Anh thấy công việc rất
tỉ mẩn trong khi đó nỗi nhớ Pêtra Côtêt lại hết sức thôi thúc và da diết đến mức
chỉ ba tuần sau anh biến khỏi xưởng. Đó là thời kỳ Pêtra Côtêt đang phát tài bằng
việc lấy thỏ treo giải để mở xổ số. Những con thỏ này sinh ra và lớn nhanh như
thổi. Chúng nhiều vô kể. Dù có tăng vé và số lần quay số lên nhiều lần ả vẫn
không dùng hết thỏ vào việc trả thưởng. Thoạt đầu, Aurêlianô Sêgunđô không nhận
ra những con thỏ này đã sinh sản như thế nào. Nhưng có một đêm, khi không một
ai trong làng muốn bàn tán về các cuộc xổ số lấy thỏ, anh cảm thấy có tiếng sấm
động ngay bên tường. “Anh đừng có mà giật mình nhé!” Pêtra Côtêt nói, “đó là những
con thỏ đấy!”. Bọn họ không thể ngủ thêm được nữa, băn khoăn trán trở vì nỗi lo
cho đàn gia súc. Vào lúc trời hửng sáng, Aurêlianô Sêgunđô nở cửa và nhìn thấy ở
sân lúc nhúc những thỏ là thỏ, lông xanh mượt trong ánh bình minh. Pêtra Côtêt
cười ngặt nghẽo, không hể kìm được ý muốn chòng ghẹo anh:

- Những con thỏ này
là những con vừa sinh ra đêm quạ lấy - Ả nói.

- Eo ơi, sợ quá. - Anh nói - Vì sao mình
không thử với bò cái xem?

Ít ngày sau đó, dọn dẹp
lại sân nhà, Pêtra Côtêt nuôi ở sân một con bò cái thay cho đàn thỏ. Vài tháng
sau, con bò cái đẻ đinh ba. Mọi sự đều bắt đầu từ đấy. Nhanh như chớp,
Aurêlianô Sêgunđô đã trở thành ông chủ, nắm trong tay nhiều ruộng đất và nhiều
đàn gia súc và hầu như anh không có đủ thời gian để mở rộng hơn nữa các chuồng
gia súc và bãi thả gia súc. Đó là một sự giàu có ngây ngất mà ngay chính anh
cũng phải buồn đời và không thể tự kiềm chế nổi thái độ quá trớn để bộc lộ nỗi
tiềm vui sướng của mình. “Hỡi những con bò cái, hãy giạng đáng ra kẻo cuộc đời
quá ư ngắn ngủi.” anh gào lên. Ucsula tự hỏi không biết anh đã phạm tội gì, nếu
không ăn cắp thì cũng một tên ăn trộm gia súc và cứ mỗi bận nhìn thấy anh mở
nút hai sâm banh chỉ để xịt bọt nó lên đầu mình một cách thích thú thì cụ chửi
bới anh vì tội phá gia chi tử. Cụ không để cho anh yên thân lấy một lúc, do đó
có một ngày Aurêlianô Sêgunđô lúc dậy với niềm vui điềm tĩnh, cầm một sọt tiền
giấy, một xô hồ và một chổi phết hồ, hát trong họng những bài hát cũ của cụ.
Phranxixcô - Con Người, rồi dán những tờ bạc một đồng pêsô lên tường nhà, dán từ trên xuống dưới, cả bên trong lẫn bên
ngoài. Ngôi nhà cũ, vốn được quét vôi trắng từ hồi mua cây đàn pianô tự động,
nay có vẻ mặt lạ lẫm dễ lầm với giáo đường của đạo Hồi. Trong khung cảnh lộn xộn
của gia đình, trong lúc Ucsula bực tức, trong niềm vui của dân làng đổ ra đường
để chứng kiến cảnh hợm mình của kẻ vén tay đốt nhà táng, Aurêlianô Sêgunđô cũng
vừa dán xong những đồng tiền giấy lên nhà, kể từ bức tường mặt tiền đến tận nhà
bếp, kể cả cầu tiêu và phòng ngủ, rồi ném số tiền thừa xuống sân.

- Bây giờ thì, - anh
nói. - Ta mong rằng không một ai trong nhà này sẽ xỉ vả ta về tiền bạc nữa.

