Phần IV

Chương - 7

Hai tháng đã trôi qua từ khi tin quân ta bại
trận ở Austerlix và tin công tước Andrey tử nạn về đến Lưxye Gorư, và có nhiều
bức thư nhờ đại sứ quán gửi đi, tuy người ta đã ra sức tìm kiếm dò hỏi khắp
nơi, thi hài của công tước vẫn chưa tìm được, mà trong danh sách tù binh cũng
không có tên chàng. Điều làm cho gia quyến khổ tâm nhất là người họ cũng vẫn có
thể hy vọng rằng công tước đã được dân sở tại thu nhặt trên chiến trường và
hiện nay đang ở một nơi nào đó, hoặc đang dưỡng bệnh hoặc đang hấp hối một thân
một mình nơi quê người đất khách, không có cách gì báo tin về nhà.

Thoạt tiên, lão công tước biết quân ta đã thua
trận Auxterlilx là vì các báo có đăng một tin rất lui hoàn toàn có trật tự. Đọc
bản thông báo chính thức này, lão công tước hiểu rằng quân ta đã thua trận.

Tám ngày sau khi tờ báo đưa tin ấy, một bức
thư của Kutuzov đến báo cho công tước biết số phận của con mình.

"Cháu, ông ta viết. - Ngã xuống ngay
trước mặt tôi, tay cầm cờ trong khi dẫn đầu cả binh đoàn tiến lên với tư thế
một trang anh hùng xứng đáng với cha mình và Tổ quốc. Tôi và toàn quân rất lấy
làm phiền lòng rằng mãi cho đến nay chúng tôi vẫn chưa biết cháu sống chết ra
sao. Tôi tự an ủi và xin an ủi ngài với niềm hy vọng là cháu còn sống, vì nếu
không thì cháu đã có tên trong danh sách những sĩ quan tìm được ở chiến trường,
- Danh sách ấy hiện ở trong tay tôi, do quyết định hiệp thương hai bên trao
lại".

Lão
công tước tiếp được tin này vào lúc đêm khuya, khi đang ngồi một mình trong
phòng làm việc. Sáng hôm sau, lão công tước đi bách bộ đúng buổi như mọi khi;
nhưng ông lặng thinh trước mặt người quản lý, người làm vườn, viên kiến trúc sư
và tuy có vẻ tức giận, ông vẫn không nói gì với ai hết.

Khi công tước tiểu thư Maria cũng đúng giờ như
mọi khi, bước vào thư phòng, lão công tước vẫn làm việc bên bàn tiện và theo lệ
thường, ông không quay đầu lại.

-
À công tước tiểu thư Maria! - Công tước bỗng nói giọng gượng gạo, rồi vứt con
dao tiện. (Bánh xe ở bàn tiện đang dở đà vẫn chạy thêm một lúc. Về sau công
tước tiểu thư Maria còn nhớ rất lâu tiếng rít tắt dần của chiếc bánh xe, hòa làm
một trong tâm trí nàng với việc xảy ra sau đó).

Công
tước tiểu thư đến cạnh cha, nàng nhìn thấy mặt ông cụ, và bỗng nhiên cảm thấy
một cái gì đổ vỡ. Nàng hoa mắt lên. Nhìn gương mặt ông cụ, không buồn rầu,
không đau thương, mà lại có vẻ độc ác và như đang cố gắng gượng tự chủ, nàng
biết rằng một tai hoạ ghê gớm đang treo trên đầu nàng, nó sẽ nghiền nát nàng,
mối tai hoạ lớn nhất trong đời nàng, một tai hoạ mà nàng chưa trải qua bao giờ,
một tai hoạ không thể cứu vãn được, không thể quan niệm được, cái chết của một
người nàng yêu dấu.

-
Cha ơi, anh Andrey!

Công tước tiểu thư vốn xấu xí và vụng về nhưng
khi nàng nói mấy tiếng ấy, nỗi đau thương và sự quên mình của nàng có một sức
quyến rũ không lời nào tả được, đến nỗi cha nàng không chống đỡ nổi cái nhìn
của nàng mà phải ngoảnh mặt đi với một tiếng nấc nghẹn ngào.

