Êkatêrina Ivanốpna nói.

- Không đâu, Kôchích ạ, con phải thương mẹ chứ. Kôchích không bao giờ làm cho bố mẹ nó buồn phải không?

- Không, con sẽ đi! Con phải đi! - Êkatêrina Ivanốpna nói, vừa có vẻ đùa vừa có vẻ nhõng nhẽo, chân giậm xuống sàn nhà.

Đến
lúc ăn tối, Ivan Pêtơrơvíts mới có dịp trổ tài. Đôi mắt sáng lên như
cười giễu, ông lần lượt kể các chuyện tiếu lâm, chơi chữ, ra những câu
đố vui rồi tự mình giải đáp; lúc nào ông cũng nói bằng thứ ngôn ngữ độc
đáo, lập dị, hình thành qua vô số lần chơi chữ và rõ ràng là từ lâu đã
trở thành thói quen của ông.

Nhưng thế vẫn chưa hết. Khi các vị
khách, vừa thỏa mãn vừa no nê, đang đứng đông đúc ngoài hành lang để lấy
bành tô và can của mình thì thằng ở Páplusa - hay như ở đây vẫn thường
gọi là Pava - một đứa bé chừng mười bốn tuổi, tóc cắt ngắn, đôi má phúng
phính cứ chạy lăng xăng quanh bọn họ.

- Nào, Pava, biểu diễn thử
xem nào! - Ivan Pêtơrơvíts nói với thằng bé.Pava đứng nghiêm lại, tay
giơ cao và kêu lên bằng một giọng bi thảm:

- Hỡi cô gái bất hạnh, hãy chết đi cho rồi.

Và mọi người cười phá lên.

“Buồn cười thật”, - Xtarxép nghĩ thầm khi đi ra khỏi nhà.

Anh còn ghé vào một quán ăn uống ít bia, sau đó đi bộ về nhà mình ở Đialigiơ. Dọc đường, anh vừa đi vừa hát nghêu ngao:

Giọng nói của em với anh vừa dịu dàng vừa mệt mỏi⁽⁷⁾...

Đi
hơn mười vécxta rồi, mà khi lên giường nằm ngủ, anh vẫn không hề cảm
thấy mệt mỏi chút nào, ngược lại anh có cảm tưởng rằng mình có thể sẵn
sàng đi thêm một quãng đường dài gấp đôi thế.

“Không đến nỗi nào...” - anh nhớ lại khi đã bắt đầu buồn ngủ, rồi chợt cười thành tiếng.

II.

XTARXÉP
CỨ ĐỊNH đến nhà Turkin chơi, nhưng công việc ở bệnh viện bận đến nỗi
anh không biết đi vào lúc nào. Thế là hơn một năm nữa trôi qua anh sống
đơn độc, cặm cụi làm việc; nhưng rồi có lần anh nhận được một bức thư
với phong bì màu xanh từ thành phố gửi tới...

Từ lâu, Vêra
Iôxipốpna đã bị bệnh đau đầu, thời gian gần đây khi ngày nào Kôchích
cũng dọa đi lên nhạc viện học thì những cơn đau có phần hay lặp lại hơn.
Các bác sĩ trong thành phố đều đã đến nhà Turkin và bây giờ đến lượt cả
bác sĩ ở Đialigiơ. Vêra Iôxipốpna viết cho anh một lá thư lời lẽ đầy
xúc động, yêu cầu anh lên thăm và chữa bệnh cho bà. Xtarxép đã đến và từ
sau lần đó anh thường đến nhà Turkin luôn luôn... Quả thật là anh cũng
đã chữa được ít nhiều cho Vêra Iôxipốpna, và bà đã nói với khách khứa
rằng Xtarxép là một bác sĩ tài giỏi khác thường. Nhưng anh đã đến thăm
gia đình Turkin không phải chỉ vì chứng bệnh đau đầu của bà chủ

Vào
ngày nghỉ, Êkatêrina Ivanốpna đã kết thúc những bài tập dương cầm dài
lê thê đầy mệt nhọc. Mọi người ngồi rất lâu trong phòng ăn và uống trà,
còn Ivan Pêtơrơvíts thì lại kể những chuyện buồn cười. Bỗng có tiếng
chuông gọi cửa; chủ nhà phải đi ra phía cửa ra vào để đón một vị khách
nào đó; Xtarxép lợi dụng phút lộn xộn đó thì thầm nói với Êkatêrina
Ivanốpna, giọng đầy xúc động:

- Tôi van cô, đừng làm tôi phải khổ nữa, đi ra vườn với tôi một lát đi!

