X

Tôi biết rất rõ là Kinkel tử
tế một cách kì lạ đối với tôi. Tôi còn cho là, nếu tôi hỏi, hắn cũng đưa cả
tiền cho tôi nữa. Nhưng lối nói khoa trương về siêu hình học, mồm ngậm xì gà,
và cách hắn nổi nóng khi tôi nói với hắn về các bức tranh Đức Mẹ đã thực sự làm
tôi ghê tởm. Tôi không còn muốn nghe nói gì về hắn nữa. Cả về bà Fredebeul. Kết
thúc! Còn về bản thân Fredebeul, sẽ có ngày tôi cho hắn đủ hai cái tát tai.
Thật là vô lí nếu muốn hạ hắn bằng “các vũ khí trí tuệ”. Đôi khi tôi thấy tiếc
là việc đấu gươm không còn thông dụng. Như vậy sự tranh chấp giữa chúng tôi,
Zupfner và tôi - được thua bằng Marie - chỉ có thể ngã ngũ bằng một cuộc đấu
gươm. Thật bẩn thỉu khi người ta đánh tôi bằng những nguyên tắc đạo đức, với
những bản khai và với những cuộc thương lượng bí mật trong một khách sạn ở
Hanovre. Sau lần sảy thai thứ hai, Marie đãrất suy sụp, căng thẳng... chẳng có
lí do gì em cũng chạy vào nhà thờ và những buổi chiều khi tôi rỗi rãi, nếu tôi
từ chối không đưa em đi nhà hát kịch, nghe hòa nhạc hoặc dự một cuộc nói chuyện
là em giận dỗi ngay. Lúc đó nếu rủ em chơi cờ như trước đây và uống chè, nằm
sấp trên giường, em càng giận dỗi hơn. Tóm lại đã có lúc em chỉ còn chơi cờ để
chiều ý tôi, nếu không phải là để làm tôi yên lòng hoặc để không muốn làm tôi
buồn. Em cũng không cùng tôi đi xem những phim tôi ưa thích nữa: những phim
không bị cấm đối với các trẻ em dưới mười sáu tuổi.

Tôi cho rằng không một ai
trên đời này có thể hiểu được một diễn viên hài, ngay cả một diễn viên hài khác
cũng vậy, vì trong trường hợp này sự đố kị vẫn xen vào. Marie có thể hiểu tôi
hơn, mặc dù em không hiểu được hoàn toàn. Em cho là với tư cách người “sáng tác”
tôi cần phải đạt tới một trình độ văn hóa càng rộng càng tốt. Thật là sai lầm!
Dĩ nhiên tôi sẽ nhảy ngay lên xe taxi nếu có được một buổi tối rỗi rãi, tôi
biết rằng ở đâu đó người ta biểu diễn một vở của Beckett. Tôi thỉnh thoảng cũng
đi xem phim, nghĩ kĩ lại có thể còn đi xem nhiều là khác, nhưng chỉ để xem
những phim không bị cấm đối với trẻ em dưới mười sáu tuổi. Marie không bao giờ
có thể hiểu được là tại sao tôi lại thích xem loại phim ấy hơn cả, có thể là
mấu chốt của nền giáo dục Cơ Đốc giáo của em dựa trên cơ sở tâm lí giáo dục học
và chủ nghĩa duy lí, thêm vào đó thuyết thần bí theo kiểu: “Cho chúng đi đá
bóng để chúng khỏi nghĩ đến bọn con gái”. Điều đó, ở trường hợp của tôi, cũng
không bao giờ ngăn cản được tôi nghĩ đến họ cho tới ngày tôi chỉ còn nghĩ tới
có Marie. Vì vậy đôi khi tôi tự biến mình thành quái dị. Nếu tôi thích đi xem
những phim không bị cấm đối với trẻ em dưới mười sáu tuổi hơn những phim khác
là vì chúng tránh cho tôi khỏi phải dùng những thứ thuốc sắc cho người lớn có
nguồn gốc ngoại tình và li hôn. Trong những phim về li hôn và về ngoại tình,
hạnh phúc của ai đó bao giờ cũng có nguy cơ: “Hãy làm cho em được hạnh phúc,
anh yêu”, hoặc “Anh không muốn em được hạnh phúc ư?” Tôi không thể tưởng tượng
được một thứ hạnh phúc chỉ kéo dài trong hơn một giây, cứ cho là hai hoặc ba
giây đi nữa. Tôi cũng rất thích những phim về gái điếm, nhưng loại này có rất
ít. Và nói chung những phim này lại quá cường điệu, đến mức người ta không còn
nhận ra chúng là những phim về gái điếm. Tất nhiên có những phụ nữ không thuộc
loại gái điếm, cũng không thuộc loại các bà vợ: những người phụ nữ đầy lòng
trắc ẩn, nhưng trong điện ảnh người ta không chú ý đến loại phim này. Ngược
lại, trong những phim không bị cấm đối với trẻ em dưới mười sáu tuổi, lại có
rất nhiều gái điếm. Tôi không bao giờ có thể hiểu được những chuẩn mực của việc
lập danh mục phim, căn cứ vào đó người ta không cấm trẻ em dưới mười sáu tuổi
xem những phim về gái điếm. Những cô gái này được coi như thế hoặc do bản chất
của họ hoặc chỉ đơn thuần về phương diện xã hội học. Họ gần như không bao giờ
là những người phụ nữ có lòng vị tha. Trong một salon ^[59]nào
đấy ở Far-west, những cô gái trẻ đẹp, tóc hoe nhảy kiểu căng căng trước những
con mắt dâm đãng của những tay cao bồi thô lỗ đi săn bẫy hoặc đi tìm vàng đã
sống hai năm trong hiu quạnh để săn lùng những con vật hôi, nhưng khi cũng
những tay cao bồi ấy, những tay đi săn bẫy hoặc đi tìm vàng ấy, muốn theo các
cô gái trẻ, đẹp, tóc hoe vào buồng các cô thì các cô thường đóng sập cửa trước
mũi họ, trừ phi một tên súc sinh bẩn thỉu nào đó đã nhận phụ trách việc đánh
các cô đến chết một cách không thương tiếc.

