XX

CUỘC MAI PHỤC

Cửa buồng vừa đột nhiên mở, ba người đàn ông mặc áo bơ-lu vải xanh hiện ra,
mỗi người một cái mặt nạ bằng giấy đen. Người thứ nhất gầy, tay cầm một cái gậy
dài bịt sắt; người thứ hai, một tên khổng lồ, cầm ngang cán một cái búa đồ tể
để giết bò, đầu búa chúc xuống; người thứ ba, vai u, không gầy như người thứ
nhất, không to như người thứ hai, tay nắm một cái chìa khóa kếch xù đánh cắp ở
một cổng nhà pha nào.

Hình như Giôngđơrét chờ đợi con người ấy. Hắn và người cầm gậy chuyện vãn
với nhau rất nhanh. Giôngđơrét hỏi:

- Xong cả chưa?

Người gầy trả lời:

- Xong cả.

- Môngpácnát đâu?

- Cậu công tử đứng lại nói chuyện với đứa con gái mày.

- Đứa nào?

- Đứa lớn.

- Có cái xe ngựa dưới cổng không?

- Có.

- Cái xe con
thắng chưa?

- Thắng rồi.

- Hai con
ngựa khỏe chứ?

- Tuyệt!

- Xe đợi ở
chỗ tao bảo trước chứ?

- Phải.

Giôngđơrét
nói:

- Tốt lắm.

Mặt ông Lơ
Blăng xanh nhợt. Ông nhìn nhận tất cả sự vật xung quanh ông, trong cái ổ này,
với con mắt một người biết rõ mình đang sa vào nơi nào; ông nhìn tất cả những
đầu người xung quanh ông, ông từ từ quay nhìn khắp phía chậm chạp, chăm chú và
ngạc nhiên. Nhưng vẻ mặt ông không có chút gì là sợ hãi. Ông dùng cái bàn làm
chiến lũy quyền nghi. Cái con người vừa đây là một ông già hiền từ, bỗng nhiên
biến thành một thứ lực sĩ, ông đặt nắm tay cứng rắn của ông trên lưng ghế một
cách ghê gớm lạ lùng. Ông già kiên cường dũng cảm trước cảnh nguy hiểm ấy thuộc
hạng người anh dũng và nhân từ một cách bình dị, tự nhiên. Bố người mình yêu
không thể là kẻ xa lạ được. Mariuytx thấy kiêu hãnh về con người lạ đó.

Ba người tay
trần mà Giôngđơrét bảo là “thợ nạo lò sưởi” đã lấy trong đống sắt vụn kẻ thì
một cái kéo lớn, người thì một cái kìm, người thứ ba một cái búa và ra đứng
chặn ngang cửa, lầm lì không nói một lời. Tên già vẫn nằm trên giường chỉ mở
mắt nhìn. Mụ Giôngđơrét ngồi cạnh hắn.

Mariuytx
nghĩ rằng chỉ vài giây nữa là đến lúc phải can thiệp, chàng giơ cánh tay phải
lên trần nhà, hướng về phía hành lang, sẵn sàng bắn phát súng hiệu.

Giôngđơrét
nói chuyện với người cầm gậy xong, lại quay về phía ông Lơ Blăng, nhắc lại câu
hỏi lúc nãy với tiếng cười khừ khừ, nửa vời và kinh khủng xưa nay của hắn:

- Ông không
nhận ra tôi thật à?

Ông Lơ Blăng
nhìn thẳng vào mặt hắn trả lời:

- Không.

Bây giờ
Giôngđơrét tiến đến sát cạnh bàn, chồm người trên cây nến, khoanh tay, đưa cái
quai hàm xương xẩu, dữ tợn của hắn tới gần gương mặt bình tĩnh của ông Lơ
Blăng, hắn cứ chồm lên hết sức gần ông Lơ Blăng, nhưng ông vẫn không lùi một
bước. Như một con thú dữ sắp cắn, hắn thét lên:

- Ta không phải là Phabăngtu, ta không phải là Giôngđơrét, ta là Tênácđiê!
Ta là chủ quán ở Môngphécmây, nghe rõ chưa? Tênácđiê! Bây giờ đã nhận ra ta
chưa?

