Lời Giới Thiệu

Lev
Tolxtoi (1828 - 1910) là một trong những nhà văn cổ điển lớn nhất nước Nga, đã
viết nhiều tác phẩm nổi tiếng: Truyện kể về Xevaxtopol, Luyxerno, Chiến tranh
và Hòa bình, Anna Carenina, Cái chết của Ivan Illitr, Phục sinh, v.v... Lenin
đã gọi Tolxtoi là “tấm gương soi của cách mạng Nga”. Trong Anna Carenina, chúng ta sẽ thấy lại bức
tranh xã hội chân thực và sinh động của cả một giai đoạn lịch sử nước Nga vào
giữa thế kỉ XIX, sau giải phóng nông nô. Ngòi bút nghệ thuật điêu luyện, nghiêm
khắc vạch trần bộ mặt xấu xa của chế độ phong kiến chuyên chế sa hoàng Nga;
những tư tưởng, nguyện vọng, ưu điểm, nhược điểm của nông dân cùng phong trào
cách mạng của họ đã gián tiếp vang dội vào cuốn tiểu thuyết. Chính chủ nghĩa
hiện thực phê phán của Tolxtoi, cây bút biết gắn liền nghệ thuật với thời đại
để phản ánh đấu tranh xã hội, đã khiến Lenin viết nhiều bài phê bình nổi tiếng
về Tolxtoi, đặt nền móng cho khoa phê bình văn học Mác - Lenin.

*

* *

Bốn năm
sau khi viết xong Chiến tranh và Hòa
bình, ngày 19-3-1873, L. Tolxtoi lại hạ bút viết dòng đầu tiên của cuốn
tiểu thuyết dài Anna Carenina.
Cũng như nhiều nhà văn hồi đó, Tolxtoi chịu ảnh hưởng của Puskin. Ông nói: “Tôi
học tập được nhiều ở Puskin, ông là người cha của tôi, ta nên học tập ông.” Đây
không phải là ảnh hưởng bề ngoài về cách viết, giọng văn; cũng không phải là
vay mượn, bắt chước cốt truyện này nọ. Những tác phẩm Puskin đã khơi dậy tất cả
sức lực sáng tác sẵn có của Tolxtoi, thôi thúc ông làm việc và gợi nhiều ý sáng
tác tốt, mới. Nhân đọc truyện viết dở dang của Puskin: Những người khách họp mặt trong biệt thự,
Tolxtoi nảy ra ý định viết Anna
Carenina. Và ông dựa vào con gái Puskin là Mari Alecxandrovna Gactun làm
nguyên mẫu, để tả vẻ mặt, dáng người nhân vật Anna. Bắt tay vào làm, nhà văn
thực ra chỉ định phóng bút viết, chưa thấy hết tầm to lớn của cuốn truyện, dần
dần sau này trong quá trình viết, nó mới đòi hỏi nhiều tâm sức. Ông cũng ngừng
bút nhiều lần vì bận giúp vận động cứu tế nạn dân hạn hán, hoặc bận viết
cuốn Bàn về giáo dục quốc gia để
tranh cãi về phương pháp giáo dục với các nhà giáo ở Moxcva; ông lại nhiều lần
chán nản, muốn bỏ dở cuốn truyện, vì thấy mình viết không hay. Đây là quãng đời
sống êm ấm trong gia đình, với tình hình tư tưởng ổn định và công việc sáng tác
phong phú nhất của nhà văn trong môi trường quý tộc tại trại ấp ở Iátxnaia
Poliana. Hồi trẻ, ông tòng quân tại Capcadơ và dự cuộc chiến tranh Nga - Thổ ở
Crưm. Nhờ đó, ông nhìn thấu bộ mặt trái của chiến tranh đế quốc tranh giành thị
trường và đồng thời cũng thấy rõ tinh thần dũng cảm, lòng yêu nước thật sự của
binh lính và thủy thủ