^[59] Phòng
khách lớn thường gặp ở miền cực Tây nước Mĩ.

Tôi nghĩ không có gì lạ nếu
những gã khốn khổ đáng thương ấy lao vào chuyện ẩu đả tranh giành nhau; như
chuyện chúng tôi đá bóng ở kí túc xá, nhưng tàn nhẫn hơn vì đây là chuyện của
người lớn. Tôi thật không hiểu nền đạo đức Mĩ. Tôi cho là ở Hoa Kì, một phụ nữ
đầy lòng trắc ẩn có thể sẽ bị ném vào lửa chỉ vì cô xử sự không phải vì tình
yêu đối với người đàn ông, cũng không phải vì tiền, mà chỉ vì lòng thương cảm
thân phận con người.

Trong những cuốn phim này,
nỗi đau tinh thần, sự khốn quẫn và cuộc chiến đấu của anh ta với quỷ sứ bao giờ
cũng được trình bày qua quá khứ. Một người nghệ sĩ sinh thời, không đủ tiền hút
thuốc lá hoặc để mua giày tặng vợ, không gây hứng thú gì cho những nhà sản xuất
phim, vì cần phải đến ba thế hệ những kẻ huyênh hoang mới có thể làm cho họ tin
tưởng được rằng con người là một thiên tài. Một thế hệ những kẻ huyênh hoang
đối với họ chưa đủ... “Sự tìm kiếm mãnh liệt của tâm hồn người nghệ sĩ”. Đến
Marie cũng tin là như vậy. Than ôi, tất nhiên có thể có cái gì trong thị hiếu
ấy, nhưng phải đánh giá nó theo cách khác. Cái mà một diễn viên hài tìm kiếm là
sự thanh thản, anh ta cần có ảo tưởng được thưởng thức cái mà con người bình
thường gọi là những giờ nghỉ ngơi. Nhưng những người này thật ra không hiểu
được rằng đối với một diễn viên hài, ảo tưởng về sự nghỉ ngơi chính là ở sự
quên đi nghề nghiệp của mình, họ không hiểu điều đó bởi vì mối quan tâm lớn
nhất của họ (hoàn toàn là tự nhiên đối với họ) chủ yếu là để thỏa mãn nhu cầu
giải trí của họ bằng nghệ thuật. Còn đối với những người yêu nghệ thuật, đúng
là họ chỉ nghĩ đến nghệ thuật, nhưng họ không cần sự nghỉ ngơi bởi vì họ không
lao động, đấy là một chuyện hoàn toàn khác. Liệu thử gọi người nghệ sĩ là một
người yêu nghệ thuật, tất sẽ gây ra những sự hiểu lầm khó chịu. Những người yêu
nghệ thuật bắt đầu nói về nghệ thuật đúng vào lúc người nghệ sĩ cho là cuối
cùng mình đã có thể được hưởng thụ cái gì đó tựa như là sự nghỉ ngơi. Nói chung
họ chạm đúng cân não với một sự chính xác phi thường; trong khoảng hai, ba hoặc
năm phút khi người nghệ sĩ quên đi nghệ thuật, thì người yêu nghệ thuật đưa ra
Van Gogh, Kafka ^[60],
Chaplin hoặc Beckett làm đề tài câu chuyện.

