QUYỂN III: TRONG NĂM 1817

I

NĂM 1817

Ngang nhiên tự tại một cách đế vương và
đầy kiêu hãnh, Lui thứ XVIII gọi năm 1817 là năm thứ hai mươi niên hiệu mình.
Hết thảy các hiệu tóc giả quét vôi màu thanh thiên và vẽ hoa huệ đều mong chờ
phấn thơm và con chim nhà vua trở lại. Cũng là thời mà bá tước Linsơ chủ nhật
nào cũng ngồi nơi ghế hội đồng nhà thờ Xanh Giecmanh đê Pơrê, đánh bộ lễ phục
đình thần, với chiếc băng đỏ và cái mũ dài và trông nghiêng thì có cái vẻ uy
nghi riêng của người đã có một hành động vang dội. Hành động vang dội của ông
Linsơ là thế này: ngày 12 tháng 3 năm 1814, lúc ấy ông đang làm thị trưởng
Bóocđô, ông đã giao hơi sớm quá thành phố này cho công tước Ănggulem. Nhờ đó ông
được làm thượng viện.

Năm 1817 cũng là năm đang thịnh hành cái
mốt trẻ con năm sáu tuổi tùm hụp trong những cát két da rộng có miếng che tai
giông giống người Etkimô. Quân đội đều mặc đồng phục trắng giống quân Áo; các
trung đoàn đều gọi là dũng đoàn; các đơn vị không gọi bằng con số mà bằng tên
các quận; Napôlêông đang ở Xanh Elen, chính phủ Anh không cấp dạ xanh cho ông,
nên ông cho lộn áo cũ để mặc.

Năm 1817 người ta chuộng tiếng hát của
Penlơgrini, điệu múa của cô Bigôtini; Pôchiê bấy giờ làm chúa tể; Ôđơri lúc ấy
chưa có. Bà Xaki nối nghiệp Phôriôđô. Đang còn có quân Phổ ở Pháp. Ông Đơlalô
là một nhân vật. Chế độ chính thống vừa khẳng định mình bằng cách chặt tay, rồi
chặt đầu Pơlenhiê, Cácbonnô và Tônlơrông. Quận công Tanlêrăng nghi lễ đại thần
và tu sĩ Luy, bộ trưởng tài chính được chỉ định, nhìn nhau cười cái cười nước
đôi; cả hai đã làm lễ Liên hiệp 14 tháng 7 năm 1790 ở quảng trường Săng đơ
Mácxơ Tanlêrăng với tư cách giám mục, còn Luy thì làm bồi tế.

Năm 1817, trong các lối đi của quảng
trường ấy, còn nhìn thấy nhiều khúc gỗ to sơn xanh, mang hình ảnh mờ mờ của
những con phượng hoàng và những con ong mầu đã nhạt. Những súc gỗ ấy nằm phơi
ngoài mưa nắng và đang mục dần trong cỏ. Hai năm trước đây, đó là chân bục của
Hoàng đế ở quảng trường Tháng Năm. Rải rác trên thân các súc gỗ hãy còn những
chỗ sém do quân Áo đốt lửa nấu cơm trong khi đóng dã ngoại gần Gơrô Caiu. Vài
ba cây cột đó đã biến mất trong lửa dã ngoại ấy để cho thân binh Phổ sưởi tay.
Cuộc họp mặt Săng đơ Me có cái đặc biệt là họp vào tháng sáu và ở quảng trường
Săng đơ Mácxơ.

Trong năm 1817, hai cái nổi tiếng nhất:
thuốc lá và hộp thuốc lá kiểu Hiến chương. Ở Pari, cái vụ mới nhất làm người ta
xôn xao là vụ Đôtăng nắm đầu lâu anh mình vào bể nước ở Chợ Hoa. Ở bộ Hải quân
người ta bắt đầu điều tra về thảm họa của chiến hạm La Mêđuydơ, cái tên sau này
Sômaret bị ô nhục, còn Giôricô thì đầy vinh dự. Đại tá Xenvơ sang Ai Cập rồi
làm tỉnh trưởng luôn bên ấy. Lâu đài Tecmơ, ở phố Hacpơ, có anh thợ đóng thùng
đến dọn hàng ở đó. Trên sân thượng của lầu bát giác ở Cơluyni còn thấy cái lầu
ván là nơi dùng làm thiên văn đài cho Matxiê, nhà thiên văn của hải quân dưới
triều Lui XVI. Bà công tước Đuyra họp ba bốn bạn trai trong phòng khuê của mình
có bày nhiều ghế đẩu bọc xa tanh màu da trời, đọc cho họ nghe cuốn truyện Urica
chưa xuất bản.