bình thường. Lòng cảm phục sự vĩ đại của dân tộc Nga và căm ghét chế độ nông nô
khiến ông từ đó bắt đầu chú ý tới vấn đề dân cày. Ông đi du lịch nhiều nước châu
Âu như Đức, Pháp, Thụy Sĩ, Ý,
Bỉ, Anh, và nhận ra nhiều thối nát của chế độ tư bản. Nếu Tolxtoi còn tìm thấy
trong các tác phẩm của Voltaire, Diderot, Jean Jacques Rousseau, chút tính chất
tiến bộ nào đó trong thời kỳ đầu chủ nghĩa tư bản thay thế chế độ phong kiến
mọt ruỗng của thế kỉ XVII và XVIII ở Pháp, thì qua thực tế xã hội các nước Tây
Âu nửa sau thế kỉ XIX, ông đã tận mắt chứng kiến những hiện tượng thụt lùi,
phản động, bắt đầu lộ rõ không sao che giấu của chủ nghĩa tư bản trên toàn thế
giới. Trở về nước, Tolxtoi lần nữa hiểu thêm bộ mặt xấu xa của thực tế xã hội
Nga hồi đó. Ông bắt đầu nghiên cứu cách dạy học cho bình dân, viết sách giáo
khoa, và trong một năm 1862, đã mở tới 21 trường học cho người lớn và trẻ em.
Trước đó, khi còn ở Peterburg. Tolxtoi có quen nhóm văn sĩ tiến bộ trong tạp
chí Người đương thờinhư
Trernưsevxki, Turghenev, Gontrarov, Necraxov, Oxtrovxki, và cũng có quen cả
những nhà nghệ thuật vị nghệ thuật như Drudinin, Botkin và Amencov. Nhưng với
cả hai nhóm chống chọi nhau đó, Tolxtoi đều không cùng chung quan điểm và vẫn
giữ ý kiến riêng về đời sống và nghệ thuật. Tất cả các sự việc nhà văn theo dõi
và trải qua trong xã hội thượng lưu ở Moxcva và Peterburg khi còn là chàng
thanh niên ưa chơi bời phóng đãng, mọi hiểu biết và suy nghĩ về nông dân Nga
khi trở về trông nom trại ấp, mọi tìm tòi và mong muốn về một chế độ xã hội
thích hợp với các quan điểm chính trị, tư tưởng, đạo đức riêng, tự rút ra khi
nghiên cứu triết học, khoa học, văn học và tiếp xúc với các trào lưu tư tưởng hồi
đó ở trong và ngoài nước, mọi kinh nghiệm già giặn gom góp sau hàng chục năm
sáng tạo nghệ thuật, tất cả vốn liếng dư dật và nhiều mặt đó đủ giúp Tolxtoi
viết xong cuốn tiểu thuyết lớn Anna
Carenina này. Thông qua cuộc ngoại tình éo le, chấm dứt bằng cái chết
tội lỗi và bi thảm của Anna Carenina, cuộc sống gia đình lục đục của Oblonxki,
mối tình trắc trở nhưng hạnh phúc của Levin, cùng đời sống tình cảm phức tạp
của nhiều nhân vật khác, như Betxi Tverxcaia, Lidia Ivanovna, Lida Mercalova,
Xapho Stond, nhà văn đã đặt ra vấn đề tình yêu và hôn nhân như một sự việc cá
nhân và xã hội. Những việc và người được tả tỉ mỉ, thực và động, trình bày cho
ta thấy các quan niệm khác nhau về tình yêu, hôn nhân, dẫn đến các việc làm và
kết quả khác nhau như thế nào, các nguồn gốc xã hội sâu xa nào quyết định tính
chất tốt, xấu của mối tình trai gái trong chế độ phong kiến và tư bản, cuối
cùng thực chất của hạnh phúc cùng đạo đức yêu đương theo nhà văn hiểu là ở đâu?