Chuyện xảy ra là như
thế. Ucsula sai bóc các tờ bạc bê bết dính các mảng vôi tường, và quét vôi trắng
tường nhà. “Hỡi Thượng đế lòng lành của con.” Cụ cầu khẩn, “hãy làm cho chúng
con lại nghèo như cái thuở mới thành lập làng này, để ở cuộc đời khác ngài khỏi
bắt tội chúng con vì đã hoang phí tiền của.” Những lời cầu khẩn của cụ được nghe theo nghĩa
ngược lại. Quả có thế. Một người làm công lột những tờ bạc khỏi tường đã vô ý đụng
phải bức tượng thánh Hôsê, một bức tượng thạch cao khổng lồ do một người nào đó
đã đem đến nhà vào lúc chiến tranh sắp kết thức, và nó vỡ tiếng ra khi chạm phải
mặt đất. Bên trong nó đựng toàn tiền vàng. Không một ai còn nhớ người nào đã
mang tới nhà bức tượng to bằng cỡ người thực. “Ba người đàn ông đã mang nó tới.”
Amaranta nói. “Người ta nhờ tôi nói lại với nhà ta sẽ trông bức tượng này cho đến
khi nào mùa mưa qua đi, và tôi đã bảo họ là hãy đặt ở đấy, ở trong xó kia, để
không ai va chạm phải, và bọn họ đã cẩn thận để nó ở đấy và cũng từ dạo ấy nó vẫn
nguyên ở đấy, vì chẳng bao giờ thấy họ trở lại tìm nó”. Gần đây, Ucsula đã thắp
nến và quỳ lạy trước bức tượng thánh Hôsê mà vẫn không nghi ngờ rằng: bên trong
bức tượng thánh ấy lại có gần hai trăm ki lô vàng. Sự hiển linh muộn màng của
lòng tin đa thần giáo trong cụ càng khoét sâu thêm nỗi lo lắng của cụ. Cụ nguyền
rủa đống tiền vàng đáng giá này, nhét chúng vào ba tải gai, rồi chôn chúng ở một
địa điểm kín đáo, để chờ đợi ba người lạ mặt sẽ đến đòi nó. Mãi về sau này,
trong những năm tháng vất vả của tuổi già, Ucsula vẫn thường xen vào các buổi
nói chuyện của các vị khách lạ lúc ấy đến nhà để hỏi rằng trong lúc loạn lạc họ
có để ở đây một bức tượng thánh Hôsê bằng thạch cao nhờ gia đình trông hộ trong
thời kỳ mưa gió không?

