4

Từ nhỏ, tôi đã biết cất giữ một bí mật gia đình…

Ngay
từ hai, ba tuổi, tôi đã luôn phải chứng kiến sự xô sát, mối bất hòa,
đúng hơn là sự cắn xé, hành hạ, đầy ải nhau giữa hai bố mẹ. Tôi cứ âm
thầm một câu hỏi, họ sống khổ như vậy, bất hạnh như vậy mà sao không bỏ
nhau, cứ phải sống với nhau để làm gì? Nhất là khi họ không còn yêu nhau
nữa. Đó là một câu hỏi mà tôi không biết hỏi ai, càng không bao giờ dám
hỏi bố mẹ.

Cho đến tận bây giờ, mỗi khi nhớ lại thời thơ ấu, ấn
tượng mạnh mẽ nhất, ám ảnh nhất trong tôi, tiếc thay, chỉ là hình ảnh bố
mẹ cãi nhau. Không hiểu tại sao họ thường thích cãi nhau vào ban đêm.
Có lẽ vì họ nghĩ rằng lúc đó con cái đã ngủ say và chẳng biết gì chăng?
Một đêm, tôi tỉnh dậy trong tiếng gào thét của mẹ. Cái bóng mẹ trắng,
rất gầy. Đó là bóng trắng của cái áo hay là thân thể mẹ tôi không rõ. Mẹ
gầy lắm. Chỉ nặng có ba tư cân. Mẹ suy nhược cơ thể và tinh thần một
cách trầm trọng. Không còn thanh sắc, mất việc làm. Mẹ không nhờ cậy
được ở bố bất kì điều gì kể cả kiếm tiền lẫn nuôi dạy con cái. Hoàn toàn
một tay mẹ gánh vác gia đình, đan len thuê hoặc làm bất kỳ việc gì có
thể để kiếm sống nuôi con. Bố chỉ nhởn nhơ kéo bạn về nhậu nhẹt và bồ
bịch.

Không hiểu sao mẹ có thể vượt qua được cái thời kỳ khủng
hoảng ấy. Mẹ quả là đáng kính phục. Người khác vào hoàn cảnh đó chắc
phải tự tử từ lâu rồi.

Đêm đó như rất nhiều đêm khác, tôi bị tỉnh
dậy thấy cái bóng gầy mỏng của mẹ đang cố lao vào tường. Mẹ muốn đập đầu
cho đến chết. Trong cơn điên loạn tuyệt vọng, mẹ muốn chết thật. Mẹ
chẳng dọa đâu. Có thể lúc tỉnh táo, mẹ không dám chết. Nhưng trong cơn
điên của sự ghen tuông, của nỗi đau đời, mẹ có thể làm liều lắm chứ. Bố
cố ôm chặt mẹ ngăn chặn hành động điên rồ ấy. Bố sợ. Nếu mẹ liều chết
thật, các con của bố sẽ mất mẹ và có thể bố còn sợ một điều gì đó sâu xa
hơn nữa…

Sáng ra, áo mẹ rách toạc, trên người bố đầy những vết
cào cấu cắn xé. Đó chỉ là kết quả của một đêm trong rất nhiều đêm trường
địa ngục…

***

Không hiểu sao, ngay từ nhỏ, tôi đã đủ khôn
để cất giữ một bí mật. Cái bí mật kinh hoàng tôi tình cờ nghe thấy bố mẹ
bột phát ra vào một trong những đêm cãi nhau tăm tối. Cái sự thật làm
tôi vô cùng sợ hãi và lo âu. Tôi đã gần như không ngủ cả đêm ấy để chỉ
chờ đêm qua đi. Sáng ra, tôi khóc ôm lấy Khanh, thương Khanh vô cùng.
Tôi bảo, lớn lên chị sẽ kể cho em nghe một sự thật…

Như tôi đã
nói, nguyên nhân chủ yếu những lần cãi vã của bố mẹ là do ghen tuông.
Không chỉ mẹ ghen bố mà cả bố ghen mẹ nữa. Họ ghen lẫn nhau. Mẹ không
thể chịu đựng cảnh bố luôn có những người đàn bà khác, mẹ cũng cần phải
có niềm an ủi cho mình chứ! Và trong một lân cãi nhau vì ghen tuông ấy,
bố nói thẳng ra rằng: Khanh không phải là con của bố, mà là con của một
người đàn ông khác, một người yêu nào đấy của mẹ. Tôi nghe thấy thế và
suy diễn, thảo nào, trong bản án li hôn của bố mẹ, bố nhận nuôi Vi mẹ
nhận nuôi Khanh! Theo lẽ thường, khi chia con, đứa con nhỏ hay được ở
với mẹ chứ không phải là đứa con lớn.