Nhân dịp này, Tolxtoi phơi trần nhiều mặt xấu xa của đời sống quý phái, từ lối
sống xa hoa, lười biếng, vợ chồng lừa dối nhau, bạn bè ghen ghét, xảo trá, đến
thói quen sĩ diện hão, giả nhân giả nghĩa, tranh giành địa vị, bon chen luồn
cúi, nhu nhược, phá sản của tầng lớp quý tộc. Bên cạnh chủ đề trên, nhà văn còn
đưa ra nhiều vấn đề xã hội khác, có tầm quan trọng lớn hơn nhiều, chủ yếu bằng
cách thông qua nhân vật Levin: Đó là các vấn đề lý tưởng xã hội, các ý kiến về
dân tộc, về nông dân, về tổ chức xã hội, cơ cấu kinh tế, giáo dục, chính trị,
về mọi sự thay đổi ảnh hưởng quyết định đến đời sống nhân dân, về triết học,
nghệ thuật và cả về hòa bình, chiến tranh... Tóm lại, tất cả những vấn đề thời
sự nóng bỏng mà bất cứ người Nga nào thời đó, ít nhiều biết suy nghĩ về vận
mệnh nước nhà, đều phải lo lắng tới. Nhiều vấn đề cấp thiết nêu lên đó chưa
được giải quyết và kết luận, hoặc được giải quyết và kết luận theo lập trường
riêng không ít sai trái của nhà văn, nhưng mọi vấn đề được đặt ra đã là một
phát hiện có giá trị lớn lao, phản ánh đúng đắn các mâu thuẫn xã hội chính
trong giai đoạn khủng hoảng trầm trọng của nước Nga gia trưởng cũ bắt đầu tan
rã mau chóng trước sự xâm nhập, chèn ép của chủ nghĩa tư bản. Nhiều lý lẽ chính
của “học thuyết Tolxtoi” về vần đề chế độ tư hữu, đạo đức tư sản, lợi nhuận,
chính quyền chuyên chế và quân phiệt, nghệ thuật và tôn giáo, mà sau này tác
giả sẽ trình bày trong các cuốn sách lý luận, như Nghệ thuật là gì?, Sám
hối, Tôn giáo của tôi, Làm gì... đã bắt đầu được trực tiếp hoặc gián tiếp
vạch ra trong cuốn tiểu thuyết này. V.I. Lenin nhận xét về Tolxtoi như sau:
“Một mặt thì chỉ trích thẳng tay chế độ bóc lột của tư bản, tố cáo những hành
vi bạo ngược của chính phủ, tố cáo các trò hề của công lý và của hành chính nhà
nước, vạch trần hết tính chất sâu sắc của các mâu thuẫn giữa tình trạng của cải
ngày càng tăng thêm, văn minh đạt nhiều thành quả và tình trạng cùng khổ, man
rợ và đau thương của quần chúng công nhân cũng ngày càng tăng thêm; mặt khác
lại là người hiền từ đứng ra khuyên răn “không nên dùng bạo lực chống lại điều
ác...” Tolxtoi vĩ đại là ở chỗ ông đã nói lên được những tư tưởng và những tâm
trạng đã được hình thành trong hàng triệu nông dân Nga khi bắt đầu cuộc cách
mạng tư sản Nga. Những suy nghĩ của nhà văn về đời sống hàng ngày, cũng như
những tìm tòi để trả lời các vấn đề xã hội lớn của thời đại đặt ra, được thể
hiện bằng nghệ thuật viết truyện cao tay. Với sức làm việc trung bình mười hai,
mười ba giờ một ngày, từ ý định đầu tiên chỉ là tả “một người vợ phụ bạc”, qua
nhiều lần bỏ dở, sửa chữa, thay đổi hoàn toàn so với bản thảo thứ nhất, tiểu
thuyết Anna Carenina viết
xong vào tháng 7 năm 1877. Cuốn truyện vượt ra ngoài khuôn khổ một tấn thảm
kịch ngoại tình và trở thành tấm gương phản chiếu một giai đoạn lịch sử Nga,
sau cải cách nông nô, vào giữa những năm 70 của thế kỉ XIX, với mọi mâu thuẫn
xã hội nóng bỏng và phức tạp nhất.