Nàng nhún vai tỏ vẻ ngạc nhiên không hiểu anh cần gì ở nàng, nhưng rồi nàng vẫn đứng dậy và bước ra ngoài.

-
Ngày nào cô cũng ngồi chơi đàn dương cầm ba bốn giờ, - Xtarxép vừa đi
theo sau nàng vừa nói, - sau đó cô lại ngồi bên cạnh mẹ, nên tôi chẳng
có lúc nào nói chuyện được với cô cả. Cho tôi được gần bên cô dù chỉ 15
phút, tôi van cô.

Mùa thu đang dần đến, khu vườn cây cổ thụ vắng
vẻ, buồn buồn, những chiếc lá khô màu sẫm nằm trên con đường giữa hai
hàng cây. Hoàng hôn đã buông xuống.

- Tôi không được gặp cô cả một
tuần rồi, - Xtarxép nói tiếp, - nếu cô biết được rằng đó là một đau khổ
như thế nào với tôi! Cô ngồi xuống đây đi. Cô nghe tôi nói nhé.

Hai người đều thích ngồi ở một chiếc ghế đặt dưới tán cây phong lâu năm xòe rộng. Và bây giờ họ lại ngồi chỗ đó.

- Anh cần gì kia? - Êkatêrina Ivanốpna hỏi với giọng khô khan như đang bàn chuyện công việc.

-
Tôi không được nhìn cô cả một tuần lễ, tôi không được nghe cô nói suốt
một thời gian lâu như vậy. Tôi thèm được nghe giọng nói của cô. Cô hãy
nói đi.

Vẻ tươi mát của nàng, cặp mắt và đôi má ngây thơ đã làm
anh ngây ngất say mê. Đến chiếc áo nàng mặc anh cũng cảm thấy có cái gì
hết sức dịu dàng xúc động, vừa giản dị vừa kiều diễm thơ ngây. Cũng lúc
ấy, mặc dù trông nàng còn thơ trẻ, anh cảm thấy nàng rất thông minh, so
với lứa tuổi mình thì nàng hiểu biết rất nhiều. Anh có thể nói đủ thứ
chuyện với nàng, về văn học, v nghệ thuật, về mọi việc, có thể than
phiền với nàng về cuộc đời, về người này người nọ, tuy đôi lần khi anh
đang nói chuyện nghiêm trang thì nàng bất chợt cười phá lên không đúng
chỗ hay chạy luôn vào nhà. Giống như các cô gái khác ở thành phố X.,
nàng đọc rất nhiều (nói chung thì ở X. người ta rất ít đọc sách; tại thư
viện địa phương, người ta vẫn thường nói rằng nếu không có các thiếu nữ
và các chàng Do Thái trẻ tuổi thì đến phải đóng cửa thư viện); điều này
làm Xtarxép rất thích, lần nào anh cũng xúc động hỏi nàng xem mấy ngày
vừa qua nàng đã đọc sách gì và anh say sưa nghe nàng kể lại những gì
nàng đã đọc.

- Tuần vừa rồi cô đọc gì vậy, khi chúng ta không gặp nhau? - anh hỏi. - Cô nói đi.

- Tôi đọc Pixemxki⁽⁸⁾.

- Cụ thể là cuốn nào?

- Cuốn “Một nghìn người”, - Kôchích trả lời. - À mà người ta gọi Pixemxki buồn cười lắm cơ: Alếchxây Phêôphilắctứts!

-
Cô đi đâu vậy? - Xtarxép hoảng hốt nói, khi thấy nàng vụt đứng dậy và
đi về phía nhà. - tôi cần nói chuyện với cô, tôi cần nói hết mọi điều...
Xin cô dừng lại đây dù chỉ năm phút nữa thôi! Tôi van cô!

Nàng
dừng lại như muốn nói điều gì, sau đó vụng về dúi vào tay anh một
mảnh giấy rồi chạy vào nhà, tiếp đó lại ngồi xuống chơi đàn.

“Hôm nay, vào mười một giờ đêm, - Xtarxép đọc, - anh hãy đến bên đài tưởng niệm Đêmétti ngoài nghĩa trang”.