Trán ông Lơ Blăng thoáng ửng đỏ, ông trả lời bình tĩnh như thường, giọng
không lên cao hơn, không rung động:

- Cũng không.

Mariuytx không nghe thấy câu trả lời này. Nếu ai trông rõ được chàng trong
bóng tối sẽ thấy vẻ mặt ngơ ngác, đẫn đờ, hoảng hốt như người bị sét đánh. Khi
nghe Giôngđơrét nói: “Ta là Tênácđiê”, chân tay chàng run bần bật, chàng ngả
mình vào bức vách, có cảm giác như một lưỡi gươm lạnh vừa xuyên qua trái tim
chàng, cánh tay phải đang sắp sửa bắn phát súng báo hiệu, từ từ buông xuống và
khi Giôngđơrét nhắc lại “Nghe rõ chưa, Tênácđiê?” những ngón tay rã rời của
Mariuytx suýt buông rơi khẩu súng. Khi Giôngđơrét nói toạc ra hắn là ai, ông Lơ
Blăng vẫn thản nhiên, nhưng Mariuytx thì hoang mang hết sức. Cái tên Tênácđiê,
ông Lơ Blăng có lẽ không biết, nhưng Mariuytx biết lắm.

Chúng ta nhớ lại cái tên ấy có ý nghĩa như thế nào đối với Mariuytx. Cái
tên ấy, Mariuytx vẫn để trên trái tim chàng, cái tên ấy đã ghi trong di chúc
của cha chàng, chàng vẫn mang nó trong đáy lòng, trong ký ức, trong lời di huấn
thiêng liêng: “Một người tên là Tênácđiê đã cứu sống ta. Nếu con gặp ông ấy,
thì hãy hết sức giúp đỡ ông ta”. Cái tên ấy chúng ta còn nhớ, là một niềm kính
yêu của lòng chàng, chàng vẫn tôn sùng cái tên ấy cùng với tên cha chàng. Thế
mà, có thể như thế ư, Tênácđiê là người này ư? Người này là ông chủ quán ở
Môngphécmây mà chàng đã mất bao công tìm kiếm bấy lâu ư? Bây giờ chàng đã tìm
thấy người ấy, nhưng cái người đã cứu sống cha chàng lại là một tên cường đạo!
Con người mà Mariuytx nóng lòng muốn hy sinh tất cả để đền ơn, con người ấy là
một con quỷ. Người đã cứu sống đại tá Pôngmécxi nay sắp phạm tội ác. Tuy
Mariuytx chưa biết tội ác ấy sẽ diễn ra như thế nào, nhưng có thể là một tội
giết người, mà trời ơi! Giết ai? Định mệnh khắc nghiệt và mỉa mai thay! Từ đáy
mồ, cha chàng ra lệnh cho chàng phải hết sức giúp đỡ Tênácđiê. Từ bốn năm nay
Mariuytx chỉ có một ước vọng là thay cha đền ơn người ấy, thế mà bây giờ, khi
Mariuytx sắp sửa báo cho cảnh sát bắt một tên cường đạo đang phạm tội giết
người, thì số mệnh lại bảo chàng: Người ấy tên là Tênácđiê. Đời sống của cha
chàng mà người ấy đã cứu được giữa làn mưa đạn trên chiến trường Oatéclô anh
hùng, chàng sẽ đền bù lại cho người ấy, trả lại cho người ấy bằng lưỡi dao máy
chém! Chàng vẫn nghĩ khi nào tìm được Tênácđiê chàng sẽ quỳ xuống ôm lấy chân
người ấy, bây giờ chàng đã tìm thấy Tênácđiê, nhưng tìm thấy để trao người ấy
cho bàn tay đao phủ. Cha chàng kêu gọi chàng: “Cứu Tênácđiê”. Trả lời tiếng gọi
quý mến và thiêng liêng ấy thì chàng định xéo chết Tênácđiê. Chàng sắp cho cha
chàng ở dưới mồ thấy cái cảnh người ân nhân đã liều thân cứu sống cha chàng bị
đưa ra hành hình ở quảng trường Xanh Giắc, do chính bàn tay của đứa con mình,
bàn tay đáng lẽ phải cứu giúp người ấy. Mỉa mai thay, từ bao nhiêu lâu chàng
vẫn mang trong lòng những nguyện vọng cuối cùng của cha chàng, những nguyện
vọng mà chính tay cha chàng đã ghi lại, để bây giờ làm trái ngược hẳn những
nguyện vọng ấy.

