Phần
X

Chương
- 13 -

- Thế nào, có kháu không? Này cái cô
mặc áo hồng của tôi ấy mà, tuyệt lắm cậu ạ, nàng tên là Dunyasa… - Ilya đang
nói, nhưng chợt trong thấy vẻ mặt Roxtov liền im bặt. Chàng hiểu rằng vị anh
hùng và người thủ trưởng của chàng đang có một tâm trạng khác hẳn.

Roxtov lườm Ilya một cái, vẻ tức
giận, không trả lời và đi nhanh về phía làng.

- Được rồi ta sẽ cho chúng một mẻ,
để chúng biết rõ ta là người thế nào. - Chàng tự nhủ.

Theo chàng ra, Alpatyts phải xoạc
cẳng bước thật dài để cho khỏi chạy, nhưng vất vả lắm mới theo kịp chàng.

- Thưa ngài quyết định như thế nào
ạ? - Khi đuổi kịp chàng, Alpatyts hỏi.

Roxtov dừng lại, nắm chặt hai bàn
tay bước đến trước mặt Alpatyts, vẻ dữ tợn.

- Quyết định à? Quyết định gì! Lão
bợm già. - Chàng quát vào mặt lão. - Ngươi không thể mở mắt ra hay sao? Hả? Bọn
thôn dân nổi loạn mà ngươi không đẹp được à? Ngươi cũng là một tên phản chủ: Ta
thừa biết bọn ngươi, ta thì ta lột da tất… - Rồi dường như sợ lãng phí hết cơn
thịnh nộ cần để dành, chàng bỏ Alpatyts và đi nhanh về phía làng.

Alpatyts nuốt giận, xoạc cẳng bước
theo và tiếp tục bày giải ý mình. Lão nói rằng nông dân lúc này rất bướng, mà
bây giờ chống lại họ mà không cần viện đến quân đội là dại dột, rằng tốt hơn cả
có lẽ là sai người đi tìm quân đội đã.

- Ta sẽ cho chúng nó thấy thế nào
binh lực… Ta sẽ cho chúng một bài học. - Nikolai nhắc đi nhắc lại không biết là
mình nói gì, nổi khùng lên trong một cơn giận vô lý, đầy thú tính, dâng lên tắc
nghẹn cả cổ, và cần phải được trút ra ngoài. Không tự hỏi là mình sắp làm gì,
như một cái máy, chàng cương quyết tiến nhanh về phía đám đông. Và chàng càng
đến gần thì Alpatyts càng cảm thấy là hành động vô lý của chàng có thể có kết
quả tốt, trong đám đông, nông dân trông thấy dáng đi thoăn thoắt và mạnh mẽ với
vẻ mặt hằm hằm quả quyết của chàng, cũng cảm thấy thế. Lúc này, khi bọn Roxtov
vào làng và khi chàng vào gặp công tước tiểu thư, trong đám nông dân đã nảy ra
những ý kiến bất đồng và đã có vé bối rối hoang mang. Có người nói mấy người
mới đến là người Nga và họ có thể nổi giận vì nông dân không để cho tiểu thư
đi. Dron cũng đồng ý như thế, nhưng vừa nói ra thì Karp và mấy người nông dân
khác đã xông đến.

- Mày thì bao nhiêu năm mày đã hút
máu dân làng. - Karp quát lên. - Đối với mày thì thế nào chẳng được! Mày chỉ
việc đào cái hầm của lên rồi thì cút; chúng nó tàn phá nhà cửa chúng tao thì
cũng chẳng việc gì với mày cơ mà!

- Người ta bảo là phải có trật tự -
Một người khác kêu lên. - Là không ai được bỏ nhà đi nơi khác, là không được
mang gì đi cả, chỉ thế thôi.

Bỗng một ông lão bé nhỏ cũng xông
vào mắng Dron một thôi:

- Con trai mày đến lượt phải đi
lính, thế mà mày giấu biến cái thằng bé nhà mày đi; mày bắt thằng Vanka nhà tao
cạo đầu đi lính. Chà, cả bọn ta cũng chết tuốt hết thôi!

- Ừ! rồi chúng mình cũng chết hết
mất thôi.

- Tôi có bỏ rơi bà con trong thôn
đâu. - Dron nói.

- Ôi dào, không bỏ! Mày sống no nê,
bụng đã phệ ra rồi còn gì.

Hai người nông dân cao lêu nghêu mải
nói chuyện đằng phía họ. Khi Roxtov, có Ilya, Lavluska và Alpatyts đi theo, đến
gần đám đông, Karp liền bước ra, miệng mỉm cười, hai tay đút vào thắt lưng.
Dron thì trái lại, lẻn ra các hàng sau; đám nông dân thì đứng sát vào nhau.