“Điều này thật chẳng hợp lý chút nào, - anh nghĩ, sau khi tỉnh táo trở lại. - Sao lại ở ngoài nghĩa trang? Để làm gì kia chứ?”

Có
thể thấy rõ là Kôchích đã giở trò tinh nghịch. Quả thật là có ai lại có
thể nghiêm chỉnh định giờ hẹn gặp vào ban đêm mà lại ở một nơi rất xa
ngoài thành phố, trong một nghĩa trang khi hoàn toàn có thể gặp nhau ở
ngoài phố, tại công viên? Và liệu điều này có thích hợp với anh không,
khi một bác sĩ thông minh, một người đàng hoàng như anh lại phải lòng
một cô gái, nhận thư từ, loanh quanh đứng chờ ngoài nghĩa trang, phạm
những điều ngu xuẩn mà bây giờ ngay cả bọn học sinh cũng chế giễu?
Chuyện tình này rồi sẽ đi tới đâu? Bạn bè sẽ nói thế nào, khi biết
chuyện này? Xtarxép đã nghĩ như vậy khi đi đi lại lại bên những chiếc
bàn kê trong câu lạc bộ, thế rồi vào mười giờ rưỡi đêm anh bất chợt
quyết định đi ra nghĩa địa.

Anh đã có một cỗ xe song mã riêng và
người đánh xe tên là Pantêlâymôn mặc chiếc gilê bằng nhung. Trăng tỏa
sáng. Chung quanh vắng lặng và ấm áp, nhưng mà ấm áp theo kiểu mùa thu. Ở
vùng ven nội gần một khoảnh rừng nghe có tiếng chó tru. Xtarxép cho
dừng xe ở một ngõ hẻm cuối thành phố rồi một mình đi bộ ra nghĩa trang.
“Tính nết ai thì cũng có những điểm dị kỳ, - anh nghĩ. - Kôchích cũng là
người kỳ dị, biết đâu nàng có thể không đùa mà sẽ đi ra đấy thật”, -
anh ấp ủ chút hi vọng mong manh trống rỗng ấy, và điều đó làm anh say
sưa.

Anh đi qua một quãng đường đồng chừng nửa vécxta. Từ xa nghĩa
trang hiện lên thành một dải đen sẫm trông như một cánh rừng hay một
khu vườn lớn. Hàng rào xung quanh xây bằng đá trắng. Rồi cánh cổng. Dưới
ánh trăng có thể đọc được dòng chữ kẻ trên cổng nghĩa trang: “Sẽ điểm
cái giờ ở nơi ấy...⁽⁹⁾” Bước
qua cổng, Xtarxép trước tiên nhìn thấy những chiếc thánh giá màu trắng
và những bức tượng ở hai bên con đường rộng có trồng cây; anh nhìn thấy
bóng của những bức tượng, thánh giá và của những cây dương trên mặt đất.
Khắp cả nghĩa trang là những hình bóng chỗ đen chỗ trắng, hàng cây lặng
yên như đang ngủ nghiêng cành bên những ngôi mộ trắng. Có cảm giác rằng
ở đây hãy còn sáng hơn ngoài cánh đồng; những lá cây phong trông như
bàn chân thú hiện lên rõ mồn một trên nền đường rải cát vàng, trên những
tấm bia; có thể đọc được những hàng chữ ghi trên bia. Thoạt tiên
Xtarxép thấy bàng hoàng trước những gì anh đang thấy lần đầu trong đời
và chắc là chẳng còn dịp nào thấy lại nữa: trước mắt anh là một thế giới
không giống bất kỳ ở đâu khác, một thế giới đẹp đẽ mềm mại với ánh
trăng bàng bạc, dường như đây là quê hương của nó, nơi không có sự sống
nhưng trong từng cây dương màu sẫm tối kia, trong từng ngôi mộ đều toát
ra vẻ gì huyền bí hứa hẹn một cuộc sống kỳ diệu, êm đềm, vĩnh viễn. Có
chút gì bình yên, buồn buồn, độ lượng tỏa ra từ những tấm bia mộ, những
vòng hoa đã héo cùng với mùi hương của những chiếc lá mùa thu.

