Chương 4: Trong bóng tối

Mitia chạy đi đâu? Dễ biết thôi: “Nàng
có thể ở đâu, nếu không phải là ở nhà Fedor Pavlovich. Ở nhà Xanuonov ra, nàng chạy
thắng đến với ông già, bây giờ thì rõ rồi. Mưu mô, lừa dối rõ rành rành…” Tất cả
những ý nghĩ ấy quay cuồng như lốc trong óc chàng. Chàng không chạy đến sân nhà
Maria Kondratievna. “Chẳng nên đến đấy, hoàn toàn không nên: không được có một hành
động nhỏ nhặt nào gây lo ngại… chúng sẽ phi báo ngay, sẽ phản ta… Maria Kondratievna
hiển nhiên là âm mưu với ông già, Xmerdiakov cũng thế, chúng bị mua chuộc cả rồi!”
Chàng có một dự định khác: chàng đi vòng thật xa, qua đường ngõ vòng quanh nhà bố,
đi hết phố Dmitrovskaia, rồi vượt qua cây cầu nhỏ và vào cái ngõ hẻm phía sau nhà,
ngõ này vắng, không nhà cửa, một phía có hàng rào vườn nhà Fedor Pavlovich. Ở đây
chàng chọn một chỗ, hình như chính là chỗ mà theo câu chuyện truyền tụng chàng đã
biết thì Lizaveta Xmerdiasaia đã vượt tường. “Nếu ả vượt qua được,” - không biết
vì sao chàng thoáng nghĩ, - “thì tại sao ta lại không vượt qua nhỉ?” Quả thực chàng
nhảy lên và tức khắc khéo léo bám một tay vào bờ tường, rồi kiên quyết đu lên, ngồi
vắt vẻo trên bờ tường như người cưỡi ngựa. Gần đây, trong vườn có nhà tắm hơi, nhưng
từ trên tường có thể nhìn thấy những cửa sổ sáng đèn. “Đúng rồi, đèn sáng trong
phòng ngủ của ông già, nàng ở đấy!” và chàng nhảy xuống vườn. Tuy chàng biết Grigori
ốm, có lẽ cả Xmerdiakov cũng ốm thật, chẳng ai nghe thấy tiếng động của chàng, nhưng
bản năng vẫn khiến chàng nép mình cho kín, đứng im tại chỗ, nghe ngóng. Nhưng xung
quanh lặng phắc như tờ và như trêu ngươi, không gian hoàn toàn yên tĩnh không một
phẩy gió.

“Chỉ có cái yên lặng thì thầm,” -
không hiểu sao câu thơ ấy chợt đến trong trí nhớ, - “miễn sao không ai nghe thấy
tiếng động khi ta vượt tường, hình như không.” Đứng một lát rồi chàng nhẹ nhàng
đi trên cỏ trong vườn; vòng qua những cây to và bụi cây, chàng đi một lúc lâu, rón
rén từng bước, lắng nghe từng bước chân mình. Chàng đi chừng năm phút thì đến chỗ
cửa sổ, sáng ánh đèn. Chàng nhớ rằng ở đấy, ngay dưới những cửa sổ có mấy bụi cơm
cháy và tú cầu to cao, um tùm. Cửa lớn ra sân ở phía bên trái mặt nền đóng kín,
chàng đã chú tâm xem xét kĩ lúc đi qua đó. Cuối cùng chàng đến được chỗ bụi cây
và nấp ở đấy. Chàng nín thở. “Bây giờ phải chờ một lát,” - chàng nghĩ, - “nếu họ
đã nghe thấy tiếng bước chân ta và bây giờ lắng tai nghe thì để cho họ không nghi
ngờ gì… chỉ cần đừng ho, đừng hắt hơi…”