-
Ta đã nhận được tin. Trong số tù binh, trong số những người trận vong đều không
có tên nó. Kutuzov có viết thư - Ông cụ quát lên, giọng the thé, tưởng chừng
như muốn đuổi công tước tiểu thư ra. - Anh mày đã tử trận rồi!

Công tước tiểu thư không ngã, cũng không ngất
đi. Mặt nàng vốn đã xanh xao, nhưng khi nghe những lời ấy, nàng biến sắc hẳn đi
và đôi mắt đẹp của nàng như chiếu rọi những hào quang. Tưởng chừng như có một
niềm vui, một niềm vui tuyệt vời, không liên quan với những nỗi vui buồn của
thời gian, tràn lẫn cả nỗi đau thương vô hạn trong lòng nàng. Nàng quên hết nôi
khiếp sợ của nàng đối với cha bước tới cầm tay ông cụ, kéo về phía mình rồi đưa
hai cánh tay ôm lấy cải cổ khô cằn và gân guốc của cha.

-
Cha ơi! Cha đừng ngoảnh mặt đi nữa, Cha hãy cùng khóc.

-
Quân đốn mạt, quân khốn nạn! - Ông cụ vừa quát lớn vừa né xa mặt nàng, - Thí
quân đội, thí bao nhiêu mạng người? Tại sao? Đi đi con, nói cho Liza biết
đi.

Công tước tiểu thư ngồi phịch xuống chiếc ghế
bành bên cạnh cha và khóc òa lên. Bây giờ nàng nhớ lại anh nàng lúc chàng từ
biệt nàng và Liza với cái dáng điệu vừa âu yếm vừa trịch thượng. Nàng hồi tưởng
thấy lại hình ảnh Andrey khi vừa âu yếm vừa mỉa mai. Chàng đeo cái tượng thánh
vào cổ. "Anh ấy có tin Chúa không. Anh ấy đã mất đức tin, vậy nay anh đã
tự hối chưa? Bây giờ anh có ở trên ấy không. Ở nơi tĩnh thổ muôn đời yên vui và
hạnh phúc?" - Nàng thầm nghĩ.

-
Thưa cha, xin cha nói cho con biết sự việc đã xảy ra như thế nào? - Nàng hỏi.

-
Thôi, thôi, con đi đi, anh con đã bỏ mình trong cái trận mà người ta đã lùa bao
nhiêu người Nga ưu tú nhất vào cõi chết, trong cái trận mà tất cả vinh quang
của nước Nga đã tiêu vong. Thôi, công tước tiểu thư Maria, con hãy đi báo tin
cho Liza đi. Rồi ta sẽ đến với các con.

Khi công tước tiểu thư Maria ở trong phòng ông
cụ về, công tước phu nhân nhỏ nhắn đang ngồi thêu. Công tước phu nhân nhìn nàng
với khoé mắt đặc biệt hướng vào nội tâm và đượm một niềm vui sướng thanh thản
mà chỉ những người đàn bà có thai mới có được. Có thể thấy rõ đôi mắt phu nhân
không trông thấy tiểu thư Maria mà lại nhìn vào bên trong bản thân. - Nhìn một
cái gì diễm phúc và huyền bí đang diễn ra trong người nàng.

-
Maria. - Công tước phu nhân vừa nói vừa rời khung thêu ngã người ra phía sau. -
Cô đưa tay đây. - Phu nhân nắm lấy tay công tước tiểu thư đặt lên bụng mình.

Mặt phu nhân mỉm cười, chờ đợi, cái môi thoáng
phủ lông tơ cong lên và cứ giữ nguyên như thế, khiến phu nhân có một vẻ vui
sướng trẻ thơ: Công tước tiểu thư Maria quỳ xuống trước phu nhân và úp mặt vào
những nếp áo của chị dâu.

-
Đấy đấy cô thấy không? Tôi thấy lạ quá: Và Maria ạ, thật đấy mĩnh sẽ yêu nó lắm
cơ. - Liza nói và nhìn cô em chồng, mắt sáng ngời vì hạnh phúc.

Công tước tiểu thư Maria không ngẩng đầu lên
được, nàng khóc.

-
Cô làm sao thế, Masa?