Nhưng mặt khác chẳng lẽ chứng kiến cái âm mưu này mà không ngăn chặn lại!
Thế nào? Bỏ chết nạn nhân, thả lỏng tên sát nhân ư? Có cần phải trả ơn cho một
thằng khốn nạn như vậy không? Tất cả những ý kiến mà Mariuytx vẫn ôm ấp từ bốn
năm nay, sự việc bất ngờ này đã làm đổ nhào cả. Cả người chàng rung động. Bây
giờ tất cả đều do chàng quyết định. Chàng nắm trong tay số mệnh của tất cả
những người đang vật lộn dưới mắt chàng trong cái phòng kia, thế mà tất cả
những người ấy đều không biết gì hết. Nếu chàng bắn phát súng, ông Lơ Blăng sẽ
thoát, Tênácđiê sẽ bị hy sinh và biết đâu: Tênácđiê sẽ thoát? Đẩy người này hay
để mặc người kia rơi xuống vực, cả hai đường đều đưa tới sự hối hận về sau.

Làm thế nào? Chọn con đường nào? Gạt bỏ những kỷ niệm thiết tha nhất, bỏ
tất cả những điều tự hứa hẹn sâu nhất, bỏ cái nhiệm vụ thiêng liêng nhất, lời
di chúc kính yêu nhất của cha chàng, hay cứ để kẻ sát nhân thực hiện tội ác?
Chàng như nghe thấy một bên thì nàng Uyếchxuyn của chàng van xin cứu lấy cha
nàng và một bên đại tá Pôngmécxi gửi gắm Tênácđiê. Người chàng như điên lên,
đầu gối chàng rụng rời. Chàng cũng không có thời giờ cân nhắc nữa, sự việc đang
xảy ra vội vàng, cấp bách như một cơn gió lốc. Cơn gió đó chàng tưởng điều
khiển được, thế mà nó lại cuốn chàng đi. Chàng bàng hoàng cả người, sắp ngất.

Trong khi ấy Tênácđiê - từ nay chúng ta gọi đúng tên hắn - Tênácđiê đi đi
lại lại trước cái bàn như người say sưa, mù quáng trong thắng lợi. Hắn nắm cây
nến đặt mạnh trên mặt lò sưởi, mạnh đến nỗi ngọn lửa suýt tắt và nước nến chảy
bắn tung lên tường. Xong hắn quay về phía ông Lơ Blăng, vẻ mặt hung dữ và khạc
ra một câu:

- Thui lửa, hun khói, chặt miếng, băm viên nướng chả thôi!

Rồi hắn vừa đi vừa thét:

- À! À! Tôi vớ được ngài rồi, ngài từ thiện ơi! Ngài triệu phú mặc áo rách,
ngài chuyên môn cho trẻ búp bê. Hừ! Thằng hề già! Ông không nhận ra tôi à? Ông
không phải là người đến Môngphécmây, đến cái quán của ta, cách đây tám năm, đêm
lễ giáng sinh năm 1823 à! Ông không phải là người đã dỗ đứa con Phăngtin, con
Sơn ca đi à! Ông không mặc cái áo khoác ngoài màu vàng đấy à! Này, mẹ mày hình
như lão ấy, lão già từ thiện này có cái tật thích mang cho người ta những bọc
đầy bít tất len. Ông có cửa hàng làm áo mũ len phải không? Ông cho người nghèo
cả cái cửa hàng của ông phải không? Ông già phúc đức. Trò hề thật! Hừ! Ông
không nhận ra tôi à! Nhưng tôi, tôi nhận ra ông, tôi nhận ra ông ngay khi ông
mới thò cái mõm ông vào đây. A! Ông tưởng có thể tha hồ xông vào nhà người ta,
tự nhiên, vì là một cái quán ăn, lừa bịp người ta với bộ quần áo nát, với vẻ
nghèo khổ như kẻ ăn xin, để rồi lại lên mặt hảo tâm: cướp cái cần câu cơm của
người ta, rồi lại hùng hổ dọa nạt người ta giữa rừng; thế rồi khi người ta sa
sút thì mang thí cho người ta một cái áo lùng thùng, hai cái chăn nhà thương
tã, ông tưởng làm thế mà trôi được đấy hẳn, hử, lão gì khốn nạn, thằng mẹ mìn?