Ở điện Luvơrơ người ta cạo các chữ N.
Cầu Auxtéclít bị truất mất tên, đổi thành cầu Vườn ngự, cái hai lần khó hiểu,
nó làm sai nghĩa của cái cầu Auxtéclít lẫn cái vườn bách thảo. Louis XVIII, vừa
lấy móng tay đánh dấu trong khi đọc Oartxơ, vừa chú ý đến những bậc anh hùng
được lên làm vua cũng như những anh hùng guốc nhảy lên làm thái tử, nhưng trong
bụng vẫn canh cánh hai mối lo: Napôlêông và Matuyranh Bơruynô.

Viện hàn lâm treo giải thưởng về đề tài:
Hạnh phúc trong học tập. Ông Benla công khai là một nhà hùng biện. Dưới bóng
ông đang nảy mầm cái ông chánh án tương lai đơ Bơrô, để làm đối tượng giễu cợt
cho Pôn Lui Cuariê sau này. Có một anh Satôbơriăng giả, tên là Mácsănggi, trong
khi chờ đợi có thể có một anh Mácsănggi giả, là d’Alanhcua. Cơle Đanbơ và Malec
Anden là những tuyệt tác; bà Côtlanh được coi là nhà văn số một đương thời. Học
viện Pháp để người xóa trong danh sách tên viện sĩ Napôlêông Bônapác. Một đạo
dụ nhà vua đưa Ănggulem làm đại đô đốc, thì nhất định thành phố Ănggulem, về
pháp lý phải có đủ tư cách là một hải cảng, không thế thì còn gì là uy quyền
thiên tử? Hội đồng bộ trưởng thảo luận vấn đề có nên cho phép những con tem vẽ
hình người leo dây thường thấy trên các áp phích của Phơrăngcôri mà trẻ con lêu
lổng hay xúm lại xem ngoài phố. Ông Pae, tác giả vở Anhedơ, người có khuôn mặt
chữ điền với một nốt ruồi trên má, chỉ huy các buổi hòa nhạc thân mật ở nhà bà
hầu tước Xatxơnê phố Vinlêvêc. Thiếu nữ đều hát bài “Ẩn sĩ Xanh Aven”, lời của
Etmông Giêrô. Anh lùn vàng đổi thành Gương soi. Quán cà phê Lambơlanh về phe
hoàng đế chống lại quán cà phê Valoa về phe dòng Buốcbông. Một quận chúa Xivin
vừa được gả cho công tước Beri, ông này đã bị Luven rình từ trong bóng tối. Bà
Xtan vừa mất được một năm. Lính thị vệ huýt còi chê cô Mác. Các tờ báo lớn đều
ra nhỏ xíu. Khổ thu hẹp nhưng tự do thì rộng. Tờ Hợp hiến rất hợp hiến. Tờ
Minecvơ gọi Satôbơriăng là thăn bò nướng.^[37]Bọn tư sản được dịp đem nhà văn hào ra cười khoái chí. Trên
mặt một số tờ báo tay sai, những tên bồi bút lên tiếng chửi những người bị can
năm 1815: Đavit không còn tài năng gì; Acnô không còn tài trí gì; Cacnô không
còn trung thực nữa; Xun không chiến thắng trận nào; đúng là Napôlêông không còn
thiên tài nữa.

^[37] Tiếng
Pháp: Chateaubriand– tên văn hào thế kỷ XIX đọc như chateaubriant – thăn bò
nướng.

