Hai
tay xách đống quần áo rét và túi thực phẩm, Mai lảo đảo bước ra khỏi
taxi. Đi ngang qua một cái cổng vòm, phía dưới có biển đề rất to: “Phòng
đăng ký kết hôn”, nơi một đôi cô dâu chú rể đang co ro trong tiết Đông,
tay trong tay đợi đến lượt mình, bước thêm vài bước lên một bậc thang
cao gập ghềnh dẫn vào một cánh cửa sắt nhỏ sơn xanh đã rỉ, một khung cửa
xấu xí và bình thường hơn tất cả các khung cửa bình thường khác trong
thành phố này, cô đến được nơi cần đến: Trại tù Butyrka, Sizo(1) số 2!

1. Sizo: Nơi tạm giam để điều tra

Mới
có 3 giờ chiều, trời đã tối sầm. Tuyết ướt bám vào giày lạo xạo, hơi ẩm
xông lên đến tận đầu. Đầu nhức buốt. Giá mà trời rét đến âm mấy chục độ
thì còn dễ chịu. Đằng này, mùa Đông mà nhiệt độ cứ trên số O. Tuyết
không rơi nổi, những tảng băng nhuốm màu cũ kỹ, xám bẩn, tan ra, để lại
cảm giác lạnh lẽo bao phủ khắp không gian, dường như thế giới đang tan
chảy ra không có gì níu giữ lại nổi.

Thế giới của riêng Mai cũng vậy, đã tan ra từ lâu, từ khi Hoàng bị bắt.

Nghĩ
đến anh, Mai thấy mắt khô khốc. Giá như cách đây nửa năm thì người ta
sẽ thấy cô khóc. Nước mắt làm mắt mờ đi, thậm chí, hai mắt kính của cô
cũng có hơi nước. Đợt ấy, cô nghe tin Hoàng bị bắt, không cảm thấy ngạc
nhiên, chỉ thấy nỗi sợ hãi xâm chiếm cả người, đến từng tế bào, khiến cố
gắng bao nhiêu cũng không giữ nổi cho tay chân đừng run rẩy. Cô cứ ngồi
và run như thế cả đêm, cố gắng nghĩ đến các mối quan hệ ít ỏi mà trong
những năm tháng du học ở Nga cô đã xây dựng được, xem có ai, có nơi nào
giúp được mình không? Cuối cùng thì cô nức lên, gào to thảm thiết: “Mẹ
ơi!... Mẹ ơi…!”. Lạ thật, tại sao cô không gọi ai khác, mà lại gọi mẹ,
người đã phản đối rất quyết liệt mối tình của cô và Hoàng. Hoàng sang
Nga du lịch. Du lịch mà chẳng đi thăm thú đâu cả, thậm chí, Hồng Trường
anh cũng chưa từng đặt chân tới. “Du lịch” - thuật ngữ này đối với những
người ở Nga có nghĩa là dân làm ăn, buôn bán chứ không phải đi học. Thì
sao chứ? Cô yêu anh, vì anh cao lớn, đẹp trai, hiền lành. Anh lại chịu
khó nữa. Ngược xuôi làm đủ thứ nghề: buôn mì, giao hàng thuê, chạy taxi
cho bà con đi chợ, cuối cùng, anh cũng gây dựng được một “công” bán quần
bò ở Salut 3, rồi sau đó, vươn cả ra chợ Vòm.

Tại sao em lại yêu
anh nhỉ? Anh cứ hay hỏi, như chẳng bao giờ hết ngạc nhiên, khi cô đến
ngồi bên anh, áp má vào vai anh, lúc anh đang…đếm tiền! Nhưng lúc như
thế, anh thường vứt toẹt tập tiền xuống thảm, quay lại, vòng tay ôm cô,
âu yếm thì thầm vào tai: “Tại sao em lại yêu anh?”

Vì anh nhiều
tiền! Cô cười, tay nghịch đống dây chun xanh đỏ anh vẫn dùng để buộc
tiền, tung ra cho chúng rối hết cả lên rồi tỉ mẩn ngồi tết thành búi như
hồi còn nhỏ thường tết những con rết bằng dây chun chiến lợi phẩm trong
trò chơi bắn chun ấy. Cô không biết đếm tiền nên chẳng giúp anh được gì
trong việc buôn bán cả. Hồi đầu, khi anh nhờ cô xếp tiền hàng, cô loay
hoay đến khốn khổ mà không xếp nổi cho đúng đầu đúng đuôi. Chẳng hiểu
sao, cứ động vào đống tiền ấy là cô có cảm giác chóng mặt.