Hắn ngừng lại, như lẩm bẩm nói gì một mình. Cả cái cơn giận dữ của hắn bây
giờ như dòng sông Rôn đổ vào một cái hang ngầm. Rồi hắn đập mạnh tay xuống bàn
thét, như muốn nói to lên điều vừa tự nhủ:

- Cái bộ mặt hiền lành!

Hắn lại chĩa vào ông Lơ Blăng:

- Chà! Ngày ấy ông chơi xỏ tôi! Vì ông mà chúng tôi phải chịu tất cả những
đau khổ này. Ông ném một nghìn năm trăm phơrăng để cướp lấy con bé của tôi, con
bé hẳn là con nhà giàu có, có con bé đã từng xoay được bao nhiêu tiền, có con
bé ta sẽ còn có ăn suốt đời! Giá con bé còn thì nó đã đền bù lại cho ta tất cả
vốn liếng ta đã mất ở cái quán khốn nạn ấy, cái quán ta đã ăn hết cả quấn cả
áo. À! Ta muốn mỗi cốc rượu trong cái quán của ta là một chén thuốc độc đối với
những đứa đã nhậu nhẹt. Nhưng thôi! Này, chắc ông cho tôi là thằng ngốc đã để
cho ông phỗng con Sơn ca đi. Trong rừng hôm ấy ông cậy có cái gậy. Hôm đó, ông
là kẻ mạnh. Đến lượt ta trả thù đây. Hôm nay, con bài chủ ở trong tay ta. Ông
đi đứt rồi, ông già của tôi ơi! Khoái quá, ừ, khoái quá. Ngài đã rơi vào tròng
rồi, ngài ạ. Tôi đã thưa với ngài tôi là nghệ sĩ, tôi là Phabăngtu, tôi đã sắm
kịch với cô Mác, cô Muýt, tôi nợ tiền chủ nhà, ngày mai, ngày 4 tháng hai phải
trả tiền nhà. Ngài không biết ngày trả tiền nhà là mồng 8 tháng giêng chứ không
phải mồng 4 tháng hai ư! Ông già ngớ ngẩn ơi! Và bốn đồng Philip quèn! Đồ khốn
kiếp! Sao nó không ráng cho đủ một trăm phơrăng nhỉ? Nó mê khướt những lời kêu
van phỉnh nịnh vớ vẩn của ta. Cái đó làm ta thích thú. Ta bảo thầm: thằng già
ngốc này, tao tóm được mày rồi, sáng nay tao liếm gót mày thì tối nay tao sẽ ăn
gan mày.

Tênácđiê ngừng lại, hắn thở hết hơi, lồng ngực lép của hắn phập phồng như
một cái bễ lò rèn. Hai mắt hắn đầy cái vẻ thỏa mãn xấu xa của con người hèn hạ,
yếu đuối, độc ác khi đã đánh ngã được người mà hắn vẫn sợ, chửi được người mà
hắn vẫn phải xu nịnh xưa nay. Cái thỏa mãn của một thằng lùn khi dận được chân
lên đầu một người khổng lồ, cái thỏa mãn của một con chó rừng khi xé được thịt
một con bò tót ốm đau, đã kiệt sức chống cự, nhưng vẫn còn đủ sức sống để cảm
thấy đau đớn.

Ông Lơ Blăng không ngắt hắn. Nhưng khi hắn dứt lời thì ông nói:

- Tôi không hiểu ông muốn nói gì. Ông lầm thôi. Tôi là người rất nghèo,
không phải triệu phú một tí nào. Tôi không quen ông. Ông nhận tôi ra người khác
đấy.