-
Không, chỉ vì em thấy buồn, buồn về phần anh Andrey!

Nàng vừa nói vừa lau nước mắt trên áo chị dâu.
Sáng hôm sau ấy đã nhiều lần nàng bắt đầu chuẩn bị tinh thần cho phu nhân,
nhưng mỗi lần như vậy nước mắt nàng lại cứ trào ra khiến nàng không sao nói
được. Phu nhân không hiểu tại sao nàng khóc, nhưng cũng sinh lo, mặc dầu phu
nhân không có khiếu quan sát cho lắm. Phu nhân lặng thinh không nói, nhưng lo
lắng đưa mắt nhìn quanh như muốn tìm cái gì. Trước bữa ăn, lão công tước. - Xưa
nay nàng vẫn sợ ông cụ, nhưng bây giờ ông cụ lại có vẻ ưu phiền và ác nghiệt
khác thường. - Vào phòng nàng rồi lại đi ra, không nói một lời. Phu nhân nhìn
công tước tiểu thư Maria rồi nghĩ ngợi, trong đôi mắt lại hiện ra cái vẻ chú ý
hướng vào bên trong của những người đàn bà có thai, và bỗng bật lên tiếng khóc.

-
Nhà đã nhận được tin của Andrey à?

-
Không, chị biết đấy, chúng ta chưa có thể nhận được tin, nhưng cha em lo lắm,
mà em cũng thấy sợ.

-
Thật không có gì chứ?

-
Không, không có gì đâu!

Công tước tiểu thư Maria vừa nói vừa mạnh dạn
nhìn chị dâu với đôi mắt trong sáng. Nàng quyết định không nói gì với phu nhân
và cũng đã xin được cha nàng cùng giấu kín cái tin ghê gớm ấy cho đến khi phu
nhân ở cữ xong, nghĩa là chỉ trong vài ngày nữa. Công tước tiểu thư Maria và
lão công tước, mỗi người một cách, đều mang nặng và giấu giếm nỗi đau thương
của mình. Lão công tước không muốn hy vọng; ông tin chắc rằng công tước Andrey
đã tử trận, và, tuy đã sai một người tín cẩn sang Áo để thăm dò tung tích con,
ông cũng đặt làm ở Moskva một đài kỷ niệm để dựng lên ở trong vườn, và cũng báo
cho mọi người biết tin con mình đã chết. Lão công tước cố gắng không thay đổi
gì trong cách sinh hoạt của mình, nhưng sức lực của ông không khỏi phụ lòng
ông: ông đi bộ kém, ăn kém, ngủ kém và mỗi ngày một yếu đi.

Công tước tiểu thư Maria thì vẫn còn hy vọng.
Nàng cầu nguyện cho anh nàng như một người còn sống và từng phút một vẫn mong
ngóng đợi tin anh về.

Phần IV

Chương - 8

- Maria ạ!

Công tước phu nhân nhỏ nhắn nói (lúc ấy là vào
buổi sáng ngày mười chín tháng ba, sau bữa ăn sáng) và cái môi thoáng bóng lông
tơ của nàng lại cong lên như thường lệ; nhưng vì từ khi cái tin ghê gớm kia đưa
lại, mọi việc trong nhà, từ những nụ cười giọng nói cho chí cách đi đứng, đều
đượm vẻ u buồn, cho nên công tước phu nhân nhỏ nhắn cũng nhiễm cái tâm trạng
chung ấy mặc dầu không biết rõ nguyên nhân, nụ cười của phu nhân lại càng nhắc
nhở nỗi thương tâm của mọi người.

-
Cô Maria, tôi e rằng cái món fruschlique(1), như anh bếp Foka nhà ta thường gọi
ấy, sáng nay đã làm tôi ốm rồi đấy!

(1)
fruschlique. - Có lẽ là Frunhstuck (bữa ăn sáng. - Tiếng Đức).

-
Chị làm sao thế hở chị? Chị xanh lắm. Ồ, chị xanh quá đi mất. - Công tước tiểu
thư Maria sợ hãi vừa nói vừa bước những bước chân nặng nề và mềm mại chạy đến
cạnh nàng.

