Tên quan châu chưa kịp hiểu ra sao thì đã bị toán người
ngồi ngoài hiên xông vào trói giật cánh khuỷu. Hiểu nỗi nguy khốn, hắn hoảng hốt
thét:

- Cướp?
Bay đâu! Hãy bắt bọn cướp!

Nghe tiếng kêu cứu của quan châu, lính canh và gia nhân hắn
chạy xô tới.

Một võ sĩ rút kiếm giấu trong đòn ống nhảy một bước ra
hiên, thét vang như sấm:

- Các
ngươi không được vô lễ với nhiếp chính Ỷ Lan. Trái lệnh, ta chém.

Tên quan châu chợt hiểu. Sấm động trên đầu hắn. Đất sụt
dưới chân hắn. Hắn kinh hoàng rú lên rồi ngã vật xuống.

Từng nghe oai danh của Ỷ Lan, mọi người sững lại rồi đứng
bất động trong nỗi sợ hãi đến tột đỉnh.

Vừa lúc ấy Ỷ Lan – cô gái đẹp ấy chính là Ỷ Lan – cất giọng
đường bệ:

- Thay mặt
hoàng đế, ta nhiếp chính Ỷ Lan hạ lệnh cách chức và tống ngục quan châu Nguyễn
Văn Bảo, tịch thu gia sản đem chia ngay cho dân đói.

Nguyễn Văn Bảo mặt tái xanh, lắp bắp, run rẩy:

- Tâu nhiếp
chính. Xin nhiếp chính tha cho hạ thần tội chết.

Ỷ
Lan hạ lệnh cho võ sĩ:

- Ngay ngày hôm nay giải Nguyễn Văn Bảo về kinh.

Dứt
lời Ỷ Lan cùng hai thị nữ và các hoạn quan hầu cận bước sang công đường. Cũng
ngày hôm ấy, dưới danh nghĩa hoàng đế, Ỷ Lan xuống chiếu bổ nhiệm quan châu mới
và gấp hạ lệnh bãi các cuộc truy lùng bọn cướp.

Viên
quan châu mới tỏ ý lo lắng:

- Tâu nhiếp chính! Thần không hiểu ngụ ý mệnh lệnh
này.

Ỷ
Lan cười độ lượng:

- Ta cho rằng, dân bị cơn đói thúc bách mà sinh loạn. Bãi
bỏ lệnh truy lùng bọn cướp ta muốn tỏ cho chúng thấy ta không coi chúng là cướp
để mở đường cho dân trở về đời sống lương thiện.

- Tâu nhiếp chính! Nếu bọn cướp không nghe giáo lệnh tự
giải tán?

Ỷ
Lan quả quyết:

- Ngươi hãy thác lời ta truyền lệnh: từ nay hễ ai mang
vác cày bừa, nông cụ, đều được coi là dân lành, quan lại không được hỏi. Nhưng
hễ ai còn mang vác binh khí, lẩn quất không về gia đình sẽ bị coi là trộm cướp
và bị bắt hạ ngục. Nếu có hành động chống đối sẽ bị hạ sát ngay. Ta tin rằng việc
mở kho phát chần để dân tạm có cái ăn rồi ghép dần vào khuôn khổ, tất sẽ dẹp được
loạn.

Viên quan châu vỡ lẽ:

- Nhiếp
chính thật là người có bản lĩnh, có lượng cả. Hiểu dân hóa ra trộm cướp là bất
đắc dĩ cho nên không coi trộm cướp là trộm cướp ấy là việc xưa nay chưa thấy ai
làm. Riêng thần mới được bổ nhiệm, chưa đảm đang việc lớn bao giờ nên trong
lòng rất lo.

Ỷ Lan chậm rãi:

- Ta rất
hiểu bụng ngươi. Nghiệp trị nước không có trường dạy nên càng cần phải học hỏi.
Thói thường, quyền lực và danh vọng dễ làm thay đổi con người. Nhưng kẻ có quyền
lực chỉ có thể giết chết được người chứ không giết chết được lòng người. Theo
ta, người có đức lấy khoan dung mà trị dân. Sự khoan dung ví như nước mắt. Theo
ta, một người giỏi trị nước là phải ứng hợp cả hai mặt khoan dung và nghiêm lệnh
như sự phối hợp giữa tay phải và tay trái của một con người.