Giờ tôi lại nghĩ khác. Tôi
băn khoăn, liệu những gì tôi nghe đêm đó có phải là sự thật? Và như vậy,
tôi có nên kể lại cho em gái nghe một câu chuyện mà chính mình còn đang
đặt nhiều nghi vấn? Mặc dù nhiều lần Khanh gặng hỏi: “Bây giờ chúng
mình lớn cả rồi, chị bảo sẽ nói với em chuyện gì đó thì nói được rồi
đấy”.

Có thể, điều đó là vô căn cứ, trong lúc ghen tuông thì bố
nói vậy thôi. Tất nhiên là mẹ phủ định. Nhưng lúc đó tôi tin là thật và
hoảng sợ lắm. Thế rồi, thời gian vùn vụt trôi.

Khanh lớn lên ngoan
ngoãn, hiếu thảo, yêu thương cả hai ngựời. Bây giờ, Khanh lại đang rất
thành công, chẳng ai lại từ chối một người con như thế!

Có thể,
bằng linh cảm của người mẹ, mẹ biết chắc chắn Khanh là con ai. Nhất định
mẹ phải biết, nhưng chẳng ai đủ can đảm hỏi mẹ. Và có hỏi, chẳng bao
giờ mẹ nói. Nếu như dấy là lỗi lầm của mẹ thời trẻ thì mẹ lại càng không
dám cho con cái biết. Tâm lý người mẹ là thế. Muốn cho qua thì tốt hơn,
cũng có thể, ngoài xã hội, họ đồn thổi chuyện này là thật. Và cũng có
thể, Khanh đã biết câu chuyện mà tôi cứ tưởng là bí mật thời thơ ấu của
riêng mình. Kể cũng lạ, có những bí mật, ngay cả những bí mật về bản
thân mình, đôi khi ta cứ tưởng chỉ mình ta nắm giữ, hóa ra ai cũng biết.
Lại có những bí mật về những người ngay cạnh ta, nhưng ta lại là người
biết sau cùng. Có lẽ, điều ta biết về ta vẫn là chính xác nhất, cả công
lẫn tội, cả cái được lẫn cái chưa được.

Nhưng tại sao bố mẹ tôi
vẫn cứ sống với nhau để tiếp tục làm khổ nhau? Chính vì hoàn cảnh gia
đình như vậy, nên khi nhìn những người nghệ sĩ, những bạn bè gia đình
làm nghệ thuật, tôi thường chỉ nhìn thấy cái mặt trái của nó. Cái nhìn
của tôi trở nên rất một chiều trong suốt một thời gian dài.

***

Bố
mẹ li dị. Căn phòng 24 mét vuông được chia làm đôi bởi một tấm vách tre
mỏng manh. Làm gì có tiền mà xây ngăn cho kiên cố, cho riêng biệt. Bố ở
bên trong, mẹ bên ngoài. Ba đứa con gái rúc cả vào với mẹ. Cơm nước
hàng ngày, các con vẫn nấu rồi mang sang cho bố ăn. Đương nhiên là bố
không thể nào tự nấu ăn cho mình. Thấy bố ăn một mình tội nghiệp, vả lại
cũng lười mang sang, các con lại rủ bố về ăn cùng cho vui. Thế là lại
vun vén hai người quay lại với nhau, trở lại cuộc sống lùng nhùng hơn,
phức tạp hơn, địa ngục trần gian hơn.