Chung
quanh vắng lặng; những vì sao trên trời cao hiền hòa lấp lánh; tiếng
bước chân Xtarxép tản ra nghe rõ mồn một và lạ lẫm. Chỉ đến khi chuông
nhà thờ đổ hồi và anh hình dung mình là một người đã chết, bị chôn vùi ở
đây vĩnh viễn, thì anh mới có cảm giác rằng có ai đang nhìn anh; trong
chốc lát anh nghĩ rằng đấy không phải là im lặng, bình yên mà là một nỗi
buồn da diết của hư vô, một niềm tuyệt vọng đau đớn

Đài tưởng
niệm Đêmétti, xây như một nguyện đường có hình thiên thần ở phía trên;
trước đây một lần có đoàn ca kịch Ý qua thành phố X. này, một nữ nghệ sĩ
đã chết ở đây; người ta an táng nàng và dựng lên đài tưởng niệm này.
Trong thành phố không còn ai nhớ đến nàng nữa, nhưng cây đèn thờ đặt
trước lối vào lung linh phản chiếu ánh trăng trông như đang cháy sáng.

Một
bóng người. Có ai lại đến đây vào lúc nửa đêm? Nhưng Xtarxép vẫn chờ
đợi, dường như ánh trăng đã làm lòng anh thêm rạo rực, anh tưởng tượng
ra mình sẽ được ôm, được hôn nàng như thế nào. Anh ngồi cạnh đài tưởng
niệm độ chừng nửa giờ, sau đó anh đi dạo theo những con đường sát hàng
rào, tay cầm mũ, vừa đợi chờ vừa nghĩ rằng nơi đây, dưới lớp đất sâu, đã
chôn vùi bao nhiêu các bà, các cô, những người lúc sinh thời đã thật là
đẹp xinh, kiều diễm, những người đã từng yêu, từng dịu dàng, say đắm
trong đêm. Thế rồi tạo hóa thật khéo trêu tức con người, thật đáng tiếc
phải nhận ra điều đó. Xtarxép nghĩ vậy, và cùng lúc ấy anh muốn gào lên
rằng anh đang khao khát, đang chờ đón tình yêu dù bất kể thế nào; trước
mắt anh không phải là những phiến đá hoa cương trắng toát nữa mà là
những thân hình đẹp lồ lộ, anh thấy những bóng người đang xấu hổ nấp
trong tán cây sẫm tối, anh cảm thấy hơi thở ấm áp, và tâm trạng dày vò
ấy mỗi lúc một thêm nặng nề...

Mặt trăng bỗng khuất sau mây, tất
cả chung quanh tối sẫm hệt như tấm màn đã hạ. Một lúc sau Xtarxép mới
tìm được cổng ra, trời tối quá, như trong đêm mùa thu, sau đó anh còn
phải đi quẩn quanh chừng một giờ rưỡi nữa để tìm đến ngõ hẻm, nơi anh
cho xe ngựa đỗ lại.

- Ta mệt quá, đứng không vững nữa, - anh nói
với Pantêlâymôn.Ngồi lên xe, ngả người thoải mái, anh nghĩ: “Ồ, kể ra
cũng không nên phát phì!”

___________

1. Kính không gọng (tiếng Pháp)

2. Trích bản tình ca viết theo bài thơ “Sầu cả” của nhà thơ Nga A.A. Ðenvig (1798-1831), âm nhạc của M.L. Iakốplép.

3. Nhân vật chính trong vở kịch cùng tên của Sếchxpia.

4. Anh bảo họ đem nước chè lên cho chúng ta đi (tiếng Pháp).

5. Một bài hát dân gian Nga.

6.“Ông
Ðênix hãy chết đi, về sau ông không thể chơi hay hơn hôm nay được đâu” -
câu đánh giá, do nhà hoạt động quân sự và quốc gia Nga nổi tiếng, công
tước G.A. Pôchemkin (1739-1791) đưa ra, sau khi xem vở hài kịch nổi
tiếng của nhà văn Nga Ð.I. Phônvidin (1744-1792) - vở “Anh chàng ngớ
ngẩn”. Về sau, trở thành giai thoại thông dụng.

7. Câu thơ trong
bài tình ca “Ðêm” của nhạc sĩ A.G. Rubinstein (1828-1894) phỏng theo câu
thơ của A.X. Puskin “giọng nói của tôi với em vừa dịu dàng vừa mệt
mỏi”.

8. Pixemxki A.Ph. (1820-1881) - nhà văn Nga.

9. Trch câu trong sách Phúc âm.