- Ê bọn kia! Đứa nào là trưởng thôn?
- Roxtov bước nhanh đến quát.

- Trưởng thôn à? Muốn gì trưởng
thôn? - Karp hỏi lại.

Nhưng hắn ta chưa nói xong câu thì
cái mũ đã bay lên không, và đầu hắn ta choáng váng đi vì một cái tát dữ dội.

- Bỏ mũ xuống, quân phản bội! -
Roxtov quát, giọng giận dừ vang lên sang sảng. - Trưởng thôn đâu?

- Trưởng thôn, người ta hỏi trưởng
thôn… - Lác đác có mấy tiếng nói vội vã, - Dron Zakharyts, người ta gọi kia
kìa. - và mọi người lần lượt bỏ mũ xuống.

- Chúng tôi không có quyền nổi loạn.
- Karp nói. - Chúng tôi vẫn tuân theo mệnh lệnh.

Đồng thời ở những hàng cuối có mấy
người cùng nói một lúc:

- Bà con chỉ làm theo như các cụ già
đã quyết định, các vị chức trách các ngài nhiều lắm…

- Cãi à? Làm loạn à? Đồ kẻ cướp! Đồ
làm phản! - Roxtov túm lấy cổ áo Karp, gầm lên, lạc cả giọng. - Trói nó lại,
trói nó lại!

Chàng thét lên, tuy ngoài Lavruska
và Alpatyts chẳng có ai để đến trói cả.

Lavruska cũng chạy đến, nắm hai tay
Karp bẻ quặt ra sau lưng.

Có phải gọi thêm quân ta dưới kia
lên không? - Hắn hỏi.

Alpatyts gọi tên hai nông dân, chỉ
định họ ra giúp Lavruska trói Karp. Họ ngoan ngoãn ra khỏi đám đông và tháo dây
thắt lưng ra.

- Trưởng thôn đâu? - Roxtov lại
thét.

Dron, mặt nhăn nhó và tái mét, bước
ra khỏi đám đông.

- A mày là trưởng thôn à? Trói nó
lại, Lavruska. - Roxtov quát làm như mệnh lệnh ấy cũng chẳng có thể gặp một trở
ngại nào cả.

Quả nhiên thêm hai người nông dân
nữa đến trói Dron, mà chính lão ta cũng tự tháo thắt lưng ra đưa cho họ.

- Còn các người thì nghe đây. -
Roxtov bảo nông dân. - Giải tán ngay tức khắc, ai về nhà nấy và không một đứa
nào được lải nhải gì nữa, rác tai ta. Nghe chưa?

- Thì bà con có gì bậy đâu. Chỉ vì
ngu ngốc thôi. Chỉ là chuyện dại dột thôi mà… tôi bảo như thế là không đúng mà.
- Tiếng nói nhao nhao trách móc lẫn nhau.

- Ta đã bảo mà. - Alpatyts được thể
giành lại ưu thế. - Thế là không đúng, các chú hiểu chưa!

- Chỉ vì chúng tôi ngu xuẩn, ông
Yakob Alpalyts - Có tiếng đáp lại rồi đám đông giải tán ngay và tản vào trong
thôn.

Họ dẫn hai người bị trói vào trang
viên. Hai lão say rượu cũng đi theo.

- Nào, yên ta ngắm cậu tí - Một lão
bảo Karp.

- Này, ăn nói với chủ như thế à? Cậu
nghĩ thế nào thế?

- Đồ ngốc, - Lão kia lại nhấn mạnh
thêm. - Thằng ngốc chính hiệu.

Hai giờ sau, xe đã đỗ cả trong sân.
Nông dân vui vẻ khuân hành lý của chủ nhà ra xếp lên, và Dron, được công tước
tiểu thư xin tha ra khỏi buồng giam, đang sai bảo họ.

Một người nông dân cao lớn, mặt bầu
bĩnh và tươi cười đón một cái tráp nhỏ từ tay một người nữ tỳ, nói:

- Ấy đừng để thế. Cái này cũng đáng
tiền chứ! Không phải cứ ném bừa lên hay nhét cố vào dưới sợi thừng mà được đâu,
nó tróc sơn đi chứ. Tôi chả ưa cái lối làm ăn như thế. Việc gì cũng phải làm
cho đúng đắn, theo đúng luật. Thế được đấy, để hộ mình xuống dưới chiếc chiếu,
rồi phủ cỏ khô lên trên tí, ấy thế là tốt.

