Sáng hôm sau, hơn bảy giờ
Razumikhin mới thức giấc, ưu tư và trầm lặng, không hiểu sao anh cứ có
một cảm giác áy náy mới lạ, bất ngờ. Chưa bao giờ anh nghĩ là sẽ có lần
thức dậy trong một tâm trạng như thế. Anh nhớ lại cho đến từng chi tiết
nhỏ nhặt nhất trong những việc xảy ra hôm qua và hiểu rằng đã có một
chuyện gì khác thường vừa diễn ra trong lòng anh, một ấn tượng từ trước
đến nay anh chưa hề biết, không có chút gì giống những ấn tượng trước
đây. Đồng thời anh cùng nhận thức rõ ràng rằng giấc mơ đã nhen nhóm lên
trong lòng mình là một ao mộng cực kỳ viển vông, đến nỗi anh phải tự
thấy hổ thẹn và hối hả quay sang những chuyện khác, thực tế, cấp thiết
hơn mà "cái ngày khỉ gió hôm qua" đã để lại cho anh như một di sản.

Điều khiến anh kinh hãi nhất là hôm qua anh đã xử sự một cách "đê tiện
và khả ố", không phải chỉ vì anh đã say rượu mà còn vì do một lòng ghen
tuông ngu xuẩn, anh đã lợi dụng hoàn cảnh bối rối của người thiếu nữ để
chửi bới vị hôn phu của nàng trước mặt nàng mà không hề hay biết gì về
những mối quan hệ giữa hai người, về hoàn cảnh của họ, hơn nữa cũng
không biết rõ người kia thế nào. Vả lại anh có quyền gì xét đoán người
ta một cách hấp tấp và bạo phổi như vậy?

Ai khiến anh lên mặt quan toà? Mà chả nhẽ một người như Avdotia
Romanovna lại có thể vì tiền mà trao thân cho một con người không xứng
đáng? Avdotia Romanovna mà đã thuận lấy hắn thì tất hắn phải có cái xứng
đáng… Còn căn nhà trọ? Nhưng hắn làm thế nào biết được đó là loại nhà
trọ nào? Dù sao hắn cũng đã tìm cho các bà ấy được một chỗ trọ… Chà!
Thật là hèn hạ! Cứ đổ lỗi cho cơn say! Các chống chế dại dột ấy chỉ càng
làm hạ phẩm giá mình thêm! Sự thật nó ở trong chất men, và sự thật đã
lộ ra trọn vẹn, nghĩa là anh đã phơi bày trọn vẹn "sự nhơ nhuốc của cái
tâm hồn đố kỵ, thô lỗ của mình". Lẽ nào anh, Razumikhin, lại được phép
ước mơ một cái gì tương tự như vậy? Mình, cái thằng say rượu khoác lác
hôm qua mà lại đem sánh đối với một thiếu nữ như thế ư? Làm sao có thể
có một sự so sánh vô liêm sỉ và lố bịch như vậy được? Nghĩ đến đấy
Razumikhin đỏ dừ mặt, lên và ngay giây lát ấy, như có ai cố tình nhắc
nhở, anh sực nhớ lại rõ ràng tối hôm qua, khi đứng trên cầu thang, anh
đã nói rằng bà chủ nhà sẽ ghen với Avdotia Romanovna… Cái nầy thì thật
quá lắm? Anh giáng mạnh nắm đấm vào cái lò bếp, bầm cả tay và làm vỡ một
viên gạch.

Tất nhiên, - một lát sau anh lại làu bàu, lòng tủi thẹn, tất nhiên không
bao giờ mình có thể xoá nhoà, cứu vãn được nhưng điều ô nhục ấy… Vậy,
thì thôi, không nghĩ đến nó làm gì nữa, mình cứ lặng thinh mà đến và…
cũng cứ 1ặng thinh mà làm tròn bổn phận… cũng không bào chữa, không nói
gì cả, và… tất nhiên từ nay thế là hỏng hết!

Tuy vậy, khi mặc quần áo, anh cũng ngắm nghía cẩn thận hơn ngày thường.
Anh không có bộ y phục nào khác, và dù có một bộ thứ hai có lẽ anh cũng
không mặc, "đúng thế, mình sẽ chủ ý không mặc". Thế nhưng dù sao cũng
không thể cứ phô trương cái vẻ lôi thôi bẩn thỉu của mình ra một cách
trâng tráo như vậy được: anh không có quyền xúc phạm đến sự tế nhị của
người khác, nhất là khi mà những người khác ấy đang cần đến anh và chính
họ lại mời anh đến. Anh chải quần áo một cách cẩn thận. Còn quần áo lót
của anh thì xưa nay bao giờ cũng khá tinh tươm, vì anh vốn chú ý đặc
biệt đến mặt nầy.

Sáng hôm ấy anh rửa ráy cẩn thận, lấy xà phòng nơi chị Naxtaxia gội đầu,
kỳ cổ và nhất là cọ hai bàn tay. Khi đề cập đến vấn đề: nên cạo râu hay
không (Praxkopia Paplovna còn giữ lại được những con dao cạo thượng
hsro hạng từ nơi mồ ma ông Zarditxyn, chồng bà). Chàng đã dứt khoát giải
quyết theo hướng phủ định: cứ để nguyên thế, không họ lại tưởng đâu
mình cạo râu để… thế nào họ cùng sẽ nghĩ như vậy! Không, không đời
nào?".

Và nhất là mình lại thô lỗ cục cằn thế nầy, bẩn thỉu thế nầy? Lời ăn
tiếng nói sặc mùi quán rượu; và… và cứ cho rằng mình là một người tử tế
phần nào đi nữa, - dù sao điều đó cũng có phần đúng thì sao? Chả nhẽ
người ta lại có quyền kiêu hãnh khi người ta là một người tử tế. Ai cũng
phải là người tử tế, hơn thế nữa ấy chứ. Thế nhưng mình thì lại… (mình
nhớ lắm mình thì lại có những chuyện lặt vặt… không hẳn là bất chính,
song…) Còn nếu kể những ý định của mình thì, hừm! thế mà lại toan đem
xếp sóng đôi với Avdotia Romanovna, đồ quỷ quái Thôi được, ta cứ cố ý
giữ như cũ, cứ bẩn thỉu, cáu ghét, sực mùi quán rượu thế nầy thôi, cóc
cần. Ta sẽ còn tồi tệ hơn thế nữa kia!".

Razumikhin đang lẩm bẩm một mình như vậy thì Zoximov vào; đêm hôm qua anh ta ngủ trong phòng khách của bà Praxkopia Pavlovna.

Zoximov trở về nhà và trước khi đi, anh ta đã vội vàng tạt vào thăm bệnh
nhân một tí. Razumikhin báo cho bạn biết là Raxkonikov đang ngủ li bì.
Zoximov cấm không được thức chàng dậy và hứa sẽ trở lại khoảng mười một
giờ.

- Miễn sao hắn ta cứ ở nhà là được. - Zoximov nói thêm, - thật quái
không có một tí uy quyền gì đối với bệnh nhân, thì còn chữa chạy cái nỗi
gì! Cậu có biết hắn ta sẽ đến đằng ấy hay các bà sẽ đến đây không?

- Tớ chắc là họ sẽ đến, - Razumikhin đáp, hiểu ngay thâm ý của câu hỏi, -
tất nhiên họ còn phải bàn việc gia đình nữa chứ? Tớ sẽ rút. Còn cậu là
bác sĩ, dĩ nhiên cậu có nhiều quyền hơn tớ.

- Tớ không phải là ông cố đạo; tớ sẽ đến và sẽ đi ngay; tớ cũng bận khối việc ra rồi.

- Mình có thắc mắc một điều, - Razumikhin nhăn mặt, nói tiếp, - chiều
hôm qua mình say và dọc đường mình nói nhảm khá nhiều với cậu ấy, nói cả
chuyện… là cậu sợ cậu ấy có cơ phát điên.

- Hôm qua cậu nói cả chuyện đó với các bà ấy nữa chứ gì?

- Giờ mới biết là mình ngốc! Cậu cứ nện cho mình một trận cũng được. Nhưng có thật cậu đã nghĩ đúng như vậy không?

- Thì đã bảo là toàn chuyện vớ vẩn mà lại? Nghĩ đúng cái gì? Chính cậu,
khi cậu dẫn mình đến nhà hắn, cậu đã nói với mình là hắn có chứng thiên
chấp… Và hôm qua nữa, những câu chuyện về thằng thợ sơn của cậu cũng như
đổ thêm dầu vào lửa trong khi có lẽ hắn phát điên lên vì chuyện ấy. Giá
tớ biết đích xác câu chuyện xảy ra ở sở cảnh sát, và biết có một tay
chó má nào đã làm nhục cậu ta với những mối nghi ngờ của hắn. Hừm… thì
hôm qua tớ đã không để cho câu chuyện trò như vậy. Những tay mắc tính
thiên chấp là hay thổi phồng giọt nước lên thành đại dương lắm, mọi ảo
mộng đối với họ đều là sự thực hết. Cứ như tớ nghĩ lại thì câu chuyện
của Zamiotov kể cho chúng ta nghe hôm qua nay đã giải thích được một nữa
vấn đề rồi. Đúng thế đấy! Tớ còn nhớ lại một ca ưu uất một ông đã bốn
mươi tuổi, vì không chịu được những lời che riễu hàng ngày của một thằng
bé lên tám trong một bữa ăn, đã cắt cố thằng bé chết tươi. còn đây là
một con người khổ sở, rách rưới, bị một viên cảnh sát xấc xược lăng mạ,
bệnh thì đã chớm mà lại bị nghi ngờ như vậy! Một con người bị chứng ưu
uất trầm trọng lại thêm cái tính sĩ diện quá đáng, ngông cuồng chút ít
nữa chứ! Có lẽ đó chính là xuất phát điểm của căn bệnh! Phải rồi! Mẹ
kiếp! Mà nầy, cậu nói đúng. Zamiotov là một thằng bé dễ chịu đấy, duy có
điều… hừm! Hôm qua hắn kể chuyện kia ra làm gì thế không biết! Thằng
cha ba hoa lạ?

- Nhưng hắn kể cho ai nghe?

- Cho cậu với mình nghe chứ còn ai nữa!

- Cho cả Porfiri nữa!

- Thì đã sao?

- Nầy, cậu có uy tín gì đối với họ không? Vôi bà cụ và cô em ấy mà! Hôm nay đối với Raxkonikov nên thận trọng hơn một tí?

- Họ sẽ dàn xếp được với nhau thôi - Razumikhin miễn cưỡng đáp.