- À thế à! Tênácđiê gầm lên. Khéo nhỉ! Ông vẫn thích cái trò đùa ấy? Ông sa
lầy rồi, ông già ạ. Ông không nhớ gì à? Ông không nhận thấy tôi là ai à?

Ông Lơ Blăng lễ phép trả lời, nhưng trong giọng nói ấy vào hoàn cảnh này có
cái gì lạ lùng, dũng mãnh:

- Xin lỗi ông, tôi nhận thấy ông là một tên ăn cướp.

Ai chả biết, bọn người xấu xa, độc ác nhất cũng có cái tự ái của mình. Nghe
thấy tiếng “tên ăn cướp”, mụ Tênácđiê ở trên giường nhảy xổ xuống, thằng
Tênácđiê nắm chặt lấy chiếc ghế như sắp bẻ gãy nó trong tay. Hắn thét bảo vợ:

- Mẹ mày đứng yên!

Rồi quay về phía ông Lơ Blăng hắn nói:

- Phải rồi, ăn cướp, tôi biết, các ngài nhà giàu vẫn gọi chúng tôi là ăn
cướp cả. Phải rồi: tôi phá sản, tôi vỡ nợ, tôi trốn tránh, tôi không có miếng
bánh, tôi không có đồng xu, tôi là kẻ cướp! Ba ngày nay nhịn đói, tôi là kẻ
cướp. Còn các ngài, các ngài hơ chân, các ngài đi giầy ấm, mặc áo khoác lót
bông, như những ông đại giám mục, ở nhà lầu, có người gác cổng, các ngài xơi
nấm bao, tháng giêng các ngài xơi măng tươi bốn mươi phơrăng một nắm, các ngài
xơi đậu ti-boa, các ngài nhồi, các ngài nhét và khi muốn biết trời có lạnh
không, các ngài đọc báo xem nhiệt biểu của kỹ sư Sơvaliê chỉ bao nhiêu độ. Còn
chúng tôi, chúng tôi không phải đi ra bờ sông xem ở Cột đồng hồ trời lạnh mấy
độ. Chúng tôi là nhiệt biểu sống. Chúng tôi thấy máu đọng trong mạch, băng tràn
lên tim và chúng tôi bảo: không có Chúa Trời! Rồi các ngài đến những cái hang ổ
của chúng tôi, đúng là những cái hang ổ và chửi chúng tôi là kẻ cướp. Nhưng
chúng tôi sẽ ăn thịt các ngài. Chúng tao sẽ nuốt sống lũ chúng mày các con ạ.
Ngài triệu phú ạ, ngài phải biết tôi xưa kia cũng là một người có cơ sở, có môn
bài, là cử tri, là một người tư sản. Còn ngài, ai biết ngài là cha căng chú kiết
nào, hử ngài?

Đến đây Tênácđiê tiến một bước về phía những người đứng gần cửa và gầm lên:

- Thế mà nó dám đến đây coi mình như một thằng thợ giầy.

Rồi hắn lại bừng bừng giận dữ thét vào mặt ông Lơ Blăng:

- Vả lại, ngài từ thiện ạ, ngài phải biết tôi không phải là một con người
ám muội, tôi không phải là một cha căng chú kiết, không có tên, không có tuổi,
đi dỗ trẻ con nhà người ta. Tôi là một cựu quân nhân nước Pháp đáng lẽ phải
được thưởng huân chương. Tôi đã dự trận Oatéclô. Tôi đã cứu sống, ở trận tiền một
ông tướng gọi là bá tước gì tôi không rõ. Ông ta có nói tên, nhưng nói chẳng ra
hơi nên tôi không nghe rõ. Tôi chỉ nghe mang máng tiếng méc-xi.^[157] Tôi chẳng cần ông ấy cám ơn, giá
tôi biết tên ông ấy còn hơn. Được thế, ngày nay tôi có thể đi tìm được ông ấy.
Cái bức tranh này, họa sĩ Đavit vẽ ở Bơruýchcơxen,^[158] ông có biết trong tranh vẽ ai
không? Tôi đấy. Họa sĩ Đavit muốn ghi lại cho hậu thế cái chiến công bất hủ ấy.
Tôi cõng vị tướng và mang qua bao làn mưa đạn. Chuyện như thế đấy. Nhưng ông
tướng đó cũng chẳng giúp tôi cái gì. Hắn cũng chẳng hơn gì những kẻ khác! Thế
mà tôi đã liều mình cứu hắn, giấy chứng nhận đây, đầy trong túi đây! Tôi là một
chiến binh ở Oatéclô, mẹ kiếp! Tôi đã nói hết với ông rồi. Kết luận, bây giờ
tôi cần có tiền, nhiều tiền, rất nhiều tiền, không có thì tôi sẽ thịt ông, nghe
chưa!