^[60] Kafka,
1883-1924, nhà văn Tiệp Khắc gốc Do Thái, sinh thời ít ai biết đến, sau khi
chết các tác phẩm mới được xuất bản và trở nên nổi tiếng, có ảnh hưởng lớn đến
sân khấu văn học hiện đại, trào lưu "tiểu thuyết mới", chủ nghĩa hư
vô, chủ nghĩa hiện sinh.

Trong những lúc như thế, tôi
thật chỉ muốn tự tử. Chỉ cần tôi chợt nghĩ đến cái việc mà tôi làm với Marie,
hoặc đến một cốc bia, đến những chiếc lá mùa thu hoặc đến việc chơi cờ, nếu
không phải là một chủ đề hơi tục tĩu nào đó hoặc có tính chất tình cảm, là một
Fredebeul hoặc Sommerwild đã thao thao bất tuyệt về nghệ thuật. Đúng vào lúc
tôi có cảm giác say sưa được là một con người hoàn toàn bình thường, cũng bình
thường theo kiểu tư sản như một Karl Emonds, thì ông bạn Fredebeul hoặc
Sommerwild đã dẫn ra Claudel ^[61] hay
Ionesco. Marie cũng có khuynh hướng đáng buồn như vậy, nhất là trong thời gian
gần đây. Điều đó đã làm tôi kinh ngạc, hôm tôi nói với em là tôi có ý định sẽ
hát và đệm đàn với cây ghi ta của tôi. Căn cứ vào thái độ của em thì hình như
tôi đã phạm vào khiếu thẩm mĩ của em.

^[61] Claudel
(1863-1965): nhà thơ và nhà viết kịch Pháp.

Chính là vào lúc, người phàm
tục rời bỏ công việc của mình thì người diễn viên hài bắt đầu công việc của anh
ta. Tất cả, từ ông bầu với nguồn lợi đế vương đến người thợ tầm thường nhất đều
biết thế nào là sự nghỉ ngơi, họ đi uống bia hay đi săn bắn ở Alaska ^[62],
sưu tập tem thơ, thưởng thức phái ấn tượng hoặc phái biểu hiện (có điều chắc
chắn: người “sưu tập” nghệ thuật không phải là một nghệ sĩ).

^[62] Miền
Tây Bắc, Bắc Mĩ...

Vào lúc họ nghỉ làm việc,
chỉ cái lối họ châm thuốc lá và tự tạo cho mình một bộ mặt riêng biệt đủ làm
cho tôi bực mình. Thực tế, tôi biết khá đầy đủ cái cảm giác ấy để tị nạnh với
họ về thì giờ họ dùng để cảm nghiệm nó, vì một diễn viên hài cũng đánh dấu sự
kết thúc công việc của mình: anh ta có thể ngồi duỗi chân ra và, trong thời
gian dành cho một nửa điếu thuốc lá, thưởng thức những niềm vui của sự nghỉ
ngơi. Ngược lại cái mà người ta gọi là “nghỉ phép” thì lại chết người. Bọn họ
có thể tạo cho họ đến ba, bốn hoặc sáu tuần lễ! Marie đã cố gắng nhiều lần thu
xếp cho tôi được hưởng cái thú của việc đi nghỉ phép. Chúng tôi ra bờ biển, về
nông thôn, tắm lội, leo núi. Đến ngày thứ hai tôi đã lăn ra ốm: người tôi nổi
đầy mụn từ đầu đến chân, còn đầu óc tôi thì tràn ngập những ý nghĩ chết chóc.
Tôi cho là tôi ốm vì tôi có quá nhiều ham muốn. Và một hôm Marie nghĩ ra chuyện
đưa tôi đến nghỉ ở một nơi chủ yếu dành cho các nghệ sĩ. ý kiến thật tai hại!
Tất nhiên ở đây chỉ toàn những người sinh sống bằng nghệ thuật, và ngay buổi
tối đầu tiên tôi đã gây gổ với một tên ngu xuẩn, một tay có thần thế trong kĩ
nghệ điện ảnh đã kéo tôi vào một cuộc tranh luận về Gruck ^[63],
Chaplin và vai người điên trong các vở kịch viết theo lối Shakespear ^[64].