Một người khác khuân sách trong thư
viện của công tước Andrey ra:

- Ôi chao, bao nhiêu là sách. Kìa,
đừng làm vướng người ta.

- Nặng ơi là nặng, các cậu ạ sách
thật ra sách.

Anh nông dân cao lớn mặt tròn, nháy
mắt ra hiệu, chỉ những quyển tự điển nằm ở phía trên nói:

- Ồ những người viết ra các sách này
ấy mà, họ chả ăn không ngồi rồi tí nào nhỉ!

Roxtov không muốn công tước tiểu thư
phải tiếp mình, nên không trở lại gặp nàng mà cứ ở trong làng đợi cho đến lúc
nàng lên đường. Khi đoàn xe chuyển bánh chàng cũng lên ngựa đi theo cho đến
đường cái, nơi có quân ta đóng, cách Bogutsarovo mười hai dặm đến quán trọ ở
Yankovo, chàng cung kính cáo từ và lần đầu tiên dám hôn tay nàng.

Khi công tước tiểu thư Maria cảm ơn
chàng đã cứu mình (như lời nàng nói), Roxtov đỏ mặt đáp:

- Tiểu thư dạy quá lời, ở vào địa vị
chúng tôi, người hiến binh nào mà chẳng làm như thế. - Chàng lúng túng muốn
kiếm cách lái câu chuyện sang hướng khác, bèn nói tiếp. - Nếu chúng tôi chỉ
phải đánh nhau với nông dân thôi thì chúng tôi đã không để cho giặc tiến sâu
như vậy. Tôi chỉ sung sướng là được dịp biết tiểu thư. Xin từ biệt công tước
tiểu thư, chúc tiểu thư được khuây khoả, được hạnh phúc và mong lại được gặp
tiểu thư trong hoàn cảnh tốt đẹp hơn. Nếu tiểu thư không muốn làm cho tôi hổ
thẹn thì xin tiểu thư đừng nói chuyện ơn huệ gì cả.

Nhưng nếu công tước tiểu thư không
cảm tạ chàng bằng lời nói nữa, thì nàng lại cảm tạ chàng bằng tất cả vẻ mặt
sáng bừng lên vì lòng biết ơn và tình trìu mến. Nàng không thể tin rằng nàng
không có bổn phận cảm ơn chàng. Trái lại, nàng biết chắc, không chút nào hồ
nghi, rằng nếu không có chàng đến thì nàng đã là nạn nhân của đám nông dân rối
loạn và của quân Pháp rồi, và nàng cũng tin rằng vì cứu nàng mà chàng đã phải
dấn thân vào những nguy hiểm rõ rệt và ghê gớm nhất. Nàng lại càng tin chắc
rằng chàng là một người có tâm hồn cao quý, đã hiểu thấu tình cảnh và nỗi khổ
của nàng.

Khi nàng nói đến nỗi tang tóc của
mình và không cầm được nước mắt, thì đôi mắt hiền lành, thẳng thắn của chàng
cũng rưng rưng, hình ảnh ấy đã khắc sâu vào tâm trí nàng.

Khi đã chia tay và còn lại một mình,
công tước tiểu thư Maria bỗng thấy muốn khóc, và đây không phải là lần đầu tiên
mà câu hỏi lạ lùng này được đặt ra cho nàng: mình yêu chàng chăng?

Trên đường đi Moskva, mặc dầu tình
cảnh của công tước tiểu thư chẳng có gì vui, Dunyasa cùng ngồi xe với nàng cũng
thấy nàng mấy lần ló đầu ra cửa xe, mỉm một nụ cười sung sướng và dìu dịu buồn.

"Nếu mình yêu chàng thì sao
nhỉ?" - Công tước tiểu thư Maria vẫn tự hỏi như vậy.

Dù thẹn thùng đến đâu khi phải tự
thú là mình đem lòng yêu dấu một người đàn ông mà có thể là người ta sẽ chẳng
bao giờ yêu mình cả, nàng cũng tự an ủi với ý nghĩ là chàng sẽ chẳng bao giờ
biết được điều ấy, và nàng cũng không có lỗi gì nếu cứ thầm lặng yêu chàng đến
chọn kiếp, mối tình đầu tiên và cuối cùng của cuộc đời nàng.

Đôi khi nàng nhớ lại những cái nhìn,
những lời nói, đến lòng trắc ẩn của chàng đối với nỗi đau khổ của nàng, và hình
như hạnh phúc không phải là không có được. Và chính những lúc ấy, Dunyasa nhận
thấy nàng nhìn qua cửa xe và mỉm cười.