- Mà sao cậu ta lại ghét căi thằng Lugin thế nhỉ? Một con người lắm
tiền, mà cũng không đến nỗi mất cảm tình đối với cô ta lắm. Còn họ thì
không có nổi một đồng xu nhỏ, phải không?

- Cậu có cái lối hỏi cũng ở đâu thế? Razumikhin bực tức quát lên. - Họ
có còn xu nhỏ xu lớn nào không thì tớ biết đâu đấy. Muốn biết thì cậu cứ
đi mà hỏi họ.

- Chà! đôi khi cậu cũng ngốc thật đấy? Thôi cậu đi nhé, cảm ơn hộ tớ bà
Praxkopia Paplovna đã cho tớ ngủ trọ. Sáng nay bà ta cố thủ trong buồng
đóng chặt cửa lại, tớ đứng ở ngoài cửa chào vọng vào, bà ta cùng chẳng
thèm lên tiếng, tuy đã dậy từ lúc bảy giờ; người nhà đã đem ấm xamovar
từ nhà bếp đi qua hành lang lên cho bà… Tớ không được hân hạnh chiêm
ngưỡng dung nhan bà ta.

Đúng chín giờ, Razumikhin đến nhà Bakaleyev.

Hai mẹ con bà Punkheria Alekxandrovna đợi anh ta đã khá lâu, đang nóng
điên cả ruột lên. Họ dậy lúc bảy giờ, có lẽ còn sớm hơn nữa. Anh bước
vào, vẻ mặt u sầu như đêm tối, cúi chào một cách vụng về, và điều đó lập
tức làm anh tức giận, dĩ nhiên là giận mình. Nhưng những nỗi lo sợ của
anh đều tỏ ra không đúng: bà Punkheria Alekxandrovna vồ vập nắm lấy hai
tay anh, và thiếu chút nữa bà đã đưa lên môi hôn. Anh rụt rè liếc nhìn
Avdotia Romanovna, song trên gương mặt trang nghiêm ấy giờ đây không hề
có những nét riễu cợt không hề thoáng thấy vẻ khinh bỉ giấu không kín
như anh vẫn chờ đợi; gương mặt ấy chan chứa lòng biết ơn và tình trìu
mến, chan chứa một niềm tôn kính chân thành và bất ngờ đến nỗi anh nghĩ
thà họ cứ sỉ vả mình đi còn hơn, chứ thế nầy thì anh tự thấy xấu hổ quá
chừng. May sao, anh đang sẵn có một đề tài nói chuyện, bèn vội vàng bám
ngay lấy.

Nghe nói là "Rodia chưa dậy", song "mọi việc đều ổn", bà Punkheria
Alekxandrovna lại tỏ ý hài lòng hơn vì bà "đang rất cần, rất cần bàn bạc
trước với Razumikhin đã". Kế đến, hai người hỏi anh đã ăn sáng chưa và
mời anh cùng uống chén trà; họ cũng chưa dùng trà vì muốn chờ anh một
thể. Avdotia Romanovna lắc chuông: một cậu bé bẩn thỉu, rách rưới chạy
vào và được lệnh bày ấm chén ra. Mãi một lát sau, khay trà mới được bưng
lên, nhưng nó bẩn thỉu và luộm thuộm đến nỗi hai mẹ con bà Punkheria
Alekxandrovna cũng phải thấy xấu hổ. Razumikhin toan lên tiếng chửi rủa
thậm tệ, nhưng sực nhớ đến Lugin, anh lại nín lặng, lúng túng, và thật
là sung sướng cho anh khi bà Punkheria Alekxandrovna dồn dập hỏi anh một
tràng liên tiếp.

Anh phải nói trong bốn mươi lăm phút liền để trả lời cho hết những câu
hỏi đó, liên tiếp bị ngắt lời và hỏi đi hỏi lại. Anh kể hết những sự
kiện chủ yếu và quan trọng mà anh biết được về cuộc sống của Rodia trong
một năm nay, và kết thúc bằng một câu chuyện tỉ mỉ về bệnh trạng của
Rodia. Tuy vậy anh cũng đã bỏ qua nhiều điều cần phải giữ kín, kể cả cái
màn kịch xảy ra ở sở cảnh sát và những hậu quả của nó. Hai mẹ con háo
hức nghe anh kể, và khi anh yên trí đã nói cạn lời và đã thoả mãn được
thính giả, thì họ lại tưởng đâu anh chỉ mới mở đầu…

- Thế còn anh, anh cho biết ý kiến của anh ra sao! Ồ, xin lỗi, mãi đến
bây giờ tôi vẫn chưa được biết tên riêng và phụ danh của anh! - bà
Punkheria Alekxandrovna nói vội.

- Dmitri Prokofich.

- À vâng, đấy, anh Dmitri Prokofich, tôi rất mong, rất mong được biết,
nói chung… hiện nay Rodia quan niệm, vấn đề như thế nào, nghĩa là… anh
có hiểu ý tôi không, làm thế nào cho anh hiểu được nhỉ, nghĩa là không
biết nói thế nào cho rõ hơn. Rodia ưa cái gì và không ưa cái gì? Lúc nào
nó cũng dễ cáu bẩn như vậy sao? Nó ham thích gì, Và nếu có thể, anh làm
ơn cho tôi biết nó đang mơ ước những gì? Đối với nó thì hiện nay cái gì
có ảnh hưởng mạnh nhất… róm lại, tôi muốn biết…

- Ồ mẹ ơi, làm sao có thể trả lời một lúc ngần ấy câu hỏi được? - Dunia nhận xét.

- Lạy Chúa, bởi vì tôi không hề ngờ là khi gặp chúng tôi nó lại như vậy anh ạ.

- Dạ cái đó là lẽ hoàn toàn tự nhiên thôi ạ - Razumikhin đáp - Tôi không
còn mẹ nữa, nhưng tôi có một ông chú hàng năm hay đến thăm tôi và hầu
như lần nào ông cũng không nhận ra được tôi, ngay cả mặt mũi cũng vậy.
Thế mà ông là người thông minh đấy. Còn như bà thì đã xa Rodion từ ba
năm nay, bao nhiêu nước đã chảy qua chân cầu! Tôi còn biết nói thế nào
bây giờ? Tôi quen Rodion đã một năm rưỡi nay, bao giờ trông anh ấy cũng
vẫn buồn bã, lầm lì, kiêu hãnh và tự hào. Gần đây (và có lẽ lâu hơn
nữa), anh ấy sinh ra đa nghi, thần kinh suy nhược. Anh ấy vốn cao thượng
và tốt bụng. Anh không thích bộc lộ tình cảm, thà làm một việc gì tàn
nhẫn chứ không chịu hé môi thổ lộ tâm tình bao giờ. Vả lại đôi lúc anh
không phải là yếu thần kinh mà chỉ lạnh lùng dửng dưng đến mức phi nhân
tính, cứ như thể trong người anh có hai tính cách đối lập nhau cứ lần
lượt thay thế nhau. Đôi khi lại ít nói lạ lùng. Lúc nào anh ấy cũng
không có thì giờ, lúc nào anh ấy cũng than phiền là người ta cứ hay phá
quấy mình. Tuy anh chỉ nằm dài, không làm gì cả. Anh ấy không hay chế
nhạo ai, không phải vì không đủ sắc sảo mà dường như chỉ vì không đủ thì
giờ để làm những chuyện nhảm ấy. Ai nói gì, anh ấy không nghe được đến
đầu đến đũa đâu. Không bao giờ anh quan tâm đến những việc mà mọi người
đều đang chú ý. Anh tự đánh giá mình rất cao, và tôi nghĩ cũng không
phải hoàn toàn không có lý. Gĩ nữa nhỉ? … Theo tôi thì bà và cô đến thăm
như thế nầy sẽ có một ảnh hưởng rất tốt đối với anh ấy.

- Ôi lạy Chúa, thật thế ư? - Bà Punkheria Alekxandrovna kêu lên, lòng day dứt về những nhận xét của Razumikhin về con trai mình.

Mãi đến bây giờ Razumikhin mới dám mạnh dạn nhìn Avdotia Romanovna.
Trong khi nói chuyện, anh cũng có liếc nhìn nàng mấy lần, song chỉ vụng
trộm nhìn thoáng qua thôi, rồi lại vội nhìn sang phía khác ngay. Avdotia
Romanovna lúc thì ngồi xuống trước bàn chăm chú nghe, lúc thì lại đứng
dậy và theo thói quen, dạo bước đi đi lại lại từ góc nầy sang góc kia,
tay chắp trước ngực, môi mím chặt, thỉnh thoáng lại cất tiếng hỏi một
câu, chân vẫn không dừng bước, vẻ đăm chiêu tư lự. Nàng cũng có cái thói
quen không nghe được cho đến hết câu. Sáng hôm ấy nàng mặc một chiếc áo
dài mỏng thẫm màu, quanh cổ thắt một chiếc khăn quàng trắng bằng thứ
hàng trong mờ mờ. Razumikhin nhận thấy có nhiều dấu hiệu tỏ ra rằng hai
mẹ con nàng sống trong một hoàn cảnh nghèo khổ cùng kiệt. Ví thử Avdotia
Romanovna phục sức như một bà hoàng, có lẽ nàng sẽ không làm cho anh e
dè chút nào; giờ đây có lẽ chính vì nàng ăn mặc tồi tàn và anh đã nhận
rõ được cảnh sống nghèo khổ của họ. Razumikhin bỗng thấy e sợ cho mỗi
lời nói, mỗi cử chỉ của mình, và lẽ tất nhiên là tình huống ấy rất khó
xử đối với một người đã sẵn thiếu tự tin như anh.

- Anh đã cho chúng tôi biết nhiều chi tiết kỳ lạ và tính tình anh tôi…
và anh đã nói một cach vô tư. Thật là tốt, trước đây tôi cứ tưởng là anh
sùng bái anh tôi, - Avdotia mỉm cười nhận xét. - Còn có một điều anh
nói đúng: thế nào cũng phải có một người con gái bên cạnh anh tôi, -
nàng trầm ngâm nói thêm.

- Tôi có nói chuyên đó đâu, song có lẽ cô nói đúng, nhưng…

- Sao kia ạ?

- Anh ấy không yêu ai và có lẽ anh sẽ không bao giờ yêu ai cả - Razumikhin nói giọng dứt khoát.

- Thế nghĩa là anh ấy không biết yêu?

- Cô Avdotia Romanovna ạ, cô giống anh cô lạ lùng, giống về mọi phương
diện nữa là khác! - anh ta bỗng thốt lên một cách bất ngờ đến đỗi anh
cũng phải tự lấy làm lạ, nhưng nhớ lại những điều mình vừa nói về
Rodion, anh đỏ dừ mặt lên và đâm ra lúng túng.