-
Thưa tiểu thư, có cần đi gọi Maria Bogdanovna không ạ, - Một trong những người
thị nữ có mặt ở đấy nói (Maria Bogdanovna là bà đỡ ở huyện lỵ lân cận đến Lưxye
Gôrư từ tuần trước).

-
Phải đấy. - Công tước tiểu thư Maria đáp. - Có lẽ cần đấy. Tôi đi đây. Can đảm
lên, chị yêu dấu của em. - Nàng ôm hôn Liza và toan ra ngoài.

-
Ồ không, không! - Và thêm vào sắc da xanh nhợt trên gương mặt Liza lại lộ rõ
một nỗi sợ hãi trẻ con trước cơn đau thể xác không sao tránh được.

-
Không, đau dạ dày đấy!… Mình đau dạ dày đấy mà, nói thế đi Maria, nói thế đi! -
Và công tước phu nhân khóc òa như đứa trẻ bị đau, vẻ nũng nịu, thậm chí hơi vờ
vĩnh, hai bàn tay xinh xinh vặn vào nhau. Công tước tiểu thư Maria chạy ra khỏi
phòng đi tìm bà Maria Bogdanovna. Phía sau lưng nàng vẫn nghe tiếng rên rỉ của
Liza:

-
Ôi Trời ơi, Trời ơi!

Hai
bàn tay nhỏ bé trắng trẻo, xoa xoa vào nhau, bà đỡ ra đón nàng, vẻ bình tĩnh và
quan trọng.

-
Bà Maria Bogdanovna! Hình như đã bắt đầu rồi đấy. - Công tước tiểu thư Maria
nhìn bà đỡ nói, hai mắt giương to vì sợ hãi.

-
Thôi cũng tạ ơn Chúa, công tước tiểu thư ạ - Bà Maria Bogdanovna nói, chân vẫn
không bước vội hơn. - Các tiểu thư không nên biết những chuyện này.

-
Nhưng tại sao bác sĩ ở Moskva vẫn chưa đến? - Công tước tiểu thư nói. (Theo yêu
cầu của Liza và công tước Andrey, người ta đã mời một bác sĩ sản khoa ở Moskva
và cả nhà đang chờ đợi ông ta từng phút một).

-
Không sao đâu, công tước tiểu thư ạ, tiểu thư chớ lo. - Bà Maria Bogdanovna nói.
- Dù không có bác sĩ thì rồi đâu cũng vào đấy cả.

Năm
phút sau, công tước tiểu thư ngồi trong phòng riêng nghe có tiếng người khiêng
một cái vật gì rất nặng. Nàng nhìn ra: những người hầu đang bưng vào phòng ngủ
một chiếc đi-văng đệm da vẫn để ở trong phòng làm việc của công tước Andrey. -
Chẳng hiểu để làm gì. Gương mặt những người hầu có vẻ long trọng và trầm lặng.

Công tước tiểu thư Maria ngồi một mình trong
phòng riêng, lắng nghe những tiếng động trong nhà, thỉnh thoảng lại mở cửa ra
khi có tiếng người và nhìn xem những việc đang diễn ra trong hành lang. Có mấy
người đàn bà đi qua rồi trở về, bước rón rén lặng lẽ, liếc mắt nhìn nàng và
ngoảnh mặt đi ngay. Nàng không dám hỏi họ; nàng đóng cửa lại, quay vào phòng
rồi khi ngồi vào ghế dựa, khi cầm lấy quyển kinh, khi lại đến quỳ trước tượng
thánh. Nàng ngạc nhiên và đau đớn nhận thấy rằng cầu nguyện không đẹp yên được
nỗi bồn chồn trong lòng nàng. Chợt cánh cửa phòng nhè nhẹ mở, và trên ngưỡng
cửa hiện ra một bà già đầu trùm khăn. Đó là bà Praxkovya Xavisna, u già của
nàng, lâu nay hầu như chưa lần nào vào phòng nàng, vì có lệnh cấm của công
tước.

-
U đến đây để ngồi với tiểu thư một lát cho có bạn đây, Masenka ạ - Bà già nói.
- Và vị thiên thần của u, u mang đến mấy cây bạch lạp thắp trong lễ cưới của
công tước ngày xưa để thắp trước tượng thánh. - Bà ta thở dài nói thêm.