"Bỗng nhiên chàng lại đến
Bogutsarovo, và lại đúng vào lúc ấy!" - Công tước tiểu thư Maria thầm
nghĩ. Và em gái chàng lại từ hôn với công tước Andrey" trong tất cả những
việc này, nàng đều thấy như có ý muốn của thượng đế.

Về phần Roxtov, chàng mang theo một
kỷ niệm rất êm dịu về công tước tiểu thư Maria. Mỗi lúc nhớ đến nàng, chàng
thấy vui hẳn lên và mỗi khi các bạn nói đùa và trong khi đi kiếm cỏ ngựa, chàng
đã vớ được một trong những tiểu thư có gia tài lớn nhất nước Nga, chàng lại nổi
giận. Chàng nổi giận chính vì đã có những lúc, tuy không muốn chàng vẫn nghĩ
đến một cuộc hôn nhân với tiểu thư Maria dịu dàng, đáng yêu và có một gia tài
khổng lồ. Trong thâm tâm, chàng cũng không thể mong lấy một người vợ như thế,
đám ấy sẽ làm cho bá tước phu nhân mẹ chàng rất sung sướng và cứu vãn cảnh sa
sút của cha chàng, và hơn nữa. - Nikolai cảm thấy như vậy. - Cũng sẽ đem hạnh
phúc đến cho tiểu thư Maria nữa. Nhưng còn Sonya? Và lời chàng đã hứa? Chính vì
vậy mà Roxtov phật ý một khi bè bạn đùa chàng về công tước tiểu thư Maria.

Luật hôn nhân của giáo hội Chính
giáo Nga cấm những gia đình đã thông gia với nhau một lần rồi lại gả con cái
cho nhau lần nữa, vì xem người hai họ là bà con với nhau rồi. Ở đây nếu Natasa
không từ hôn với Andrey thì Maria không thể nào lấy Nikolai được, vì hai người
đã phái xem nhau là anh em họ rồi.

Phần
X

Chương
- 14 -

Vừa nhận được chức tống tư lệnh.
Kutuzov liền nhớ đến công tước Andrey và gọi chàng đến tổng hành dinh.

Công tước Andrey đến Tsarevo Zaimits
đúng vào ngày và đúng vào lúc Kutuzov duyệt các đạo quân lần đầu. Chàng dừng
lại trong làng, gần nhà một ông giáo sĩ, vì trông thấy chiếc xe của tổng tư
lệnh ở đây, đã đến ngồỉ trên chiếc ghế dài cạnh cổng chờĐiện hạ Tối quang
minh(1), nhưng bây giờ thiên hạ vẫn gọi Kutuzov. Từ bãi tập đằng sau làng
nghe vẳng lại khi thì những điệu quân nhạc, khi thì vô số tiếng hò reo
"Ura!" hoan nghênh vị tổng tư lệnh mới.

Cũng ngay cạnh cổng, cách công tước
Andrey mươi bước, hai sĩ quan hành dinh, một người tuỳ phái và viên chủ thiện,
nhân lúc công tước Kutuzov đi vắng, đang ngồi hưởng tiết trời ấm đẹp. Vừa lúc
ấy một viên thượng tá phiêu kỵ, da ngăm ngăm, người bé nhỏ, để cả râu mép lẫn
râu quai nón, dừng lại bên cạnh, cổng và liếc nhìn công tước Andrey hỏi có phải
đây là dinh của Điện hạ không và Ngài sắp về chưa.

(1)
Tiếng dùng để gọi các hoàng thân.

Công tước Andrey đáp rằng mình không
ở trong bộ tham mưu của Điện hạ và cũng vừa mới đến đây. Viên thượng tá phiêu
kỵ quay sang hỏi một trong hai sĩ quan phụ tá ăn mặc lịch sự, và viên này đáp
lại với vẻ khinh khỉnh mà bọn sĩ quan phụ tá của các vị tổng tư lệnh thường có
khi nói chuyện với các sĩ quan khác.

- Điện hạ à? Sắp về đấy, lát nữa.
Ông cần hỏi việc gì?

Viên thượng tá mỉm cười sau chòm râu
mép, đặt chân xuống đất giao ngựa cho một người tuỳ phái rồi đến gần Bolkonxki
khẽ gật đầu chào. Bolkonxki dịch lại nhường chỗ cho ông ta. Hai người ngồi cạnh
nhau.