Thế
nhưng họ vẫn yêu nhau. Cho dù bạn bè anh không hài lòng về sự vụng về,
đoảng vị của cô. Cho dù mẹ cô đã viết rất nhiều thư sang khuyên cô nghĩ
lại. Cả mẹ cô, cả bạn bè anh đều nghĩ xa xôi về sự khác biệt giữa hai
thế giới của hai người.

Còn hai người thì vẫn cứ yêu nhau. Họ cũng
từng nghĩ đến sự khác biệt ấy, và càng nghĩ, càng thấy yêu nhau hơn.
Cho đến khi anh bị bắt. Anh dính dáng đến một vụ đòi nợ lớn, một trận ẩu
đả và hình như có cả chuyện ngộ sát! Cô biết trước điều đó thể nào cũng
xảy ra, vì trên thực tế, anh đã bị người ta lừa. Vốn liếng anh gom định
đi Tàu một chuyến đã bị mất sạch. Cô đã khuyên anh chịu đựng như chịu
đựng một điều rủi ro trong làm ăn mà chung quanh gần như ai cũng trải
qua một đôi lần. Nhưng anh không nghe. Anh không làm gì sai cả, anh chỉ
muốn đòi lại những gì thuộc về mình.

Đã chẳng đòi được thì chớ, anh lại còn làm mất tất cả những gì mà cô cho rằng thuộc về cô: đó là anh!

* * *

Hoàng
mân mê chiếc áo khoác cũ, trong lần vải lót có thêu chữ Hoàng màu đỏ.
Nét thêu vụng của Mai. Anh mỉm cười, tưởng tượng ra gương mặt chăm chú
của cô khi làm việc này. Cô bỏ cả kính ra, mắt dí sát vào tấm áo, chắc
hẳn thế. Cô có thói quen kỳ lạ là khi muốn nhìn kỹ một cái gì, cô lại
hay tháo kính!!! Cô bảo: “Đeo nhìn rõ hơn, nhưng bỏ kính thì tin vào…
mắt mình hơn!” Đến buồn cười vì những triết lý ngộ nghĩnh ấy mà cô
thường phát biểu với vẻ khoái chí ra mặt! Đôi mắt cận của cô lúc nào
cũng như long lanh một thứ ánh sáng ấm áp, cặp kính thường làm ánh sáng
ấy rực lên hơn, khiến mỗi lần nhìn cô, anh lại thấy nhẹ nhõm trong lòng.
Anh biết ơn cô vì cô chẳng kỳ vọng gì vào anh cả. Cô không nài anh phải
cùng đọc sách với cô hay cùng đi xem bảo tàng tranh với hội lớp cô.
Không hẳn là anh không thích. Anh chỉ mặc cảm thôi. Anh sợ anh sẽ ngợp
trong thế giới của những bức tranh khó hiểu hoặc sẽ im lặng ngớ ngẩn sau
khi gấp lại cuốn sách mà cô yêu thích. Anh chỉ có thể nghĩ mà không
biết diễn tả suy nghĩ của mình, không biết nói những lời đẹp. Thậm chí, 4
năm làm việc trên đất Nga, anh vẫn không nói được tiếng Nga cho ra hồn
ngoài những con số và một vài câu thô tục. Trong sâu thẳm, Hoàng biết,
anh không nên yêu Mai. Cô không phải là người anh cần. Anh cần một người
đàn bà biết vun vén gia đình, biết chung lưng cùng anh buôn bán, chí
ít, thì cũng biết đếm tiền và ghi sổ hàng “xu-khôi”(2). Cũng như, cô
chẳng nên yêu anh, vì cô cần phải có bên mình một người đàn ông tinh tế,
hiểu cô, cùng cô bàn chuyện văn học, cùng phân tích cái đẹp của thơ ca
hay những vấn đề lớn lao của lịch sử. (Mai học năm cuối khoa Sử, trường
Tổng hợp Lomonosov). Một dạo, từ trong nước có đoàn lưu học sinh sang
làm nghiên cứu sinh ở trường cô. Trong đó một anh chàng rất mến Mai. Và
cô cũng mến anh này. Cô hay kể về “anh Nam” và cái tần số “anh Nam, anh
Nam” bỗng nhiên cứ tăng dần trong các câu chuyện khiến Hoàng nổi cơn
ghen. Anh chẳng nói gì, cứ lì lì im lặng. Mai cười, dụi đầu vào ngực
anh, nói: “Anh ngốc lắm, em yêu anh vì anh giàu cơ mà! Chẳng ai giàu
bằng anh!”