Dù bỏ nhau về mặt pháp lý
nhưng bố mẹ vẫn đi lại qua vách ngăn mỏng mảnh ấy, nghĩa là họ lại trở
thành của nhau, nghĩa là họ vẫn có quyền ghen. Ghen tuông ngoài pháp
luật. Giá một trong hai người có thêm một chỗ ở khác, tách hẳn nhau ra,
biết đâu bố mẹ lại có điều kiện để tìm được một nửa thực sự của đời họ!
Cuộc sống bùng nhùng như thế mãi làm mẹ không chịu đựng nổi. Nhà có một
cái bếp 5 mét vuông, mẹ chuyển xuống đó ở, tách hẳn ra khỏi bố. Mẹ cơi
thêm một tầng nữa. Mẹ ở bên trên bên dưới vẫn là cái bếp của cả nhà. Mẹ
có một cái cầu thang nhỏ, chỉ cần leo lên trên để ngủ.

Họ thực sự
tách nhau từ đấy. Từ đấy, mẹ cũng chẳng quan tâm đến việc bố có ai
không. Không có chuyện ghen tuông nữa, có lẽ vì khi đó con cái đã lớn.
Mẹ âm thầm chịu đựng, chẳng bao giờ tâm sự với con cái một điều gì. Hình
như trong gia đình tôi, mỗi người là một thế giới. Không ai có nhu cầu
tâm sự với ai cả. Có lẽ mọi người sợ chạm đến nỗi đau của nhau chăng?

Qua
cuộc hôn nhân “tách nhập, nhập tách” của bố mẹ, tôi rút ra một bài học,
rằng những đứa con không nên ích kỷ khi tham gia vào chuyện của bố mẹ,
cố tình vun vén vào cho họ. Về phía bố mẹ, một khi không còn tình yêu
nữa, họ chẳng nên níu kéo làm gì. Nhiều người có thiện chí, để cho những
đứa con khỏi bị chia lìa, họ đành hi sinh nốt quãng đời còn lại. Nhiều
người sợ dư luận nhìn vào, họ tạo ra một cuộc sống gia đình êm ấm giả
tạo và bảo đấy là vì con cái. Thật ra, đó là một cách sống rất không văn
minh.

Bố mẹ nên nhìn thẳng vào sự thật, khi không còn tình yêu
nữa, nghĩa là họ chẳng còn gì. Bố mẹ nên tỉnh táo nhận biết rằng, nếu
tiếp tục sống như vậy, chính lại làm đau những đứa con. Chúng đủ thông
minh nhạy cảm để hiểu rằng bố mẹ đang sống giả dối, đang cố tạo nên một
cái gia đình giả. Toàn là diễn với nhau cả thôi. Như thế, họ vô tình dạy
những đứa con sống giả dối. Rõ ràng là bố mẹ chẳng hạnh phúc gì, chỉ
toàn là giả vờ thôi. Khi khách khứa về rồi, bạn bè về rồi, chỉ còn lại
người trong gia đình với nhau mới thấy thật sượng sùng. Tốt hơn nên cắt
đứt một lần, bản thân họ đỡ phải hành hạ nhau, lại đỡ khổ cho những đứa
con. Sau này, khi con cái trưởng thành, chúng bảo thẳng, chúng con đâu
cần cái sự hi sinh ẩy của bố mẹ! Tại sao bố mẹ lại khổ thế. Bọn con có
cuộc sống của mình. Phải hiểu được đó là qui luật của cuộc sống. Ai sống
đời của người ấy…

Phải chăng cũng vì quan niệm ai sống đời người
nấy nên khi con gái lấy chồng, bố mẹ không có lấy một chỉ vàng cho con,
cả ba đứa đều thế. Một chỉ vàng không phải mang giá trị vật chất, mà là
một kỷ niệm. Không phải vì họ nghèo khó, mà vì họ không hề nghĩ đến.
Không hiểu sao lại thế. Có lẽ bố mẹ không đủ sâu sắc để nghĩ rằng các
con họ cần điều ấy thế nào. Họ không làm được cái điều giản dị hết sức
tình cảm ấy, bởi từ đáy lòng, họ không nghĩ như thế. Rất đơn giản thôi,
tôi cứ mơ ước rằng, mẹ sẽ nói: “Con ơi, nay các con đi lấy chồng, bố mẹ
chẳng có gì cho con làm của hồi môn, thôi thì nhận lấy cái nhẫn này làm
kỷ niệm”. Nửa chỉ thôi cũng được, như là sự tượng trưng cho tình cảm
giữa mẹ và con gái.