Mọi người đều biết là thư từ cho người lưu vong gửi qua đường
bưu điện chả mấy khi tới tay họ, vì cảnh sát đã thành kính làm mấy cái nhiệm vụ
chặn lại rồi.

Việc này chẳng có gì mới: ngày xưa, Đêcác bị đày cũng đã phàn
nàn rồi. Cho nên, khi Đavit tỏ ý không bằng lòng trên một tờ báo Bỉ vì không
nhận được thư từ gì người ta gửi cho mình, thì báo chí bảo hoàng cho là chuyện
khôi hài và nhân đó mạt sát người biệt xứ. Nói: quân giết vua hay nói: người
biểu quyết, nói: quân địch hay nói: đồng minh, nói: Napôlêông hay nói:
Buyônapac, điều đó làm cho hai người cách biệt nhau trời vực. Hết thảy mọi
người hiểu biết đều đồng thanh cho rằng kỷ nguyên cách mạng đã vĩnh viễn đóng
lại với vua Lui XVIII mệnh danh là “tác giả bất hủ của hiến chương”. Chỗ đầu
Cầu mới, người ta chạm chữ Sống mãi^[38] vào
cái bệ đang chờ tượng Hăngri IV. Ông Piet bắt đầu phác họa cái hội kín của mình
để củng cố cho chế độ quân chủ, ở ngôi nhà số 4 phố Têredơ. Các thủ lĩnh phái
hữu bô bô trong các dịp quan trọng: “Phải viết thư cho Bacô”. Các ông Canuyen,
Ô Mahôny và Sappơđơlen, đã phần nào được Đức ủng hộ, bắt đầu một vài nét cái mà
sau này trở thành “âm mưu bờ sông”. Kim Băng Đen về phần mình cũng tiến hành
lập hội kín. Đơlavecđơri bắt tay với Tơrôpgop. Ông Đơcadơ, một đầu óc ít nhiều
thuộc cánh tự do, chiếm ảnh hưởng lớn, Satôbơriăng, sáng sáng đứng trước cửa
nhà số 27 phố Xanh Đôminic, bận quần bịt cả bàn chân, đi giày vải, đầu hoa râm
trùm một cái khăn lụa pha vải, mắt nhìn chăm chú vào gương soi, trước mắt cái
hộp dụng cụ chữa răng đầy đủ mở toang, vừa chải bộ răng xinh đẹp vừa đọc đoạn
khác biệt trong bộ Chế độ quân chủ theo Hiến chương cho người thư k‎ý của mình,
ông Piloogiơ.

^[38] Nguyên
văn Latinh: Repivus

Giới phê bình có uy tín tỏ ra thích Laphông hơn là Tanma. Ông
Phêlêt ký bằng một chữ A, ông Hốp man lại lấy tên là Z, Saclơ Nôđiê viết Têredơ
Ôbe. Luật ly dị bị xóa bỏ. Các trường ly xê đổi tên là Conlegiơ. Học trò các
trường Conlegiơ, cổ áo dính một hoa huệ vàng, đánh nhau chung quanh câu chuyện
vui La Mã, cảnh sát phản gián của hoàng gia tố giác với đức bà Hoàng muội chân
dung của công tước Ooclêăng, bày nhan nhản, ông này bận quân phục thiếu tướng
khinh kỵ; thật là rầy rà. Thành phố Pari bỏ tiền thếp vàng lại vòm cuốn điện
Anhvalit. Những người đứng đắn tự hỏi, trong trường hợp này, trong trường hợp
khác, ông Tơranhcơlagơ làm gì. Ông Cơlôđen đơ Môngtan, trên nhiều điểm, khác xa
ông Côlôđen đơ Cutxecgơ. Ông Xalabery không bằng lòng diễn viên Pica có chân
trong Viện hàn lâm, nơi mà diễn viên Môlie không vào được; ông ta cho công diễn
vở Hai anh em Philibe ở nhà hát Ôđêông. Trước mặt nhà hát này, ở trên cao, một
dòng chữ đã gỡ đi nhưng vẫn còn trông thấy rõ: Rạp Hoàng Hậu.

