Tai nạn kinh hoàng giết chết cả gia đình tôi đẩy đưa tôi vào
một cuộc sống mới. Cái tên Đoàn ca kịch Hưng Liên đã chết cùng với những rương
quần áo cháy thiêu vùi lấp giữa đống gạch vụn. Hai ông bà Thân xem trường hợp
tôi như là một cái duyên trời định cho gia đình neo người, bằng lòng nhận tôi
làm con nuôi. Bơ vơ, không nhà không cửa, không còn ai thân thích quen biết,
tôi trôi giạt như một con tàu không neo giữa cơn bão tố. Thôi thế là hết. Tôi
không còn gì cả ngay đến những chuyến đi thay đổi. Tiếng trống, tiếng đờn, câu ca
cũng xa lìa tôi. Tôi ngập mình trong cuộc đời lạ lùng, trong cái nếp gia đình
xa lạ. Trong những ngày đầu tiên ba má nuôi để mặc tôi muốn làm gì thì làm. Tôi
thường thơ thẩn ra chỗ nhà họp, bây giờ loang lổ nửa đổ nửa còn, tìm lại những
mảnh y trang vụn vặt, rồi khóc. Nhưng mấy ngày sau, quận cho người dọn sạch để
sửa sang lại, những bức tường còn, mau chóng được đập đổ. Đất đá dồn lại thành
từng đống. Và nơi đó chỉ còn lại cái nền cát mới. Tôi không ra nhà họp nữa mà ở
lỳ trong nhà. Lúc đó, má nuôi tôi mới dịu dàng đưa tôi tắm rửa kỳ cọ sạch sẽ. Đầu
tóc được hớt ngắn. Bộ quần áo cũ rách được thay thế bằng bộ quần áo mới còn mùi
thơm của hồ. Nhìn vào gương, tôi thấy mình trở thành con người khác. Quần áo
không còn là quần áo quen thuộc. Gương mặt thì tóp hẳn lại. Mắt buồn phiền luôn
luôn có nước. Miệng mím chặt không thấy mép cười. Không phải là tôi mà là một
thằng bé nào khác, trong một đời sống khác.

Thức ăn ngon, đầy đủ một đôi khi cũng làm tôi tạm quên đi
cơn buồn. Nhưng mỗi lần kêu ông bà Thân bằng ba má là mỗi lần tôi ứa nước mắt.
Đã vậy cái máy phóng thanh đầu quận thỉnh thoảng lại phát thanh những vở tuồng
cải lương. Nghe những câu, giọng hát quen thuộc, lòng tôi đầy ắp thương nhớ ba
mẹ xấu số.

Để cho tôi nguôi ngoai cơn buồn, ba nuôi tôi thường dẫn tôi
theo ra bờ ruộng. Thường xuyên thì đúng hơn. Cứ sáng sớm, khi tiếng gà đầu xóm
gáy vang chúng tôi đã thức dậy. Buổi ăn sáng bằng cơm chan nước ruốc, một loại
mắm của miền Trung. Ba tôi gánh theo dụng cụ làm đồng đưa tôi ra khỏi nhà. Lúc ấy,
phía đông chỉ mới ưng ửng màu bồ quân. Đường đi còn đậm sương đêm ướt rượt dưới
chân. Đôi dép cao su mới lẹp kẹp kéo đất. Ba tôi có một thửa ruộng lúa và một mảnh
vườn kế nhau ở khá xa nhà. Cả ruộng lúa và vườn đều khô khốc. Mương dẫn nước từ
sông săm sắp nước. Mùa hạ khô nên khó kiếm nước. Ba tôi nói với tôi như vậy.
Trong khi ông tát nước vào ruộng, tôi được chỉ dẫn trước để nhổ cỏ và bắt những
lá sâu của vồng khoai lang, hoặc cắt những đọt rau muống dồn lại một đống để
lát nữa má nuôi tôi gánh ra chợ bán. Ba tôi thường giảng giải cho tôi nghe những
kinh nghiệm mà ông nhặt nhạnh được sau mấy chục năm sống gần ruộng đồng. Ông
nói :

- Con còn nhỏ, nhưng cái dạo tao bằng tuổi con, tao đã biết
cách gieo mạ, cắt lúa, lựa giống rồi. Ở nhà quê phải biết tất cả mọi chuyện.