Cũng không thể có. Không thể nói như thế.
Không thể làm được Mà đúng thật, cái điều thiêng liêng ấy, nó phải xuất
phát từ tình cảm, chứ không ai dạy bảo, khuyên cho ai làm như thế được.

Và
bố mẹ tôi chỉ việc tự hào rằng cuộc sống của họ có hậu hơn người khác,
hơn bạn bè rất nhiều. Ngoảnh lại, thấy tất cả các con đều trưởng thành,
có gia đình, có sự nghiệp vững vàng. Cứ thế học hành, đi làm, không phải
xin xỏ ai, ra trường đã có những đoàn tốt nhất xin về. Cuối cùng, tự
các con nỗ lực rồi cũng ổn hết. Cả ba chị em đều nhà cửa con cái đàng
hoàng. Đương nhiên bố mẹ cảm thấy mình là người có phúc.

***

Từ
nhà Hộ sinh, tôi được đón về căn nhà đầu tiên ở 136 phố Quan Thánh. Tôi
muốn nhấn mạnh địa chỉ này vì đó chính là nhà của ông nội để lại cho
con cháu. Ông nội ra đi đột ngột khi mới 52 tuổi. Bác Đoàn kể: ông đang
ngồi đánh tổ tôm thì đổ vật xuống và ra đi mãi mãi không một lời trăng
trối. Bố tôi lúc đó mới 15 hay 16 tuổi đời, là con út trong 6 anh chị
em. Khi bố lấy mẹ, hai người được dành cho một phòng nhỏ trong ngôi nhà
chung của ông để lại. Đó là lý do để mỗi khi cãi vã, bố lại đuổi mẹ đi…

Bỗng
một ngày của năm 1962, không hiểu sao tất cả các bác và bố mẹ bị đẩy ra
khỏi ngôi nhà ông nội để lại, bị phân tán đi đến nhiều địa chỉ khác
nhau. Từ chỗ là chủ nhân, họ biến thành những kẻ đi thuê nhà của nhà
nước để ở. Ngôi nhà của ông nội trở thành một trụ sở gì đó. Bố mẹ tôi
chuyển về số nhà 20 Phan Đình Phùng. Khi đó tôi vừa tròn 4 tuổi.

Đó
là một căn phòng rộng 24 mét vuông thuộc ngôi biệt thự Pháp cổ. Có mỗi
một cái nhà vệ sinh công cộng lại luôn bị long cánh cửa. Cái cánh cửa
thủng trên thủng dưới. Chẳng ai bận tâm. Cha chung không ai khóc. Không
ai muốn góp tiền góp sức để sửa cái cánh cửa đó. Nó cứ tồn tại thế mà
hình như chẳng ai lấy thế làm phiền. Nhà vệ sinh được thiết kế cho một
gia đình, nay có cả thảy hơn 60 người thay phiên nhau sử dụng. Bao nhiêu
chuyện bi hài. Mọi thứ cứ như thể là sống tạm bợ cho qua ngày, vậy mà,
tôi cũng không thể ngờ rằng, cuộc đời mình lại “tạm bợ” gắn bó với nơi
này đến gần ba chục năm trời!

Ba chục năm trời với bao nhiêu là kỷ
niệm… bao nhiêu chuyện bi hài. Vào một dịp Tết nguyên đán, căn phòng
nhỏ bé của chúng tôi đã được đón một vị khách đặc biệt. Người của bộ Văn
hóa và Thông tin báo tin, vì là gia đình duy nhất có 5 người làm nghệ
thuật dược “vua biết mặt chúa biết tên”, chúng tôi vinh dự được chọn cho
vị lãnh đạo cao cấp đến chúc Tết, tặng quà. Rất lãng mạn, một ngọn lửa
hi vọng leo lét thắp lên trong tâm hồn năm nghệ sĩ. Mù mờ ngây thơ… Biết
đâu, nhờ cuộc thăm viếng này, người ta biết đến nỗi khổ ở nhà ổ chuột
của các nghệ sĩ. Biết đâu… chúng tôi sẽ được phân cho một căn hộ lắp
ghép nhỏ thôi nhưng riêng biệt.