Người ta hoặc ủng hộ hoặc chống lại. Quynhê đơ Môngtaclô,
Phaviê thì chia rẽ: Bavu thì cách mạng. Ông hàng sách Pêlixiê xuất bản bộ
Vônte, lấy tên là: Vônte toàn tập, dưới có dòng chữ “Trong Viện hàn lâm Pháp”.
“Như thế sẽ câu được khách”, nhà xuất bản ngây thơ bảo thế. Dư luận rộng rãi
cho ông Saclơ Lôixông là một thiên tài của thời đại: ganh tị bắt đầu cắn rứt
ông ta, đó là dấu hiệu thành công; và người ta tặng ông câu thơ này:

Lôixông mà có bay cao

Thiên hạ trông vào vẫn rõ cẳng chân

Giáo chủ Phếch không chịu từ chức, ông Pin đại giám mục ở
Amadi, cai quản địa phận Lyông. Thụy Sĩ và Pháp bắt đầu tranh chấp thung lũng
Đappơ, sau bản báo cáo của đại úy Đuyphua. Xanh Ximông, bị bỏ quên, đang xây
đắp giấc mơ cao cả của mình.

Ở viện hàn lâm khoa học có một anh Phuriê nổi tiếng mà về sau
chẳng ai biết đến, ngược lại, ở trong cái xó nào không rõ lại có một anh Phuriê
khác vô danh nhưng hậu thế lại nêu danh mãi mãi.

Huân tước Bairơn bắt đầu xuất hiện. Một lời dẫn trong một bài
thơ của Minlơvoa nói đến ông ta với độc giả Pháp gọi là “Một huân tước Barông
nào đó”. Đavit Đănggie thí nghiệm nhào cẩm thạch.

Tu viện trưởng Carông, chuyện trò với dăm ba học sinh chủng
viện trong ngõ cụt Phơidăngtin, khen ngợi một nhà tu hành không mấy ai biết là
Phêlixitê Rôbe sau này trở thành Lamenne.

Một vật gì vừa hun khói vừa lạch bạch trên sông Xen như tiếng
chó bơi, qua qua lại lại trước cửa điện Tuylơri, từ cầu Ngự đến cầu Lui XV; đó
là một thứ máy móc chẳng tích sự gì, một thứ đồ chơi, một giấc mơ phiến của một
anh phát minh vớ vẩn, một huyễn tưởng: một chiếc tàu chạy bằng hơi nước. Dân
Pari nhìn cái trò vô bổ ấy với con mắt lạnh lùng.

Ông Vôbơlăng đứng ra cải tổ Học viện Pháp bằng cách lật đổ,
ra sắc lệnh phế truất và tiến cử người hàng loạt, sau khi nổi tiếng đã đẻ được
khá nhiều ông hàn thì bản thân mình lại chẳng được vào chân hàn lâm nào cả.

Vùng ngoại ô Xanh Giecman và khu Matxăng đều mong ước được
ông Đơlavô làm quận trưởng cảnh sát vì ông nổi tiếng ngoan đạo. Đuypuytơren và
Rêcamiê cãi nhau ở giảng đường đại học Y khoa về tính thiêng liêng của Giêsu
đến nỗi đã giơ nắm tay dọa nhau. Quyviê vừa nhìn vào thiên Sáng thế vừa nhìn
vào thiên nhiên, cố sức làm vừa lòng các đầu óc phản động giả đạo đức bằng cách
làm cho các hóa thạch phù hợp với lời kinh thánh và cho lũ voi cổ vuốt ve
Môidơ. Ông Phơrăngxoa đơ Nơsalô, người có công vun xới cho hương hồn
Pacmăngchiê, tìm hết cách để mọi người lấy cái tên Pacmăngchiê để gọi khoai tây
mà không được.^[39] Tu
sĩ Gơrêgoa, trước là giám mục, có chân trong quốc hội Quốc ước, thượng nghị sĩ,
được các nhà tranh luận bảo hoàng mệnh danh là “tên Gơrêgoa chết giẫm”. Cách
nói được mệnh danh là ông Roađê Cônla cho là từ tân tạo chứ trong ngôn ngữ
không có.