^[63] Gruck
(1880-1959): nghệ sĩ xiếc người Thụy Sĩ.

^[64] Shakespear,
(1564-1615), nhà viết kịch và nhà thơ Anh; các tác phẩm tiêu biểu của ông:
Macbeth, Hamlet, Othello, King Lear.

Không những tôi nhận đủ một
trận đòn ra trò (những tay này sống đầy đủ bằng một nghề người ta gọi là nghệ
thuật, không bao giờ biết mệt là gì và khỏe như những người Thổ), thêm vào đó
còn mắc vào một cơn sốt vàng da dữ dội. Vừa thoát ra khỏi cái sào huyệt đó là
tôi khỏi ốm ngay hoặc gần như thế. Điều ngăn cản tôi không được hưởng sự nghỉ
ngơi là do tôi bất lực trong việc tự hạn chế mình, hay như Zohnerer ông bầu của
tôi nói, hoạt động của tôi không có sự tập trung. Trong những tiết mục của tôi,
tôi pha trộn các loại hình: kịch câm, mĩ học, trò hề. Tôi có thể thực hiện một
vai kịch câm, cũng có thể thực hiện tốt một vai hề, nhưng tôi dàn dựng quá
nhiều tiết mục. Tôi có thể sống nhiều năm chỉ với một số tiết mục trong đó: Cơ
Đốc thuyết giáo và Tin Lành giảng đạo, Phiên họp của Hội đồng quản trị, Giao
thông thành phố và vài tiết mục khác. Những khi đã trình bày một tiết mục đến
mười hoặc hai mươi lần, tôi thấy chán đến mức đương giữa lúc biểu diễn tôi muốn
ngáp một cách kinh khủng, buộc phải bắt các cơ bắp của tôi cơ cán vào khuôn
phép với một sự chăm chú cao độ. Tôi chán chính tôi. Nghĩ đến việc một vài diễn
viên phải thực hiện cũng tiết mục ấy suốt ba mươi năm của cuộc đời họ, tôi thấy
hoảng sợ như thể tôi bị bắt buộc phải ăn bằng thìa toàn bộ một túi bột mì. Mỗi
khi một việc gì không còn gây hứng thú cho tôi nữa là tôi phát ốm... và lập tức
tôi có ý nghĩ muốn làm trò tung hứng hoặc ca hát, đó cũng là một cớ để thoát
khỏi sự luyện tập hàng ngày! Về nguyên tắc, buổi tập của tôi không bao giờ dưới
bốn tiếng đồng hồ, nếu không phải là sáu tiếng hoặc có thể hơn. Vậy mà từ sáu
tuần nay tôi đã hờ hững với việc luyện tập, tạm bằng lòng mỗi ngày với ít động
tác thăng bằng bằng đầu và bằng tay, vài động tác nhào lộn và vài động tác thể
dục trên tấm đệm cao su không lúc nào rời khỏi tôi. Bây giờ tôi đã có một lí do
xác đáng - vết thương của tôi ở đầu gối - để nằm dài ra ở đi-văng hút thuốc và
mủi lòng trước số phận của mình. Tiết mục kịch câm cuối cùng của tôi đã dựng
diễn: văn của ngài Bộ trưởng, tôi cho là rất đạt, nhưng tôi thấy mệt mỏi trong
việc diễn tả dưới hình thức châm biếm mà không bao giờ có thể vượt qua được một
giới hạn nhất định. Mọi cố gắng đưa chất trữ tình vào đều thất bại. Tôi chưa
bao giờ thành công trong việc mô phỏng “bản chất con người” mà không rơi vào sự
tầm thường hóa. Về mặt nghệ thuật, những tiết mục Cặp khiêu vũ và Đi đến trường
học - từ trường học về không phải là tồi. Tuy nhiên ngay khi mà tôi thử nhại
cuộc sống của một con người, là tôi lại rơi ngay vào kiểu biếm họa. Marie có lí
khi cho việc tôi thích hát và tự đệm bằng cây ghi ta là một mưu toan lẩn trốn.
Tôi thành công hơn cả trong việc miêu tả những chuyện phi lí hàng ngày: tôi
quan sát, tổng hợp những điều quan sát được, nâng chúng lên tới một sức mạnh
nào đó để từ đó rút ra căn nguyên, nhưng sử dụng một yếu tố khác với yếu tố mà
tôi đã sử dụng để nâng chúng lên tới sức mạnh đó. Trong mỗi nhà ga tương đối
quan trọng nào đó thường có hàng nghìn người vào thành phố để làm việc trong
khi hàng nghìn người khác lại ra khỏi thành phố để đến làm việc ở những nơi
khác. Tại sao họ không đơn giản hoán vị cho nhau nơi làm việc. Không nói đến
cơn ác mộng về những dãy xe hơi dài dằng dặc không ngừng phải tránh nhau, vào