-
Ồ! U đến đây con mừng lắm.

-
Thượng đế rất từ bi, con yêu dấu của u ạ - Người u già đứng trước bàn thờ, thắp
những cây bạch lạp cẩn vàng và ngồi xuống cạnh cửa với cuộn len đan. Công tước
tiểu thư Maria lấy một quyển sách ra xem. Chỉ khi nào nghe tiếng chân đi hay
tiếng nói, hai người mới nhìn nhau, nàng thì có vẻ sợ hãi, dò hỏi, còn u già
thì có vẻ muốn cho nàng trấn tĩnh lại. Cái cảm giác của công tước tiểu thư
trong khi ngồi ở phòng mình đã lan ra khắp nhà và đã chi phối hết thảy mọi
người. Theo sự mê tín trong dân gian, càng ít người biết đến cơn đau đẻ thì
người đẻ càng ít đau, cho nên mọi người đều cố gắng giả vờ như không biết,
không ai đả động đến việc ấy cả, nhưng cái vẻ trang trọng và cung kính thường
ngày ngự trị trong nhà công tước, vẫn có thể thấy ai nấy đều có ý thức rằng một
cái gì cao cả, thần bí đang diễn ra trong giờ phút này.

Trong gian phòng lớn dành cho các đầy tớ gái,
không có lấy một tiếng cười. Trong phòng gia nhân, mọi người đều im lặng, sẵn
sàng làm mọi việc. Trong các gian nhà dưới, người ta đốt đuốc nhựa, tháp nến và
không một ai đi ngủ. Lão công tước thì nện gót chân đi đi lại lại trong thư
phòng và sai Tikhôn đến gặp bà Maria Bogdanovna hỏi dò tin tức.

-
Mày chỉ nói: Công tước sai tôi đến hỏi bây giờ ra sao, thế rồi trở về nói cho
ta biết bà ta bảo thế nào.

-
Bác thưa lại với công tước rằng phu nhân đã bắt đầu lâm sản. - Bà Maria
Bogdanovna vừa nói vừa nhìn sai nhân một cách đầy ý nghĩa, Tikhôn trở về báo
tin cho công tước.

-
Được. - Công tước vừa nói vừa đóng cửa lại.

Và Tikhôn không còn nghe tiếng gì trong thư
phòng nữa. Một lát sau, Tikhôn trở về, lấy cớ là để gạt tàn nến. Thấy công tước
nằm thượt trên đi-văng, lão nhìn vẻ mặt phờ phạc của ông cụ, lắc đầu, lặng lẽ
đến gần, hôn vào vai ông cụ rồi lại trở ra, không gạt tàn nến, cũng không nói
mình vào làm gì. Điều huyền bí trang nghiêm nhất thế gian vẫn tiếp diễn. Buổi
chiều đã qua, đêm đến. Cái tâm trạng chờ đợi và mủi lòng trước một cái gì thần
bí không những không giảm mà còn mỗi lúc một tăng. Trong nhà không một ai chớp
mắt.

Đêm ấy là một đêm tháng ba, đúng vào cái tiết
mà mùa đông như muốn khẳng định lại uy quyền của nó một lần nữa và đùng đùng
nổi giận, tung ra những luồng bão táp và những trận mưa tuyết cuối cùng. Công
tước đã phái người đem mấy con ngựa lên đường cái để đón tiếp ông bác sĩ người
Đức và đã cắt đặt những người cưỡi ngựa cầm đèn lồng ở chỗ vào đường làng để
dẫn ông ta qua các ổ gà và các vũng nước ngầm lấp dưới mặt tuyết. Người ta đang
chờ đợi bác sĩ từng giây từng phút.

Công tước tiểu thư Maria đã bỏ sách xuống từ
lâu; Nàng ngồi im lặng, cặp mắt trong sáng nhìn vào khuôn mặt nhăn nheo của
người u già mà nàng quen thuộc từng chi tiết, nhìn vào món tóc bạc đâm ra ngoài
khăn, nhìn vào cái lớp da bèo nhèo dưới cổ bà ta.