- Nhiếp
chính kiến giải thật là sắc sảo.

Ỷ Lan bật cười:

- Nhưng từ biết đến làm, từ làm hỏng đến làm được là chặng
đường dài. Người có tấm lòng sẽ đi được chặng thứ nhất. Người biết sửa mình sẽ
đi được cả hai chặng đường.

Viên quan châu phấn
chấn:

- Chỉ đến
lúc này thần mới thực tin loạn ở Định Nguyên không cần phải đánh dẹp cũng tan.

- Nhưng việc
không chỉ có vậy. - Ỷ Lan nói thêm, – Trị loạn không khó bằng giúp dân yên nghiệp làm ăn.
Dân sinh ra trộm cướp là vì đói lạnh, nay trở về đời sống lương thiện mà vẫn
đói lạnh thì sớm muộn cũng lại hóa ra trộm cướp. Cho nên phàm là cha mẹ
dân, nguyện lấy thân mình đưa đường cho thiên hạ, phải biết giúp dân tính kế
lâu dài. Xem việc trị nước của các bậc đế vương, ta nghiệm ra rằng thời
nào vua và quân thần đua nhau ăn chơi hưởng lạc chỉ nghĩ cách vơ vét sức dân
thì sớm muộn sẽ sinh loạn, triều đại ấy sẽ đổ. Ngược lại, thời nào từ vua đến
quan ăn ở mộc mạc, biết thương dân, dạy bảo dân cách làm ăn thì triều ấy sẽ thịnh
trị. Một người biết lo bằng cả kho người làm là thế. Lấy châu Định Nguyên làm
ví dụ. Việc cần lúc này là vừa trấn an dân chúng vừa khuyên dân chăm việc ruộng
rẫy, lại phải biết nêu gương liêm khiết. Ngoài nghề làm ruộng còn phải lo chăn
nuôi, trồng củ. Ngươi có thể định cho mỗi nhà phải trồng bao nhiêu sắn trong những
cánh rừng bạt ngàn kia, mỗi nhà phải nuôi bao nhiêu lợn, gà, trâu, bò để trong
hạt, nhà nào cũng đủ miếng ăn. Quan lại dân chúng đều giàu có. Nhà nào không
giàu thóc lúa cũng phải giàu sắn, khoai, không có nhiều trâu bò cũng phải nhiều
gà lợn. Làm quan, đừng chú tâm trau chuốt câu văn hoa mỹ, chuộng những chuyện
to tát, hão huyền mà phải làm lợi cho dân từ việc nhỏ đến việc lớn. Ngươi còn
trẻ chưa trải việc đời, song chắc ngươi không thiếu lòng tận tâm với triều đình
và dân chúng.

Viên quan châu mới
được Ỷ Lan bổ nhiệm cúi đầu:

- Đội ơn
Nhiếp chính tin dùng, răn bảo, thần xin gắng sức làm theo giáo huấn để không phụ
tấm lòng vàng của nhiếp chính.

Bằng chuyến vi hành, bằng quyết định táo bạo, nhất là tấm
lòng ưu ái vì dân vì nước ấy, chẳng mấy chốc Ỷ Lan đã vỗ yên được châu Định
Nguyên, dẹp tắt đốm lửa loạn lạc có cơ lan rộng.

Châu Định Nguyên được yên. Các lộ, các châu, huyện khác
trong cả nước cũng nhờ sự quyết đoán sáng suốt mạnh bạo của Ỷ Lan mà vượt qua
được thử thách của một trận đói để an cư lạc nghiệp. Ngay khi trở về kinh, Ỷ
Lan tiếp tục điều khiển triều chính, thúc bách các đại thần và quan lại các bộ,
phủ để tâm đến việc nước, yêu cầu họ phải trung thực tấu trình mọi việc. Ỷ Lan đọc
rất kỹ bản tấu trình ở các lộ phủ. Và trước khi trao những bản án cho Thái sư
Lý Đạo Thành, bao giờ Ỷ Lan cũng có những nhận xét khen chê minh bạch.