Nhìn anh, Avdotia Romanovna không nhịn được cười.

- Về Rodia thì có lẽ cả hai người đều nhầm rồi đấy - bà Punkheria
Alekxandrovna nói xen vào, hơi phật ý. - Dunia ạ, mẹ không nói đến việc
hiện nay. Những điều Piotr Petrovich viết trong thư… và những điều hai
mẹ con chúng mình đã dự kiến có lẽ đều không đúng cả, nhưng anh Dmitri
Prokofich nầy, anh không thể hình dung được tính nó kỳ quặc và bất
thường đến ngần nào. Tôi chưa bao giờ có thể yên tâm về tính khí của nó,
ngay hồi nó mới mười lăm tuổi cũng vậy. Bây giờ nữa, tôi tin chắc rằng
nó có thể liều lĩnh làm một điều gì mà chưa bao giờ có ai dám nghĩ đến…
Đừng nói đâu xa, anh có biết không, mới cách đây một năm rưỡi thôi, nó
đã làm tôi kinh hoảng cuống cuồng lên và suýt chết đi được vì ý định lấy
cái cô… cô gì nhỉ? Con gái bà Zarnitxyna, chủ nhà của nó ấy mà?

- Anh có biết được ít nhiều chi tiết gì về chuyện ấy không? - Avdotia Romanovna hỏi.

- Anh có tin… - bà Punkheria Alekxandrovna hăng hái nói tiếp - anh có
tin là những tiếng khóc, những lời van xin, bệnh tật và có thể là cái
chết của tôi, nỗi khốn cùng của mẹ con tôi có thể làm nó từ bỏ ý định đố
được không? Nó có thể vượt qua mọỉ trở ngại một cách bình tĩnh vô cùng.
Nhưng có thể nào, có thể nào nó lại Không biết thương chúng tôi?

Anh ấy không hề nói gì về chuyện ấy với tôi bao giờ cả - Razumikhin thận
trọng đáp - Nhưng tôi cũng có nghe được ít nhiều từ chính miệng bà
Zarnitxyna bà ta cũng không hay chuyện lắm, và những điều tôi biết được,
có lẽ nghe ra cũng khá kỳ quặc.

- Sao, anh nghe nói những gì? - cả hai mẹ con cùng hỏi một lúc.

- Ồ! Cũng chẳng có gì đặc biệt lắm. Tôi chỉ biết là cuộc hôn nhân đó đã
được quyết định và sắp xếp xong xuôi, nhưng sở dĩ không thành chỉ vì cô
dâu chết. Bà Zarnitxyna rất không hài lòng về cuộc hôn nhân nầy. Mặt
khác, nghe nói cô dâu cũng không lấy gì làm đẹp lắm… xấu xí nữa là đằng
khác… lại ốm yếu và, kỳ dị… song dù sao cũng có một vài tính tốt. Chắc
phải có, vì nếu không thì thật không thể nào hiểu nổi… Cô ta không có
của hồi môn, vả lại anh ấy cũng không đời nào đi nghĩ đến chuyện đó…
Nhưng nói chung, trong một trường hợp như vậy khó lòng có thể hạ lời phê
phán.

- Tôi tin chắc rằng cô ấy là người tốt - Avdotia Romanovna khẳng định.

- Lạy Chúa tha tội, nhưng quả tình tôi đã mừng trong bụng khi nghe tin
cô ta chết, tuy tôi cũng chưa biết rõ trong hai người ai là kẻ sẽ làm
hại người kia nếu cuộc hôn nhân ấy thành, - bà Punkheria Alekxandrovna
kết luận; đoạn bà lại ngập ngừng lựa lời dò hỏi Razumikhin về tấn kịch
xảy ra giữa Rodia và Lugin hôm qua, mắt luôn liếc trộm nhìn Dunia khiến
nàng khó chịu rõ rệt. Có thể thấy rõ bà Punkheria Alekxandrovna lo ngại
nhất về sự việc ấy, nó còn làm cho bà phải sợ hãi đứng ngồi không yên
nữa là khác.

Razumikhin một lần nữa kể lại câu chuyện, đi sâu vào chi tiết, song lần
nầy có thêm lời kết luận của mình: anh thắng thắn buộc tội Raxkonikov đã
có chủ định sỉ vả Piotr Petrovich; lần nầy anh không đưa bệnh tình của
bạn ra để bào chữa nữa.

- Ngay từ trước khi ốm, anh ấy đã nghĩ đến việc nầy - Razumikhin nói tiếp.

- Tôi cũng nghĩ như vậy - bà Punkheria Alekxandrovna nói, vẻ thất vọng.
Song bà rất đỗi ngạc nhiên khi thấy Razumikhin lần nầy nói đến Piotr
Petrovich một cách thận trọng mà lại có vẻ như kính nể nữa. Avdotia
Romanovna cùng ngạc nhiên không kém.

Thế ý kiến của anh về Piotr Petrovich là như vậy hẳn? - bà Punkheria Alekxandrovna buột mồm hỏi.

- Đối với người chồng tương lai của cô, tôi không thể có kiến gì khác
được. - Razumikhin đáp, giọng rắn rỏi và nhiệt thành, - tôi nói như vậy,
cũng không phải vì một thứ lễ độ sơ đẳng, mà là vì… bởi vì… có thể
chẳng qua vì có Avdotia Romanovna đã thuận lòng chọn người ấy. Hôm qua
sở dĩ tôi quá nặng lời như thế: là vì tôi say bí tỉ và hơn nữa… là vì
tôi mát cả trí khôn… vâng, mất trí khôn, tôi điên, hoàn toàn điên… và
hôm nay tôi thấy xấu hổ quá?

Anh đỏ mặt lặng thinh. Mặt Avdotia Romanovna cũng đỏ bừng lên, nhưng
nàng không nói gì. Từ khi hai người nói đến chuyện Lugin, nàng cứ lặng
thinh.

Còn bà Punkheria Alekxandrovna, không được con hưởng ứng, cũng đâm ra do
dự trông thấy. Mãi lát sau, mắt không ngớt liếc nhìn con gái, bà mới ấp
úng nói rằng hỉện nay có một điều khiến cho bà rất bận tâm.

- Ông Dmitri Prokofich ạ, - bà mở đầu. - Mẹ sẽ nói thẳng với Dmitri Prokofich nhé, được không, Dunia?

- Tất nhiên rồi, mẹ cứ nói, - Avdotia Romanovna khuyến khích mẹ.

- Đấy, số là thế nầy, - bà Punkheria Alekxandrovna vội vã nói, dường như
được phép bộc bạch nỗi buồn của mình là bà đã cắt bỏ được một tảng núi
đang đè nặng trên ngực. - Hôm nay từ sớm tinh mơ chúng tôi có nhận được
một mánh giấy của Piotr Petrovich từ Petersburg gửi về phúc đáp bức thư
chúng tôi gửi hôm qua đi báo tin đã lên đến đây. Anh xem, lẽ ra anh ta
phải ra ga đón chúng tôi như đã hứa. Thế nhưng anh ta lại sai một người
đầy tớ ra, cầm theo địa chỉ nhà trọ nầy và chỉ đường cho chúng tôi; còn
Piotr Petrovich thì anh ta nhắn là ngáy sáng hôm nay sẽ đến đây. Thế
nhưng sáng nay không thấy anh ấy đến, chỉ thấy mảnh giấy nầy gửi lại.
Tốt hơn là anh cứ đọc lấy; trong giấy có một điểm làm tôi thắc mắc quá…
anh sẽ thấy ngay đó là điểm nào… và anh Dmitri Prokofich ạ, anh sẽ nói
thẳng cho chúng tôi biết ý kiến! Anh là người biết tính tình Rodia hơn
ai hết, và cũng hơn ai hết anh có thể khuyên bảo chúng tôi. Tôi cũng báo
trước để anh biết là Dunia đã quyết định mọi việc ngay từ đầu nhưng tôi
thì tôi chưa biết xử trí ra sao cả, thành thử tôi… tôi cứ đợi anh…

Razumikhin mở lá thư đề ngày hôm qua, và đọc được những giòng sau đây:

"Bà Punkheria Alekxandrovna kính mến.

Tôi rất hân hạnh được báo tin để bà biết là vì bận những việc bất ngờ
nên tôi không thể ra đón bà ở sân ga được, vì vậy tôi đã cử một người
rất tháo vát ra đón hộ tôi. Tôi cũng không được cái vinh hạnh đến thăm
bà sớm mai được vì có những công việc cần kíp ở nguyên lão viện đang đợi
tôi, và cũng là để khỏi làm phiền đến cuộc gặp gỡ giữa bà với con trai,
giữa cô Avdotia Romanovna với anh cô. Vậy tôi sẽ được hân hạnh đến chào
hỏi bà ở tại trú quán vào tối mai, đúng tám giờ, và đồng thời nhân đây
tôi xin được phép đề đạt một lời yêu cầu mà tôi xin nói thêm là một lời
yêu cầu khẩn khoản, - là Rodion Romanovich sẽ không dự vào cuộc gặp gỡ
chung của chúng ta, vì anh ấy đã lăng mạ tôi một cách vô lễ chưa từng
thấy, nhân dịp tôi đến thăm hôm qua trong khi anh ấy ốm, và ngoài ra vì
tôi cần giãi bày riêng với bà một số điểm cần thiết mà tôi muốn được
biết ý kiến cả nhân của bà. Ngoài ra tôi có hân hạnh báo trước với bà là
nếu trái với lời yêu cầu của tôi, tôi vẫn gặp Rodion Romanovich ở nhà
bà thì tôi sẽ buộc lòng phải cáo lui ngay tức khắc, và trong trường hợp
đó, bà chỉ nên tự trách mình mà thôi. Tôi viết như vậy là vì Rodion
Romanovich, tuy khi tôi đến thăm thì có vẻ đau yếu như thế, song chỉ hai
giờ sau đã đột nhiên khỏi bệnh, đã đi ra phố được và do đó, cũng có thể
đến thăm bà. Tôi có thể khẳng định được như vậy vì chính mắt tôi trông
thấy anh ấy ở trong nhà một lão say rượu vừa bị xe ngựa cán chết; anh ta
đã cho con gái lão kia, một cô gái mà ai cũng biết là hư hỏng, đến hai
mươi lăm rúp lấy cớ là để trả tiền ma chay, điều đó khiến tôi rất ngạc
nhiên vì biết số tiền ấy bà đã tốn bao nhiêu công sức mới gom góp lại
được… Với tấm lòng tỏn quý đặc biệt của tôi đối với cô Avdotia Romanovna
đáng kính, tôi xin bà nhận ở đây những tình cảm tận tuỵ và thành kính
của người đầy tớ hèn mọn của bà.