Những sự kiện ấy, vốn
thường làm cho Ucsula lo lắng nhiều, lại là chuyện thường tình trong thời kỳ
này. Macônđô bị chìm ngập trong sự tàn phá màu nhiệm. Những ngôi nhà tranh vách
đất của các bậc sáng nghiệp giờ đây được thay thế bằng những ngôi nhà gạch, sàn
láng xi măng và có rèm chắn nắng đan bằng những phiến gỗ nhỏ. Những ngôi nhà
này càng làm cho không khí vốn đã nóng càng oi nóng hơn vào lúc hai giờ chiều.
Cái làng cũ của cụ Hôsê Accađiô Buênđya lúc này chỉ còn lại những cây hạnh đào
phủ đầy bụi sẵn sàng chịu đựng những hoàn cảnh còn khó khăn hơn nhiều, và con
sông nước trong như pha lê mà những tảng đá thời tiền sử của nó đã bị đập vỡ
thành từng mảnh vụn dưới sức nện điên cuồng những cú búa quai xuống của Hôsê
Accađiô Sêgunđô, khi anh khởi sự công việc nạo vét lòng sông để thiết lập đường
thuỷ trên con sông này. Đó là một giấc mơ khùng khùng điên điên có thể so sánh
với những ước mơ của các vị tiền bối mình, bởi vì lòng sông ngổn ngang đá tảng
cũng như các thác ghềnh trên nó đã ngăn cản sự đi lại bằng tàu thuyền từ
Macônđô ra biển. Nhưng Hôsê Accađiô Sêgunđô, trong quyết tâm táo bạo thiếu tính
toán, đã say sưa lao vào công việc. Cho đến lúc này anh vẫn chưa hề bộc lộ khả
năng tính toán của mình. Ngoại trừ mối tình ngắn ngủi với Pêtra Côtêt, chưa bao
giờ anh quen biết phụ nữ. Ucsula coi anh là một điển hình cho sự kém thông minh
mà gia đình mình, trong lịch sử trường tồn của nó, đã sản sinh ra. Anh hầu như
không có khả năng tự làm nổi bật mình ngay cả khi anh là người sành sỏi chơi gà
chọi. Khi đại tá Aurêlianô Buênđya kể cho anh nghe về chiếc tàu Tây Ban Nha nằm
cách biển mười hai kilômét, mà mạn tàu của nó bị hoá thành than đã được chính mắt
ngài nhìn thấy trong lúc còn chiến tranh, thì câu chuyện này đối với những người
khác trong thời gian dài có vẻ ma quái nhưng đối với anh là một điều dễ hiểu.
Anh bán hết gà chọi với giá cao nhất, tập hợp trai làng và bỏ tiền ra mua cưa đục
rồi khởi sự công việc to lớn gồm việc phá đá, khoét lòng sông bạt ghềnh, vượt
thác… “Cái đó thì ta biết tỏng.” Ucsula nói. “Cứ như thể thời gian chạy vòng
tròn và giờ dây chúng ta trở lại từ đầu”. Khi anh tin chắc rằng có thể cho tàu
bè đi lại trên sông dược, Hôsê Accađiô Sêgunđô liền trình bày thật tỉ mỉ các kế
hoạch của mình và người em dã cho anh đủ số tiền chi dùng cho công việc. Anh vắng
mặt một thời gian dài. Người ta đang bàn tán rằng kế hoạch mua một chiếc tàu
thuỷ của anh chỉ là một thủ đoạn để lấy tiền của ông em thôi, cũng là lúc một
tin được lan truyền rộng rãi: một chiến thuyền đang tiến về gần thị trấn. Dân
Macônđô, vốn đã quên khuấy những kỳ tích của cụ Hôsê Accađiô Buênđya, ồn ào kéo
nhau ra bờ sông và với con mắt nghi ngờ họ đã nhìn thấy một con tàu đầu tiên
đang từ từ tiến đến. Đó là con tàu đầu tiên và cũng là con tàu cuối cùng đã cập
bến ở đây. Thực ra nó chỉ là một bê gỗ được hai mươi người đàn ông đi bộ dùng
dây chão to cùng hò nhau kéo đi. Đứng ở cuối thuyền, với ánh mắt sáng đầy hào hửng,
Hôsê Accađiô Sêgunđô diều khiển chuyến đi tốn kém này. Cùng về với anh còn có một
tốp gái làng chơi diêm dúa đội những chiếc ô lộng lẫy để che ánh nắng gay gạt,
trên vai quàng những tấm khăn lụa quý giá mặt trét bự son phấn, đầu gài hoa, những
con rắn vàng cuốn lấy cánh tay và hàm răng cấy hạt ngọc. Cái bè gỗ ấy là phương
tiện giao thông duy nhất mà Hôsê Accađiô Sêgunđô đã có thêm đẩy ngược dòng về tới
Macônđô và cũng chỉ một lần ấy thôi. Nhưng sẽ không bao giờ anh chịu thừa nhận
đó là sự thất bại của mình trong công việc khởi đầu, mà trái lại, lúc nào anh
cũng tuyên bố đó là chiến tích của mình, là “một thắng lợi của ý nguyện”. Anh
trút lên vai em mình tất cả những tốn kém của chuyến đi được tính toán chi li.
Cái duy nhất còn lại trong chuyến khởi đầu bất lợi này là luồng gió mới do những
gái làng chơi theo mốt Pháp mang đến thị trấn. Nghệ thuật chiều đàn ông tuyệt vời
của họ đã làm thay đổi lối chơi gái truyền thống, và ý nghĩa phúc lợi xã hội của
nó đã đánh đổ tiệm bác Catarinô, biến đường phố thành một cái chợ chung với những
ngọn đèn pha kiểu Nhật Bản và những chiếc máy hát phát ra những bản nhạc buồn
nhớ. Họ là động lực cổ vũ ngày hội Cacnavan dẫm máu từng dìm Macônđô trong sợ
hãi liền ba ngày và kết quả duy nhất còn lại mãi mãi của nó là việc nó tạo điều
kiện cho Aurêlianô Sêgunđô làm quen với Phecnanđa đên Cacpiô.