Thấy Ỷ Lan lúc nào cũng bận rộn nên nhân một lần hoàng
nhi ấm đầu, hoàng hậu Thượng Dương lựa lời khuyên:

- Ta nghe quan
thái sư nói nơi nơi dân chúng đều đã an cư lạc nghiệp, việc triều đình cũng
thông đồng bén giọt. Vậy phi cũng nên nghỉ ngơi, để mắt đến việc dạy dỗ hoàng
nhi, sao cứ khắc khổ quá vậy.

- Tâu
hoàng hậu. - Ỷ Lan đáp – Người xưa nói muốn tề gia trị quốc bình
thiên hạ trước hết phải tu nhân tích đức. Nghĩa là mình phải nghiêm với mình mới
quy phục được người. Khi ấy có khi không cần hạ lệnh mà mọi người vẫn tuân thủ.
Ngược lại nếu mình rộng với mình, hợp với người thì dù có ra hàng trăm mệnh lệnh,
người người vẫn dửng dưng và lãnh đạm.

Nghe vậy, hoàng hậu Thượng Dương chẳng vui. Nhưng cũng là
lần đầu tiên, hoàng hậu đánh giá gần đúng Ỷ Lan:

- Ta
thương hoàng nhi mà nghĩ vậy, phi chớ có để tâm. Xem ra hoàng đế thật tốt phước
mới gặp được phi đó.

Ỷ Lan cười,
đôi mắt long lanh chứa chan sức sống.

**

*

Như thường lệ, dẫu không phải thiết triều, nhưng Ỷ Lan bắt
đầu ngày làm việc của mình ngay từ sáng sớm. Hôm ấy, tại cung trên chiếc kỷ
quen thuộc, nghiên bút bày biện sẵn sàng, Ỷ Lan chăm chú đọc bản tấu trình mới
nhất của các lộ phủ mà quan thái sư mới đem đến. Tin vui nhận được ở chiến trường
và tình hình tốt đẹp ở các địa phương báo về khiến Ỷ Lan vô cùng phấn khởi. Bởi
vậy khi thấy thị nữ Lộc dâng khay hoa quả, Ỷ Lan đứng dậy vui vẻ:

- Hôm nay ngươi hãy ăn cùng ta, không được thoái thác như
mọi bận.

Không thể
từ chối trước lời chào mời nặng ân nghĩa, Lộc đỡ lấy quả lê to mọng cung kính:

- Xin đa tạ Hoàng phi. Ăn quả lê này thiếp lại nhớ
đến thứ lê quê mình.

Nhắc đến
quê hương, đôi mắt rất đẹp của Ỷ Lan thoáng đờ đẫn:

- Bấy lâu ao ước có lần về thăm quê thật lâu mà vẫn
chưa về được. Ngươi có biết chăng, ta chẳng thể nào nguôi nhớ đến quê mình.

- Thiếp cũng vậy! Nếu không vì hoàng phi…

Không đợi
nghe hết câu, Ỷ Lan nhẹ bước ra hiên, đứng tựa cửa, cặp mắt mơ màng. Trước mắt Ỷ
Lan bình minh mùa hạ ở kinh thành thực lộng lẫy. Vạn vật trải ra mênh mông,
vàng rượi dưới bầu trời đầy nắng. Vẫy thị nữ Lộc lại gần, Ỷ Lan giãi bày tâm sự:

- Ngày ở quê, ta sống thật khổ sở. Ở cảnh ta
không ít người khuyên ta rời bỏ quê nhà mà đi. Vậy mà những kỷ niệm về quê vẫn
đậm đà trong tình ta không bờ bến.

- Tâu hoàng phi! Có thể vì ở xa và như người ta
nói, chỉ ở xa quê hương mới thấy quê hương đẹp, mới nhớ nhung vậy thay.