- Ngài cũng chờ tổng tư lệnh à? -
Viên thường tá hỏi. - Nghe nói ai cần gặp tướng quân cũng tiếp, thật đội ơn
Chúa. Chứ với bọn ngốn xúc xích(2) thì thật là tai hại. Chẳng phái là vô cớ mà
Yermolov xin được tấn phong làm người Đức. Bây giờ thì may ra người Nga cũng có
thể lên tiếng. Không thế thì có quỷ sứ biết là họ đã làm những gì. Chúng mình
chỉ toàn là rút lui, lúc nào cũng rút lui. Ngài cũng ở chiến dịch về đây chứ?

(2)
Tức người Đức. Ý muốn nói đến bọn tướng Đức đã có một thời lòng hành trong các
bộ tư lệnh Nga.

- Không, nhưng tôi đã được tham gia
cuộc hành quân rút lui và lại còn mất hết trong cuộc rút lui ấy: ngoài các
trang viên và nhà cửa nơi chôn rau cắt rốn, tôi đã mất hết tất cả những gì thân
yêu nhất… Lại cả phụ thân tôi, chết vì đau buồn nữa. Tôi là người ở Smolensk.

- A!… Ra ngài là công tước Bolkonxki?
Rất hân hạnh được làm quen với ngài, tôi là thượng tá Denixov, tục danh là
Vaxka. - Denixov vừa nói vừa nắm lấy bàn tay công tước Andrey và nhìn mặt chàng
với một vẻ quan tâm hết sức thành thực. Chàng ngừng lại một phút rồi nói tiếp,
giọng đầy thiện cảm. - Vâng, tôi có được nghe nói. Đấy, cuộc chiến tranh Xkyth
đấy. Mọi sự đều tốt đẹp hết, nhưng chẳng tốt đẹp gì đối với nhưng ai là nạn
nhân của nó. A, ra ngài là công tước Andrey Bolkonxki. - Chàng gật gù cáỉ đầu,
- Rất hân hạnh, rất hân hạnh được quen công tước. - Denixov mỉm cười nụ cười
buồn buồn rồi lại bắt tay Andrey.

Công tước Andrey được biết Denixov
qua những chuyện Natasa thuật lại về người đi hỏi nàng đầu tiên. Kỷ niệm này là
một lời nhắc nhở vừa ngọt ngào vừa chua xót đưa chàng trở về với những cảm giác
đau đớn mà đã từ lâu chàng không nghĩ đến, nhưng vẫn còn lưu lại trong tâm hồn
chàng. Mấy lâu nay đã có bao nhiêu là ấn tượng khác là đến với chàng qua những
sự việc trọng đại, như rút quân khỏi Smolensk, về thăm Lưxye Gorư, được tin cha
mất, những ấn tượng ấy đến với chàng dồn dập đến nỗi những kỷ niệm kia đã lâu
không còn ám ảnh tâm trí chàng nữa và nay có trở lại cũng không còn làm cho
lòng chàng xao xuyến mãnh liệt như trước nữa. Đối với Denixov những kỷ niệm mà
cái tên Bolkonxki gợi lên cũng thuộc về một dĩ vãng xa xăm và đầy thi vị: đó là
cái hồi mà, chẳng biết làm sao, sau bữa ăn khuya và bài hát của Natasa, chàng
đã ngỏ lời với cô bé mười lăm tuổi ấy. Nhớ lại việc cũ và mối tình đối với
Natasa, chàng mỉm cười rồi trở lại ngay với cái việc độc nhất giờ đây đang ám
ảnh tâm trí chàng. Đó là kế hoạch của một chiến dịch mà chàng nghĩ ra, khi
chàng ở tiền đồn trong lúc quân Nga rút lui. Chàng đã báo cáo với Barclay de
Tolly và bây giờ có ý định đệ trình Kutuzov. Kế hoạch ấy xuát phát từ ý kiến
cho rằng tuyến tác chiến thuộc quân Pháp kéo ra quá dài, thế thì ta không nên
hành quân trực diện để chặn dường chúng, hoặc là ta nên phối hợp chiến thuật
với cách đánh và đường chuyển quân, vận lương của chúng. Chàng liền đem ra
trình bày cho công tước Andrey nghe.

- Chúng không thể giữ được một chiến
tuyến dài như thế đâu. Không tài nào giữ nổi, tôi cam đoan là tôi có thể chọc
thủng được. Cứ cho tôi năm trăm quân là tôi sẽ chọc thủng chiến tuyến của
chúng, chắc chắn là như vậy! Chỉ có một chiến lược duy nhất tốt là đánh du
kích.