những giờ cao điểm. Hoán vị nơi làm việc hoặc nơi ở, và trò chơi sẽ kết thúc:
bớt đi cái mùi hôi thối không cần thiết kia, bớt đi cả việc bắt buộc những tay
cảnh sát đáng thương kia phải chèo kéo như những người tù khổ sai. Luồng giao
thông sẽ giảm đi ở các ngã tư và cảnh sát có thể ngồi chơi cờ. Tổng hợp những
quan sát này, tôi dựng một tiết mục kịch câm, mặt trát phấn, thản nhiên và bất
động, chỉ bằng tay và chân, tôi có thể tạo nên ấn tượng về một sự náo nhiệt phi
thường. Mục tiêu của tôi là chỉ sử dụng một số đạo cụ tối thiểu, tốt nhất là
hoàn toàn không sử dụng chúng. Trong tiết mục Đi đến trường học và từ trường
học về, tôi không dùng cả đến cặp sách: kiểu cách cắp nó đủ để gợi lên hình ảnh
đó. Tôi đi qua đường vào phút cuối cùng, đến trước một toa xe điện đang rung
chuông báo hiệu, nhảy lên một chiếc xe khách đang chạy, xuống xe cũng bằng cách
ấy, bị tủ kính các cửa hàng thu hút, viết phấn - sai chính tả - lên tường các
ngôi nhà bên đường, đến trường chậm, bị giáo viên quở trách, đặt cặp sách lên
bàn, lén ngồi vào ghế. Tôi biết cách biểu lộ cảm hứng trữ tình của tuổi thơ:
trong cuộc sống của trẻ em, trong cái tầm thường có cái lớn lao, điều này khác
thường, rời rạc và bao giờ cũng mang tính bi kịch. Một đứa trẻ, khi còn là đứa
trẻ, không biết đến sự nghỉ ngơi chỉ bắt đầu với nó khi nó chấp nhận những “nguyên
tắc đạo đức”. Với lòng hăng hái cuồng nhiệt, tôi quan sát tất cả những biểu
hiện gắn vào thời điểm tan tầm: cách người thợ nhét tiền lương vào túi và nhảy
lên chiếc xe đạp máy của anh ta, cử chỉ kiên quyết của người buôn chứng khoán
khi anh ta gác ống nghe telephon và cất quyển sổ tay của anh ta vào ngăn bàn,
khóa nó lại, hoặc cả đến kiểu một người phụ nữ bán thực phẩm, cởi bỏ tấm tạp
dề, rửa tay, sửa lại tóc và soi gương, tô lại đôi môi, nhặt lên chiếc khăn tay...
và ra đi. Đối với tôi những cử chỉ có tính người sâu sắc ấy, nếu chỉ để từ đó
rút ra một tiết mục hài thì thật dã man. Tôi vẫn thường tranh luận với Marie về
việc làm thế nào để biết là một con vật có thể có hay không sự nghỉ ngơi, con
bò đương gặm cỏ hay con lừa đứng ngủ gật sau hàng rào. Theo ý kiến của Marie,
cho là một con vật đang nghỉ ngơi khi nó làm việc, điều đó giống như một sự
báng bổ. Sự buồn ngủ theo em có thể là cái gì đó giống như là một sự nghỉ ngơi,
một loại việc quan trọng chung cho cả người lẫn vật; nhưng sự nghỉ ngơi thực sự
có phải là điều mà người ta có thể hưởng thụ một cách có ý thức không? Những
người thày thuốc cũng tuân thủ sự ngừng làm việc trong lao động, và từ ít lâu
nay các ông linh mục cũng vậy. Thế mà điều đó lại làm tôi bực tức: những loại
người đó không nên được nghỉ ngơi, chỉ khi ấy họ mới hiểu được đặc điểm của đời
người nghệ sĩ. Một vấn đề mà Marie và tôi không bao giờ có thể nhất trí được:
Chúa Trời mà em tin, Người có nghỉ ngơi hay không? Marie cho là có và để chứng
minh em lấy ra bài Cựu Ước và đọc tôi nghe đoạn rút ra từ lịch sử sáng tạo thế
giới: “Và đến ngày thứ bảy thì Chúa nghỉ ngơi”. Dựa vào Tân Ước, tôi bác bỏ câu
trích dẫn của em: nếu tôi buộc phải công nhận là Chúa của Cựu Ước có sự nghỉ
ngơi, tôi cũng không thể hình dung được là Christ lại có thể ngừng làm việc vào
giờ nhất định. Marie tím mặt lại nhưng cũng phải thừa nhận một quan niệm như
vậy về cuộc đời của Christ đối với em là có tính chất báng bổ. Có thể Chúa hành
lễ, phải, tất nhiên, nhưng ngừng làm việc vào giờ nhất định! Chuyện đó không
thể có được!