^[157] Merci (méc-xi) trong tiếng
Pháp nghĩa là cám ơn. Hai âm tiết cuối cùng tên Pontmercy cũng đọc giống y như
thế.

^[158] David: Tên một họa sĩ nổi danh
của Pháp thế kỷ XIX; Bơruýchxen, thủ đô nước Bỉ, Tênácđiê nói sai chữ.

Mariuytx đã trấn tĩnh được tinh thần, chàng lắng nghe. Không còn chút nghi
ngờ nào nữa. Chính là gã Tênácđiê trong di chúc. Mariuytx rùng mình trước lời
oán trách cha chàng vô ơn, mà cả chàng cũng sẽ phải vô ơn như vậy. Chàng lại
càng thêm do dự. Trong lời nói, trong giọng nói, trong cử chỉ, trong cặp mắt nảy
lửa từng chữ, trong tất cả cơn thịnh nộ khoác lác và nhơ nhuốc, kiêu căng và ti
tiện, giận dữ và ngớ ngẩn, đầy những chi tiết thực và những tình cảm giả, trong
cái vẻ trâng tráo của con người độc ác đang say sưa với bạo hành, trong cái lõa
lồ thô bỉ của một tâm hồn xấu xa, trong cái mớ hỗn hợp đau khổ của căm hờn,
trong tất cả những cái ấy, có một cái gì ghê tởm như tội ác và xót xa như sự
thực.

Cái bức họa kiệt tác, “bức tranh sơn dầu của Đavit” mà hắn nài ông Lơ Blăng
mua, độc giả cũng đoán ra, chỉ là cái biển quán rượu chính tay hắn đã vẽ, vật
duy nhất hắn còn giữ được sau cuộc vỡ nợ ở Môngphécmây.

Tênácđiê không đứng chắn mắt Mariuytx nữa, bây giờ chàng có thể ngắm bức
tranh ấy, chàng nhận ra trong bức tranh bôi bác một cảnh chiến trường đầy khói
lửa đàng xa và đằng trước hình ảnh hai người cõng nhau: hai người ấy là
Tênácđiê và Pôngmécxi. Viên đội cứu viên đại tá. Mariuytx ngây ngất trước bức
tranh ấy, bức tranh hình như làm cha chàng sống lại; không phải là cái biển
quán rượu Môngphécmây nữa mà là cả một cuộc phục sinh, một nấm mồ đương mở ra
và một bóng ma đang hiện lên. Mariuytx nghe thấy mạch máu đập như rung chuông ở
thái dương; chàng tưởng nghe thấy tiếng đại bác Oatéclô trong tai; hình ảnh cha
chàng mình đẫm máu lờ mờ trên bức tranh làm cho chàng kinh sợ; hình như cái
hình người lờ mờ ấy nhìn chàng chòng chọc.

Khi Tênácđiê đã hết hổn hển rồi, hai mắt đỏ ngầu của hắn xói vào ông Lơ
Blăng, hắn nói sẽ và gọn:

- Mày còn muốn nói gì trước khi chúng tao thịt mày?

Ông Lơ Blăng không trả lời. Giữa phút yên lặng ấy, một giọng khàn khàn ở
ngoài hành lang ném ra lời nói kinh khủng này:

- Có cần bổ củi thì có ta đây!

Thằng cha cầm búa đồ tể pha trò. Cũng lúc ấy một khuôn mặt gân guốc, xám
xịt hiện ra trong khung cửa, cười như bộ nanh ghê gớm.

Tênácđiê giận dữ quát:

- Mày bỏ mặt nạ ra để làm gì?