Ỷ Lan
đăm chiêu:

- Có thể như thế. Nhưng không phải chỉ như thế. Đối
với ta, mỗi lúc vui buồn, quê hương bao giờ cũng nâng giấc, vỗ về, cổ vũ, an ủi
ta. Ta nhớ nương dâu đồi sắn, nhớ những bài ca óng ả, nhớ từng bờ tre, mái lá,
nhớ từng đoạn đường thân quen in dấu chân kỷ niệm tuổi thơ. Ta nhớ cả những bữa
cơm thanh đạm với măng rừng. Nhưng nhớ cảnh cũng không bằng nhớ người. Ta thực
chẳng thể quên những nông phu tốt bụng thương ta như ruột thịt, từng đùm bọc ta
lúc gặp cảnh ngộ không may. Chẳng biết cái Thao, cái Hòe, cái An có được may mắn
không? Ta vẫn định bụng sẽ xuất tiền riêng chuộc tất cả những ai ở quê vì phận
nghèo phải đem thân đi ở cho phú ông⁶⁴sống khổ hơn súc vật. Bao năm
rồi chỉ mới một lần về vội vàng ta nào biết những ai mất, ai còn? Ai gặp may,
ai rủi ro. Đổi thay chắc nhiều lắm nhưng lòng ta vẫn gắn bó như ngày nào.

[64] Sử sách
ghi Ỷ Lan đã có lần bỏ tiền chuộc những cô gái vì cảnh nghèo phải đi ở cho phú
ông.

Lộc mủi
lòng:

- Hoàng phi là người đa cảm và tốt bụng quá. Thiếp
cũng yêu quê mình nhưng không nghĩ được như thế. Cách đây ít lâu thiếp được tin
vùng mình đang xây chùa thờ sống⁶⁵ hoàng phi.

[65] Ngày nay
ở ngoại thành Hà Nội nhiều nơi vẫn còn đền thờ.

- Dân chúng làm việc ấy cũng như tôn ta làm quan
âm nữ chỉ vì quý ta vậy thôi, ta nào đã làm nên công trạng gì.

Rồi như
nhớ ra điều gì, Lộc mỉm cười như người có lỗi:

- Tâu hoàng phi. Còn chuyện chàng trai tên là
Bông bị hoàng đế hạ lệnh xử chém hồi hoàng phi về cầu tự sinh hoàng tử ở quê
nhà sự thật thế nào, thiếp không được rõ. Hình như câu chuyện bi thảm ấy có điều
gì uẩn khúc?

Ỷ
Lan nghẹn ngào:

- Ta định bụng không bao giờ nhắc lại câu chuyện
đau lòng ấy nhưng ngươi muốn biết ta chẳng giấu. Hồi ấy, tiết hạ nóng nực ta
xin hoàng đế về thăm quê tĩnh dưỡng nhân thể cầu tự vì nhập cung đã lâu - Ỷ Lan
ngượng ngập – ta vẫn không có con. Sư chủ trì chùa là người học rộng, thành tâm
giúp đỡ. Nhà sư khuyên ta nghỉ ngơi và hằng ngày tắm giếng chùa cho may mắn. Ta
nghe theo. Chiều ấy, có lẽ đã gần tối, ngay bên giếng chùa, các thị nữ đã lấy lụa
quây cho ta một buồng tắm rộng. Rồi ta vào tắm, sau bao nghi lễ phiền phức trước
đó. Ta không chú ý đến xung quanh vì đã có các thị nữ, hoạn thần trông chừng, vả
trời đã nhá nhem tối. Nào ngờ giữa chừng ta thấy một chàng trai vạm vỡ trong
khu vực cấm, cho đến mãi sau này ta cũng không hiểu chàng trai ấy đã lọt vào từ
lúc nào, từ trước hay trong lúc ta tắm. Ta sợ hãi và xấu hổ không kêu lên được
một tiếng. Cũng ngay lúc ấy thị vệ đã trông thấy. Chàng trai bị bắt và sau đó bị
tội chết chém. Chàng trai ấy tên là Bông⁶⁶. Biết rõ chàng bị oan,
nhưng ta không thể biện minh, lại cũng sợ hoàng đế dị nghị nên ta đã cho mổ lợn
tế sống giải oan cho chàng.

[66] Vùng Phủ
Thụy ngoại thành Hà Nội có tục mổ lợn tế giải oan cho chàng trai gọi là Hội
Bông Sòng. Hội lễ này gần đây mới chấm dứt.

- Tâu hoàng phi. – Lộc thở dài – Hồi ấy thiếp chỉ sợ hoàng đế
không hiểu bụng hoàng phi.