U già Xavisna, tay cầm chiếc tất đan, đang thì
thầm kể lại (mà cũng không nghe và không hiểu mình nói gì) một câu chuyện mà u
đã kể hàng trăm lần, là chuyện công tước tiểu thư Maria ra đời như thế nào; mồ
ma công công tước phu nhân đã sinh nàng ở Kysinev, bà đỡ là một bà nông dân
Moldavi.

-
Chúa rất từ bi, không việc gì phải mời bác sĩ - Bà ta nói. Đột nhiên một trận
gió đánh vào một cái cửa sổ đã cất khung ngoài (theo công tước, hễ cứ đến kỳ
chim sơn ca trở lại thì mỗi phòng lại cất bớt khung ngoài trên cửa sổ)(2) làm
bật cái chốt cài không khí, xô những bức màn lụa, lùa khí lạnh và tuyết vào
trong phòng và thổi ngọn nến tắt phụt. Công tước tiểu thư Maria giật mình; U
già đặt chiếc tất xuống, đến trước cửa sổ và chồm ra bên ngoài, gắng giữ lại
khung kính bị mở tung. Gió lạnh thổi bay lất phất những đầu múi khăn của bà và
những món tóc bạc đâm ra ngoài khăn.

(2) Ở Nga cửa cổ thường có hai khung để chống
rét, mùa ấm thì cất bớt đi một khung.

-
Công tước tiểu thư, con ơi, có ai đang đi trên con đường chính ở cổng trước kia
kìa! - U già nói, tay vẫn nắm cái khung cửa không sao đóng lại được. - Có đèn
lồng, chắc là ông bác sĩ rồi.

-
Lạy Chúa, xin đội ơn Chúa! - Công tước tiểu thư Maria nói. - Phải ra đón ông ta
mới được, ông ta không biết tiếng Nga.

Công tước tiểu thư Maria vắt chiếc khăn choàng
lên vai rồi chạy mau ra đón những người mới đến. Khi chạy qua phòng ngoài, nàng
nhìn qua cửa sổ thấy trước thềm có một cỗ xe đỗ và ánh sáng lập loè của những
chiếc đèn lồng. Nàng chạy xuống cầu thang. Trên cái cột lan can có đặt một cây
nến đang chảy giọt vì gió. Filip, một người hầu, bộ mặt hoảng hốt, tay cầm một
ngọn nến khác đang đứng ở dưới, nơi chiếu nghỉ (3) thứ nhất. Dưới nữa, ở chỗ
cầu thang bắt vòng nghe có tiếng ủng lót da lông đang bước lại gần. Và một cái
giọng nói mà công tước tiểu thư Maria nghe rất quen thuộc, đang nói một câu gì.

(3) Khoảng bằng phẳng ở chỗ ngoặt giữa chừng
thang gác.

-
Đội ơn Chúa! - Giọng nói ấy. - Thế còn cha tôi?

-
Công tước đã đi nghỉ. - Giọng người đầu bếp Demyan ở dưới chân cầu thang đáp
lại.

Rồi giọng nói lúc nãy lại nói một câu gì nữa.
Đêmyan lại đáp rồi vẫn những bước đi êm nhẹ kia tiến gần lại rất mau và bước
lên chỗ bắt vòng của cầu thang mà tiểu thư Maria không trông thấy: "Chính
Andrey rồi! Công tước tiểu thư Maria nghĩ. - Không, có lẽ nào, nếu thế thì kỳ
lạ quá!" và trong khi nàng đang nghĩ như vậy, thì khuôn mặt, rồi đến cả
hình dáng của công tước Andrey cổ áo lông lốm đốm tuyết, xuất hiện trên cái
trạm bằng có người hầu cầm ngọn nến đứng soi. Phải, chính chàng, nhưng người
xanh và gầy, vẻ mặt đổi khác, hiền hòa hơn trước một cách lạ lùng, mặc dầu có
vẻ lo lắng. Chàng bước lên bậc thang và đang tay ra ôm lấy em.

- Số phận thật kỳ lạ! Masa em? - Chàng nói, và
sau khi đã cởi áo lông và ủng, chàng bước vào phòng công tước phu nhân.