2. Xu-khôi: bán hàng trả chậm

Đó là cái
kiểu đùa nghịch của cô, và là cách an ủi của cô đối với anh, với những
mặc cảm thường có trong lòng anh. Mọi hôm thì anh cười xòa, giằng cặp
kính ra khỏi gương mặt xinh xắn của cô, và gắn môi mình vào môi cô thật
lâu, nồng nàn. Nhưng lần đó, anh càng cau có hơn. Chưa bao giờ anh cảm
thấy tiền bạc vô nghĩa như lúc ấy!

Bây giờ thì anh ngồi đây, bỏ
lại cô với cả cuộc sống đang trôi chảy ngoài kia. Cô sẽ đi đến trường
với vẻ ngơ ngác (cái này thì anh hình dung ra rất rõ), mắt sẽ nhìn thẳng
mà không thấy ai hết cả. Cô sẽ ngồi ở Thư viện cho đến tối mịt mới về.
Rồi vội vã ăn mấy lát bánh mì trứng cá - là món cô ưa thích, uống cốc
trà và lên giường thao thức. Anh biết rõ cô thao thức vì đêm nào tim anh
cũng nhức nhối, nhao qua nhao lại trong lồng ngực, dù đã 6 tháng trôi
qua. Cô hay bảo anh, nếu khi nào anh thấy nôn nao trong người, và tim
anh nhao đi một cái, là lúc đó, em đang nhớ đến anh. “Thế nếu khi ấy em
đang ngồi cạnh anh thì sao? “Ngồi cạnh thì vẫn nhớ chứ, anh không biết
à?”

Anh ân hận vô cùng. Lang bạt xứ người, lại còn rơi vào vòng tù
tội. Khổ không chỉ mình mình, làm khổ cả cô gái mến thương của anh!

Căn
phòng của anh giờ người. Hình như, điều này cũng là do cố gắng của Mai ở
bên ngoài. Anh lờ mờ cảm thấy thế, vì hồi đầu, anh bị giam chung trong
một gian lớn, có tới … 60 tù nhân! Những dãy giường sắt lạnh kê song
song. Những bức tường láng bóng sơn màu vàng nhạt chứ không có lớp giấy
bồi, buổi tối, hắt bóng của mấy chục người lố nhố khiến người tù tưởng
như đang lạc vào cõi âm ty, bóng thì nhiều mà âm thanh thì không có mấy.
Những kẻ vào đây trở nên rất ít nói, kể cả những người trên gương mặt
có nhiều nét cởi mở, hồn hậu. Bọn trẻ thì không nói, chỉ chửi thề, mở
mồm là chửi. Anh nghe mãi rồi cũng thấy quen, thậm chí, còn đôi chút dễ
chịu nữa. Thế chẳng hơn là màn im lặng quái dị, chỉ có tiếng thở phì
phò, tiếng lê bước nặng nề của những tấm thân rệu rã vì tinh thần chán
ngán sao? Cùng bị bắt với anh, người vì thương anh mà trở thành tòng
phạm là Bình. Bình bé nhỏ nhưng dai sức và nhanh nhẹn. Trong cuộc ẩu đả,
cậu ta chính ra đã giành phần thắng. Hăng quá và tỏ ra dữ tợn quá với
con dao bài vớ được trong bếp, Bình đã khiến hai người gây ra vụ ngộ
sát: một thằng trong hội đã lừa tiền anh nhảy qua cửa sổ vì bị Bình đuổi
sát ván. Và nó chết. Lãng xẹt và vô duyên. Còn anh và Bình thì sẽ nhận
án tù. Cũng vô duyên không kém. Cuộc đời phơi phới khép lại chỉ vì một
cục tiền quái ác nào đó. Giá như anh nghe lời Mai, tưởng tượng rằng cục
tiền ấy đã rơi ra từ túi áo anh ở một đoạn đường vắng, thế rồi có một
người nghèo rớt mồng tơi nhặt được, và họ đã được đổi đời… Giá như anh
có trí tưởng tượng phong phú được như cô!

Anh và Bình bị tách giam
riêng, nhưng thỉnh thoảng vẫn nhìn thấy nhau khi đi dạo dưới sân. Mỗi
khi đi dạo, Hoàng thường ngẩng lên nhìn nền trời xám trên khoảng sân bé
mà cười buồn. Đây là trại Butyrka, một trại tù cổ hà khắc của Nga, nằm
sâu trong lòng thành phố. Anh không tưởng tượng ra nó ở đâu, nhưng nghe
cái tên quen lắm, hình như, anh đã từng đi qua, và hình như phố này nằm
cách không xa với Salut 3 là bao. Hỏa Lò ở Hà Nội chắc cũng giống như
thế này đây. Anh nghĩ, tự nhiên thấy thích thú một cách trẻ con rằng
mình đã được đến một trại tù nổi tiếng trong lòng thủ đô nước Nga. Có
thể, đây là thu hoạch đầu tiên của cuộc du lịch thăm đất Nga của anh. Mà
cũng có thể, hay chắc chắn, đó là chuyến tham quan duy nhất?