^[39] Parmentier là nhà nông học, thế kỷ XVII đã mang
giống khoai tây từ Mỹ vào nước Pháp và dạy trồng trọt, cải tạo giống. Neufchâteau muốn gọi khoai tây là Parmentier,nhân
dân vẫn gọi là pomme de terre có nghĩa là táo đất.

Người ta còn nhìn rõ dưới nhịp thứ ba cầu Iêna cái phiến đá
trắng, hai năm trước đây dùng để bịt lỗ mìn mà Bơ-luyse cho đục để phá cầu.

Tòa án lôi ra vành móng ngựa một anh chàng vừa thấy Bá tước
Actoa bước vào nhà thờ Đức bà, lại buột mồm nói tướng lên: Mẹ kiếp! Tớ
tiếc cái thời tớ thấy Bônapác và Tanma^[40]khoác
tay nhau bước vào Ban Xôvagiơ.

^[40] Talma: diễn viên kịch nổi tiếng
cuối thế kỷ XVIII đầu thế kỷ XIX ở Pháp

Giọng lưỡi phiến loạn. Sáu tháng tù. Nhiều tên phản bội phanh
ngực ngạo nghễ: những kẻ chạy sang hàng ngũ giặc trước hôm đánh nhau, chẳng
giấu giếm gì món phần thưởng được ban và nhơn nhơn bộ mặt vô số ngoài đường ban
ngày với tất cả sự giàu sang của mình; những tên đào ngũ ở Linhi, ở ngã tư, mà
hành vi phản bội được trả công đang còn sờ sờ ra đấy, chúng phô trương lòng
trung thành với nhà vua một cách trắng trợn, chúng quên khuấy cái câu ở bên nước
Anh người ta để trên vách trong nhà tiêu công cộng: Nhớ cài quần trước khi đứng
lên.

Trên đây là một mớ lộn xộn những gì nổi lên mờ mờ trong năm
1817 mà ngày nay không ai còn nhớ cả. Lịch sử cũng không còn cách nào khác, nên
phải bỏ qua hầu hết những thứ tủn mủn như thế này. Nếu không thì nói bao giờ
cho hết. Tuy nhiên những chi tiết đó mà gọi là nhỏ nhặt thì không đúng, vì
trong nhân loại không có việc gì nhỏ hết, cũng như trong cây cối không có lá
nào bé cả, cho nên nó đều có ích. Chính diện mạo từng năm làm nên diện mạo thế
kỷ.

Năm 1817 ấy, bốn chàng trai Pari đã bày “Một trò chơi ác”.

II

HAI BỘ TỨ

Bốn chàng trai Pari ấy quê quán mỗi người ở một tỉnh, kẻ ở
Tulu, người Limô, người thứ ba ở Caho, người thứ tư ở Môngtôbăng. Nhưng họ là
sinh viên, mà đã là sinh viên thì là trai thủ đô; học ở Pari và sinh ở Pari.

Bọn họ chẳng có gì đặc sắc. Ai chả từng thấy những mẫu người
tầm thường như thế; những con người không tốt không xấu, không giỏi không dốt,
không phải là thiên tài cũng không ngu độn, nhưng đẹp phơi phới cái tuổi xuân
hai mươi. Có thể gọi họ là bốn chàng Ôtxca nào đó, vì bấy giờ những chàng
Actuya chưa xuất hiện. Lời tình ca đang réo rắt về Ôtxca: Hãy vì chàng mà đốt
lên những hương trầm thơm nhất. Kìa Ôtxca, Ôtxca đang đi tới, ta sắp nhìn thấy
chàng! Người ta vừa mới rời Ôtxiăng. Phép lịch sự đang theo một trong các xứ
Xcăngđinavi và Calêđôni. Còn cái kiểu Ănglê thuần túy thì về sau mới thịnh
hành. Và anh chàng Aclơ đầu tiên, Oenlinhtơn, thì hầu như vừa mới thắng trận
Oatéclô thôi.