P. Lugin".

- Tôi biết làm thế nào bây giờ, hở anh Dmitri Prokofich, - bà Punkheria
Alekxandrovna rơm rớm nước mắt hỏi - tôi làm thế nào bảo Rodia đừng đến
đây được? Hôm qua nó một mực đòi phải cự tuyệt Piotr Petrovich, thế mà
nay chính Piotr Petrovich lại cấm tôi tiếp nó. Nó mà biết được thì thể
nào nó cũng cố ý đến đây không biết rồi sẽ ra sao?

- Bà cứ làm theo như cô Avdotia Romanovna đã quyết định. - Razumikhin điểm tĩnh đáp không chần chừ.

- Ối trời ơi! em nó nói… em nó nói là… có trời biết được ý nó muốn gì,
nó không hề nói rõ chủ định của nó với tôi. Theo nó thì tốt hơn hết,
không, không, hay là tốt hơn hết mà nhất thiết mà Rodia phải đến đúng
vào tám giờ tối hôm nay và cả hai người nhất thiết phải gặp nhau… Tôi
thì tôi không muốn đưa cho Rodia xem lá thư nầy, tôi muốn tìm cách nhờ
anh thu xếp thế nào cho nó đừng đến…vì tính nó nóng quá… Với lại tôi
cũng không hiểu được sao lại có chuyện người say rượu bị chết ở đây, lại
còn cô con gái nào kia nữa, và sao nó lại có thể cho cô con gái kia hết
số tiền cuối cùng… mà…

- Mà mẹ đã phải chịu khổ sở bao nhiêu mới có được mẹ ạ - Avdotia Romanovna tiếp lời.

- Hôm qua anh ấy không được tĩnh trí, - Razumikhin nói, vẻ đăm chiêu. -
Bà không biết chứ hôm qua trong quán rượu anh ấy đã dở quẻ bày ra một
trò đùa kỳ quặc, tuy cũng khá tinh khôn… hừm! Quả tình hôm qua trên
đường về nhà anh ấy có nói với tôi mấy câu về một người chết và một cô
con gái nào đó, song tôi chà hiểu đầu đuôi ra làm sao cả. Vả lại chính
tôi, hôm qua tôi cũng…

- Mẹ ơi, tốt hơn hết… là ta cứ đến đằng anh con, con xin quả quyết với
mẹ là đến đấy ta sẽ biết ngay cần phải làm gì. Mà trời ơi đã đến giờ rồi
đấy, mười giờ hơn rồi? - nàng thốt lên khi liếc nhìn đồng hồ vàng tráng
men rất đẹp đeo trên cổ bằng một sợi dây chuyền thanh thanh đánh kiểu
Venexy,… tương phản lạ lùng với toàn bộ trang phục của nàng… "Quà tặng
của vị hôn phu" - Razumikhin thầm nghĩ.

- Ôi, đến giờ rồi Dunia ạ! đến giờ rồi - bà Punkheria Alekxandrovna nói,
vẻ cuống quít, - khéo không thấy chúng ta đến nó lại nghĩ là từ hôm qua
đến nay chúng ta vẫn còn giận. Ôi, trời ơi!

Vừa nói bà vừa vội vàng khoác áo choàng và đội mũ. Dunia cùng mặc áo
vào. Razumikhin nhận thấy găng tay của nàng không những cũ mà còn bị
thủng nữa; tuy nhiên cảnh nghèo nàn lộ rõ trong trang phục của họ lại
càng làm tăng cái phong thái chững chạc đặc biệt mà người ta vẫn thường
thấy ở những người biết cách ăn mặc những quần áo sờn cũ. Đôi mắt
Razumikhin thành kính nhìn Dunia và cảm thấy tự hào khi nghĩ rằng mình
sẽ được đi cạnh nàng: "Vị hoàng hậu kia - anh nghĩ thầm - ngay khi ngồi
vá bít tất trong ngục tôi chắc hẳn còn uy nghi lộng lẫy hơn cả trong
những ngày hội rực rỡ, tráng lệ nhất của cuộc đời đế vương".

- Trời ơi! - bà Punkheria Alekxandrovna kêu lên, - có bao giờ tôi lại có
thể tin được rằng tôi sẽ sợ một cuộc gặp gỡ với con tôi, với đứa con
yêu quý, với thằng Rodia của tôi như lúc nầy… Tôi sợ, anh Dmitri
Prokofich ạ, - bà nói tiếp.

- Đừng sợ gì cả mẹ ạ - Dunia hôn mẹ, nói. - Mẹ cứ tin ở anh ấy thì hơn: Con thì con tin lắm.

- Ôi lạy Chúa! Mẹ cũng tin ở anh con chứ, tuy thế suốt đêm mẹ cũng không sao nhắm mắt được - người mẹ đáng thương kêu lên.

Họ đi ra phố.

- Dunia ạ: hồi sáng mẹ vừa mới chợt thiếp đi một tí đã mơ thấy bà Marfa
Petrovna quá cố… mặc toàn đồ trắng… bà đi đến gần mẹ, cầm tay mẹ rồi bắt
đầu nhìn mẹ một cách nghiêm khắc tưởng như oán trách điều gì. Phải
chăng đó là một điềm xấu? Trời ơi anh Dmitri Prokofich à, hẳn anh chưa
biết: bà Marfa Petrovna mất rồi!

- Vâng, tôi chưa biết, bà Marfa Petrovna nào kia ạ?

- Bà ta chết đột ngột quá. Anh thử tưởng tượng…

- Sau hẵng hay mẹ ạ! - Dunia xen vào, - anh - Ấy đã biết bà Marfa Petrovna là ai đâu.

- Ồ anh chưa biết à? Thế mà tôi cứ tưởng anh đã rõ cả. Anh Dmitri
Prokofich, anh thứ, lỗi cho tôi nhé, hai ngày hôm nay, đầu óc tôi cứ rối
tung lên. Quả tình tôi coi anh như một vị ân nhân cho nên tôi cứ đinh
ninh là anh đã tỏ tường hết mọi chuyện. Tôi coi anh như bà con ruột thịt
ấy! Tôi nói thế anh đừng giận nhé! Trời ơi! tay phải anh làm sao thế
kia? Anh bị thương?

- Vâng ạ, tay tôi bị dập - anh vui sướng nói lúng búng.

- Tính tôi nhiều khi cứ hay bộc tuệch quá thế đấy thành thử Dunia cứ
phải la rầy tôi luôn… Nhưng trời ơi nó ở trong cái xó xỉnh nầy ư? Không
biết bây giờ nó đã dậy chưa? Còn cái bà chủ nhà của nó ấy, một cái ổ như
thế nầy mà bà ta có thể coi là một căn buồng được ư? Nầy, anh nói là nó
không thích thổ lộ tâm tình phải không, thế thì không khéo tôi lại sẽ
làm nó bực mình vì những… tình cảm mềm yếu của tôi mất! Anh, Dmitri
Prokofich ạ, anh bảo tôi với nhé? Tôi phải ăn nói với nó ra sao đây? Anh
biết đấy, tôi cứ như người lạc hướng.

- Nếu bà thấy anh ấy chau mày thì đừng có hỏi nhiều: nhất là đừng hỏi thăm nhiều quá về sức khỏe: anh ấy không thích đâu?

- Ôi, anh Dmitri Prokofich ạ, làm mẹ thật là vất vả! Lại cái cầu thang nầy nữa… Cầu thang gì mà khiếp thế?

- Mẹ ạ, trông mẹ xanh quá, cứ bình tâm, mẹ ạ! - Dunia trìu mến nói với
mẹ. - Chắc chắn anh con sẽ rất vui sướng được gặp mẹ, thế mà mẹ lại rầu
rĩ lo lắng nàng nói thêm, mắt long lanh sáng.

- Khoan hẵng, để tôi lên trước xem anh ấy đã dậy chưa.

Razumikhin đi lên trước, hai người đàn bà rón rén bước theo sau. Lên đến
tầng gác thứ tư, hai người nhận thấy cánh cửa buồng của bà chủ he hé mở
và từ trong cái khe hở nhỏ ấy hai con mắt đen sắc chăm chú theo dõi họ
trong bóng tối. Mấy luồng mắt vừa gặp nhau thì cánh cửa bỗng đóng lại
đánh sầm một tiếng khiến bà Punkheria Alekxandrovna suýt bật lên tiếng
kêu hãi hùng.

3.

"Khỏi rồi, khỏi rồi!" - Zoximov vui vẻ reo lên khi thấy họ đến, Zoximov
đến đây đã được mười phút và đang ngồi ở chỗ hôm qua, trên chiếc đi-văng
đặt ở góc phòng, Raxkonikov ngồi ở góc đối diện; chàng đã ăn mặc chỉnh
tề, rửa mặt, chải đầu cẩn thận, một việc mà đã từ lâu chàng không hề
nghĩ đến. Phút chốc, căn buồng đã chật ních. Tuy vậy Naxtaxia cũng đã
theo các vị khách len được vào buồng hóng chuyện.

Qua nhiên Raxkonikov cũng đã gần khỏi, nhất là nếu so với hôm qua; tuy
vậy, chàng vẫn còn xanh lắm, vẻ mặt ủ rũ và bơ phờ, trông chàng tựa như
một người bị thương hay một người vừa bị đau đớn ê chề về nhục thế: mày
thì cau lại, môi thì mím chặt, mắt đỏ ngầu. Chàng nói ít và miễn cường,
tuồng như đang bị ép buộc phải làm tròn một nhiệm vụ, thỉnh thoảng một
mối lo âu mơ hồ lộ rõ trong các cử chỉ của chàng.

Giá tay chàng quấn băng, hoặc ngón tay chàng rịt bông tẩm thuốc, thì trông chàng sẽ giống hệt như một người bị thương thật.

