Đó là những ngày trước khi xe hơi Pháp tràn lan. Đường xá vắng
vẻ hơn, đạp xe lang thang ở miền quê không bị coi là điều kỳ quái.

Sau
đó tôi dính dấp với một cô gái, và thế là bỗng nhiên có nhiều việc phải
làm trong những kỳ nghỉ cuối tuần. Cô ta là người Morocco, đó là điều
thực sự khó khăn cho tôi. Đấy là sự đam mê không tương xứng đầu tiên của
tôi. Cô ta và tôi có thể lấy nhau nếu gia đình cô ấy không ngăn cản.

-
Tiếng sét ái tình! Và cũng vì cô trinh nữ ngoại quốc nữa! Bản thân nó
đã là chất liệu cho một quyển sách! Tuyệt diệu thay! Ngông cuồng thay!
Ông làm tôi ngạc nhiên đấy, Paul ạ.

- Bà đừng chế nhạo. Mọi việc rất đoan trang, rất đứng đắn. Cô ấy đang học ngành thư viện, cho đến lúc bị triệu về nhà.

- Và?

-
Và thế là hết. Bố cô ấy gọi cô ấy về, cô ấy nghe lời, đấy là đoạn kết
của cuộc tình. Tôi ở lại Toulouse thêm sáu tháng nữa, rồi bỏ đi.

- Ông về nhà?

-
Nhà ư? Nó có nghĩa gì? tôi đã nói với bà tôi nghĩ về “nhà” ra sao rồi.
Con bồ câu có tổ, con ong có đõ. Có lẽ một người Anh có tổ ấm. Tôi có
một nơi ở. Đây là nơi cư trú của tôi. Căn hộ này. Thành phố này. Với
tôi, gia đình, tổ ấm là thứ quá huyền bí.

- Nhưng ông là người Úc, ông không phải là người Pháp. Ngay cả tôi cũng thấy điều đó.

-
Tôi có thể thành công giữa những người Úc. Tôi không thể thành công
giữa những người Pháp. Đấy, theo tôi thì tất cả là ở chỗ đó, ở chỗ đồng
nhất quốc gia, nơi người ta có thể qua và nơi không thể qua, nơi con
người có thể nổi bật và ngược lại. Như người Anh nói là một ngón tay
đau, người Pháp thì bảo là một vết bẩn trên bộ lanh sạch tinh. Về mặt
ngôn ngữ, tiếng Anh chưa bao giờ là của tôi như của bà. Chẳng có gì trở
ngại về mức độ trôi chảy. Bà nghe thấy đấy, tôi nói năng rất trôi chảy.
Nhưng tiếng Anh đến với tôi quá muộn màng. Nó không đến cùng bầu sữa mẹ.
Trong thực tế nó chẳng trở thành gì hết. Tôi luôn ngầm cảm thấy mình là
một loại nói giả giọng bụng. Như thế không phải là tôi nói ra ngôn ngữ,
mà ngôn ngữ được nói lên thông qua tôi mà thôi. Nó không xuất phát từ
đáy lòng rằng, từ mon cœur - ông ngập ngừng, dằn lòng. Trong thâm tâm
tôi rỗng tuếch, ông suýt nói - vì tôi chắc bà có thể nghe thấy - Đừng cố
chất thêm gánh nặng lên chuyện này, Elizabeth - thay vào đó, ông nói -
Nó chẳng có ý nghĩa gì, chỉ là một loại tiểu sử dông dài.

- Nhưng
nó có ý nghĩa đấy chứ, Paul. Thực sự có mà! Ông biết không, có những
người tôi gọi là người địa phủ, những người chôn chân vào mảnh đất quê
hương, trong khi có những người như loài bướm, những sinh vật của ánh
sáng và không khí, cư trú tạm thời, nay đây mai đó. Ông tuyên bố ông là
người thích lang thang, ông muốn là một con bướm, nhưng có một ngày ông
bị ngã, một cú ngã tai hại, đâm nhào xuống đất. Khi nhấc người dậy ông
thấy không còn bay bổng lâng lâng được nữa, ông không thể đi lại, ông
chỉ còn là một đống thịt. Rõ ràng là một bài học, ông không thể giả câm
giả điếc với nó được.