Sáng mồng một Tết, dù đã được
chuẩn bị tinh thần, chúng tôi vẫn bị bất ngờ. Một đoàn xe hộ tống vị
lãnh đạo đến rộn rã cả một con phố lặng lẽ. Chúc Tết. Tặng quà. Cám ơn.
Cười hạnh phúc. Vỗ tay. Đèn flash lóe lên liên hồi. Căng thẳng. Quay
phim. Chụp ảnh… Năm phút trôi qua nhanh như một cơn gió mạnh thổi vào
ngọn lửa chưa kịp bén… Ngọn lửa đã tắt lụi cùng với căn hộ lắp ghép lãng
mạn trong mơ…

***

Năm 1990, nhờ tấm lòng giàu trắc ẩn của
người tình thứ hai, “chàng lãng tử” phong trần, tôi mua được một miếng
đất trên Thụy Khuê. Xây dựng xong là Tết, tôi mời cả nhà chuyển về đó ở.
Vì lo rằng, có thể mọi người trong gia đình sẽ băn khoăn: đang có nhà
sao lại phải đi ở nhờ, nên tôi đã phải rào trước đón sau, rất cân nhắc,
rất tình cảm. Tôi trình bày rằng: bây giờ nhà đã xây xong, tôi rất muốn
đón mọi người về ở cùng, vì tôi thấy cả nhà ở khổ quá. Đây hoàn toàn
xuất phát từ cái tâm của tôi. Tôi tha thiết mong tất cả vẫn như xưa, vẫn
quây quần với nhau như hồi ở Phan Đinh Phùng.

Mẹ vui vẻ nhận lời
ngay, mẹ bảo với hai cô em rằng chị gái nói thế đúng là vì tâm chị muốn
thế. Còn với bố, lúc ấy đang đi biểu diễn nước ngoài, mẹ nghĩ đơn giản,
khi bố về thì cũng dọn lên nốt thôi. Con nó có lòng tại sao lại không
hưởng? Nhưng mọi chuyện không hề đơn giản như mẹ nghĩ, như tôi nghĩ.
Ngày bố về, ông phản đối ầm ầm. “Tại sao không ai hỏi ý kiến tao. Thế là
tao phải đi ở nhờ à! Tao có nhà có cửa tại sao lại phải đi ở nhờ!”

Đúng là một gáo nước lạnh dội thẳng vào lòng khát khao tình cảm gia đình của tôi.

Nhưng
dù sao, trong căn nhà mới, chúng tôi đã có những ngày vui vẻ. Đồ đạc
chẳng có gì. Chỉ có một cái giường, một cái tù, một bộ bàn ghế và đống
xoong nồi cáu đen vì ám khói dầu và củi. Căn nhà trở nên rỗng toác nhưng
mẹ luôn lạc quan. Bà nói: “Có nằm mơ cũng không nghĩ có ngày gia đình
mình được sống riêng biệt như thế này. Cứ thế đã rồi từ từ có đâu sắm
đó”. Tôi cũng nghĩ như vậy. Tôi đã thật vô tư hồn nhiên. Gia tài của tôi
chỉ là một cái đệm cỏ Tây Bắc mua từ đợt đi diễn biên giới về, một tấm
chăn cũ kỹ bạc phếch, vài bộ quần áo không biết để vào đâu cùng một vật
không thể thiếu là cái quạt nhựa tôi mua từ Liên xô về.

Tôi đã thật là hạnh phúc trong căn nhà cách biệt hẳn đường phố ồn ào bụi bặm, cách biệt hẳn mặt người…

Hàng
ngày tôi nấu nướng, mời mọi người vào ăn, ăn xong lại rửa chén bát. Ai
về ăn muộn thì để phần. Rồi dọn dẹp nhà cửa, kỳ cọ toilet, lất cả đều
một tay tôi làm lụng. Tất cả cứ nghiễm nhiên như vậy. Tôi quá chân thành
và đơn giản trong khi cuộc sống lại vô cùng phức tạp và muôn màu. Mỗi
thành viên trong gia đình là một cuộc đời riêng biệt với những toan tính
riêng biệt, nhất là khi cả ba chị em đều có gia đình riêng. Rồi thì
những cãi cọ xích mích nảy sinh ở những mức độ mà tôi đã không tỉnh táo
để lường trước. Không thể bắt mỗi thành viên trong gia đình suy nghĩ như
nhau, hành xử như mình. Khi tôi thấm thía được câu người xưa nói “sống
mỗi người mỗi nhà, chết mỗi người mỗi mồ” thì đã muộn. Ruột thịt lại
càng không nên sống với nhau, ngay cả cùng bố mẹ cũng vậy.