Ông bày cho tôi cách gieo mạ thế nào để thẳng hàng, và cách
lựa một cành khoai lang để giâm, cách cắt một đoạn thân mì vừa phải để trồng.
Cách xem đất khô đến mức nào, ông còn giảng nghĩa cho tôi biết cách xem thời tiết
bằng cách nhìn mây, nhìn trăng, nghe côn trùng kêu. Ông tập cho tôi biết cách
làm thế nào chỉ với hai nhát cuốc là đã khơi rạch một mương nhỏ đều đặn như vẽ.
Làm thế nào để đắp một cái bờ chắc chắn đủ chịu đựng những cơn mưa rào tầm tã.
Cách bện và hóa trang một khúc cây cắm đứng thành một ông bù nhìn đuổi chim ăn
lúa v.v…

Những điều mà tôi không bao giờ để ý đến, những điều mà tôi
tưởng không có trên cuộc đời này, những điều mà tôi tưởng quá dễ dàng, những điều
mà tôi tưởng mình đã biết, thật sự giờ đây mở ra trước mắt tôi xa lạ, mới mẻ.

Bao nhiêu công việc dập dồn của những ngày đầu mùa làm tôi
nguôi ngoai dần sự đau khổ. Tôi quen dần trong nếp sống một gia đình nhà quê
quanh năm bận rộn, không đi ra khỏi lũy tre làng...

Nhưng, chỉ được vài tháng đầu, các công việc trở nên quen
thuộc quá đỗi. Ngày nào cũng con đường ấy, cũng bụi cây, cũng ruộng lúa, cũng mảnh
vườn, cũng những vồng khoai lang, những vườn rau muống. Tôi bắt đầu thấy chán nản
và thèm muốn một điều gì mơ hồ xa xôi. Buổi sáng tôi không còn hăng hái thức dậy
để ra đồng. Buổi trưa tôi uể oải nhìn phía chân trời ngập mây như cuộn bông gòn
trắng nõn. Buổi chiều, mặt trời rực rỡ tỏa ánh sáng vàng gợi tôi mối cảm hoài
rưng rưng. Tôi thèm được nói một câu mà xưa kia tôi vẫn thường nói : "mình
đi qua xã khác chưa ba ?". Bây giờ, câu hỏi đó không biết dành hỏi ai và
cũng không được hỏi.

Mà càng không được hỏi, niềm khao khát di chuyển liên tục ăn
sâu trong tiềm thức tôi càng sôi trào mãnh liệt. Ngôi nhà tôi ở trở nên là một
nhà tù, bực bội. Bầu trời nhiều mây của cái quận nhỏ bé này không đủ để đôi
chân nhỏ bé của tôi chạy nhảy. Mỗi khi nhìn thấy một chiếc đò hoặc chiếc xe
hàng từ đâu đổ về, tôi thường ước mong được theo xe ra đi, đi mãi, đi mãi. Nhất
là lúc ra ruộng, nhìn những cánh chim tung cánh bay miết đến khi chỉ còn một chấm
nhỏ, hoặc trông vời một chiếc máy bay vụt băng ngang giữa bầu trời trong, tôi lại
mơ màng nghĩ đến một chuyến đi xa, nhớ lại bước đường lưu diễn.

Nhưng, dù sao tôi cũng chỉ là một thằng bé sống nhờ. Tôi mơ
ước nhưng sợ hãi. Và do đó, những chuyến đi chỉ có thể thực hiện được trong tưởng
tượng và trong giấc mộng. Có đêm, tôi mơ màng nghe tiếng đờn của bác Bảy Viễn
vang vang lẫn lộn với giọng hát trong trẻo của mẹ tôi, tiếng nói uy nghi của ba
tôi. Câu vọng cổ ngọt ngào hạ xuống giữa tiếng vỗ tay. Rồi tiếng máy xe lam nổ
giòn, tôi ú ớ băng mình chạy theo, vấp ngã. Tỉnh dậy, tôi âm thầm nằm khóc...

Dần dà, tôi nhận thấy trong nếp sống mới của tôi có những
thích nghi. Đầu tiên là tôi đã bỏ được cái lối ăn ở xô bồ, bụi bặm. Mỗi buổi
sáng, khi vừa ngủ dậy, mẹ nuôi tôi đã giục :

- Hiệp, con rửa mặt súc miệng rồi ăn cơm. Ôi chao, hai con mắt
còn ghèn tề. Rửa lại đi... Hoặc là... tay sao dính đất rứa, ngó bộ hồi hôm quên
rửa phải không. Có xà bông kìa, rửa đi cho sạch rồi mới ăn.