- Đúng vậy. Một bài học. Bà Costello ạ, tôi
thấy chẳng cần khéo léo lắm người ta cũng có thể bóp méo bài học vì hậu
quả lộn xộn của các sự kiện. Bà đang cố nói với tôi rằng Chúa có dự định
sẵn trong đầu khi thằng ông mãnh kia đâm vào tôi trên phố Magill, biến
tôi thành kẻ tập tễnh? Còn bà thì sao? Bà bảo bà có một trạng thái tình
cảm. Hãy giải thích cho tôi là gì. Chúa có bài học gì trong đầu khi
Người dò đúng mạch tình cảm của bà?

- Đúng thế đấy Paul ạ, tôi có
một trạng thái tình cảm thật, tôi không bịa đâu. Nhưng tôi không phải là
người duy nhất bị ảnh hưởng. Ông có trạng thái tình cảm riêng của ông,
ông không biết thực sao? Khi tôi gõ cửa nhà ông, không phải để xem người
đàn ông một chân đi xe đạp ra sao. Tôi muốn biết chuyện gì xảy ra khi
một người đàn ông sáu mươi tuổi ràng buộc lòng mình không hợp lý. Nếu
ông không để tâm đến những lời tôi nói, ông sẽ lấy làm tiếc đấy.

Ông nhún vai.

-
Tôi không ở trên cõi đời này để giải trí cho bà. Nếu bà muốn tiêu khiển
- ông vẫy tay chỉ những người đang chạy, người đi xe đạp, những người
dắt chó đi dạo - bà có khối người để khảo sát. Sao bà cứ mất thì giờ với
người làm bà tức điên lên vì chậm hiểu và chỉ muốn bỏ rơi bà? Cứ coi là
mất công toi với tôi. Bà hãy đến thăm một ứng viên khác đi.

Bà xoay người và tặng ông một nụ cười đầy ác ý mà ông không thể nào nhầm lẫn.

-
Có lẽ tôi là người thất thường Paul ạ. Nhưng không đồng bóng như một
con dê nhảy từ tảng đá này sang tảng đá khác - bà ta nói - Tôi đã quá
già không nhảy nhót được nữa. Ông là tảng đá của tôi. Thời gian này tôi
sẽ ở lại với ông. Tôi đã nói rồi, tình yêu là một sự cố định, ông nhớ
không?

Ông lại nhún vai. Tình yêu là một sự cố định. Người ta có
thể gọi tình yêu là tiếng sét đánh vào nơi nào nó muốn. Nếu ông là một
đứa trẻ ngu dốt nhiễm bệnh yêu đương, ông cũng không thấy mụ Costello
này tốt hơn tí nào. Nhưng ông không tranh cãi với bà. Ông chán lắm rồi.

Ông
đang khát. Một tách trà sẽ đã lắm đấy. Họ có thể băng qua cầu đến một
quán trà bên bờ bên kia. Họ có thể trở về căn hộ ồn ào và hỗn độn. Hoặc
quên chuyện trà đi và tiếp tục lần lữa bên bờ sông này cả buổi chiều,
ngắm đàn chim nước chơi đùa. Chọn gì đây?

- Ông hãy kể về cuộc hôn nhân của ông đi - Elizabeth Costello nói - Ông hầu như không nói gì đến bà ấy.

-
Tôi nghĩ là không - ông nói - Vì không thích hợp. Vợ tôi chẳng cảm ơn
tôi đưa bà ấy làm nhân vật phụ trong những cố gắng văn chương của bà.
Nhưng nếu bà muốn biết những chuyện ấy, tôi sẽ kể một chuyện trong thời
gian cuộc hôn nhân của tôi không còn dính dáng đến vợ tôi. Bà có thể
dùng nó minh họa cho tính cách của tôi hoặc không, tùy bà.

- Hay lắm, ông kể đi.

-
Chuyện xảy ra trong thời gian tôi còn điều hành hiệu ảnh ở Unley. Tôi
có hai người giúp việc, một trong hai người đem lòng yêu tôi. Thật ra,
không phải yêu mà là ngưỡng mộ. Cô ta không có mưu đồ hại tôi. Chính vì
thế cô ấy có thể công khai chuyện này. Một cô gái rất thông minh. Xinh
đẹp nữa. Một cô gái có gương mặt tươi mát, thân hình khỏe mạnh, sung
sức, thân hình của một vận động viên bóng bầu dục. Cô ấy chẳng cần làm
gì với thân hình ấy. Không phải ăn kiêng để giữ dáng, làm cho người mảnh
mai.

Hồi đó tôi dạy một khóa buổi tối ở trường Bách Khoa. Dạy các
nguyên lý nhiếp ảnh. Mỗi tuần ba buổi cô gái ấy đến lớp tôi. Ngồi hàng
cuối và nhìn tôi đăm đăm. Chẳng ghi chép gì hết.