Tôi có thể ngủ như một con
vật, một giấc ngủ nói chung không mộng mị. Có khi tôi chỉ mới ngủ có vài phút
đã có cảm giác mình vắng mặt cả một thời gian dài, như thể là tôi đã để đầu tôi
xuyên qua bức tường đằng sau đó là sự vô cùng, sự quên lãng, sự yên nghỉ đời
đời và cũng có cái cảm giác đã choán đầy tâm trí Henriette khi chị để rơi chiếc
vợt tennis khỏi tay chị, khi chị để rớt chiếc thìa của chị vào đĩa súp hoặc với
một cử chỉ đột ngột chị quẳng những con bài của chị vào lửa: sự trống rỗng. Hôm
tôi hỏi chị nghĩ đến gì mà lại có thể đãng trí đến như vậy, chị trả lời tôi: “Em
không biết thật à?” và khi tôi lắc đầu, chị nói tiếp trong tiếng thì thầm: “Chẳng
nghĩ đến gì cả, chị chẳng nghĩ đến gì cả”. Không thể, - tôi nói, - không nghĩ
đến gì được. “Có chứ, rất có thể có thể như thế”, chị trả lời tôi. “ở chị bỗng
như có sự trống rỗng, chị như say rượu, và nếu có thể thì lúc đó chị sẽ cởi bỏ
hết quần áo, giày dép để cảm thấy mình được hoàn toàn nhẹ nhõm”. Chị nói thêm
là chị thấy cảm giác ấy tuyệt vời như thế nào, chị luôn luôn bồn chồn chờ đợi
cái khoảnh khắc ấy; nhưng khổ thay cái khoảnh khắc ấy bao giờ cũng đến với chị
một cách bất ngờ: cứ như là bước vào cõi vĩnh hằng. Chuyện cũng đã xảy ra với
chị một hay hai lần ở trường học, vả lại tôi cũng nhớ lại những cuộc trao đổi
qua telephon giữa mẹ tôi và cô giáo nhà trường: “Phải, phải, đấy là chứng
ictêri, đúng thế... và nhất là cần phải trừng phạt nó thật nghiêm khắc vào!”