Rêmêđiôt - Người đẹp,
dược chọn làm hoa hậu. Ucsula, từng run sợ trước sắc đẹp mê hồn của cô chắt
gái, không thể làm gì để ngăn cản việc tuyển chọn này. Cho đến tận lúc ấy cụ vẫn
tìm mọi cách để không cho cô ra đường, nếu như không phải đi lễ mixa cùng với
Amaranta, nhưng cụ buộc cô phải dùng tấm mạng đen che kín mặt. Những người đàn
ông ít thành kính, những kẻ giả danh thày tu để làm lễ mixa bất kính ở tiệm bác
Catarinô, đã đi nhà thờ với mục đích duy nhất để xem, dù chỉ một thoáng thôi,
khuôn mặt của Rêmêđiôt - Người đẹp, mà sắc đẹp huyền thoại của nàng từng dược
bàn tán sôi nổi khắp vùng đầm lầy. Chuyện ấy xảy ra khá lâu trước khi họ tìm được
dịp là đối với họ cái dịp này còn quan trọng hơn, bởi vì rất nhiều người trong
số họ sau khi chiêm ngưỡng nhan sắc của Rêmêđiôt - Người đẹp, đã không bao giờ
lấy lại được giấc ngủ bình an. Con người đã có thể tạo nên dịp ấy là một kẻ lạ
mặt, đã vĩnh viễn đánh mất cái thanh thản của tâm hồn mình, đã rơi vào tâm thể
trầm tư mặc tưởng và đau khổ dễ bị kích động, và mấy năm sau đã bị tàu hoả nghiến
nát vì ngủ quên trên đường ray. Ngay từ lúc người ta thấy mặt chàng tại nhà thờ
mặc bộ quần áo nỉ trắng xanh thì không một ai nghi ngờ rằng chàng là người lạ mặt
đã từ phương xa, có thể là một thành phố cổ xưa nào đó ở tít trong nội địa, tới
đây do bị cám dỗ bởi sắc đẹp của Rêmêđiôt - Người đẹp. Chàng là một người rất đẹp
trai, hào hoa và nhã nhặn, thân thể cân xứng hài hoà đến mức nếu Piêtrô Crêspi ở
bên cạnh chàng thì chỉ là một kẻ ốm yếu hom hem. Rất nhiều phụ nữ thì thầm với
nhau trong lúc mỉm cười buồn bã rằng chàng là người xứng đáng với cô gái. Chàng
không đi lại với ai ở Macônđô. Chàng có mặt vào lúc sáng sớm ngày chủ nhật, giống
như một hoàng tử trong truyện cổ tích cưỡi trên lưng chú ngựa thắng bô yên nỉ
và bàn đạp. Đó là tư thế hiện hữu của chàng, vì với tư thế đó ngay từ hồi đầu
tiên thấy chàng trong nhà thờ tất cả mọi người đều đồng ý với nhau rằng đó là một
đám tang thầm lặng và nặng nể, một cú giao kèo bí mật, một nỗi thất vọng ê chề
mà kết quả của nó không thể là tình yêu giữa chàng và Rêmêđiôt - Người đẹp, mà
phải là cõi chết. Đến lần thứ sáu có mặt ở nhà thờ vào các ngày chủ nhật chàng
công tử xuất hiện tay cầm một bông hồng vàng. Chàng đứng nghe kinh mixa, như
lâu nay chàng vẫn đứng như thế, rồi khi kết thúc lễ mixa chàng tiến lên chặn bước
Rêmêđiôt - Người đẹp và tặng cô bông hồng đơn lẻ. Với vẻ tự nhiên cô nhận bông
hoa, như thể cô đã được chuẩn bị sẵn để đón nhận sự dâng tặng ấy, rồi ngay lập
tức, trong chớp mất cô vén mạng để lộ khuôn mật và mỉm cười cám ơn chàng. Đố là
tất cả những gì cô gái làm. Nhưng cái phút chớp nhoáng ấy là một khoảnh khắc bất
tử không những đối với chàng công tử mà còn đối với tất cả những người đàn ông
có vinh hạnh được sống cái khoảnh khắc nhức nhối ấy.

Từ lúc đó, công từ lập
ban nhạc ngay cạnh cửa sổ phòng Rêmêđiôt - Người đẹp, và đôi lúc ban nhạc chơi
cho đến sáng hôm sau. Aurêlianô Sêgunđô là người duy nhất đồng cảm với chàng,
và định làm cho chàng tỉnh mộng. “Không nên mất thời gian thêm nữa.” anh nói với
chàng vào một đêm nọ. “Con gái nhà này còn ngu hơn cả lừa đấy”. Anh kết thân với
chàng, mời chàng cùng tắm trong sâm banh, cố làm cho chàng hiểu rằng con gái
nhà mình có “lòng dạ sắt đá” nhưng vẫn không lay chuyển được quyết tâm của
chàng. Khó chịu trước những đêm nhạc kéo dài không dứt, ngài đại tá Aurêlianô
Buênđya đã đe doạ dùng báng súng lục để chữa cho chàng cái bệnh tương tư.