- Hoàng đế là người rất tinh tường. Chính hoàng đế
ngờ rằng nhà sư có can dự vào việc này nhưng không muốn làm to chuyện. Chính
hoàng đế tuy không nói ra nhưng biết rõ chàng trai bị oan. Chẳng thế mà hoàng đế
cho phép ta mổ lợn tế giải oan cho chàng.

Và như
không để nhắc đến việc ấy, Ỷ Lan hỏi:

- Lâu nay người có tin gì về dì ta không? Bây giờ
chắc dì đã già yếu lắm rồi. cả cái Chinh nữa đã thực tâm hối cải chưa? Người có
lượng cả cũng phải thấy rằng họ đối với ta rất xấu và ác độc. Nhưng năm tháng
đã xóa đi vết đau trong lòng ta. Nhiều khi nghĩ cũng thương tình.

Lộc vẻ
không bằng lòng:

- Hoàng phi tha cho tội chết đã là phúc đức lắm rồi.

Ỷ Lan
đăm chiêu:

- Lòng tham đã hành hạ dì ta và cái Chinh. Lòng
tham không biết nén lại sẽ dẫn đến tội ác. Nhưng những người tham lam không phải
đều dẫn đến chung cục như nhau. Vậy nên hạ ngục, trị tội kẻ này hay kẻ khác
không phải là việc ta muốn làm. Nếu cái Chinh thực tâm hối cải, ta định bụng sẽ
xin bộ Hình thương hại mà tha cho để mẹ con được đoàn tụ.

Lộc biết
Ỷ Lan đã nói là làm, khó can ngăn được nên lái sang chuyện mà cô đang bận tâm:

- Tâu hoàng phi. Lúc thiếp mới vào, hoàng phi nói
có tin vui. Thiếp có thể chia vui với hoàng phi được chăng?

Ỷ Lan phấn
chấn:

- Chẳng là, đêm qua ta mơ thấy chuyện lạ, chuyện
rất giống tin ta mới nhận được.

- Xin hoàng phi cho thiếp được nghe.

Ỷ Lan
không được tự nhiên.

- Lúc ấy đã gần sáng, ta mơ thấy kinh thành đi
đón rước hoàng đế viễn chinh khải hoàn. Ở các cửa ô, binh lính đứng nghiêm trang,
nghi vệ rực rỡ. Khi ta ra đến cửa Bắc vừa lúc hoàng đế từ thuyền chiến bước lên
bờ, ngự trên xe nạm ngọc, quần thần cưỡi ngựa theo hầu hai bên. Mừng quá, ta
quên giữ gìn, chạy thẳng tới xe hoàng đế. Lạ thay, càng chạy xe hoàng đế càng bỏ
xa ta. Cho đến lúc chiếc xe mất hút, ta lo lắng cất tiếng gọi rồi tỉnh dậy.

Lộc hoan
hỉ:

- Mơ thấy hoàng đế thắng trận trở về, quả là điềm
lành. Còn ở trận tiền, tin thực ra sao, tâu hoàng phi.

- Ta quên chưa nói, Hoàng đế và nguyên soái Lý
Thường Kiệt vừa lấy được kinh đô Chà Bàn⁶⁷.

[67] Nay là
vùng đồng Bình Định (Nghĩa Bình).

Lộc
nén tiếng reo:

- Nếu vậy ngày hoàng đế hồi triều chẳng còn xa.

- Chiến trận chưa xong vì Hoàn Vương chạy trốn được.
Hiện hoàng đế đang đem quân truy tìm. Ta nào đã hết lo lắng.

Lộc an ủi:

- Hoàng phi hãy yên lòng. Có quan nguyên soái là
bậc kỳ tài giúp giập, ngày khải hoàn đang đến gần.

- Cũng thật may cho Đại Việt ta, Tống triều đang
bị các nước Liêu, Hạ gây hấn nên ngoài chuyện quấy rối ở miền biên viễn, đạo quân nam chinh của chúng vẫn phải án binh
bất động.

Vừa lúc ấy,
một thị nữ bước vào cung kính:

- Tâu hoàng phi! Có một bà già cùng quê với Hoàng
phi xin được hội kiến.

Ỷ Lan sửng
sốt:

- Người đó thế nào?