Buổi tối bà cũng kêu to trước khi tôi lên giường nằm :

- Nhớ rửa chân nghe Hiệp. Trời ơi, cả ngày ngoài vườn bây chừ
để y vậy lên ngủ hả.

Lâu lâu một hai tuần, bà sờ đầu tôi bảo :

- Cầm hai chục ra bác Ban hớt tóc biểu hớt cái đầu cho ngắn
chút coi. Biểu hớt ca-rê đi cho nó lâu dài. Hớt kiểu cọ thêm ngứa đầu.

Hoặc :

- Đừng có ăn vặt như rứa. Để bụng ăn cơm.

- Cái đó không phải của nhà mình, đừng cất.

- Con gà của bác Hai đẻ lẫn đó. Đem trứng qua trả cho bác rồi
nói bác nhốt gà chớ không mất trứng.

Ba má nuôi tôi dạy bảo cho tôi từng ly từng tí. Ông bà cố
làm cho tôi quên hẳn nết sống cũ, mà theo ông bà không tốt. Tuy nhiên, làm thế
nào gột rửa sạch sẽ bản tính của tôi, cái bản tính đã có mặt từ hồi tôi ở trong
bụng mẹ gắn liền với cuộc sống của gánh hát cải lương Hưng Liên. Vì vậy, thỉnh
thoảng bản tính ranh mãnh, xô bồ, lắt léo của tôi cũng thể hiện, như ăn cắp một
cái trứng gà hút sống với chút muối. Chặt trộm một cây mía sau nhà. Ăn vụng ít
đồ ăn ngon trong bếp. Nhón vội sợi rau trước bữa cơm. Cái tệ hại nhất của tôi
là thỉnh thoảng vẫn còn thốt ra những tiếng tục tằn. Mẹ nuôi tôi ghét điều đó
nhất. Bà phàn nàn với ba nuôi tôi về cái tội thích nói lóng và hát những bài vọng
cổ không thích hợp với lứa tuổi của tôi. Những bài có anh anh em em ướt át, lâm
ly.

Ngày tháng qua mau. Một tối nọ ba nuôi tôi nghiêm nghị kêu
tôi lên và bảo :

- Hiệp, từ ngày con về ở với ba má, ba má xem con như con đẻ.
Vì vậy ba má có bổn phận phải nuôi con cho nên người. Muốn nên người cần phải học
hành để biết những điều hư, điều phải mà theo mà tránh. Còn một tuần nữa thì
khai giảng niên học mới. Ba má cho con đi học, ráng mà học nghe.

Nghe đến học, tôi chán ngấy như cơm nếp. Học với ba đã chán,
bây giờ tưởng thoát té ra cũng phải đi học. Nhưng tôi đâu dám cải lại, chỉ còn
biết cúi đầu.

Mẹ tôi dẫn tôi đi may một bộ quần áo mới bằng vải cứng. Cái
áo hồ trắng thẳng nếp. Cái quần ka ki màu xanh nước biển. Hai tập vở, một quản
bút, một bút chì, một cái tẩy, một cây thước. Đồ vật mới xa lạ nhìn tôi. Tôi hồi
hộp lo sợ không biết chuyện gì sẽ xảy đến cho mình.

Ngày đi học đầu tiên trong đời. Tôi được mẹ nuôi tôi dẫn đi.
Con đường đi đến trường học là con đường lạ không băng qua ruộng lúa mà vào chỗ
đông người. Tôi nhớ đến bài học thuộc lòng mà ba tôi đã dạy tôi học hồi người
còn sống. "… Mẹ tôi dẫn tôi đi trên con đường làng dài và hẹp. Con đường
này tôi đã đi lại lắm lần, nhưng lần này tôi bỗng nhiên thấy lạ. Cảnh vật xung
quanh tôi đều thay đổi vì lòng tôi đang có sự thay đổi lớn. Hôm nay tôi đi học...
Dọc đường, những cậu bé trạc bằng tuổi tôi, áo quần tươm tất...". Đối với
tôi không phải tôi bỗng nhiên thấy lạ mà mọi việc đều xa lạ thật tình. Tôi ngượng
nghịu giữ cho những quyển tập không rơi và nằm ngay ngắn trong lòng mấy ngón
tay chai cứng. Bộ quần áo mới như chật chội bó người. Đôi dép cao su vướng víu.
Tôi ước ao có một phép lạ nào đó giúp tôi trút bỏ mọi thứ phiền nhiễu này để
tung chân sáo chạy nhảy tự do.