Các chàng Ôtxca ấy, một là Phêlit Tôlômiet, người Tuludơ; một
là Lichtôliê, người Caho; một là Phamơi, người Limôgiơ; và người cuối cùng là
Balasơven, quê ở Môngtôbăng. Tất nhiên mỗi chàng có một nhân tình. Balasơven
yêu Phavurit, cô nàng này có sang Anh nên mới gọi như vậy; Lichtôliê mê Đalia,
con người đã lấy tên một loài hoa đặt thành tên chơi của mình^[41];
Phamơi sùng bái Dêphin, đúng là Giôdêphin nhưng gọi tắt; còn Tôlômiet thì đã có
Phăngtin, gọi cô là tóc vàng vì đầu tóc nàng óng ả như ánh mặt trời.

^[41] Đalia nghĩa là hoa thược dược.

Bốn cô thiếu nữ xinh đẹp, thơm tho, rực rỡ ấy hãy còn giữ
được chút cốt cách con nhà thơ, vì họ chưa rời bỏ hẳn đường chỉ mũi kim. Trên
gương mặt các cô còn phảng phất vẻ trong lành của người lao động; trong tâm hồn
các cô còn thoang thoảng mùi hương trinh thục chưa bay hết khi mới sa ngã một
lần.

Trong bốn cô, có một cô út và một chị cả. Chị cả tuổi cũng
chỉ mới hai mươi ba. Quả đáng tội ba cô chị có từng trải hơn, vô tư lự và phóng
túng hơn. Cô út, cô Phăngtin tóc vàng, lần đầu xây mộng.

Đalia, Dêphin và nhất là Phavurit thì không thể nói như vậy
được. Cô nào cũng có thiên tình sử của mình, tuy mới bắt đầu nhưng cũng đã được
vài ba đoạn. Người bạn tình ở chương thứ nhất ấy là Ađôphơ, thì sang chương thứ
hai đã là Anphôngxơ và đến chương thứ ba thì lại hóa ra Guytxtavơ. Nghèo túng
và ăn diện là hai tên quân sư tai hại; một tên gắt mắng, một tên dỗ ngọt các cô
gái bình dân xinh đẹp thường nghe cả hai thì thầm bên tai mình, mỗi tên một
cách. Và những ai giữ mình không vững đều xiêu lòng. Từ đó sinh ra sa ngã và bị
người ta ném đá, bị người làm tình làm tội bằng cách đem so với cái rạng rỡ của
con người trinh bạch không với tới nổi. Chao ôi! Nếu Đức mẹ đồng trinh cũng đói
khát?

Phavurit đã ở bên Anh, vì thế Dêphin và Đalia phục nàng lắm.
Từ lâu, nàng đã có chỗ ở riêng. Cha nàng là một ông giáo già dạy toán, người
cộc cằn và khoác lác, chưa từng lấy vợ và dù tuổi già vẫn phải đi dạy giờ ở các
tư gia. Hồi còn trẻ, một hôm ông ta trông thấy chiếc áo dài của cô gái hầu
phòng mắc vào miếng sắt chắn than ở lò sưởi, sự việc ấy khiến ông đâm ra phải
lòng cô gái. Kết quả sinh ra Phavurit. Thỉnh thoảng Phavurit gặp bố mình, ông
cụ chào con một cách trịnh trọng.

Một buổi sáng, một bà cụ có vẻ giả tu, vào nhà nàng và bảo:
“Cô không biết tôi phải không?” - Không. - “Ta là mẹ mày”. Xong bà ta mở tủ
thức ăn, lôi các thứ ra uống rồi ăn, lại cho khuân tới một chiếc đệm rồi ở lại
luôn. Bà mẹ tính càu nhàu và ngoan đạo ấy không bao giờ chuyện trò gì với
Phavurit, có khi suốt mấy giờ không nói một lời nào, nhưng sáng, trưa, tối, bữa
nào cũng ăn như hùm như hổ, ăn xong lại xuống ngồi lê ở nhà người gác cổng và
nói xấu con gái mình.