- Tâu hoàng phi, bà già xưng là người đỡ đầu của
hoàng phi.

Lộc khẳng
định:

- Có lẽ mụ Độc. Hoàng phi cũng vừa nhắc tới.

Ỷ Lan khẽ
thở dài:

- Ngươi hãy ân cần tiếp đón, chờ ta.

* *

*

Vừa
trông thấy Ỷ Lan, mụ Độc quỳ mọp xuống:

- Tâu hoàng phi. Bấy lâu kẻ già này mới lại được
nhìn thấy dung nhan tươi tốt của hoàng phi. Xin trời Phật phù hộ cho hoàng phi
vạn sự như ý.

Nhận thấy
mụ Độc tóc đã bạc trắng, Ỷ Lan thân đỡ dậy và động lòng thương:

- Dì thay đổi nhiều quá. Dì gầy đi nhiều rồi.

Mụ Độc
khóc rưng rức:

- Hãy thương lấy thân già này, tâu hoàng phi.
Hoàng phi đức độ như trời biển. Dân cảm cái ơn ấy đã tôn thờ Hoàng phi làm phật
sống. Vậy sao thân già này không được thấm nhuần chút ân ấy?

Ỷ Lan
chau mày:

- Sao dì cứ tự làm khổ mình như vậy. Dì muốn gì
xin cứ nói.

Mụ Độc lấy
vạt áo lau cặp mắt đỏ hoe:

- Bấy lâu những mong có dịp lạy hoàng phi xét
tình cảnh già nua tuổi tác, một mình ấp bóng, không người đỡ đần lúc tối lửa tắt
đèn mà rộng lòng ban cho kẻ hèn mọn này một ân huệ cuối cùng.

- Dì hãy nói ngay ý định của mình bất tất phải kể
lể dài dòng - Ỷ lan cắt ngang – Tôi quen xét việc theo lẽ phải chứ không dựa
vào sự khéo léo trong cách nói năng.

Mụ Độc
không một chút lúng túng:

- Hoàng phi đã cho phép xin được giãi bày. Lỗi em
Chinh nó là lớn nhưng hoàng phi trị nó cũng đã đủ. Xin hoàng phi thương tình mà
tha cho nó để mẹ con được nương tựa vào nhau.

Ỷ Lan
chưa bao giờ trị tội Chinh. Vì thế, nghe mụ Độc nói, vị nhiếp chính đang thâu
tóm mọi quyền lực của đất nước uất ức đến nghẹn lời. Thấy Ỷ Lan im lặng, mụ Độc
tiếp tục khơi sâu việc mụ đang nói với giọng oán trách:

- Hoàng phi hẳn đã thấy nếu giữa hoàng hậu và
hoàng phi không có sự bất đồng, không có người xui dại xui khôn, cho bạc vàng,
hứa hẹn điều này điều khác thì đâu đến nỗi. Hoặc giả nếu em nó khôn ngoan như
con người ta, biết làm đẹp lòng hoàng phi như chị Lộc, biết tránh né mọi chuyện,
không hảo tâm giúp người thì đã chẳng lâm vào hoạn nạn. Vậy nên nghĩ đi cũng
nên nghĩ lại, trách người cũng phải trách mình thì ân oán mới thực công bằng.

Ỷ Lan gượng
cười:

- Ta không muốn nhắc lại những việc đã qua, bới lại
đống tro đã nguội. Bởi vì bọn gian Tống đã bị bắt, hoàng hậu Thượng Dương cũng
đã nhận lỗi. Nhưng thử hỏi, nếu em Chinh cảm cái ơn ta cưu mang, nâng đỡ, không
toan tính chuyện lọc lừa, phản phúc, không cố tình hại ta, toan đẩy ta vào tội
chết thì địa vị nó đã hơn người. Dẫu thế mà ta chưa hề làm cho nó nặng tội. Và
nói cho cùng ta khôngphải là người thưởng xằng vi tư ân, phạt bừa vì tư nộ. Ta
cũng không bao giờ lạm dụng quyền hành để ban ơn hay phạt ghét bất cứ kẻ nào,
vì bất cứ lý do gì. Vả chăng, trừng trị hay tha bổng người nào đã có chính luật
của triều đình. Bản thân ta cũng không thể đứng ngoài vòng pháp luật. Xem vậy,
dù muốn ta cũng không thể tùy tiện định đoạt số phận một con người. Dì chưa thấy
tội em Chinh, chưa thấy được chính dì đã làm hư hỏng nó. Như vậy, làm sao mong
được tha bổng, xóa án?