Tỉnh
mộng. Tôi biết, mình sai thì mình phải tìm cách sửa Sự việc này là một
vết thương lòng, một bài học. Tôi là người gây ra thì tôi phải gánh
chịu.Những mâu thuẫn ấm ức chẳng được nói ra, cứ tích tụ thành những đám
mây đen trong mối quan hệ mẹ con, cha con, chị em. Giá như chúng tôi có
thể thẳng lòng đối thoại cùng nhau chắc mọi việc sẽ trở nên đơn giản
hơn nhiều. Mâu thuẫn thường đến từ vật chất thì phải dùng vật chất để
giải quyết. May là tôi cũng đã giải quyết ổn thỏa. Và sự bình an có vẻ
như đang dần dần trở lại, nhưng có lẽ vết thương tình cảm trong lòng mỗi
người không dễ lành ngay.

Rất vô hình thôi, chẳng là cái gì cụ
thể cả, năm người sống chung trong một ngôi nhà nhưng tôi luôn cảm thấy
mình bị lạc lõng. Đáng lẽ chị em gái thì hay gần gũi nhau tâm sự với
nhau, vì cũng cách nhau không nhiêu tuổi. Và ở tuổi nào thì cũng rất dễ
để nói với nhau những chuyện thầm kín, tình cảm, những mối quan hệ, sẽ
dễ hơn là nói với bố mẹ. Nhưng không hiểu sao, trời sinh ra thế, lúc nào
tôi cũng bị lạc loài. Khanh với Vy thì thân thiết chia sẻ với nhau lắm,
còn tôi cứ bị long ra khỏi cái khối gia đình chung ấy. Đến bây giờ vẫn
thế. Không dễ dàng gì để mà tâm sự những chuyện riêng tư của mình cho
hai cô em biết. Mà họ cũng rất biết tôi không phải loại người dễ cởi mở
nỗi lòng để nói về những điều sâu xa thầm kín bên trong. Cho nên các cô
ấy cũng tránh, không bao giờ hỏi để tôi phải nói ra những điều không
muốn nói. Về phía tôi cũng vậy, tôi không bao giờ tò mò hay can thiệp
vào đời sống riêng tư của hai cô em.

Chắc chắn là Khanh và Vy sẽ
chẳng bao giờ “vạch áo cho người xem lưng” đâu. Họ sẽ chỉ nói những điều
tốt, những điều hời hợt bên ngoài cho đẹp lòng mọi người. Đại loại là
chúng tôi rất may mắn vì bộ mẹ tôi đã không đi bước nữa để hi sinh tất
cả cho con cái, để nuôi dưỡng chị em chúng tôi trưởng thành. Vì thế dù
hai người đã ly hôn, nhưng đến nay, chúng tôi vẫn quây quần sống bên
nhau. Nhìn từ bên ngoài vào đúng là như thế thật. Nhưng đó chỉ là một
thứ sự thật dừng lại ở mức độ hời hợt đèm đẹp vậy thôi.

Sự thật
là, vì không có điều kiện thì đành phải chịu. Bố mẹ bỏ nhau rồi nhưng
chẳng có nơi chốn nào để đi, thế là lại chung đụng, lại va chạm, lại cãi
vã giày vò nhau.

Tôi nghĩ mỗi gia đình là một tế bào độc lập,
riêng biệt, có cuộc sống riêng với những “bí mật” riêng không dễ chia
sẻ. Những thành viên trong gia đình chỉ nên vui vẻ gặp nhau vào những
dịp đặc biệt trong năm rồi ai lại về nhà nấy, chắc rằng sẽ chẳng bao giờ
có bất hoà hay cố chấp. Và như vậy, mối quan hệ của những người ruột
thịt sẽ được thân thiện và bền lâu hơn.