Denixov đứng dậy, hoa tay trình bày
kế hoạch của mình cho Bolkonxki nghe. Trong khi chàng nói thì tiếng reo hò
trước còn rời rạc, sau lan dần ra và hoà vào tiếng nhạc và tiếng hát, từ nơi
duyệt binh vang đến. Rồi ngay trong làng đã nghe tiếng vó ngựa và tiếng hò reo.

- Ngài đã về đây rồi! - Một người
cô-dắc đứng gần cổng kêu lên.

Bolkonxki và Denixov đi ra cổng;
trước cổng, một toán quân (đội vệ binh danh dự) đang túc trực. Họ trông thấy
Kutuzov cưỡi một con ngựa tía nhỏ đang đi đến. Theo sau là một đoàn tướng tá
rất đông. Barclay đi ngang ngay cạnh cổng tư lệnh; một đám sĩ quan chạy theo
sau và vẫy hai bên hô lớn: "Ura!".

- Các sĩ quan phụ tá phóng ngựa vào
trước trong sân. Kutuzov luôn luôn thúc ngựa ra vẻ sốt ruột; dưới sức nặng của
người cưỡi, con ngựa trĩu lưng xuống, chân loạng choạng chạy nước kiệu, còn
Kutuzov thì luôn luôn gật đầu, đưa tay lên chiếc mũ kỵ binh cận vệ vành trắng
vành đỏ không có lưỡi trai. Đến trước toán vệ binh danh dự gồm toàn những người
lính thủ pháo hùng dũng đang bồng súng chào, phần lớn đều đeo huân chương,
Kutuzov im lặng nhìn họ một lúc với cái nhìn chăm chú của một vị chủ tướng rồi
quay về phía các tướng tá đứng xung quanh. Vẻ mặt ông ta bỗng thoáng vẻ tinh
ranh, và nhún vai như tỏ ý băn khoăn, ông nói:

- Với những chàng trai tráng như thế
này mà cứ phải rút lui mãi! Thôi, xin cáo từ tướng quân, - rồi ông ta quay ngựa
vào cổng đi qua trước mặt công tước Andrey và Denixov.

Sau lưng vị tổng tư lệnh, quân sĩ
còn reo: "Ura! Ura! Ura!".

Từ dạo gặp công tước Andrey lần
cuối, Kutuzov lại càng béo thêm ra, bụng càng to thêm, người ngập dưới những
lớp mỡ. Nhưng con mắt chột và cái sẹo mà công tước Andrey biết rất rõ, cùng vẻ
mặt mệt mỏi và dáng người đặc biệt của ông ta đều vẫn như cũ.

Kutuzov mặc chiếc áo đuôi én nhà
binh, trên vai đeo chiếc roi ngựa buộc vào một sợi dây da mảnh, ngồi chễm chệ
và thân hình lắc lư nặng nề trên lưng con ngựa bé nhỏ.

Bước vào sân, ông chúm môi thở
"phuỳ… phuỳ… phuỳ" khe khẽ. Gương mặt phản chiếu vẻ thích ý của một
người định nghỉ ngơi sau khi làm xong một việc miễn cưỡng, ông ta rút chân trái
khỏi bàn đạp, cố nhún toàn thân mới nhấc được ống chân đưa qua lưng ngựa, mặt
mày nhăn nhó vì phải lấy sức, rồi rên rỉ, tì đầu gối vào sườn ngựa và buông cho
thân hình vào tay mấy người cô-dắc và sĩ quan phụ tá đang đến đỡ.

Đứng thẳng người lên, Kutuzov đưa
đôi mắt nhăn nheo nhìn quanh, trông thấy công tước Andrey nhưng rõ ràng là
không nhận ra chàng, rồi với dáng đi chúi mình ra trước, ông bước lên thềm.

Vẫn thở "phuỳ… phuỳ…
phuỳ", ông đưa mắt nhìn công tước Andrey một lần nữa. Và như ta thường
thấy ở các cụ già, tuy đã nhận rõ nét mặt của chàng nhưng phải đến mấy giây sau
ông mới nhớ ra được chàng là ai.

- A, chào công tước, chào anh bạn,
vào đây… - Ông ta quay lại nói một cách mệt mỏi rồi nặng nề bước lên thềm khiến
mấy bậc gỗ kêu cót két dưới sức nặng của ông. Cởi khuy áo ra, Kutuzov ngồi lên
một chiếc ghế dài nhỏ trên thềm.

- Thế nào, ông cụ thân sinh mạnh
khoẻ chứ?

- Hôm qua tôi vừa được tin phụ thân
tôi qua đời. - Công tước Andrey trả lời vắn tắt.

Kutuzov nhìn chàng, đôi mắt mở to lộ
vẻ kinh hãi, rồi bỏ mũ và làm dấu thánh giá.