Không gì có thể buộc
chàng phải từ bỏ mối tình si ấy, ngoại trừ tình trạng loạn trí đáng thương của
chính mình. Từ một người đàn ông hào hoa và đứng đắn, chàng trở nên xấu tính và
rách rưới. Người ta đồn rằng chàng đã từ bỏ quyền lực và của cải ở quê hương xa
xôi của mình, mặc dù trên thực tế không một ai biết đích xác nguồn gốc của
chàng. Chàng trở nên người hay cãi vã người chạy bàn trong cái quán giải khát,
và rồi một hôm thức dậy người đầm đìa cứt đái của chính mình ngay trong tiệm
bác Catarinô. Điều đáng buồn nhất trong tấm thảm kịch của chàng là Rêmêđiôt -
Người đẹp không bao giờ để ý đến chàng ngay cả khi chàng xuất hiện trong tư thế
một hoàng tử ở nhà cô. Cô thản nhiên nhận bông hồng vàng không hề có ý xấu mà
đúng hơn còn thích thú trước cử chỉ quá ư hào phóng của chàng, và cô vén tấm mạng
lên cốt để nhìn rõ mặt chàng chứ đâu phải để chàng nhìn thấy mặt mình.

Thực ra, Rêmêđiôt -
Người đẹp không phải là một người thuộc cõi thế tục này. Cho đến ngay khi cô đã
quá tuổi dậy thì khá lâu rồi, Santa Sôphia đê la Piêđat vẫn còn phải tắm và mặc
quần áo hầu cô, và ngay cả khi cô đã có ý thức về mình rồi bà vẫn cứ phải để mắt
canh chừng kẻo cô lấy cứt mình vẽ những con vật lên tường nhà. Hai mươi tuổi đầu
rồi mà cô vẫn chưa học đọc và học viết, vẫn chưa ngồi vào bàn ăn và tự dùng lấy
thìa nĩa, vẫn cứ để truồng thỗn thện đi lại trong nhà, bởi vì bản thể con người
cô không chịu được bất cứ hình thức lễ nghi nào. Khi người chỉ huy trẻ tuổi của
đội gác thổ lộ tình yêu với cô thì cô đã đơn giản cự tuyệt anh vì những lời nói
nông nổi của anh khiến cô quá đỗi ngạc nhiên. “Bà thấy chưa, sao mà anh chàng ấy
ngốc thể.” Cô nói với Amaranta. “Anh chàng bảo cháu là anh chàng đang chết vì
cháu, làm như thể cháu là thứ bệnh thổ tả không bằng”. Khi thấy anh ta quả
nhiên chết bên cửa sổ phòng mình, Rêmêđiôt - Người đẹp dã khẳng định lại cảm giác lúc ban đầu
của mình:

- Bà thấy chưa? - Cô nói vẻ bình phẩm - Anh chàng quả là ngốc!

Dường như có một sự
thông minh sắc bén nào đó đã cho phép cô gái nhìn ra bản chất các sự vật ẩn sau
bất kỳ hiện tượng nào. Theo cách nhìn của đại tá Aurêlianô Buênđya thì Rêmêđiôt
- Người đẹp không phải là người chậm phát triển trí tuệ như người ta vẫn tưởng,
mà hoàn toàn ngược lại. “Nó cứ như người vừa trở về sau hai mươi năm lăn lộn
trong chiến tranh.” ngài vẫn thường nói như vậy. Về phần mình, Ucsula cảm tạ
Thượng đế vì Ngài đã thưởng cho gia đình cụ một cô gái cực kỳ trong trắng,
nhưng đồng thời cụ lại lo âu trước sắc đẹp của nó, bởi vì cụ cho đó như là một
lực lượng siêu nhiên đầy mâu thuẫn, một cạm bẫy của quỉ dữ nằm ngay giữa cái
thiện chân. Vì thế mà cụ quyết chí tách cô ra khỏi cuộc sống, bảo vệ cô trước mọi
ý muốn thế tục mà không hay rằng Rêmêđiôt - Người đẹp, đã được miễn dịch trước
mọi thói xấu của con người ngay từ trong bụng mẹ. Chưa bao giờ cụ nghĩ rằng người
ta sẽ chọn cô chắt gái của mình lầm hoa hậu ngự trị nơi trung tâm vũ hội
Cacnavan. Nhưng Aurêlianô Sêgunđô, rất thích thú được trá hình con hổ, đã mời
cha Antôniô Isaben về nhà để thuyết phức cố nội mình rằng vũ hội Cacnavan không
phải là một ngày hội đa thần giáo mà là ngày hội truyền thống của đạo Thiên
Chúa. Cuối cùng tuy vẫn còn hậm hực cụ phải nghe theo lời cha xứ đồng ý để người
ta phong hoa hậu cho cô chắt gái.