Mụ Độc
chồm lên:

- Tâu hoàng phi! Hoàng phi quá khắt khe, hẹp lượng
mà nói vậy chứ kẻ khốn khổ này đã làm gì để nuông chiều nó?

Nhớ đến
những tháng năm từng bị hai mẹ con mụ Độc hành hạ, lòng Ỷ Lan sôi lên giận dữ.
Tuy thế, Ỷ Lan chỉ nói:

- Chỉ một việc dì không bắt nó làm lụng, suốt
ngày chơi bời lêu lổng đã đủ để trách cứ. Mọi tội lỗi kể cả thói điêu ngoa lọc
lừa đều từ đó mà ra.

Nghe vậy
mụ Độc khóc thảm thiết. Mụ than trong tiếng nấc:

- Ối con ơi! Chỉ vì con dại dột nghe người ta xúi
bậy mà thân gái bỗng mắc vào vòng hoạn nạn. Hoàng phi nỡ lòng nào không vì chút
tư tình mà tha cho một lần.

Ỷ Lan đã
bớt giận:

- Xin cho một người phạm tội mà lại chưa thấy hết
tội lỗi, nếu được tha khác nào khuyến khích kẻ khác phạm trọng tội. Tôi chẳng thể
nào chiều ý dì được.

Nghe vậy, mụ độc im bặt. Mụ đảo mắt, ranh ma:

- Về nhà
thân già này cũng sẽ chết vì buồn khổ, héo hắt. Vậy xin được chết tại đây cho
người đời biết lòng hoàng phi.

Dứt lời, mụ móc họng, kéo lưỡi tự tử.

Thị nữ Lộc đứng hầu thấy vậy xông lại giằng tay mụ Độc.
Nhưng Ỷ Lan cười ngăn:

- Dì ta
không chết dễ thế đâu. Đấy là kế dọa dẫm cốt làm ta sợ mà ngã lòng. Thị nữ đâu.
Dẫn bà già ra khỏi cung ngay.

Tiếng dạ
ran nổi lên. Mụ độc lập tức bị dẫn đi. Nhưng ngay lúc ấy, Ỷ lan lấy tiền đưa
cho thị nữ Lộc:

- Ngươi hãy đưa cho dì ta nhưng nói là của ngươi
thương tình mà cho.

Mụ Độc
đi rồi, Ỷ Lan bồn chồn đứng ngồi không yên. ỶLan tự hỏi: Ta xử sự như vậy có
tàn nhẫn không? Dẫu mụ Độc chưa nhận ra lỗi lầm của Chinh và của mụ nhưng cuộc
sống cô quạnh, buồn tủi, một mình ấp bóng ở quê nhà cũng thực đáng thương hại. Ỷ
Lan đứng dậy đi bách bộ trong gian điện lớn, suy nghĩ căng thẳng. Lẽ phải
khuyên Ỷ Lan không nên tha Chinh, nhưng không
tha Chinh, lương tâm Ỷ Lan bị dằn vặt khổ sở. Ỷ Lan không dám mường tượng cảnh
mụ Độc sống đau khổ, buồn tủi ở quê nhà.

Chợt Lộc
bước vào. Ỷ Lan bước lại phía Lộc:

- Ta cư xử như vậy có tàn nhẫn không? Ta muốn
nghe tiếng nói của lòng người.

- Tâu hoàng phi! Thiếp biết hoàng phi có bụng tha
cho cái Chinh. Nhưng mụ Độc đã lần lữa làm hại con mụ. Vậy hoàng phi chẳng nên
tha vào lúc này.

Ỷ Lan
trìu mến:

- Cảm ơn ngươi đã nói thực. Ta đâu ngờ việc xem
ra đơn giản mà vẫn có thể rắc rối đến thế. Đúng, ta sẽ tha nó vào đúng ngày hoàng
đế đem quân khải hoàn trở về.