- Cầu Chúa thu nhận lấy linh hồn
người! Ý Chúa hãy thực hiện đối với tất cả chúng ta! - Ông thở dài nặng nề như
trút hết hơi trong lồng ngực ra, nín lặng một lúc rồi lại nói. - Bình sinh ta
vẫn yêu mến và kính trọng người; tự đáy lòng ta xin chia buồn với anh.

Kutuzov ôm lấy công tước Andrey, ấp
người chàng vào cái ngực to béo và đứng mãi hồi lâu như thế. Khi được thả ra,
công tước Andrey thấy đôi môi mềm nhão của Kutuzov run run và mắt ông ta đẫm
lệ.

Kutuzov thở dài và vịn hai tay vào
chiếc ghế dài để đứng dậy.

- Nào, vào đây, ta nói chuyện.

Đúng lúc ấy thì Denixov chẳng hề
biết rụt rè trước cấp trên cũng như trước quân địch, mạnh dạn bước lên mấy bậc
thềm, đôi cựa giày kêu lẻng xẻng, mặc cho bọn sĩ quan phụ tá đứng dưới thềm
đang xì xào tức giận muốn ngăn lại. Kutuzov hai tay vẫn chống trên ghế, nhìn
chàng có vẻ khó chịu. Denixov xưng danh rồi báo cáo là có một việc có tầm quan
trọng lớn lao đối với lợi ích của tổ quốc muốn trình Điện hạ. Kutuzov đưa mắt
mệt mỏi nhìn chàng, chắp hai tay đặt lên bục một cách bực bội nói:

- Vì lợi ích của tổ quốc? Nào, việc
gì thế? Cứ nói đi!

Denixov đỏ mặt như một cô gái (bộ
mặt già cấc và râu ria của một gã say rượu mà đỏ lên nom thật là lạ lùng) chàng
mạnh dạn trình bày kế hoạch chọc thủng tuyến tác chiến của địch ở quãng giữa
Smolensk và Vyama. Nhà Denixov ở vào giữa miền này nên chàng am hiểu địa phương
rất tường tận. Kế hoạch của chàng chắc chắn là tốt, nhất là lời lẽ của chàng lại
có sức thuyết phục mạnh mẽ.

Kutuzov cúi nhìn xuống đất và chốc
chốc lại liếc mắt về phía sân nhà hàng xóm như chờ đợi một cái gì khó chịu sắp
hiện lên. Quả nhiên trong khi Denixov thuyết trình thì một viên tướng từ ngôi
nhà ấy bước ra, tay cắp một cái cặp giấy. Denixov đang trình bày dở thì Kutuzov
ngắt lời chàng, hỏi viên tướng:

- Thế nào? Xong rồi à?

- Thưa Điện hạ, vâng ạ! - Viên tướng
đáp, Kutuzov lắc đầu như muốn nói: "Làm sao mà một người lại có thể làm
hết được ngần ấy việc nhỉ", rồi lại tiếp tục nghe Denixov nói.

- Chúng tôi xin lấy danh dự cao quý
của một sĩ quan Nga. - Denixov nói. - Mà thề là sẽ cắt đứt những đường giao
thông của Napoléon.

- Anh có họ hàng gì với tướng quân
Kirilo Andreyevich Denixov, trưởng quan hầu cận không? - Kutuzov lại ngắt lời
chàng.

- Thưa Điện hạ đó là chú ruột tôi.

- A! Ngài với tôi là bạn thân đấy. -
Kutuzov vui vẻ nói. - Được, được anh ở lại bộ tham mưu đây, mai anh sẽ lại nói
chuyện.

Gật đầu chào Denixov, ông ta quay
lại đưa tay nhận lấy cái cặp giấy mà Konovnitxyn vừa mang đến.

- Xin mời Điện hạ vào nhà chứ? -
Viên tướng trực nhật nói, giọng khó chịu. - Cần phải nghiên cứu kỹ các kế hoạch
và ký mấy giấy tờ.

Một sĩ quan phụ tá từ trong nhà bước
ra báo là mọi thứ đã chuẩn bị xong xuôi. Nhưng rõ ràng là Kutuzov không muốn
vào nhà khi chưa giải quyết hết công việc. Ông nhăn mặt…

- Không, này anh, bảo mang ra đây
một cái bàn, ta sẽ xem tất cả ở đây. - Đoạn quay lại bảo công tước Andrey. -
Anh cứ đứng đây, chớ đi đâu nhé.

Công tước Andrey đứng lại trên thềm
lăng tai nghe viên tướng trực nhật báo cáo.