Tuy nhiên, gương mặt nhợt nhạt và ủ rũ đó dường như cũng bừng sáng lên
trong chốc lát khi mẹ và em chàng vào, như thế chỉ càng làm tăng thêm
cái vẻ đau khổ tập trung thay cho vẻ ủ rũ bơ phờ lúc nãy. Ánh sáng ấy
vừa lóe lên đã vụt tắt, nhưng nỗi đau khổ thì vẫn còn đọng lại, và
Zoximov, con người đã quan sát theo dõi bệnh nhân của mình với tất cả
tấm nhiệt tình trẻ trung của một bác sĩ mới vào nghề, cũng không khỏi
ngạc nhiên nhận thấy rằng khi hai người thân của chàng bước vào buồng,
trên gương mặt chàng không lộ vẻ vui mừng mà lại có cái vẻ âm thầm đau
khổ của một người đã quyết tâm chịu đựng một, cực hình không thể nào
tranh khỏi, rồi Zoximov cũng lại nhận ra rằng mỗi lời thốt ra trong khi
nói chuyện đều như xỉa xói vào một vết thương nào đó của bệnh nhân làm
cho nó rớm máu lên, những đồng thời anh cũng không khỏi ngạc nhiên khi
thấy con bệnh thiên chấp ấy đã đủ sức tự chủ và che giấu tình cả của
mình, chứ không điên cuồng lồng lộn lên vì những lời lẽ nhỏ nhặt như
ngày hôm qua nữa.

- Đúng thế, bây giờ chính con cùng cảm thấy gần khỏe hẳn rồi -
Raxkonikov vừa nói vừa âu yếm ôm hôn mẹ và em, khiến gương mặt bà
Punkheria Alekxandrovna rạng rỡ hẳn lên - Và tôi nói đây không phải như
kiểu hôm qua nữa đâu, - Raxkonikov ngoảnh mặt về phía Razumikhin nói, và
thân mật xiết chặt tay anh.

- Tôi cũng rất ngạc nhiên thấy anh ấy được như thế nầy, - Zoximov mở
đầu, rất mừng khi thấy khách đến, vì trong mười phút qua, câu chuyện
giữa anh với bệnh nhân đã bắt đầu cạn dần. - Bốn hôm nữa, nếu không có
gì thay đổi thì mọi chuvện sẽ trở lại như trước, nghĩa là như cách đây
một tháng, hay hai… hay có lẽ ba tháng gì đó? Vì chứng bệnh nầy đã phát
sinh và chớm nở từ lâu rồi, phải không? - rồi dường như vẫn còn sợ bệnh
nhân tức giận, anh ta nói thêm với một nụ cười dè dặt, - bây giờ anh có
thừa nhận là có lẽ cũng tại cả anh nữa không nào?

- Rất có thể. - Raxkonikov lạnh lùng đáp.

- Tôi khẳng định như vậy. - Zoximov hăng lên nói tiếp, - kể từ nay anh
có hoàn toàn bình phục hay không chủ yếu là tuỳ ở bản thân anh. Bây giờ
đã nói chuyện được với anh, tôi muốn khuyên anh một điều: phải xoá bỏ
những nguyên nhân ban đầu, nghĩa là những nguyên nhân căn ban đầu làm
anh sinh bệnh. Có như vậy anh mới khỏi được, nếu không nó còn có thể
trầm trọng thêm nữa là khác. Những nguyên nhân ban đầu ấy tôi không biết
rõ, nhưng anh thì chắc phải biết. Anh là người thông minh, và lẽ tất
nhiên anh vẫn thường tự quan sát. Theo tôi, hình như lúc khởi đầu chứng
bệnh của anh có phần ăn khớp với việc anh ra khỏi trường Đại học. Anh
không nên cứ nằm im, không hoạt động gì cả; vì vậy theo tôi phải làm
việc, phải có mục đích nhất định; điều đó ắt sẽ có lợi cho sức khỏe của
anh.

- Đúng, đúng, anh nói hoàn toàn có lý… Nay mai tôi sẽ trở lại trường Đại học, và thế là mọi việc cứ tuồn tuột như trên bánh xe.

Zoximov đưa ra những lời khuyên nhủ khôn ngoan ấy một phần cũng cốt để
gây ảnh hưởng với hai người đàn bà. Anh ta không khỏi băn khoăn khi vừa
dứt lời và liếc mắt nhìn Raxkonikov, anh thấy một nét mỉa mai rõ rệt
trên gương mặt chàng, song cũng chỉ thoáng qua trong chốc lát. Bà
Punkheria Alekxandrovna lập tức cảm ơn Zoximov, đặc biệt là về việc anh
đã đến thăm hai mẹ con tối hôm qua.

- Sao kia? Tối hôm qua anh ấy đến đằng mẹ ấy à? - Raxkonikov hỏi, tựa hồ
như có ý lo âu… - Thế là sau một cuộc hành trình dài như vậy, mẹ cũng
không ngủ được tí nào.

- Ồ, Rodia ạ, lúc ấy đã đến hai giờ sáng đâu! Ở nhà mẹ và Dunia cũng
không bao giờ ngủ trước hai giờ sáng cả. Tôi cũng không biết lấy gì cảm
ơn anh nữa -

Raxkonikov mặt bỗng sa sầm xuống, cúi đầu nói tiếp với Zoximov. - Nếu
không kể đến việc tiền nong - tôi xin lỗi vì đã đề cập đến vấn đề đó -
tôi thật không hiểu tại sao lại được anh quan tâm đến thế. Quả thật tôi
không hiểu… và… và tôi còn thấy khổ tâm nữa là khác, vì không thể hiểu
được… tôi xin thú thật như vậy - Nhưng anh đừng cáu chứ! - Zoximov cười
gượng đáp anh cứ tự coi như bệnh nhân đầu tiên của tôi: anh cũng biết là
những người mới vào nghề như chúng tôi thường hay chiều chuộng bệnh
nhân như con mình đẻ ra, có người lại hầu như phải lòng họ nữa. Với lại,
tôi cũng không lấy gì làm đông khách lắm.

- Ấy là tôi chưa nói đến cậu nầy nữa đấy, - Raxkonikov trỏ Razumikhin
nói tiếp, - cậu ta chỉ nhận được của tôi những mối lo âu và những lời sỉ
vả.

- Rõ vớ vẩn! Hôm nay sao tâm hồn cậu đa cảm thế? - Razumikhin quát lên.

Giá Razumikhin tinh ý hơn, anh sẽ thấy bạn anh không hề có một tâm trạng
đa cảm, thậm chí còn ngược lại nữa là khác. Song điều đó không thoát
khỏi cặp mắt của Avdotia Romanovna đang chăm chú và lo lắng quan sát anh
nàng.

- Còn về mẹ thì con không dám nói đến nữa mẹ ạ - chàng nói tiếp như đọc
một bài đã học thuộc từ sáng - mãi đến bây giờ con mới hình dung được
phần nào là hôm qua mẹ đã đau khổ biết bao nhiêu trong khi mong ngóng
con về.

Nói đến đây, chàng bỗng lẳng lặng mỉm cười đưa tay ra cho em gái. Song
lần nầy, trên nụ cười của chàng lóe lên một mối xúc cảm sâu sắc, chân
thành. Dunia lập tức nắm lấy tay anh xiết thật chặt, lòng vui sướng và
cảm khích. Kể từ câu chuyện lục đục hôm qua, đây là lần đầu tiên chàng
lại ôn tồn với em. Gương mặt bà mẹ rạng rỡ lên vì hân hoan và hạnh phúc
khi thấy cảnh dàn hoà im lặng và dứt khoát đó giữa hai anh em.

- Ồ chính vì thế mà tôi mến anh ấy! - Razumikhin vừa xoay mạnh người
trên ghế vừa thì thầm; tính anh bao giờ cũng hay phóng đại - Anh ta có
những cảm xúc đẹp đẽ như lê đấy

"Nó xử sự mới khéo làm sao! - bà cụ nghĩ thầm - Nó có những cảm xúc thật
là cao thượng, và nó chấm dứt chuyện hiểu lầm với em nó một cách đơn
giản mà tế nhị biết bao nhiêu: nó chỉ cần chìa tay ra và nhìn thẳng vào
mặt em nó… Và đôi mắt nó, cả khuôn mặt nó nữa, mới đẹp làm sao. Người nó
còn thanh tú hơn cả Dunia nữa… Nhưng, trời ơi, quần áo gì mà tệ thế, nó
ăn mặc thật quá tồi tàn. Đến như Vaxia, đứa hầu xe của Aphanaxi
Ivanovich ăn mặc cũng còn khá hơn? Ôi tôi muốn lao đến ôm lấy cổ nó mà
hôn mà khóc vì sung sướng! Nhưng mà tôi sợ, tôi sợ lắm, nó thật là… Trời
ơi, tính khí nó làm sao ấy? Vừa rồi nó nói năng thật dịu dàng âu yếm,
thế nhưng tôi vẫn sợ. Tôi sợ cái gì thế nhỉ?".

- Ôi, Rodia - bà thốt lên, hối hả đáp lại điều nhận xét của con - Con
không thể tưởng tượng được hôm qua mẹ và em… khổ tâm đến nhường nào! Bây
giờ, mọi chuyện đã qua, đã chấm dứt và mẹ con ta đã lại vui vầy sung
sướng nên mẹ mới dám nói. Con hãy tưởng tượng là mẹ và em vừa xuống tàu
đã vội chạy ngay đến đây để ôm hôn con, và cái chị ấy - à đây! chị ấy
đây rồi! Chào chị Naxtaxia. Chị ấy nói ngay là con sốt nóng, mà lại trốn
bác sĩ lẻn ra đường trong lúc đang mê sảng, người ta đã phải chạy đi
tìm con. Con không thể tưởng được là mẹ và em đã hốt hoảng lên như thế
nào!

Mẹ nhớ ngay đến cái chết bi thảm của trung uý Potanshikov, một người
quen nhà ta, bạn của ba con - con chắc không nhớ ông ta, Rodia nhỉ - Ông
ta cũng bị sốt nóng và lẻn ra ngoài rồi rơi xuống giếng, đến hôm sai
mới kéo lên được. Dĩ nhiên mẹ và em con còn tưởng tượng nhiều chuyện bi
đát hơn nữa. Hai mẹ con toan đi tìm ngay Piotr Petrovich để nhờ anh ta
đến giúp đỡ… vì, con biết đây, chỉ có mẹ với em, tứ cố vô thân, - bà mẹ
nói tiếp, giọng ai oán, rồi bỗng im bặt vì sực nhớ ra rằng Piotr
Petrovich vẫn còn là một đề tài nguy hiểm, mặc dầu "bây giờ mọi người
đều đã lại vui vầy sung sướng".

- Phải! phải, những chuyện ấy thật đáng tiếc, Raxkonikov lẩm bẩm đáp,
song vẻ mặt chàng hờ hững và lơ đãng đến nỗi Dunia phải kinh ngạc đưa
mắt nhìn chàng.

- Con còn định nói gì với mẹ nữa nhỉ - chàng nói tiếp, cố sức nhớ lại - À
phải… thưa mẹ, con xin mẹ và Dunia đừng nghĩ rằng hôm nay con không
muốn đến thăm mẹ và em trước mà lại có ý đợi cho mẹ và em đến đây đã,
không phải thế đâu.