- Để cười chơi - tên cầm búa trả lời.

Từ nãy ông Lơ Blăng theo dõi và rình từng cử chỉ của Tênácđiê, còn Tênácđiê
thì mù quáng say sưa vì giận dữ, đi đi lại lại trong cái sào huyệt của hắn. Hắn
tin chắc vì cửa ngõ giữ cẩn thận rồi, vì hắn có vũ khí để đối phó với một người
tay không. Vì chúng là chín chọi một - đấy là mụ Tênácđiê cũng chỉ tính là một
người thôi! Tênácđiê không còn phải đề phòng gì nữa; khi quát mắng thằng cha
cầm búa, hắn quay lưng lại ông Lơ Blăng.

Ông Lơ Blăng cướp lấy cơ hội ấy, lấy chân đá ghế, tay xô bàn và nhanh như
chớp, nhảy ra sát cửa sổ trước khi Tênácđiê kịp ngoảnh lại. Mở cửa sổ, trèo
lên, nhảy ra chỉ cần một giây, nửa người ông đã lao ra ngoài rồi, nhưng sáu bàn
tay rắn chắc nắm lấy ông và lôi ngược ông vào trong phòng. Đó là ba thằng “nạo
lò sưởi” đã nhảy chồm lên ông. Còn mụ Tênácđiê thì nắm tóc ông.

Nghe tiếng rầm rập, bọn côn đồ ở ngoài hành lang chạy vào. Lão già say rượu
nằm trên giường cũng bước xuống tay cầm một cái búa phu lục lộ và chệch choạng
đi tới.

Một thằng thợ nạo lò sưởi giơ cao trên đầu ông Lơ Blăng một thứ vồ mà hai
đầu là hai quả chì tra vào một thanh sắt; mặt hắn bôi nhọ nhưng nhờ ánh nến
chiếu thẳng vào, Mariuytx cũng nhận ra được hắn là Păngsô tức Pơranhtaniê tức
Bigrơnay.

Mariuytx không thể đứng yên trước cảnh tượng ấy. Chàng nói thì thầm:

- Xin cha tha tội cho con!

Ngón tay chàng lần cái cò súng. Lúc đạn sắp nổ thì cũng là lúc Tênácđiê hét
to:

- Không được hại hắn!

Trước cái cử chỉ tuyệt vọng để thoát thân của nạn nhân, Tênácđiê không tức
giận, hắn lại bình tĩnh. Trong hắn có hai con người: con người hung tợn và con
người khôn ngoan. Vừa rồi, trước thắng lợi nắm chắc trong tay, trước con mồi bị
đánh ngã không cựa quậy được nữa, con người hung tợn lớn tiếng, nhưng khi nạn nhân
vũng vẫy muốn kháng cự, thì con người khôn ngoan mềm dẻo lại xuất hiện.

- Không được hại hắn, Tênácđiê lặp lại.

Hắn không ngờ cái thắng lợi đầu tiên thu được là chặn viên đạn sắp nổ và
làm cho Mariuytx tê liệt. Mariuytx không thấy việc can thiệp là cấp bách nữa và
cho rằng có thể chờ thêm ít nữa. Biết đâu lại chẳng có điều gì may mắn xảy ra
sẽ giải quyết cho chàng nỗi phân vân ghê gớm là hoặc để cha nàng Uyếcxuyn bị
hại, hoặc hại người đã cứu sống cha chàng.

Một cuộc xung đột vũ bão nổ ra. Trước hết ông Lơ Blăng cho lão già chệnh
choạng một quả đấm giữa ngực, lão ngã bắn ra giữa buồng; rồi hai cánh tay ông
gạt ngã hai thằng khác, mỗi đầu gối dận lên một thằng, hai thằng khốn nạn này
rên rỉ dưới sức đè nặng như một thớt đá; nhưng bốn thằng khác đã nắm gáy, nắm
hai cánh tay ông già ghê gớm và giữ ông ngồi quỵ trên người hai thằng “nạo lò
sưởi”. Ông đè chẹt hai thằng dưới, cò bốn thằng trên đè lên ông đến ngẹt thở,
vừa được, vừa thua, ông Lơ Blăng cố vận dụng hết sức lực để hất bọn trên ra. Cả
người ông bị bọn cướp chồng chất lên, che lấp hẳn đi như một con lợn rừng bị
một đàn chó săn ồn ào dồn đống trên mình nó. Cuối cùng bọn kẻ cướp vật ông ngã
xuống cái giường gần cửa sổ nhất và giữ yên ông ở đấy. Mụ Tênácđiê vẫn không
buông tóc ông. Thằng Tênácđiê bảo vợ:

- Mẹ mày đừng xen vào, không lại rách khăn quàng.