Trong khi viên tướng trình bày thì ở
sau cánh cửa vào chàng nghe có giọng đàn bà thì thầm và tiếng áo lụa sột soạt.
Quay lại mấy lần, chàng thấp lấp ló sau cánh cửa một người đàn bà đẹp, khoẻ, da
dẻ hồng hào, đầu thắt chiếc khăn lụa màu hoa xoan, tay bưng một cái khay, hẳn
là đang chờ tướng quân tổng tư lệnh vào.

Viên sĩ quan phụ tá khẽ bảo với công
tước Andrey rằng đó là bà chủ nhà, vợ ông giáo sĩ, đang chờ để dâng bánh mì và
muối(3) lên Điện hạ. Ông chồng đã đem thánh giá đón trước Điện hạ ở nhà thờ,
còn bà thì muốn nghênh tiếp ngài ở nhà này…

(3)
Tượng trưng cho lòng hiếu khách.

Viên sĩ quan lại mỉm cười nói thêm:
"Bà ta xinh lắm". Nghe tiếng, Kutuzov quay đầu lại. Ông ta nhận báo
cáo của viên tướng trực nhật mà nội dung chủ yếu là phê phán cách đóng vị trí
Txarevo Zaimits, cũng như đã nghe Denixov lúc nãy, cũng như đã nghe cuộc thảo
luận trong hội đồng quân sự Austerlix trước đây bảy năm. Rõ ràng là ông ta chỉ
nghe vì có tai, và dù lỗ tai đã nút kín bằng một cái nút bông, ông vẫn không
thể không nghe; nhưng cũng rõ ràng là không có một điều gì viên tướng trực nhật
nói mà lại có thể làm cho ông ta ngạc nhiên và chú ý được; hơn nữa, ông lại còn
biết trước tất cả những gì người ta có thể nói với mình và sở dĩ ông nghe tất
cả những điều ấy cũng chỉ vì buộc lòng phải nghe, cũng như người ta phải nghe
kinh ở nhà thờ. Tất cả những điều Denixov vừa trình bày đều nghiêm túc và thông
minh. Những điều viên tướng trực nhật báo cáo lại còn nghiêm túc và thông minh
hơn nữa, nhưng hiển nhiên là Kutuzov coi thường cả tri thức lẫn thông minh, và
ông ta biết có một cái gì khác sẽ quyết định vấn đề, - Một cái gì hoàn toàn
không liên quan đến thông minh và tri thức. Công tước Andrey chú ý quan sát bộ
mặt của vị tổng tư lệnh và chỉ thấy một vẻ mặt chán ngán, một ý tò mò nảy ra do
giọng đàn bà thì thầm đằng sau cánh cửa, và ý muốn tôn trọng tục lệ mà thôi. Có
thể thấy rằng Kutuzov coi thường thông minh và tri thức, coi thường cả cái lòng
yêu nước mà Denixov vừa biểu lộ nữa, nhưng như thế không phải là vì trí thông
minh, vì tình cảm, vì tri thức của ông ta (chính ông ta cũng chẳng hề làm gì để
tỏ ra là mình có các thứ đó) - Mà là do một cái gì khác, do tuổi tác của ông,
do kinh nghiệm của ông về cuộc đời. Biện pháp duy nhất đối phó những hành động
trộm cắp của quân đội Nga. Báo cáo xong, viên tướng trực nhật trình Điện hạ ký
một điều lệnh buộc các viên chỉ huy phải chịu trách nhiệm về những thiệt hại do
quân sĩ thuộc đơn vị mình gây ra, vì có một người chủ ruộng vừa khiếu nại về
việc lúa mì đã bị cắt non.

Kutuzov chép miệng, lắc đầu:

- Cho vào bếp… đốt đi! Này tôi bảo
cho mà biết một lần thôi đấy ông bạn nhé, vứt hết tất cả những việc ấy vào bếp
đi. Chúng nó muốn gặt bao nhiêu lúa, muốn đốt bao nhiêu củi thì tuỳ thích chúng
nó. Tôi không ra lệnh, cũng không cho phép, nhưng tôi cũng không thể đem chúng
nó ra chịu tội được. Việc ấy không trách được đâu.

- Bổ củi thì phải có vụn!(4) - Ông
ta lại liếc nhìn tờ công văn rồi lắc đầu kết luận. - Ôi, cái lối tế toái kiểu
Đức này!

(4)
Tục ngữ Nga, ý nói là làm việc gì cũng phải bất chấp những cái hại nhỏ, không
đáng kể mà nó có thể gây ra.