Tin đồn rằng Rêmêđiôt
Buênđya sẽ làm chủ ngày hội đã lan đi khắp vùng đồng lầy, bay tới tận những
hang cùng ngõ hẻm vốn là nơi sắc đẹp lừng danh của cô vẫn chưa được biết tới và
nó gây nên nỗi lo lắng cho những ai đến lúc này còn nghĩ rằng tên họ của cô là
biểu tượng cho sự bại hoại. Đó là một nỗi lo không có cơ sở. Nếu có ai trong
lúc đó không còn đáng lo ngại nữa thì người đó là ngài đại tá Aurêlianô
Buênđya, một cụ già buồn bã, ngày một để mất dần mối liên hệ giữa mình với thực
tại đất nước. Giam mình trong xưởng kim hoàn, mối liên hệ duy nhất của ngài với
bên ngoài chính là việc buôn bán những chú cá vàng. Một trong số những người
lính từng canh gác ngôi nhà đại tá khi hoà bình mới lập lại, ngày ngày đi tới
các làng lân cận bán cá vàng và trở về nhà khuân theo tiền vàng và tin tức.

Có tin nói rằng chính
phái Bảo hoàng được sự giúp đỡ của phái Tự do đã làm lại luật pháp để mỗi vị Tổng
thống có quyền ở ngôi trong khoảng trăm năm. Có tin nói rằng một bản thoả ước với
toà thánh Vatican đã được ký kết và nói rằng một vị Hồng y Giáo chủ đội vương
miện lấp lánh kim cương, cưỡi trên một ngai bằng vàng cũng đã từ thành Rôm đến
và các vị bộ trưởng thuộc phái Tự do đã cho chụp ảnh buổi lễ họ quỳ gối hôn lên
chiếc nhẫn của ngài. Có tin nói rằng cô đào cảnh của một gánh hát Tây Ban Nha,
trong đêm nghỉ lại ở thủ đô, đã bị một toán người đeo mặt nạ bắt cóc ngay trong
phòng ngủ và ngay ngày chủ nhật cô ta đã khoả thân khiêu vũ ở nhà nghỉ mát của
ngài Tổng thống nước Cộng hoà. “Chớ có nói chuyện chính trị với ta?” ngài đại
tá nói với người lính. “Vấn đề của chúng ta là bán cá vàng”. Lời đồn đại nói rằng
sở dĩ ngài đại tá không muốn hay biết gì về hoàn cảnh đất nước lã vì ngài đã
làm giàu nhờ xưởng kim hoàn của mình, khi đến tai Ucsula đã khiến cụ phải bật
cười với cảm quan thực tế rất sắc nhạy của mình, cụ không thể hiểu được công việc kinh doanh của ngài đại tá
hết đổi những con cá vàng lấy những đồng tiền vàng, để rồi sau đó lại biến những
đồng tiền vàng thành những con cá vàng và cứ như thế luân hồi mãi theo cách thức:
càng phải lao động nhiều hơn khi bán được nhiều hơn để thoả mãn cái vòng luẩn
quẩn vô vọng.