Ngôi trường hiện ra trước mắt sau một khúc quanh. Ngôi trường
mà tôi yên chí sẽ lạ hoắc thì kỳ lạ thay, nó đúng như một quen thuộc thường
ngày. Những ngôi trường thì đâu cũng giống nhau. Tôi khám phá ra điều đó. Ngày
trước, chúng tôi đã đi ngang qua hàng trăm ngôi trường học như vậy, và có lần
chúng tôi đã xin vào ngủ tạm ở đó trong những lúc thời tiết bất thường. Cũng những
gian liên tiếp nhau. Cũng cái sân rộng. Cũng một cột cờ chơ vơ với hàng cây thẳng
hàng râm mát. Tôi thấy lòng yên tâm hơn.

Tôi được dẫn vào sân trường giữa những đôi mắt tò mò một
thoáng, giữa những đứa trẻ bé trạc bằng tuổi tôi, nhỏ hơn hoặc lớn hơn. Mẹ nuôi
tôi đưa tôi ra mắt ông hiệu trưởng, một người đàn ông người Nam tươi cười, hiền
dịu. Ông dịu dàng hỏi thăm tình cảnh của tôi, sức học của tôi. Mẹ tôi vừa vuốt
tóc tôi vừa trả lời. Đôi cái bà trả lời hơi quá. Ví dụ như ông Hiệu trưởng hỏi
tôi có học đủ chương trình tiểu học không. Mẹ tôi quả quyết là đủ. Nhưng thật sự
tôi đã học được bao nhiêu. Ông Hiệu trưởng ngần ngừ đôi chút và quyết định cho
tôi học lớp bốn, ông nói :

- Để cháu học thử tháng đầu, nếu học giỏi tôi đặc biệt cho
em lớp cao hơn. Chứ bây giờ cũng khó mà biết sức học của em cho rõ ràng.

Rồi ông quay sang tôi :

- Ráng học nghe con. Thôi, bây giờ ở đây, chút nữa thầy đem
vô lớp. Tuổi của con đáng lẽ phải lên cấp hai rồi, nhưng trường hợp đặc biệt…

Ông quay sang mẹ tôi tiếp :

- Bà có thể yên tâm về được rồi. Tôi sẽ chu toàn mọi việc
mà. Không sao hết.

Tôi thì cảm thấy yên tâm hơn khi nghe cái giọng Nam quen thuộc
của ông Hiệu trưởng. Tôi tự tin hơn, vững tâm hơn. Mẹ tôi ra về được một chút
thì tiếng kẻng báo hiệu giờ vô học đổ dồn. Những người học trò cũ sắp hàng thẳng
ở sân trước cột cờ. Những chú học trò bé, mới đứng khép nép bên cha bên mẹ chờ
giờ vào học.

Ông Hiệu trưởng dẫn tôi đến trước một người đàn ông trạc tuổi
ba tôi, mắt đeo kính trắng. Ông nói gì không rõ, người đàn ông kia gật đầu đưa
tôi vào lớp. Lớp học ồn ào như tổ ong vỡ bỗng im bặt. Người đàn ông đeo kính trắng
là thầy giáo đầu tiên của tôi đó. Thầy xếp chỗ cho tôi giữa những cặp mắt mở to
tò mò ngắm nghía. Bộ quần áo mới như kêu rột roạt theo bước đi làm tôi thẹn
chín cả người. Vì tôi cao hơn tất cả nên thầy sắp tôi ở bàn cuối lớp ngay bìa lối
đi. Tôi vào chỗ cúi mặt xuống trang giấy còn tinh khiết của trang vở mới. Đứa học
trò bên cạnh thúc cùi chỏ vào hông tôi hỏi nhỏ :

- Hồi trước mày học ở trường nào ? Mày mới vô hả ?

Cái miệng tía lia của tôi ở đâu mất. Tôi im thin thít không
trả lời. Thằng nhỏ thúc một cái nữa vào hông tôi :

- Làm bộ hả ?