- Cô không thấy thế là quá đáng sao, Ellen? - tôi bảo cô ta.

- Đây là cơ hội duy nhất của em - cô ta đáp. Không hề đỏ mặt. Cô ấy chưa bao giờ đỏ mặt.

- Cơ hội duy nhất cái gì?

- Được một mình với thầy.

Cô ấy định nghĩa một mình với tôi là thế này: được tự do ngồi trong lớp, nhìn ngắm và lắng nghe.

- Tôi có một nguyên tắc: không bao giờ dính dáng với người làm công cho mình. Nhưng
trong trường hợp này tôi quên bẵng. Tôi phá luật. Tôi để lại một bức
thư ngắn cho cô: thời gian, địa điểm, chẳng có gì hơn. Cô ấy đến, và tôi
đưa cô lên giường.

Chắc bà mong tôi nói đây là một trải nghiệm
nhục nhã, cho cô ta và cho cả tôi. Nhưng chẳng có gì đáng nhục hết. Tôi
cứ thế miễn được gọi đó là niềm vui. Và tôi được một bài học: cái tình
yêu cần không chỉ là sự đền đáp, miễn là đủ. Cô gái ấy có đủ tình yêu
cho cả hai. Bà là nhà văn, là chuyên gia tình cảm, bà có biết điều đó
không? Nếu bà yêu đủ sâu sắc, thì không cần phải được yêu lại.

Bà Costello im lặng.

-
Cô ấy cảm ơn tôi. Nằm trong vòng tay tôi, cô ấy khóc và thở hổn hển
“Cảm ơn, cảm ơn anh, cảm ơn anh!” Mọi việc đều tốt đẹp mà - tôi nói -
chẳng cần ai cảm ơn ai đâu.

Ngày hôm sau, một bức thư để trên bàn
tôi “Bất cứ khi nào anh cần đến em…” Nhưng tôi không gọi điện cho cô ấy
nữa.cố không lặp lại chuyện đó. Chỉ một lần là đủ để hấp thu bài học đó.

Cô
ấy làm việc cho tôi thêm hai năm nữa, giữ một khoảng cách đúng mực vì
tôi tỏ ra muốn thế. Không khóc lóc, không đến gần. Rồi cô ấy biến mất.
Không nói một lời, chỉ không đến làm việc nữa. Tôi nói chuyện với đồng
nghiệp của cô ấy - cô giúp việc kia - nhưng cô ta hoàn toàn mù mịt. Tôi
gọi điện cho mẹ của cô ấy. Tôi không biết, bà mẹ nói. Ellen đã nhận việc
mới và đến Brisbane làm đại lý cho một công ty dược phẩm. Nó không bảo
với ông à? Không, tôi nói, đây là lần đầu tiên tôi nghe tin đó. Ồ, bà mẹ
nói, nó kể với chúng tôi là đã bảo với ông và ông rất đau lòng.

- Và?

-
Thế thôi. Hết chuyện. Tôi rất đau lòng: ngoài bài học về tình yêu, đây
là phần tôi thú vị nhất. Vì tôi chẳng đau lòng tí tẹo nào. Cô gái tưởng
tôi đau đớn vì cô ấy đã rời bỏ ông chủ chăng? Hoặc chuyện ông chủ đau
đớn là chi tiết cô ấy kể với mẹ để không quá bẽ bàng?

- Ông hỏi ý
kiến tôi ấy à? Tôi không có câu trả lời, Paul ạ. Lời tuyên bố rằng ông,
ông chủ của cô ta đau đớn có thể làm ông thú vị, nhưng tôi thì không.
Tôi thích câu cảm ơn, cảm ơn anh! Vì ông định nói với Marijana cảm ơn,
cảm ơn em! Nếu cô ấy chịu thua ông? Sao ông không nói cảm ơn, cảm ơn em!
Với cô gái tôi dẫn đến cho ông, người ông đã chọn vì cô ta không thể
nhìn thấy ông trong tình trạng sa sút đáng buồn của ông?

- Tôi không chọn cô ta, bà mới là người đưa cô ta đến.