Quả thế thực, đối với
ngài đại tá điều khiến ngài thích thú không phải là kinh doanh mà là lao động.
Ngài phải tập trung tâm tưởng đến cao độ để xếp các vảy, để khảm con ngươi vàng
bé tí hin vào đôi mắt, để dát mỏng các vảy trước vây sau, để cắm đuôi cho con
cá, mà do đó trong tâm tưởng ngài không có chỗ trống để cho nỗi thất vọng vì
chiến tranh lẩn vào. Cái nghề nghiệp kỳ khu tỉ mẩn đòi hỏi ngài phải dốc hết
trí lực đã làm cho ngài già khọm đi rất nhanh, nhanh hơn tất cả những năm tháng
chinh chiến gian lao cộng lại, tư thế ngồi làm việc đã vặn cong sống lưng ngài
và con ngươi mắt ngài đã mờ đi mất hết sức nhìn, nhưng sự tập trung tư tưởng
cao độ trong công việc đã trọng thưởng ngài, cho ngài một tinh thần thanh thản.
Lần cuối cùng người ta thấy ngài quan tâm tới một vài vấn đề có liên quan đến
chiến tranh, ấy là khi các cựu chiến binh của cả hai chính đảng đã cầu viện sự
giúp đỡ của ngài để đòi chính phủ phải thông qua lương hưu chiến tranh, một thứ
lương luôn luôn được hứa hẹn nhưng cũng luôn luôn ở tình trạng mới khởi sự công
việc. “Các ngài hãy quên quách nó đi.” ngài nói với họ. “Các ngài thấy đấy, ta
đã từ chối nó để tránh phải đau khổ trong mỏi mòn trông đợi cho đến chết”. Lúc
đầu, đại tá Hêrinênđô Mackêt đến thăm ngài vào tất cả các buổi chiều, cả hai ngồi
ở cửa nhìn ra đường để cùng nhớ lại quá khứ của mình.

Nhưng Amaranta lại
đau khổ không thể ghìm được những kỷ niệm xưa được gợi lại do chính người đàn
ông mệt mỏi mà cái đầu hói của ông ta đã đẩy ông ta vào vực sâu của sự già trước
tuổi, và do đó bà đã làm khổ ngài bằng những cái không đâu, cho đến khi ngài chỉ
đến chơi nhà vào những dịp đặc biệt rồi thì không đến nữa vì bệnh bại liệt buộc
ngài phải nằm yên một chỗ. Lầm lỳ, lặng lẽ, không hề nhận ra luồng gió mới đầy
sinh khí đang lộng thổi trong nhà mình, ngài đại tá Aurêlianô Buênđya hầu như mới
chỉ hiểu được rằng cái bí mật của một tuổi già bình yên không phải là cái gì
khác mà chính là sự gắn bó sâu sắc với cái cô đơn. Ngài thức dậy vào lúc năm giờ
sáng sau khi ngủ giấc ngủ chập chờn, uống tách cà phê không đường vốn gắn với cả
đời ngài, sau đó tự giam mình trong xưởng kim hoàn, rồi đến bốn giờ chiều, ngài
kéo lê chiếc ghế đẩu đi dọc theo hành lang mà không hề nhìn vườn hồng đỏ rực
hoa, không hề để ý tới vẻ kiên nhẫn đầy nghị lực của Amaranta mà mỗi buồn của
bà đang dõi theo một tiếng động kêu u u được cảm nhận vào lúc chiều xuống, rồi
ngài ngồi ở trước cửa nhìn ra đường cho tới khi muỗi đốt dữ dội mới thôi. Đôi
lúc có người nào đó dám làm khuấy động nỗi cô đơn của ngài.

- Có khoẻ không, ngài
đại tá? - Họ
hỏi ngài khi đi qua.

- Vẫn thế. - Ngài trả
lời. - Tôi đang đợi đám tang của mình đến.

Vậy là nỗi lo ngại được
gây nên bởi sự xuất hiện lại một cách công khai của họ Buênđya qua việc phong
hoa hậu cho Rêmêđiôt - Người đẹp đã mất đi những cơ sở thực tiễn của nó.

Tuy nhiên, rất nhiều
người không tin như vậy. Ngây thơ trước thảm hoạ đe doạ mình, dân chúng đổ xô về
quảng trường lớn trong niềm tin ồn ào khôn xiết. Vũ hội Cacnavan đã đạt tới đỉnh
cao cuồng nhiệt, còn Aurêlianô Sêgunđô thoả chí với việc mình giả dạng con hổ,
và anh sung sướng đi giữa đám đông tự buông thả, mà gào mà hát tới khản cả cổ họng.
Ngay khi đó, trên con đường từ đầm lầy dẫn vào thị trấn xuất hiện một đoàn người
giả trang đủ màu đủ vẻ, rước cỗ kiệu thếp vàng trên đó có một cô gái đẹp lộng lẫy
đến mức người ta không dám nghĩ tới.