Thật tình tôi không biết phải trả lời ra sao với câu hỏi đó.
Những đứa trẻ này sẽ trở thành bạn của tôi như lời ba tôi nói. Bạn của tôi ?
Câu nói, danh từ đó xa lạ, viễn vông. Bạn là thế nào ? Từ nhỏ đến lớn tôi chưa
từng có một người bạn đồng lứa tuổi nào. Cuộc sống xuôi ngược rày đây mai đó
không cho phép tôi thân thiết với ai lâu ngày. Mà tôi cũng chả quen ai. Những đứa
trẻ mà tôi bắt gặp trước hay sau những buổi hát đều là những đôi mắt, khuôn mặt
tò mò, mơ ước lẫn chút thán phục. Tôi chưa có một tia nhìn đồng hạng nào. Tôi
chưa được một thằng bé đồng tuổi nào gọi tôi là bạn. Giờ đây ngồi giữa những đứa
bé trạc cùng tuổi, tôi hơi lo sợ băn khoăn không biết phải làm gì nói gì. Và vì
vậy, tôi cảm thấy mình bơ vơ hơn khi nào hết.

- Các trò lấy vở ra chép thời khóa biểu. Lật trang đằng sau
vở ra, để ngang quyển vở lại. Chép như trên bảng.

Tiếng phấn kêu rít trên bảng đen như đường vạch cắt ngang
chia quãng đời cũ, đẩy nó lùi về dĩ vãng. Tôi chăm chú, nắn nót bằng những nét
chữ đẹp nhất.

- Trò cho tui mượn cái thước chút.

Tiếng nói trong trẻo vọng lại. Chắc không ai hỏi tôi. Tôi vẫn
chăm chú viết. Nhưng :

- Trò mới vô, trò cho tui mượn cây thước chút.

Tôi ngước lên. Hàng ghế song song, dãy con gái, một đứa học
trò con gái mặt bầu bĩnh căng hồng, tóc lơ lửng trên vai đang chìa tay mượn.
Tôi không nói không rằng, lặng thinh trao cho hắn cây thước.

- Cám ơn trò nghe.

Hồi kẻng báo hiệu giờ ra chơi. Sau cái khoát tay của thầy, học
trò túa ra như đàn gia súc sổ chuồng. Tôi ngơ ngẩn nhìn những bước chân sáo và
không biết mình sẽ ra sân chơi với ai, chơi cái gì. Một cái huých nhẹ ở vai :

- Ê, mầy tên gì mầy.

- Hiệp.

- Mầy mới tới đây hả. Ba má mầy ở đâu tới ?

Thằng bạn lắm điều quá. Tôi không muốn trả lời một phần vì
đang buồn bã một phần vì không muốn nhắc đến mối thương tâm.

- Thằng ni làm bộ thiệt. Đồ gì mà tao hỏi không thèm trả lời.

- Người ta học trò mới mà, ai biểu mầy hỏi lộn xộn.

Không quay lại, chỉ cần nghe giọng nói tôi cũng nhận ra tiếng
của đứa con gái mượn thước hồi nãy.

- Vân ơi, ra chơi lò cò đi.

- Ơi, chờ tao một chút.

Tôi nghĩ thầm. À ra con nhỏ đó tên Vân. Tôi chợt có cảm tình
với con Vân, hẳn nhiên là nhờ ở câu nói bênh vực tôi. Tôi định đứng dậy, nhưng
một lũ năm, sáu đứa con trai khác phóc qua cửa sổ bao quanh tôi. Một đứa la lên
:

- A, tao nhớ rồi, tao thấy thằng này ở gánh cải lương Hưng,
Hưng gì đó.

- Cái gánh hôm nổ phải không ?

- Sao nó không chết bây ?

- Tội nghiệp.

- Nè anh, bây giờ anh ở đâu. Nhập bọn với tụi tui đi. Tui
tên là Thi, thằng này tên Mạ, biệt hiệu là Mạ sừng vì đầu có hai cục u, hai cái
mụt đó, hết cái này mọc đến cái kia mọc. Thằng đó tên Dũng, thằng trọc đầu đó
tên Lang biệt hiệu ông lang trọc. Còn anh tên chi ? Mình bạn với nhau nghe.

Tôi bối rối đưa mắt nhìn những đứa bạn mới. Mặt đứa nào cũng
háo hức chờ đợi. Bất giác tôi buột miệng :

- Tui tên Hiệp.

Thằng Dũng la lên :

- Cha ơi, thằng Hiệp nói giọng chi lạ, giống ở ra-dô quá.

- Vô duyên, thằng Hiệp người Nam mà.

- Thôi tụi mình chạy ra sân chơi đi.

Cả bọn lôi tay tôi chạy vòng. Tôi chạy theo như một dòng nước.
Lòng vui vui. Niềm vui hòa đồng thật nhanh. Đầu tiên thì gượng gạo, nhưng sau
đó thì không còn nữa. Những giờ học tiếp của buổi sáng hôm đó không cho tôi cảm
giác bơ vơ nữa.