Lần cuối gặp Bình, anh được biết, Bình bị lao. Anh lạnh người vì sợ hãi, lắp bắp:

- Đã xin nó thuốc chưa? Nó có cho chữa bệnh không?

- Rồi, nó có cho em thuốc. Mà chỗ em nhiều đứa bệnh lắm. Em bị lây.

Bấy
giờ anh mới thấy gương mặt bủng xanh của Bình và đôi vai đã nhọn lên
trong lần áo chần bông xanh xám của trại. Anh nói một câu rất vô nghĩa:

- Trời ơi, lây nhanh vậy sao?

- Nhanh chứ, mẹ kiếp, bệnh nó chừa ai đâu! Anh cũng phải cẩn thận. Thôi đừng nói chuyện với em nữa, kẻo rồi khốn!

Hình
ảnh cũng nhớ về Bình là cái cười hiền hậu sau một tràng ho khan rất
dài. Không biết bây giờ Bình ra sao, có đỡ được chút nào chăng? Anh đã
hại cậu ấy! Đối với anh, cục tiền đã mất quan trọng vậy sao? Hơn cả tuổi
trẻ của Bình? Hơn cả niềm vui giản dị của Mai là lúc nào cũng muốn có
anh bên cạnh? Hơn cả mạng sống của cái thằng cu tham tiền nào đó, đồng
phạm với hội trấn tiền anh? Và hơn cả cuộc đời có đôi chút vất vả nhưng
tự do và vô tư lự của anh?

Đôi lúc, anh những muốn đập đầu vào bức
tường loang loáng hình người này đến chết đi, để tự trừng phạt mình,
mặc dù, cái chết có lẽ không phải là sự trừng phạt cao nhất. Hoặc ít ra
thì cũng mong được nhìn thấy máu chảy từ chính da thịt mình, da thịt mà
cha mẹ đã sinh ra, nâng niu chăm bẵm, che chở cho được lành lặn… anh lại
mong nhìn thấy nó bị hủy hoại, bị bầm dập, lấy đó làm sợi chỉ khâu lại
lương tâm rách nát và đau đớn.

* * *

Mai bỏ kính, nhìn chòng
chọc vào người đàn ông vừa bước vào nhà. Dáng vẻ cao ráo, đầu hơi hói,
quần bò xanh, áo vét kẻ sọc, đeo cà-vạt lòe loẹt, đôi mắt bé nhưng ánh
nhìn thì sắc và thông tuệ, trông anh ta vừa sáng sủa, vừa kệch cỡm đến
buồn cười. Gương mặt có nụ cười nhã nhặn, dễ mến.

- Chị ạ, tôi
cũng có nhã ý giúp chị thôi. Chúng ta là người Việt, ở nơi đất khách quê
người, phải giúp nhau lúc khó khăn, đúng không chị?

- Vâng, vâng.

Như
bừng tỉnh sau giấc mộng dài, Mai nhanh nhẹn hẳn lên. Cô pha trà mời
khách, đặt trước mặt anh chàng đủ thứ đĩa. Mứt dâu, mật ong, mấy chiếc
bánh quy mặn và một vài cái kẹo cất đã rất lâu trong tủ lạnh. Bày biện
lên bàn, cô nói liến thoắng, cố gắng giấu sự hồi hộp, trong khi đó, tay
bắt đầu run. Mai cảm giác người khách nhận ra được điều đó. Cặp mắt có
cái nhìn sắc như mắt rắn ánh lên một tia cười cợt. Cô vội vàng bám chặt
vào mép bàn, thở ra một hơi dài trấn tĩnh. Những ngón tay xanh xao vẫn
run bần bật. Chúng không chịu nghe lời cô nữa. Cô thấy nước mắt tuôn ra
ào ào…

- Kìa em. Bình tĩnh nào!

Đổi cách xưng hô, người đàn
ông cầm lấy tay cô, nói những lời an ủi. Thế là cơn nức nở dâng lên
không kìm nổi. Cô khóc có dễ đến gần tiếng đồng hồ. Khóc bên một người
đàn ông xa lạ, nhưng đã là người thân tự lúc nào, chỉ vì… họ là đồng
hương trên mảnh đất lạnh giá này: họ cùng là người Việt. Và anh ta đang
muốn giúp cô cứu Hoàng của cô ra khỏi trại giam.