Về Đalia, cái gì đưa đẩy Đalia đến với Lichtôliê, chưa biết
chừng đến với những anh chàng khác nữa và đến cảnh ăn không ngồi rồi? Đó là bộ
móng tay hồng quá xinh xắn của nàng. Làm sao bắt nổi những ngón tay ấy lao
động? Mà muốn giữ đức hạnh thì không nên thương tiếc những bàn tay. Còn Dêphin,
cái lối nói “Vâng, thưa ông” tinh nghịch và mơn trớn của này đã làm Phamơi say
đắm.

Bốn chàng trai chơi với nhau nên bốn cô gái cũng trở thành
bạn thân của nhau. Những cuộc tình duyên như thế luôn luôn kéo theo những tình
bạn như thế.

Khôn là một đường, còn ngoan đạo lại là một đường. Chứng cớ
là, sau khi đã dè dặt về việc các cặp tạm bợ này ăn ở với nhau, vẫn phải cho là
Phavurit, Dêphin và Đalia là những cô gái khôn, còn Phăngtin là một cô gái
ngoan.

Ngoan, thiên hạ có cho thế là ngoan không? Còn Tôlômiet thì
sao? Xalômông thì cho tình yêu cũng dự phần trong đức hạnh. Chúng tôi chỉ xin
nói tình yêu của Phăngtin là mối tình đầu, mối tình duy nhất, mối tình chung
thủy.

Phăngtin là người duy nhất không bị xưng hô anh em chung chạ.

Phăngtin là một bông hoa mọc lên từ trong quần chúng. Ở trong
bóng tối dày đặc nơi đáy sâu xã hội nhô lên, nàng quả là một người không tên
tuổi, không ai biết. Nàng sinh ở cảng Môngtơrơi. Cha mẹ là ai, ai biết? Không
ai thấy nàng có cha mẹ. Người ta gọi nàng là Phăngtin. Sao lại Phăngtin? Cũng
không thấy nàng có tên nào khác. Khi nàng sinh ra vẫn còn chế độ Đốc chính.^[42] Nàng
không có tên họ, vì nàng không có gia đình. Nàng cũng không có tên thánh vì lúc
bấy giờ làm gì còn nhà thờ nữa. Thuở nàng còn là một con bé đi chân không trên
hè phố, khách qua đường ai muốn gọi tên nàng là gì thì gọi. Nàng hứng lấy một
cái tên cũng như hứng nước mưa từ trên trời rơi xuống. Người ta gọi nàng là con
bé Phăngtin. Chẳng có ai biết gì hơn nữa. Ấy, một sinh mệnh con người đã được
bước vào đường đời như thế đấy! Năm lên mười, Phăngtin rời bỏ thành phố đi ở
cho một gia đình trung nông ở ngoại thành. Đến mười lăm tuổi, nàng lên Pari để
“sinh cơ lập nghiệp”. Phăngtin rất đẹp. Nàng có giữ mình cho trong trắng mãi.
Tóc nàng vàng óng; răng nàng rất đều. Nàng cũng có vàng ngọc làm của riêng như
ai, nhưng vàng của nàng xếp trên mái tóc, ngọc của nàng giắt ở sau môi.

^[42] Một chế độ chính trị ở Pháp
thời cộng hòa đệ nhất, sau cách mạng 1789. Trong chế độ này, quyền chấp chính
trung ương ở trong tay năm vị đốc chính.

Nàng lao động để sống. Và cũng để sống, vì trái tim cũng cần
yêu, nên nàng yêu.

Nàng yêu Tôlômiet, đây chỉ là một thói quen phong nguyệt
nhưng đối với Phăngtin, Phăngtin lại yêu say mê. Khu Latinh, nhan nhản những
sinh viên và những cô thợ lơi lả, là nơi chững kiến buổi đầu của mối tình thơ
mộng ấy. Bao nhiêu cuộc tình duyên đã buộc vào rồi lại cởi ra ở đây. Qua các
nẻo đường ngóc ngách, Phăngtin cũng đã lẩn tránh Tôlômiet mãi, nhưng lẩn tránh
thế nào để cho rồi cũng gặp nhau. Thật vậy! Có một cách tránh nhau mà chẳng
khác gì tìm nhau.