*

* *

Trên
trang mở đầu cuốn truyện, có ghi một đề từ: “Việc báo oán thuộc về ta, chính ta
lại ra ân đền bù lại”, với ngụ ý: chúng ta không có quyền phán xét người đời,
quyền đó thuộc về Chúa. Câu này gói ghém ý nghĩa khe khắt về luật pháp vô tình
của Chúa Trời, nhưng mặt khác tỏ rõ tất cả lòng nhân đạo, rộng lượng của nhà
văn với nhân vật chính. Ông muốn che chở Anna trước dư luận bất công của một xã
hội ưa sống giả dối, quen chà đạp con người; ông không cho nó được quyền xét
xử, vì chính nó là nguồn gốc gây ra tội lỗi. Và nếu Anna là tội nhân xúc phạm
vào đạo đức, trật tự phong kiến thì đồng thời cũng là nạn nhân của lối sống giả
nhân giả nghĩa. Nói vậy, không phải Anna hoàn toàn không có trách nhiệm về việc
mình làm. Trong cái chết oan khiên của nàng đã mang ý nghĩa tính hậu quả không
tránh khỏi của việc làm tội lỗi, về sự tự trừng phạt. Sau nhân vật Tachiana của
Puskin, Anna là một hình ảnh phụ nữ mới, tiến bộ trong văn học cổ điển Nga, đã
gắng giải phóng cá tính con người, vùng vẫy thoát khỏi áp bức và nhục nhã của
phong kiến quý tộc. Cùng với Trernưsevxki, Turghenev, Necraxov, tác giả Anna Carenina góp phần vào việc
giải phóng phụ nữ, những người bị áp bức tàn nhẫn nhất. Mặc dầu chủ nghĩa xã hội
của Trernưsevxki là không tưởng, ông vẫn cho việc giải phóng phụ nữ không phải
chỉ ở mặt tình yêu, mà còn ở trên nhiều khía cạnh khác: đàn bà phải ngang hàng
với đàn ông về mọi công việc xã hội, có quyền lao động hữu ích, hưởng thụ vật
chất và chỉ có độc lập về kinh tế như vậy mới có tự do về tinh thần. Tầm tư
tưởng, Tolxtoi về vấn đề này có phần hẹp hơn so với nhà cách mạng dân chủ. Ông
chỉ đánh giá cao vai trò người đàn bà trong gia đình. Thái độ đó được thể hiện
ở nhân vật Natasa trong Chiến tranh và Hòa
bình, nay lại thể hiện trong Anna
Carenina, với các nhân vật Doli, Kitti. Còn với Anna, ý định đầu tiên của
nhà văn là phải phê phán nghiêm khắc người đàn bà bội bạc đã phá hoại nền móng
gia đình. Nhưng vì đòi hỏi hiện thực và chống lại trật tự phong kiến, nhà văn
thẳng thắn đã buộc phải thay đổi thái độ với nhân vật chính trong quá trình
sáng tác: cuối cùng ông đã bào chữa cho Anna, nạn nhân của sự đè nén, trói buộc
lạc hậu. Anna, người sứ giả hạnh phúc đi dàn hòa cho gia đình xích mích của
Doli, nhưng trớ trêu thay, ở đó nàng gặp Vronxki và cũng từ đó bắt đầu sự tan
vỡ của chính gia đình nàng. Anna lấy Carenin không phải vì tình yêu, mà chỉ do
sự sắp đặt của bà cô đã tìm được cho mình một ông cháu rể môn đăng hộ đối, đủ
tiền tài danh vọng. Carenin yêu chiều vợ theo thói quen vợ chồng, nhưng tâm hồn
căn cỗi, tình cảm khô khan, lối sống tẻ nhạt khuôn sáo, tính nết giả dối, ưa sĩ
diện, hám hư danh, cộng với đầu óc thông minh lạnh lẽo đượm màu sắc giễu cợt
đáng ghét của ông (nhất là với đàn bà mà chưa bao giờ ông thực tâm coi trọng),