Đôi khi tôi cũng có cái cảm
giác cao cả ấy vào lúc tôi chơi cờ tào cáo liền ba hoặc bốn tiếng đồng hồ.
Những tiếng động đã đủ truyền vào tôi cảm giác đó: tiếng lăn của con xúc xắc,
tiếng kéo lê của những con tốt trên mặt các ô bàn cờ, tiếng “tắc” khi người ta
chồng chúng lên nhau. Marie mặc dù thích chơi cờ chiếu tướng hơn, cuối cùng
cũng mê loại cờ này. Nó kích thích chúng tôi như một chất ma tuý. Có khi chúng
tôi chơi cờ liền năm hoặc sáu tiếng đồng hồ. Những nhân viên nam hay các cô hầu
phòng đem chè uống hay cà phê lên cho chúng tôi thường có vẻ mặt pha trộn giữa
sự sợ hãi và sự phẫn nộ như vẻ mặt của mẹ tôi trước đây mỗi khi Henriette lên
cơn; họ đôi khi lẩm bẩm điều mà lão đeo mục kỉnh lẩm bẩm trên xe ca cái buổi
sáng khi tôi từ nhà Marie trở về: “Không thể tưởng tượng được!” Marie còn sáng tạo
ra một hệ thống tính điểm rất phức tạp: tùy theo ta bị chặn hay là ta chặn được
đối phương, mất điểm hay được điểm; cuối cùng thành một bảng điểm rất gây ấn
tượng. Tôi còn mua cho em một chiếc bút chì máy bốn mầu để em có thể phân biệt
rõ hơn các dấu có giá trị dương, giá trị âm. Có khi chúng tôi còn chơi cờ trên
toa xe lửa trong những chặng đường dài, gây kinh ngạc lớn cho những khách đi du
lịch vào loại nghiêm chỉnh... Cho đến cái ngày tôi phát hiện ra là Marie chỉ
còn chơi cờ để làm vui lòng tôi và cũng để giữ cho tôi được bình tĩnh bằng cách
làm bớt căng thẳng “tâm hồn nghệ sĩ” của tôi: tâm trí của em từ bây giờ trở đi
đã ở nơi khác. Sự bất hòa giữa chúng tôi đã bắt đầu bộc lộ, từ mấy tháng nay,
khi có được năm ngày tự do, tôi đã từ chối không đi Bonn. Lí do là tôi
khiếp sợ cái câu lạc bộ ấy và cũng vì ngại gặp Léo. Marie không ngớt nhắc đi
nhắc lại là em muốn được thở lại “bầu không khí Cơ Đốc giáo”, tôi nhắc lại với
em về tình trạng của chúng tôi khi từ Bonn trở về Cologne sau buổi tối đầu tiên
của chúng tôi ở câu lạc bộ: mệt mỏi, khổ sở và ủ rột. Trên toa xe em không
ngừng nói: “Em yêu anh biết chừng nào, em yêu anh biết chừng nào”; em đã tựa
đầu em lên vai tôi ngủ thiếp đi và chỉ tỉnh dậy mỗi khi trên sân ga người
trưởng toa kêu to tên các ga: Sechtem, Walderberg, Bruhl, Kalscheuren... mỗi
lần như vậy em lại giật mình; lúc đó tôi đặt lại đầu em trên vai tôi, và cuối
cùng khi chúng tôi xuống ga phía Tây Cologne, em thở dài: “Có lẽ chúng ta nên
đi xem phim”. Phải, khi em tuyên bố với tôi là em cần được thở lại bầu không
khí Cơ Đốc giáo, tôi nhắc lại với em tất cả những tình tiết trên và đề xuất
việc đi xem phim hay đi khiêu vũ, hoặc có thể chơi cờ tào cáo, em lắc đầu và
một mình bỏ đi Bonn. Cần phải hiểu “bầu không khí Cơ Đốc giáo” muốn nói gì? Đối
với tôi, đấy là một công thức rỗng tuếch. Tóm lại lúc đó chúng tôi đương ở
Osnabrỹck ^[65],
và tôi không cho là bầu không khí ở đây nhất định là không - Cơ Đốc giáo.

^[65] Thuộc
Tây Đức, địa hạt có Tòa giám mục.

Những kẻ
kia sẽ thấy là họ còn chưa biết gì về người và những kẻ kia sẽ hiểu là họ còn
chưa học hỏi được gì.