-
Nhảm nhí. Tôi chỉ theo sự gợi ý của ông thôi. Ông đã chọn cô ta trong
thang máy bệnh viện. Ông đã mơ đến cô ta. Tôi hỏi lại, tại sao ông không
cảm ơn cô ấy? vì ông đã trả tiền cô ấy, nếu trả tiền rồi ông không cần
cảm ơn chứ gì? ông nói cô cầu thủ bóng bầu dục của ông có tình yêu đủ
cho cả hai. Ông thực lòng nghĩ tình yêu có thể đo đếm được sao? Ông
tưởng tình yêu có thể cân đong như bia chắc? nếu ông mang đi một lon thì
người kia được phép đến tay không? Tay không và trái tim trống rỗng?
Cảm ơn em, Marijana (lần này là Marijana có j) vì đã cho tôi
yêu em. Cảm ơn em vì đã cho tôi yêu các con em. Cảm ơn em vì đã để tôi
tặng em tiền. Ông thực sự đần độn đến thế sao?

Ông cứng người.

-
Bà đề nghị tôi kể chuyện, tôi kể cho bà một câu chuyện. Tôi lấy làm
tiếc là bà không thích. Bà nói muốn nghe thì tôi kể, và chỉ nhận lại sự
nhạo báng và khinh rẻ. Cái kiểu trao đổi này là gì vậy?

- Cái loại
tình yêu? Ông có thể thêm vào. Tôi không nói không thích chuyện của
ông. Tôi thấy nó thú vị và cũng hay hay, câu chuyện ông và cô cầu thủ
bóng bầu dục của ông. Nhưng vấn đề là: tại sao ông lại chọn chuyện này
để kể cho tôi hơn là các chuyện khác?

- Vì là chuyện thật.

-
Tất nhiên là chuyện thật. Nhưng nếu là thật thì nó có ý nghĩa gì? chắc
chắn tôi không đóng vai Chúa trời, tách cừu ra khỏi dê, gạt bỏ chuyện
bịa, gìn giữ chuyện thực. Nếu tôi có một mẫu, thì đó không phải là Chúa,
mà là Abbé miền Citeaux, người Pháp khét tiếng, người đã nói với các
binh lính trong giáo phận của ông ta Giết hết chúng đi, Chúa sẽ biết ai
là tôi con của Người.

Không Paul ạ, nếu ông kể chuyện bịa tôi cũng
không hề bớt quan tâm. Những lời dối trá của chúng ta tiết lộ nhiều hơn
những lời nói thật.

Bà ngừng và nhếch một bên lông mày với ông.
Đến lượt ông, ông không nói gì thêm. Nếu thật và giả như nhau, thì diễn
thuyết và im lặng cũng y như nhau thôi.

- Ông nhận thấy không,
Paul - bà lại tiếp tục - câu chuyện giữa ông và tôi luôn sa vào một kiểu
thế nhỉ? Mọi sự thuận buồm xuôi gió được một lúc. Rồi tôi nói gì đó ông
không muốn nghe, thế là ông ngồi1 im thin thít hoặc quát tháo hay yêu
cầu tôi đi đi. Sao chúng ta không thể vượt khỏi những trò kịch ấy? chúng
ta chẳng còn mấy thời gian, cả hai chúng ta.

- Chúng ta không còn.

- Không. Dưới cái nhìn chằm chằm của Thượng Đế, trong cái nhìn lạnh lẽo của Chúa trời, chúng ta không còn.

- Đó là sự thực. Nói tiếp đi.

-
Ông có nghĩ tôi thấy tình trạng này đờ khó khăn hơn cho ông không? Ông
có nghĩ tôi muốn ngủ ngoài trời, dưới bụi cây trong công viên, giữa
những kẻ say rượu và rửa ráy trong dòng sông Torrens? Ông không phải
người mù. Ông có thể thấy tôi tàn tạ như thế nào rồi.

Ông nhìn bà, chằm chằm nghiêm khắc.

- Bà đang bịa đặt ra rồi. Bà có sự nghiệp thành đạt, bà sống sung túc như tôi, bà chẳng cần phải ngủ dưới bụi cây.

-
Có lẽ thế, Paul ạ. Có thể tôi hơi phóng đại lên một chút, nhưng đây là
một chuyện hay, hay cho hoàn cảnh của tôi. Vì tôi đang thử gây ấn tượng
với ông, ngày tháng của chúng ta chẳng còn mấy nả, của tôi và của ông,
vậy mà tôi đang ở đây, giết thời gian và chết dần chết mòn vì thời gian,
đợi ông.

Ông lắc đầu thất vọng.

- Tôi không biết bà cần gì ở tôi - ông nói.

- Tiến tới! - bà nói.