tất cả tạo cho Anna cuộc sống gia đình yên ổn nhưng buồn tẻ, sang trọng nhưng u
uất. Nàng cố tự lừa dối để sống cạnh người chồng nhạt nhẽo ngót chục năm trời,
với bề ngoài như mọi sự trên đời đều tốt đẹp! Thực ra, Carenin không hề đem
hạnh phúc đến cho người vợ xinh đẹp, hồn hậu, thậm chí còn chà đạp lên sức sống
tự nhiên ở nàng. Và đã đến lúc tính cách chân thực, sự cuồng nhiệt, khao khát
được yêu, được sống tự do của Anna không thể kìm hãm nữa và chỉ cần thoáng gặp
Vronxki, một người trái ngược hẳn với chồng, là nàng lập tức lao đầu vào tình
yêu, như thiêu thân mê ánh lửa, không tính toán, mặc kệ cả lễ giáo và dư luận
xã hội thượng lưu. Cái hạnh phúc hợp pháp đúng với giáo lý nền đạo đức chính
thống, đáng ghen tị trước con mắt bạn đồng liêu, mà Carenin tưởng rất vững chắc, phút chốc hóa đồ
mã sụp đổ tan tành, vì không được xây dựng bằng nguyên liệu tình cảm thực sự,
Anna yêu say đắm, công khai, như để trả thù chồng, đền bù lại tất cả đè nén
tình cảm, yêu thương giả dối mà nàng phải chịu đựng trong cuộc hôn nhân bế tắc.
Tấn bi kịch cũng bắt đầu từ đấy: nàng muốn tự do và thẳng thắn yêu, nhưng vấp
phải trở ngại lớn là Carenin và xã hội thượng lưu; nàng rất ghét giả dối nhưng
rồi buộc phải giam mình vào vòng dối trá. Anna là người vợ xấu số, nhưng lại là
người mẹ rất yêu con. Chính mâu thuẫn này làm nàng chịu nhiều cay đắng, đau khổ
khi hưởng hạnh phúc tình yêu mới. Nàng đành xa lìa đứa con trai rứt ruột để đi
với Vronxki và biết ngay người yêu cũng không sao hiểu hết nỗi lòng người mẹ
xót xa. Mánh khóe của Carenin và luật lệ xã hội chia rẽ mẹ con nàng, dồn nàng
vào bước đường cùng hoặc phải hy sinh quyền sống yêu thương thực sự, hoặc phải
cắt đứt tình mẹ con. Lần gặp gỡ con trai khi ở nước ngoài về, vừa vui sướng vừa
đau đớn tuyệt vọng, tỏ rõ thêm bộ mặt tinh thần đằm thắm của nàng và tình cảnh
đáng thương của đứa trẻ thiếu tình mẹ. Những giờ phút yêu đương vui sướng nhất
cũng chỉ là vui gượng bề ngoài, không hề trọn vẹn, vì lòng nàng luôn giằng xé
giữa hai người: giữa con trai Xerioja và người tình Vronxki, nàng chỉ có quyền
chọn lấy một. Thực ra, nếu Anna muốn, nàng vẫn có thể thu xếp ổn thỏa. Chính ông chồng chẳng
đã đưa ra trước một cách dàn xếp rất hợp với đạo đức và thói quen của xã hội
thượng lưu đấyư? Ông sẵn sàng làm ngơ (nếu chưa phải hoàn toàn thừa nhận) trước
sự ngoại tình, với điều kiện dễ dàng chỉ cần vợ giữ cho kín đáo và đừng đòi ly
dị, miễn sao bề ngoài gìn giữ được danh giá ông, gìn giữ được nếp nhà và tục lệ
nhà vua cùng đạo Chúa! Đó chẳng phải sự việc thường thấy trong cảnh gia đình
rắc rối của bao tổ ấm quý tộc đó ư? Những Betxi Tverxcaia, Xapho Stond, Lida
Mercalova không hề áy náy, buồn rầu trong nếp sống quen dối trá, cứ đàng hoàng
đi lại với tình nhân ở ngay giữa nhà chồng, lấy đó làm thú vui chơi lấp lỗ
trống cho cuộc sống rỗng tuếch, bê tha, tiêu biểu của giới quý phái đó sao.