- Sao con lại nói thế, hở Rodia, - bà Punkheria Alekxandrovna cũng kinh ngạc kêu lên.

"Sao thế nhỉ? Anh ấy chỉ vì bất đắc dĩ mà trả lời hay sao ấy? - Dunia
suy nghĩ. - Anh ấy dàn hoà rồi xin lỗi, tuồng như làm cho xong một thủ
tục hay đọc một bài học".

- Vừa thức dậy, con đã toan đến đằng ấy ngay, nhưng cứ loay hoay mãi về
chuyện quần áo, hôm qua con quên bảo Naxtaxia… giặt sạch chỗ máu ấy đi…
Bây giờ con mới vừa mặc xong quần áo…

- Máu? Máu nào? - bà Punkheria Alekxandrovna hoảng hốt hỏi lại.

Không có gì đâu, mẹ đừng lo. Có máu là bởi vì hôm qua trong lúc hơi mê
sảng, con có chạm phải một người bị xe chẹt… Một người công chức…

- Trong cơn mê sảng? Thế nhưng cậu lại nhớ hết cơ mà? - Razumikhin ngắt lời.

- Chính thế - Raxkonikov đáp một cách đặc biệt sốt sắng, - tôi nhớ rõ
cho đến từng chi tiết nhỏ, thế nhưng không hiểu tại sao tôi lại làm như
thế? Tại sao tôi lại đến đằng ấy? Tại sao tôi lại nói thế kia? Thật tôi
không tài nào giải thích rõ được.

- Hiện tượng đó cũng dễ hiểu, - Zoximov xen vào đôi khi cách hành động
thì cực kỳ khéo léo, tinh xảo, nhưng cái động cơ, cái xuất phát điểm của
hành động thì lại rối loạn và tuỳ thuộc vào những ấn tượng bệnh tật nào
đó. Một cái gì tựa như một giấc mộng.

"Cũng còn may là hắn coi mình gần như một thằng loạn óc" - Raxkonikov nghĩ thầm.

- Thế thì những người khỏe mạnh cũng vậy thôi, - Dunia nhận xét, mắt lo âu nhìn Zoximov.

- Một lời nhận xét khá đúng! - Zoximov đáp - quả nhiên tất cả chúng ta
cũng nhiều khi hành động gần như người điên, duy chỉ có khác là những
người "mắc bệnh điên" họ điên hơn ta một tí; cho nên ở đây phải vạch một
đường ranh giới. Còn người hoàn toàn sáng suốt thì có thể nói là hầu
như không có, có lẽ trong hàng chục, hàng trăm, hàng ngàn người, may ra
mới tìm được một người như thế, mà cũng chưa hẳn là hoàn toàn sáng suốt…

Nghe đến chữ "điên" mà Zoximov vô tình thốt ra trong khi đang say sưa
với vấn đề anh thích thú, mọi người đều cau mặt. Raxkonikov dường như
không để ý, chàng ngồi yên, vẻ đăm chiêu tư lự, một nụ cười kỳ lạ in lên
đôi môi nhợt nhạt của chàng. Chàng vẫn tiếp tục nghiền ngẫm một điều
gì.

- Thế cái người bị xe chẹt ấy, rồi ra sao? Cậu kể tiếp đi - Razumikhin vội hỏi to.

- Gì cơ? - Raxkonikov như sực tỉnh - A! phải… thế rồi người tôi dính dầy
máu khi tôi giúp họ khiêng ông ta về nhà… Nhân thể, mẹ ạ, hôm qua con
đã làm một việc không thể tha thứ được, quả là con không còn trí khôn
nữa. Số tiền mẹ gửi cho con, con đem cho… vợ ông ta hết… để lo việc ma
chay. Bà ấy nay đã thành người góa bụa, lại ho lao, thật đáng thương,
lại có ba đứa bé mồ côi, đói khát… mà nhà chẳng có tí gì… Ở nhà ấy còn
một cô con gái nữa… Giá mẹ trông thấy, có lẽ mẹ cũng sẽ làm như con… con
cũng biết là con không có quyền làm như vậy, nhất là khi biết mẹ đã vất
vả thế nào mới kiếm ra món tiền đó. Muốn giúp đỡ, trước hết phải có
quyền đã, bằng không thì "Crevez, chiens, si vous n êtes pas contents?"
(l ) - Chàng cười - có phải thế không Đunya?

- Không, không phải thế! - Dunia đáp, giọng rắn rỏi.

- Chà, thôi, cô… cô cũng có dụng ý gì hẳn! - chàng lẩm bẩm nhìn em gái
gần như căm hờn, môi mỉm một nụ cười ngạo nghễ. - Lẽ ra anh phải tính
đến chuyện đó mới phải… Thôi, cũng đáng khen đấy? Càng tốt cho cô… rồi
cô sẽ đi đến một giới hạn nào đó nầy nếu không bước qua, cô sẽ khổ sở,
còn nếu bước qua, có lẽ cô còn sẽ khổ hơn nữa. Vả chăng, do toàn là
chuyện nhảm. - Chàng bực dọc nói tiếp, giận mình đã quá nhiều lời. Mẹ ạ,
con chỉ muốn nói rằng con xin lỗi mẹ, chàng kết thúc, giọng xẵng và
ngắc ngứ.

- Thôi, Rodia, mẹ tin chắc ràng việc gì con đã làm thì cũng đều tốt đẹp cả - bà cụ mừng rỡ nói.

- Mẹ đừng tin như vậy, - chàng đáp, môi méo xệch thành một nụ cười gượng gạo.

Một khoảng im lặng tiếp theo sau. Trong suốt câu chuyện vừa qua có một
cái gì căng thẳng, từ những phút im lặng cho đến cách giảng hoà, lời xin
lỗi, và mọi người đều cảm thấy thế.

"Cứ như thể họ sợ mình" - Raxkonikov nghĩ thầm trong khi ngước mắt nhìn
trộm mẹ và em. Quả nhiên, bà Punkheria Alekxandrovna càng im lặng lại
càng đâm ra rụt rè.

Khi vắng họ hình như mình vẫn yêu quý họ kia mà - ý nghĩ ấy thoáng hiện trong trí chàng.

- Rodia ạ, bà Marfa Petrovna chết rồi đấy! - bà Punkheria Alekxandrovna bỗng thốt lên.

- Bà Marfa Petrovna nào?

- Trời ơi! Bà Marpha Petrovna, vợ ông Xvidrigailov ấy mà. Mẹ đã viết khá nhiều về bà ta trong bức thư vừa gửi cho con đấy thôi?

- À, à! phải… con nhớ ra rồi… thế bà ấy chết rồi? Thật ư - Chàng bỗng
rùng mình như lại sực tỉnh dậy. - Bà ta chết rồi ư? Sao vậy.

- Con thử tưởng tượng xem; bà ta chết thật bắt ngờ! - bà Punkheria
Alekxandrovna được thể, vội nói thêm - Ấy, đúng lúc mẹ gửi thư cho con,
đúng cái ngày ấy! Con thử tưởng tượng: hình như chính vì con người ghê
tởm kia mà bà ta chết. Nghe nói cái lão ấy đã đánh đập bà ta hết sức tàn
nhẫn.

- Trước họ cũng sống như vậy sao? - chàng quay lại hỏi em.

- Không, ngược lại nữa là khác! Đối với bà lúc nào ông ta cũng tỏ ra rất
kiên nhẫn lễ độ nữa ấy. Nhiều khi ông ta lại còn quá khoan dung với
tính nết của vợ nữa; và như thế đã mấy năm ròng… Đến nay ông ta bỗng mất
kiên nhẫn thế nào đấy.

- Thế nghĩa là ông ta tuyệt nhiên không đến nỗi ghê tởm lắm, vì cũng đã nén được báy năm kia mà?

- Dunia, hình như cô bênh vực ông ta thì phải?

- Không, không, đó là một con người ghê tởm, em không thể tưởng được còn
có cái gì ghê tởm hơn nữa - Dunia đáp, gần như run lên, nàng cau mày,
trầm ngâm suy nghĩ.

- Câu chuyện đó xảy ra ở nhà họ vào một buổi sáng, bà Punkheria
Alekxandrovna vội và nói tiếp. - Sau đó bà ta lập tức ra lệnh thắng xe
để sau bữa cơm trưa sẽ lên tỉnh, vì trong nhưng trường hợp như vậy, lúc
nào bà ta cũng lên tỉnh. Nghe đâu trưa hôm ấy bà ăn ngon lành lắm.

- Sau khi bỉ đánh nhừ tử?

- Đối với bà ta… đã thành một thói quen như thế, và để khỏi chậm trễ, ăn
xong bà ta đi tắm ngay… Con ạ, bà ta vẫn chữa bệnh bằng cách tắm đấy. Ở
nhà họ có một con suối nước lạnh, ngày nào bà ta cũng đến đấy tắm rất
đều. Nhưng vừa lội xuống nước bà ta bị một cơn động kinh.

- Tất nhiên phải như thế! - Zoximov nói. - Thế bà ta bị đánh đau lắm phải không?

- Mà thôi, có can hệ gì đâu. - Dunia lại xen vào.

- Hừm! Mẹ ạ, sao mẹ cứ kể lể những chuyện vớ vẩn ấy làm gì? - Raxkonikov bỗng buông ra một giọng gắt gỏng bất ngờ.

- Ôi! Con ạ, chỉ vì mẹ không biết nói chuyện gì hơn, - bà Punkheria Alekxandrovna buột mồm nói.

- Sao! Các người đều sợ tôi cả hay sao? - Chàng lại mỉm một nụ cười nhăn nhó.

- Quả đúng như thế. - Dunia nói, mắt nghiêm khắc nhìn thẳng vào mặt
chàng. - Khi bước chân lên cầu thang, mẹ còn làm cả dấu thánh nữa, vì mẹ
sợ quá.

Bộ mặt Raxkonikov nhăn rúm lại như thể bị chuột rút.

- Ôi! Dunia, con nói gì thế! Rodia, con đừng giận, mẹ van con! Sao con
lại nói thế, hở Dunia? - bà Punkheria Alekxandrovna luống cuống nói. -
Thật quả suốt dọc đường ngồi trên xe lửa, mẹ cứ nghĩ: gặp nhau mẹ con ta
sẽ kể cho nhau nghĩ không biết bao nhiêu là chuyện… Lúc ấy mẹ sung
sướng đến nỗi không còn chú ý gì dọc đường nữa. Nhưng mẹ vừa nói gì thế
nhỉ? Bây giờ mẹ cũng vẫn sung sướng chứ… Dunia, con nhầm rồi đấy? Khi
được gặp lại con thôi mẹ cũng đã sung sướng lắm rồi, Rodia ạ.