Cho nên rút cục, thiên tình sử vẫn bắt đầu.

Blasơven, Lichtôliê, Phamơi, Tôlômiet họp thành một nhóm do
Tôlômiet cầm đầu. Tôlômiet là linh hồn của nhóm.

Tôlômiet là điển hình cổ điển của anh sinh viên lớn tuổi. Hắn
giàu, hằng năm có đến bốn ngàn phơrăng lợi tức. Ai có một gia sản như thế tức
thì trở thành một đầu đề để bàn tán cho khu sinh viên. Tôlômiet là một tay ăn
chơi đứng tuổi, vẻ người trông đã sọm. Mặt hắn đã nhăn nheo, răng có vài chiếc
rụng. Đầu hắn đã có dạng hói, nhưng hắn vui vẻ: Ba mươi hói tóc, bốn mươi trọc
lóc đầu gối. Ăn uống, hắn đã thấy khó tiêu, một bên khóe thường chảy nước mắt.
Tuổi xuân càng tàn, hắn càng châm ngọn lửa hoan lạc. Răng hắn khuyết, những
chuyện khôi hài của hắn không thiếu; tóc hắn rụng, hắn càng nô đùa nhiều hơn;
kém sức khỏe, hắn thay bằng tính mỉa mai châm biếm. Con mắt ướt rượt nước mắt
của hắn lại luôn luôn cười cợt. Cơ thể hắn tiều tụy nhưng hắn hớn hở tươi cười.
Tuổi thanh xuân của hắn tàn tạ quá sớm, nhưng nom hắn vẫn đường hoàng, hắn tháo
lui có trật tự, tháo lui mà cười khanh khách, người ngoài chẳng ai biết đâu vào
đâu. Trước hắn đã viết một vở kịch rạp hát không nhận diễn. Một đôi khi hắn
cũng làm mấy câu thơ vớ vẩn.

Ngoài ra, hắn còn hoài nghi tất cả, hoài nghi một cách cao
đạo. Nhờ thế, hắn rất có uy tín đối với bọn ngu hèn. Tóm lại, vì hói và mỉa
đời, hắn được tôn làm trùm, Iron là một chữ tiếng Anh có nghĩa
là thép. Phải chăng Ironie từ tiếng ấy mà ra!^[43]

Một hôm Tôlômiet kéo ba bạn ra một chỗ, giơ tay làm hiệu như
một bậc tiên tri, rồi nói:

- Đã một năm rồi, lũ các con Phăngtin, Đalia, Dêphin,
Phavurit cứ vòi chúng ta làm quà cho chúng một cái gì bất ngờ. Chúng mình cũng
đã trịnh trọng hứa hẹn. Chúng nó cứ nói đến mãi, nhất là với tớ. Ở Naplơ, các
bà già, thường kêu gọi thánh Giangviê: Hỡi gương mặt vàng vọt hãy làm phép lạ
đi.^[44] Ở
đây chúng nó cũng thế. Chúng nó cứ nhắc đi nhắc lại mãi: “Anh Tôlômiet, thế bao
giờ anh đề ra được cái món bất ngờ ấy?” Phần thì ở nhà cứ viết thư giục chúng
mình mãi. Hai đầu đều lải nhải. Tớ, tớ cho là cơ hội đã đến. Thế này này”.

^[43] Ironie tiếng Pháp có nghĩa là
tính mỉa mai, nói mát

^[44] Nguyên văn tiếng Ý: Faccia
gialluta, fa o miracolo

Nói đến đây, Tôlômiet hạ thấp giọng, bí mật thầm thì một
chuyện gì chắc là thú vị lắm cho nên bốn cái miệng đều toét ra cười khoái trá.
Blasơven kêu lên:

- Đó mới thật là một sáng kiến.

Cả bọn kéo vào một quán rượu mịt mù khói thuốc lá tiếp tục
bàn tính kế hoạch.

Kết quả hội nghị là bốn chàng trai cùng mời bốn cô thiếu nữ
dự một cuộc vui tưng bừng ngày chủ nhật sau đấy.