Mụ làu bàu buông tay ra, theo lời chồng như con sói cái nghe theo con sói
đực. Thằng Tênácđiê nói tiếp:

- Còn chúng mày, lục soát nó đi!

Ông Lơ Blăng không kháng cự nữa. Bọn chúng lục khám người ông. Trong người
ông chỉ có một cái túi da đựng sáu phơrăng và một cái khăn tay.

Tênácđiê thu chiếc khăn tay vào túi, hỏi:

- Sao! Không có ví tiền à?

- Đồng hồ cũng không có! Một tên “nạo lò sưởi” trả lời.

Một tên đeo mặt nạ, cầm cái chìa khóa kếch xù nói giọng bụng ọc ạch:

- Dẫu sao, thằng cha già này cũng ghê thật!

Tênácđiê ra góc cửa, lấy một nắm dây thừng vứt cho bọn chúng bảo:

- Trói nó vào chân giường.

Lúc đó hắn mới để ý đến thằng cha bị ông Lơ Blăng cho một đấm ngã lăn ra
giữa buồng, nằm im không cựa. Hắn hỏi:

- Thằng cha Bulatơruyen chết rồi sao?

Bigrơnay trả lời:

- Không, lão
ấy say đấy.

- Quét nó
vào trong xó! Tênácđiê ra lệnh.

Hai thằng
“nạo lò sưởi” lấy chân đẩy lão say rượu đến bên đống sắt vụn. Tênácđiê bảo nhỏ
tên cầm gậy:

- Babe! Sao
mày dẫn nhiều ông tướng đến thế! Không cần thiết.

Thằng cầm
gậy trả lời:

- Mày tính,
chúng nó đứa nào cũng muốn chấm mút một tí. Mất mùa mà! Chẳng có mẻ nào sất.

Cái giường
chúng vật ông Lơ Blăng xuống là một thứ giường nhà thương, có bốn chân gỗ xù
xì. Ông Lơ Blăng cứ để mặc chúng. Bọn kẻ cướp trói chặt ông vào chân cái giường
xa cửa sổ nhất và gần lò sưởi nhất. Chúng trói đứng ông, chân chạm đất.

Khi chúng
buộc xong nút trói cuối cùng, Tênácđiê mang một chiếc ghế đến ngồi ngay trước
mặt ông. Người ta không nhận ra mặt Tênácđiê nữa. Mới có mấy phút mặt hắn từ
giận dữ điên cuồng đã trở lại hiền lành một cách xảo quyệt. Nhìn nụ cười lễ
phép của hắn lúc bấy giờ, Mariuytx không thể tưởng cũng là cái mõm thú dữ sùi
bọt mép lúc nãy. Chàng ngạc nhiên trước sự thay hình đổi dạng kỳ ảo và ghê sợ
ấy, chàng có cảm giác như thấy một con hổ biến thành một anh thầy cò. Tênácđiê
nói:

- Thưa ông…

Rồi hắn ra
hiệu bảo những thằng kẻ cướp còn nắm chặt ông Lơ Blăng:

- Ra xa đằng
kia một chút, để tôi nói chuyện với ông ấy.

Cả bọn lùi
ra phía cửa. Tênácđiê nói tiếp:

- Ông ơi!
Ông định nhảy qua cửa sổ là sai lầm đấy. Có thể què chân. Bây giờ nếu ông bằng
lòng thì chúng ta nói chuyện ôn tồn với nhau. Tôi có một điều nhận xét đặc biệt
và muốn nói với ông, là ông chưa kêu lên một tiếng nào.