- Thôi, mẹ ơi, - chàng siết tay mẹ nói lắp bắp, có chiều bối rối, mắt
nhìn đi nơi khác - Chúng ta còn đủ thì giờ nói chuyện nhiều.

Nói xong, chàng bỗng đâm ra luống cuống và tái mặt đi: cái cảm giác lạnh
buốt kinh hoàng lúc nãy lại dâng ngập tâm hồn chàng; chàng lại thấy rõ
mình vừa thốt ra một lời nói dối kinh khủng, và không những từ nay chàng
sẽ không bao giờ còn có thể chuyện trò cởi mở với mẹ chàng nữa mà cũng
không bao giờ còn có thể nói với ai bất cứ chuyện gì. Cái cảm giác chua
xót ấy mạnh đến nỗi chàng hầu như mất trí trong chốc lát. Chàng đứng dậy
và không nhìn ai, toan đi thẳng ra cửa.

- Cậu làm sao thế? - Razumikhin nắm lấy cánh tay chàng, kêu lên.

Chàng lại ngồi xuống va đưa mắt lặng lẽ nhìn quanh; mọi người đều bỡ ngỡ nhìn chàng.

- Ôi! Sao tất cả các người chán thế? - Chàng bỗng kêu lên một cách thật
bất ngờ - Nói chuyện gì đi chứ! Sao các người lại ngồi trơ ra thế? Nào,
nói đi chứ! Chúng ta nói chuyện nào… Đã sum họp thế nầy mà lại lặng
thinh… Nào, nói chuyện đi.

- Lạy Chúa! Tôi cứ tưởng lại lên cơn như hôm qua. - Vừa noỉ bà Punkheria Alekxandrovna vừa làm dấu thánh.

- Anh làm sao thế? - Avdotia Romanovna hỏi, vẻ ngờ vực.

- Chả sao cả, anh vừa nhớ lại một chuyện không đâu - chàng đáp và đột nhiên cất tiếng cười.

- Được, nếu là chuyện không đâu thì tốt, nếu không chính tôi cũng nghĩ
là… - Zoximov lẩm bẩm rời đi-văng đứng dậy. - Giờ thì tôi phải đi, có
thể tôi sẽ trở lại nếu gặp cậu ở nhà…

Anh ta cúi chào và lui ra.

- Con người mới đáng quý làm sao! - bà Punkheria Alekxandrovna nhận xét.

Phải, đáng quý, tuyệt diệu, có học thức, thông minh, - đột nhiên
Raxkonikov nói liến thoắng một thôi với vẻ khích động từ nãy đến giờ
chưa từng thấy chàng có. - Con không nhớ là trước khi bị bệnh, con đã
gặp anh ấy ở đâu… Hình như đã có gặp anh ta ở đâu rồi thì phải… Đây cũng
là một người đáng quý nữa! - Chàng hất đầu về phía Razumikhin, - Dunia,
em có thích anh ấy không? - chàng hỏi em rồi bật cười, chẳng hiểu tại
sao.

- Rất thích, Dunia đáp.

- Chà, đồ quỷ…! - Razumikhin ngượng chín cả người, mặt đỏ dừ lên lúng
túng đứng dậy. Bà Punkheria Alekxandrovna mỉm cười dịu dàng, còn
Raxkonikov thì cười phá lên.

- Kìa, cậu đi đâu đấy?

- Mình cũng… có việc cần.

- Cậu chẳng có việc gì sất, ở lại đây! Zoximov đi rồi thì cậu cũng muốn
bước đấy hẳn? Không đi đâu hết, mà mấy giờ rồi nhỉ? Mười hai giờ rồi
phải không? Dunia, em có chiếc đồng hồ xinh quá nhỉ! Nhưng tại sao các
người lại cứ lặng thinh thế? Vẫn chỉ có tôi nói mãi thôi!

- Đây là món quà của bà Marfa Petrovna, - Dunia đáp.

- Đắt tiền lắm đấy - bà Punkheria Alekxandrovna đệm theo.

- A - a - a! Nhưng là đồng hồ nữ thì hơi to.

- Em thích cỡ nầy - Dunia nói.

- Thế ra không phải của vị hôn phu?. - Razumikhin nghĩ và chợt thấy mừng
thầm, chẳng hiểu vì sao. Thế mà anh cứ tưởng là tặng phẩm của Lugin. -
Raxkonikov nói.

- Không phải, anh ta chưa tặng Dunia cái gì cả.

- Á - à - à! Mẹ ạ, mẹ còn nhớ không, con cũng đã từng yêu và đã từng
muốn lấy vợ. - chàng nhìn mẹ nói, khiến bà kinh ngạc vì cách chuyển
hướng bất ngờ của câu chuyện và giọng nói của chàng.

- Ôi, con yêu quý ạ, mẹ có nhớ! - bà Punkheria Alekxandrovna vừa nói vừa liếc mắt nhìn Dunia và Razumikhin.

- Hừm! đúng! Nhưng con biết kể chuyện gì với mẹ bây giờ? Chính con cũng
không còn nhớ được bao nhiêu. Đó là một cô bé ốm yếu? - chàng nới tiếp,
đầu cúi gầrn, dường như vụt trở lại với tâm trạng đăm chiêu ban nãy, -
rất ốm yếu; cô ta thích bố thí cho ăn mày và chỉ mơ ước được vào tu
viện; một hôm, cô khóc sướt mướt khi nói với con chuyện đó; phải… con
nhớ ra rồi, con nhớ lò lắm, cô ta lại còn xấu xí nữa. thật quả con cũng
không hiểu sao con lại gần với cô ta hình như vì cô ta bao giờ cũng ốm
yếu. Giá như cô ấy lại thọt hay gù nữa thì chắc là con còn yêu cô gấp
bội (chàng tư lự mỉm cười)… Thế đấy một cơn mê sang của tuổi xuân.

- Không, không phải chỉ là một cơn mê sảng của tuổi xuân! - Dunia nói, giọng nhiệt thành.

Chàng chăm chú nhìn em, tinh thần căng thẳng, song không hiểu em mình
nói gì và thậm chí cũng không nghe thấy gì nữa. Rồi, vẫn chìm sâu trong
tâm trạng đăm chiêu tư lự, chàng đứng dậy, đến hôn mẹ rồi trở lại ngồi
chỗ cũ.

- Giờ con vẫn còn yêu cô ta? - bà Punkheria Alekxandrovna mủi lòng nói.

- Cô ấy… Bây giờ ấy à? À, phải… mẹ nói đến cô ấy phải không? Không. Bây
giờ đối với con những việc ấy đều như đã sang thế giới khác rồi… đã xa
xưa lắm? Và tất cả những việc xung quanh con cũng dường như đang diễn ra
ở một nơi nào xa lạ.

Chàng đăm đăm nhìn họ.

- Như các người đây cũng thế, tôi nhìn các người như từ một nơi nào cách
xa hàng nghìn dặm… Nhưng sao chúng ta lại nớl những chuyện ấy nhỉ, có
ma nó biết và tại sao các người lại hỏi tôi? - chàng bực bội nói thêm
rồi im bặt, cắn móng tay, vẻ lại trầm ngâm như cũ.

- Rodia, chỗ ở của con tệ quá, thật như cái quan tài - bà Punkheria
Alekxandrovna bỗng lên tiếng để chấm dứt phút im lặng nặng nề. - Mẹ chắc
con buồn buồn phần nào cũng do chỗ của con.

- Chỗ ở? - Chàng đáp vẻ lơ đãng - Vâng, chỗ ở của con cũng có dính dáng
nhiều đến việc ấy… Con cũng đã nghĩ đến điều đó. Song ý nghĩ vừa rồi của
mẹ thật là kỳ lạ, mẹ ạ - chàng nói thêm với một nụ cười quái gở. Chỉ
thiếu chút nữa thì chàng không còn hơi sức nào chịu đựng được cuộc họp
mặt nầy, chịu đựng những người thân mà sau ba năm xa cách, chàng mới
được gặp lại, cũng như cái giọng thân mật gia đình của câu chuyện bất
đắc dĩ trong khi chàng không thể nào nói được bất cứ chuyện gì. Tuy vậy
chàng có một việc khẩn cấp cần phải quyết định ngay hôm nay không trì
hoãn: sáng nay lúc ngủ dậy chàng đã có ý định dứt khoát như thế. Chàng
thấy hài lòng vì đã nghĩ đến công việc để tìm một lối thoát.

- Dunia ạ, đây, vấn đề nó như thế nầy, - chàng mở đầu, giọng khô khan và
nghiêm nghị, - tất nhiên anh phải xin lỗi em vì những chuyện xảy ra hôm
qua, nhưng anh tự thấy có bổn phận nhắc cho em nhớ là anh không hề thay
đổi ý kiến. Hoặc anh, hoặc Lugin. Anh có thể là một con người hèn mạt,
nhưng em không thể thế được. Chỉ một người thôi cũng đủ. Nếu em kết hôn
với Lugin, thì ngay tức khắc, anh sẽ không còn coi em là em nữa.

- Rodia! Rodia! thế thì lại như hôm qua rồi! - Bà Punkheria
Alekxandrovna chua chát thốt lên, - mà tại sao con cứ gọi mình là người
hèn mạt, mẹ không thể chịụ được. Hôm qua cũng thế…

- Anh à - Dunia đáp giọng rắn rỏi và cũng khô khan không kém - Chuyện
nầy trước sau đều do một ý nghĩ sai lầm của anh mà ra cả. Đêm qua, em đã
suy nghĩ và đã tìm ra được chỗ sai lầm đó. Hình như anh cho rằng em vì
một người nào đó mà đem hiến mình cho một người nào đó. Hoàn toàn không
phải như vậy, em đi lấy chồng chỉ vì bản thân em mà thôi, bởi vì em thấy
khó sông một mình: rồi sau đó lẽ tất nhiên em cũng lấy làm sung sướng
có thể giúp đỡ được cho những người thân, song đó không phải là động cơ
chủ yếu trong quyết định của em.

"Nói dối, - Raxkonikov vừa nghĩ thầm vừa cắn móng tay một cách giận dữ.
Con bé kiêu ngạo thật! Nó không muốn nhận là nó thích đóng cái vai ân
nhân! Ôi, những nhân cách ti tiện! Họ yêu cũng chăng khác gì họ ghét!
Ôi! ta… căm thù tất cả bọn họ!".