Nhưng với tính tình trung hậu, nồng nhiệt, thẳng thắn, Anna đã cao thượng hơn
họ. Nàng cương quyết gạt bỏ ý định bỉ ổi và hèn nhát của chồng. Tuy vẫn luyến
tiếc địa vị xã hội mình, Anna vẫn cảm thấy lẻ loi trong xã hội đó; nó chỉ thừa
nhận thông dâm, ngoại tình, còn kết tội mọi mối tình chân thực, chính đáng. Sau
bao năm sống ngột ngạt trong không khí đạo đức giả dối, nàng muốn xé toang màn
đen dối trá ông chồng định che phủ lên đời nàng và vị đại thần phu nhân đó đã
đòi ly dị, ngang nhiên bỏ chồng bỏ con đi theo người tình trước mắt mọi người. Ở đây, việc làm này có ý
nghĩa như một sự nổi loạn, một sự khiêu khích chính xã hội nàng xuất thân. Và
tất nhiên nó sẽ không dung tha, nó sẽ cấm cửa từ bỏ nàng như đứa con hoang. Các
họ hàng, bè bạn thân nhất như Varia, Bétxy cũng không dám tiếp nàng, mụ
Cataxova thì chửi cạnh khóe.
Nếu Anna có gan chống chọi, giày xéo lên mọi lễ nghi, sĩ diện của bọn cành vàng
lá ngọc thì chúng cũng không thương xót gì mà không phỉ nhổ trước khi nàng kịp
tự mình cắt đứt hẳn với chúng. Mối tình Anna với Vronxki sẽ được coi là đứng
đắn, thật sự tiến bộ nếu nàng quả quyết đến cùng làm tròn việc tự giải phóng.
Nhưng không, Anna không làm được như vậy. Nàng đã có gan bỏ chồng xa con, xa
luôn cả cuộc sống tù túng, giả dối. Trong cuộc tình duyên mới mẻ và hoàn cảnh
sống đã thay đổi, đáng lẽ nàng phải tìm thấy lẽ sống mới chính đáng, cao quý
hơn, phải xây dựng đứng đắn cho mối tình hai người được bền vững và bắt tay vào
làm công việc gì có ích cho gia đình và xã hội, nâng cao ý nghĩa cuộc sống.
Nhưng rồi mục đích duy nhất của Anna vẫn chỉ là đem tất cả cuộc đời phó mặc cho
số mệnh nổi trôi theo mối tình phiêu lưu, lãng mạn, tầm thường. Nàng tự buông
thả trong cuộc sống nhàn rỗi, đi rong chơi nước ngoài, làm duyên làm dáng với
người chung quanh, thậm chí không yêu thương chăm sóc cả đứa con gái mới đẻ để
gìn giữ sắc đẹp và chiều theo mọi ý thích của người tình, tính toán giằng co
trong việc ly hôn, do dự không dám cắt đứt hẳn với xã hội cũ. Tình yêu ngày
càng trở nên ích kỉ. Nàng bắt đầu so sánh, đòi hỏi, oán giận, ghen tuông. Nàng
chạnh nghĩ nỗi lòng đau khổ phải xa con để dằn vặt người tình, chỉ muốn hoàn
toàn độc chiếm tất cả tư tưởng, tình cảm, thời gian của chàng, để chỉ có mỗi việc
là yêu quý, chiều chuộng nàng. Với tâm lý đó, nếu mất Vronxki là nàng sẽ mất
hết. Vì tự đem cả đời mình phụ thuộc vào Vronxki, như cái bóng có được nhờ dập
theo cái hình, tự tước đi quyền lợi và khả năng sống tự do, độc lập, cho nên
nàng có ảo tưởng buộc người tình phải hoàn toàn nô lệ mình, để cân bằng giá trị
với mất mát của nàng. Cái tình trở thành cái nợ, yêu thương biến thành hờn oán.