Những cư dân hiền
lành của thị trấn Macônđô cùng một lúc gỡ bỏ mặt nạ để có thể nhìn rõ hơn cô
gái lộng lẫy trong chiến vương miện gài ngọc bích và chiếc áo khoác bằng lông
điểu thử, dường như cô là một hoàng hậu đích thực chứ không phải là một hoa hậu
trong vũ hội giả trang Cacnavan. Không thiếu người có lý trì sáng suốt đủ để
nghi ngờ rằng đoàn người đó đang định khiêu khích. Nhưng Aurêlianô Sêgunđô đã
ngay lập tức vượt qua được tình trạng rắc rối phức tạp này, và anh tuyên bố rằng
những kẻ mới đến là khách mời danh dự, rồi anh trịnh trọng đặt Rêmêđiôt - Người
đẹp và hoàng hậu đóng giả cùng ngồi trên đài cao. Đến nửa đêm, những người lạ mặt
giả trang người Bơđuyn^[27] tham
gia các trò vui ngây ngất của đêm hội và họ đã khiến trò vui thêm phong phú hơn
với thuật hoả công rực rỡ và cả các trò ảo thuật leo dây khiến mọi người nghĩ đến
các trò chơi màu nhiệm của người digan. Bỗng nhiên, trong lúc đêm hội đang náo
nhiệt nhất, có một người nào đó đã phá vỡ không khí hội hè đầm ấm.

^[27] Người A-rập du cư thường sống ở nước họ hoặc
sông rải rác ở Syri hoặc ở Châu Phi xích đạo

- Đảng Tự do muôn
năm! - anh ta hô. - Đại tá Aurêlianô Buênđya muôn năm!

Những tràng súng nổ
đã dập tắt ánh sáng rực rỡ muôn màu của pháo hoa, những tiếng kêu thất thanh đầy
hoảng sợ đã bóp nghẹt âm nhạc rộn ràng, và nỗi sợ hãi đã xua tan niềm vui.

Nhiều năm sau này dư
luận vẫn tiếp tục khẳng định rằng đội lính hoàng gia bảo vệ hoàng hậu đóng giả
là một trung đội lính thường trực từng giấu vũ khí thông thường bên dưới bộ áo
đẹp đẽ của người Bơđuyn. Trong một thông cáo đặc biệt chính phủ phản đối dư luận
trên và hứa sẽ tiến hành điều tra dứt khoát vụ đổ máu này. Nhưng sự thật chẳng
bao giờ được làm sáng tỏ, còn lời giải thích rằng đội cận vệ hoàng gia không hề
có biểu hiện khiêu khích nào, đã tác chiến theo mệnh lệnh của viên chỉ huy và
đã nổ súng không thương tiếc vào đám đông thì vẫn dai dẳng tồn tại mãi. Khi trật
tự được lặp lại, cả thị trấn này không còn bóng dáng một người Bơđuyn giả dạng
nào, trên quảng trường còn lại những kẻ bị thương và những xác chết, trong đó
có ba thằng hề, bốn người đóng vai Côlông, mười bảy hoàng đế, một con quỷ, ba
nhạc công, ba hoàng hậu Nhật Bản. Trong lúc hỗn độn đầy hoảng sợ, Hôsê Accađiô
Sêgunđô đã kịp cứu thoát Rêmêđiôt - Người đẹp, và Aurêlianô Sêgunđô kịp ôm lấy
cô gái đóng giả hoàng hậu với quần áo xộc xệch, chiếc áo khoác lông điểu thử đẫm
máu để chạy trốn. Cô gái tên là Phecnanđa đên Cacpiô. Người ta đã chọn cô trong
số năm ngàn cô gái đẹp nhất nước và mang cô đến Macônđô với lời hứa sẽ phong cô
là hoàng hậu xứ Mađagasca. Ucsula chăm sóc cô như chăm sóc con gái mình. Dân
làng, đáng lẽ sẽ hoài nghi vẻ ngây thơ của cô thì lại thương hại đức tính chân
thực của cô gái. Sáu tháng sau vụ thảm sát, khi những người bị thương đã bình
phục hẳn và những bông hoa cuối cùng để ở mộ chung đã héo, Aurêlianô Sêgunđô đã
đi tìm cô ở một thành phố xa xăm, nơi cô đang sống với cha mình, rồi sau đó cưới
cô ở thị trấn Macônđô trong một tiệc vui ồn ĩ kéo suốt hai mươi ngày.