- Tóm lại, em sẽ lấy Piotr Petrovich, - Dunia nói tiếp, - vì trong hai
nỗi khổ, em chọn lấy nỗi nhẹ nhất. Em sẽ trung thực làm tròn tất cả
những gì người ấy chờ đợi ở em; vì vậy em sẽ không lừa dối người ấy. Sao
anh lại cười?

Mặt nàng cũng đỏ bừng và trong khóe mắt nàng lóe lên một tia giận dữ.

- Em sẽ làm tròn tất cả đấy chứ? - chàng hỏi với một nụ cười hiểm độc.

- Đến một mức độ nào đó. Cách thức cầu hôn của Piotr Petrovich cũng đã
làm cho em thấy ngay ông ấy muốn gì. Quá ông ta đánh giá mình quá cao,
song em hy vọng ông ta cũng sẽ coi trọng em… Sao anh lại cười?

- Thế tại sao em lại đỏ mặt? Em nói dối, em ạ, em cố tình nói dối chỉ vì
cái tính cố chấp của đàn bà, chỉ vì muốn bắt anh nhìn nhận mọi việc
theo ý riêng của em. Em không thể kính trọng Lugin được, anh đã gặp hắn
và đã nói chuyện với hắn. Thế nghĩa là em bán mình vì tiền, vì vậy em đã
hành động một cách hèn hạ, và anh lấy làm mừng rằng ít nhất em cũng còn
biết ngượng vì việc đó?

- Không phải, em không nói dối đâu… - Dunia mất hết tự chủ thét lên. -
Em không đời nào lấy ông ta nếu không biết chắc là ông ta quý trọng em,
em không đời nào lấy ông ta nếu không biết chắc rằng em có thể kính
trọng được ông ta. Cũng may là ngay hôm nay, em sẽ có dịp biết chắc chắn
được điều đó. Một cuộc hôn nhân như vậy không phải là một việc đê tiện
như anh nói. Mà dù anh có nói đúng chăng nữa, dù em có cam tâm làm một
việc đê tiện thì anh nói như thế chẳng phải là quá tàn nhẫn hay sao? Tại
sao anh cứ đòi hỏi ở em một bản lĩnh anh hùng mà có lẽ anh cũng không
có? Như vậy là áp chế, như vậy là cưỡng bức? Nếu em có làm hại người nào
thì người đó chỉ có thể là một mình em mà thôi… Em cũng chưa giết người
nào kia mà! Sao anh lại nhìn em như thế? Sao anh lại tái mặt đi thế?
Rodia, anh làm sao thế? Rodia, anh yêu quý!

- Trời ơi! Nó làm anh nó ngất đi kia kìa! - bà Punkheria Alekxandrovna thét lên.

- Không, không… không hề gì… cớ sao đâu. Con hơi chóng mặt một tí thôi.
Không ngất đâu… Mẹ thì lúc nào cũng sợ con ngất! Hừm? Phải anh định nói
gì nhỉ? À, phải rồi, cô làm thế nào mà ngay hôm nay có thể biết chắc
rằng cô sẽ kính trọng hắn và hắn sẽ coi trọng cô, có phải đúng cô vừa
nói như vậy không? Hình như cô vừa nói là hôm nay thì phải. Hay anh nghe
nhầm?

- Mẹ ơi, đưa cho anh con xem lá thư của Piotr Petrovich, - Dunia nói.
Tay run run, bà Punkheria Alekxandrovna đưa thư cho con trai. Chàng cầm
lấy, trí tò mò lên đến cao độ. Song trước khi mở thư chàng bỗng quay lại
nhìn Dunia như có ý ngạc nhiên.

- Lạ thật! - chàng nói chậm rãi, tuồng như vừa có một ý nghĩ mới mẻ vụt
hiện đến. - Sao tôi lại nhặng xị thế nhỉ? Sao tôi lại có thể làm toáng
lên như thế? Cô muốn lấy ai thì cứ lấy thôi!

Chàng như tự nhủ một mình, nhưng lại nói to lên, rồi sững sờ nhìn em một lát, vẻ như băn khoăn không hiểu.

Cuối cùng, chàng giở thư ra, vẫn giữ một vẻ ngạc nhiên khác thường; rồi
chàng thong thả và chăm chú đọc đi đọc lại bức thư hai lần.

Bà Punkheria Alekxandrovna lo ngay ngáy; và mọi người đều chờ đợi một sự kiện khác thường sắp xảy ra.

- Kể cũng lạ thật, - sau một lát suy nghĩ chàng trả lại bức thư cho mẹ
và cất tiếng nói trống không, - hắn làm luật sư, quen giao thiệp, nói
năng nghe cũng có vẻ trau chuốt, thế mà thư thì viết như người vô học.

Ai nấy đều xôn xao lên: nầy giờ họ chờ đợi một cái gì khác hẳn.

- Họ đều viết như thế cả đấy, - Razumikhin nói, giọng ngắc ngứ.

- Cậu đọc lá thư nầy rồi à?

- Rồi.

- Mẹ và em có đưa cho anh ấy xem, Rodia ạ, lúc nãy mẹ… có hỏi ý kiến anh ấy, - bà Punkheria Alekxandrovna đỡ lời, vẻ bối rối.

- Đó chính là lối văn tố tụng - Razumikhin cắt ngang, - xưa nay các giấy tờ ở toà án vẫn viết lối văn tố tụng như vậy đấy.

- Văn tố tụng? Đúng, đúng là văn tố tụng, văn sự vụ Không hẳn là cách
viết của kẻ vô học, cũng không phải là lối viết văn hoa gì đúng là văn
sự vụ. Piotr Petrovich không hề có ý giấu là mình ít được học hành, hơn
nữa còn tự hào là đã tự xây dựng lấy cuộc đời mình. - Avdotia Romanovna
nhận xét, hơi phật ý vì giọng nói của anh.

- Được rồi, nếu hắn tự hào thì chắc cũng có lý do, anh không phản đối.
Em ạ, hình như em bực mình vì cả một lá thư như vậy mà anh chỉ rút ra
được có mỗi một lời nhận xét nông nổi, và em nghĩ là anh cố tình nói
những điều không đâu như vậy để trêu tức em. Không, trái lại, về lời
văn, anh vừa nảy ra một nhận xét mà trong trường hợp nầy có lẽ không
thừa chút nào. Trong thư có câu: "bà chỉ nên tự trách mình", thật hàm
súc và rõ ràng; ngoài ra lại có lời đe doạ là sẽ đi ngay lập tức nếu anh
đến. Lời đe doạ đó cũng có nghĩa là đe doạ sẽ bỏ rơi mẹ và em, và bỏ
rơi đúng vào lúc nầy, sau khi đã gọi hai người lên Petersburg! Đấy, cô
nghĩ sao, ví thử không phải Lugin viết ra câu văn ấy mà là anh nầy chẳng
hạn (chàng trỏ Razumikhin), hoặc Zoximov, hoặc một người nào trong mẹ
con chúng ta viết ra thì người đọc có thấy mình bị xúc phạm như vậy
không?

- Kh… không, - Dunia hăm hở đáp. - Em hiểu rất rõ rằng viết như vậy là
quá vụng về, song có lẽ ông ta không làm chủ được ngòi bút của mình. Anh
phê phán đúng, anh Rodia, chỉnh em cũng không ngờ là…

- Thư viết bằng lối vẫn tố tụng, mà dùng lối văn tố tụng thì không có
cách nào viết khác được, cho nên giọng văn đâm ra thô lỗ hơn là vì hắn
muốn thì phải. Ngoài ra, anh buộc lòng phải làm cho em tỉnh ngộ một
chút: trong thư, còn có một câu khác, vu khống anh một cách khá đê tiện.
Hôm qua, anh đem tiền cho một người đàn bà goá, ho lao, tuyệt vọng,
không phải lấy cớ là để "trả tiền ma chay" mà chính là để lo việc ma
chay thật, và không phải đưa cho con gái ông ta, một người con gái mà
như hắn viết, "ai cũng biết là hư hỏng" (hôm qua anh mới gặp cô ta lần
đầu) mà trao cho chính người quả phụ. Anh thấy ở đây có một dụng tâm quá
ư vội vàng định bôi nhọ anh và làm cho anh xích mích với mẹ và em. Tất
cả những chuyện đó, một lần nữa, cũng được diễn đạt băng lối văn tố
tụng, nghĩa là có một dụng ý quá rõ ràng và hấp tấp một cách quá ngay
ngô. Hắn là một người thông minh, song chỉ riêng trí thông minh thôi thì
chưa đủ để hành động một cách thông minh. Tất cả những chuyện đó vẽ nên
con người… và anh cũng không tin là hắn coi trọng em lắm đâu Anh nói
điều đó cốt chỉ để giúp đỡ em thôi, vì anh thành thật cầu mong điều lành
điều tốt cho em.

Dunia không đáp, nàng đã quyết định xong xuôi từ lúc nầy nàng chỉ muốn đợi đến chiều.

- Vậy thì con định thế nào hơ Rodia? - Bà Punkheria Alekxandrovna hỏi,
lòng càng lo âu hơn vì câu chuyện bỗng nhiên chuyển sang giọng "sự vụ" -
"Con định thế nào" nghĩa là thế nào?

- Đấy Piotr Petrovich bảo là con đừng đến đằng nhà chiều nay, và nói là
sẽ bỏ đi, nếu con đến. Vậy thì con… có đến không? Tất nhiên việc đó
không thể do con quyết định, mà trước hết là do mẹ, nếu yêu sách đó của
Piotr Petrovich không mếch 1òng mẹ, hai nữa là do Dunia, nếu nó cũng
không cảm thấy bị xúc phạm. Còn con, con sẽ làm theo ý mẹ, - chàng nói
thêm, giọng cộc cằn.

- Dunia đã quyết định rồi, và mẹ cùng hoàn toàn thuận theo nó, - bà Punkheria Alekxandrovna vội đáp.

- Em quyết định, anh Rodia ạ, là tha thiết mời anh đến đằng nhà dự buổi họp mặt nầy, - Dunia nói. Anh đến chứ?

- Anh sẽ đến.

- Cả anh nữa, tôi cũng xin mời anh tám giờ đến dằng chúng tôi, - nàng
quay về phía Razumikhin nói. - Mẹ ơi, con mời ca anh ấy nữa đấy.

- Rất tốt, Dunia ạ Được - Bà Punkheria Alekxandrovna nói thêm. - Các con
quyết định ra sao thì mẹ cũng ưng như thế. Đối với mẹ như thế lại càng
nhẹ nhõm, mẹ không thích giả vờ và nói dối; tốt hơn cả là nói hết sự
thật… Piotr Petrovich có giận hay không cũng mặc.