Nàng không hề làm công việc gì có ích cho đời sống riêng và chung, càng chui
đầu vào mối tình hẹp hòi, không ngừng đòi thỏa mãn tình cảm và dục vọng thì
càng trở nên xấu tính, nhỏ nhen, vị kỉ. Mối tình có thể nói bắt nguồn từ một
mong ước cao thượng, bằng việc làm can đảm, cuối cùng cũng trở thành tầm
thường, hèn kém, không hơn gì cuộc hôn nhân đầu tiên với Carenin: Nàng vẫn
không vượt khỏi vòng tiêu cực, thoái hóa của bản chất giai cấp xuất thân và
hoàn cảnh sinh sống. Đó là tấn bi kịch của xung đột bên trong con người nàng,
nó điển hình cho mâu thuẫn bên trong của lớp người trung thực, muốn tiến lên
giành hạnh phúc nhưng không đủ sức chống lại trở ngại chính là xã hội thượng
lưu hồi đó. Trong lần suýt chết vì sinh nở, Anna đã có lúc cảm động vì chồng
tha thứ. Nhưng phút yếu lòng đó chỉ thoảng qua và nàng không thể nào làm lành
với cuộc sống giả dối: ngay sau đó, nàng lại căm ghét Carenin như thường. Mặt
khác, nàng cũng không bao giờ yên ổn trong mối tình mới và cảm thấy lẻ loi cả
với Vronxki. Nàng lo sợ cho mối tình, luôn bị đe dọa có cái gì đáng sợ trong đó. Nàng nghĩ đến cái
chết, thấy chỉ có nó mới giải thoát khỏi mọi nỗi khổ đau. Nàng như sợi dây căng
thẳng chỉ chờ đứt phựt. Cảm giác định mệnh có tính chất bi thảm và việc đoán
trước một tai họa không tránh khỏi luôn ám ảnh nàng. Nàng không hiểu nổi lực
lượng gieo họa phúc đó nảy sinh từ đâu, nên không thể có cách nào chống chọi
lại. Nàng đã mất chồng, mất con và mất cả chỗ đứng trong xã hội. Nàng không có
lý tưởng sống nào khác ngoài tình yêu với Vronxki mà bây giờ, theo nàng, nó đã
trở nên mong manh, nhạt nhẽo, hết hi vọng. Cuộc đời dang dở dẫn nàng đến ngõ
cụt hết lối thoát, ngoài lối thoát cuối cùng là cái chết. Hơn nữa, nàng phải
trả thù, phải vạch một vết nhơ lên cái trán đạo đức giả dối của nhà thờ và xã
hội. Nàng phải làm cho Vronxki vì nàng mà điêu đứng, hối hận: nếu không trói
buộc được Vronxki bằng thể xác thì nàng sẽ trói buộc chàng bằng một kỉ niệm
vĩnh viễn, bằng tiếc thương không gì xóa được. Và Anna đã chết bằng cái chết
thảm khốc. Trong khi hủy hoại thân mình, nàng hủy hoại cả cuộc sống tình cảm
của người yêu mà nàng đã độc chiếm, với hi vọng chàng sẽ không bao giờ còn yêu
ai bằng nàng. Đây là sự trừng phạt người và trừng phạt mình. Cả xã hội thượng
lưu lẫn Carenin, Vronxki và cá nhân người chết phải chịu trách nhiệm về việc
này. Tấn trò ái tình đã hạ màn, cái chết bất đắc kỳ tử của người đàn bà bạc phận
mãi mãi sẽ còn làm cho nhiều người phải giận, phải thương.