Chàng chờ khoảng hai phút, nhưng tim
đập dồn dập, rồi có lúc chàng gần như nghẹn thở. “Không, nhịp tim đập sẽ không trở
lại bình thường đâu,” - chàng nghĩ. - “Ta không thể đợi lâu hơn nữa.” Chàng đứng
trong bóng tối sau bụi cây, nửa phía trước bụi cây được ánh sáng cửa sổ chiếu sáng.
“Tú cầu, quả tú cầu đẹp xiết bao!” - chàng thì thầm, không biết vì sao. Rón rén
cứng bước êm ru, chàng đến gần cửa sổ và nhón chân lên. Cả phòng ngủ của Fedor Pavlovich
bày ra trước mắt chàng như trên lòng bàn tay. Đấy là căn phòng nhỏ ngăn đôi suốt
chiều ngang bằng mấy tấm bình phong màu đỏ, “bình phong Tàu”, như Fedor Pavlovich
vẫn gọi. “Bình phong Tàu,” - Mitia thoáng nghĩ, - “còn đằng sau bình phong là Grusenka.”
Chàng nhìn kĩ Fedor Pavlovich. Ông mặc chiếc áo choàng mới bằng lụa kẻ sọc, thắt
dây lưng bằng lụa hai đầu có núm tua, Mitia chưa từng thấy ông mặc chiếc áo ấy bao
giờ. Dưới cổ áo choàng ló ra bộ đồ lót sạch tinh sang trọng, chiếc sơ mi vải mỏng
hàng Hà Lan, cúc vàng. Đầu ông vẫn bịt tấm khăn màu đỏ mà Aliosa đã từng nhìn thấy.
“Ông già diện ghê,” - Mitia nghĩ, Fedor Pavlovich đứng gần cửa sổ, có vẻ đăm chiêu,
thình lình ông ngẩng đầu lên, lắng tai nghe một chút, rồi chẳng nghe thấy gì, ông
tới gần bàn, rót nửa li cognac và uống. Đoạn ông thở căng lồng ngực, lại đứng một
lát, lơ đãng tới gần tấm gương trên tường, đưa tay phải vén tấm khăn đỏ quấn trên
trán lên một chút, nhìn kĩ những vết thâm tím và những mảng vảy vẫn còn lại. “Ông
già chỉ có một mình,” - Mitia nghĩ, - “nhiều phần chắc là chỉ có một mình.” Fedor
Pavlovich rời, khỏi tấm gương, đột nhiên quay về phía cửa sổ và nhìn ra ngoài, Mitia
tức khắc nhảy vào bóng tối.

“Có lẽ cô ả ở sau tấm bình phong,
ngủ rồi cũng nên,” - tim chàng nhói lên. Fedor Pavlovich lùi xa cửa sổ. “Ông già
nhìn ra cửa sổ trông ngóng cô nàng, như vậy là nàng không có ở đây: cớ gì ông ấy
nhìn vào bóng tối?… Nghĩa là đang sốt ruột điên lên đây?” Mitia lập tức nhào tới
và lại nhìn vào cửa sổ. Ông già đã ngồi bên bàn, nom buồn thỉu buồn thiu. Cuối cùng
ông chống khuỷu tay, bàn tay phải áp vào má. Mitia hau háu quan sát.

“Ông già chỉ có mỗi một mình, một
mình!” - Chàng lặp lại. - “Nếu có nàng ở đấy thì vẻ mặt ông đã khác.” Lạ lùng thay:
việc nàng không có ở đây bỗng lại làm cho lòng chàng sôi lên một nỗi bực tức vô
lí, kì quặc. “Không phải ta bực vì nàng không có mặt ở đây,” - Mitia nhận định và
tự trả lời liền, - “mà bởi vì ta không thể biết chắc nàng có đây hay không?” Sau
này chàng nhớ lại rằng lúc ấy trí óc chàng sáng sủa lạ thường và chàng cân nhắc
mọi việc hết sức tỉ mỉ nắm bắt từng nét nhỏ. Nhưng nỗi buồn phiền vì không biết
chắc và sự phân vân tăng nhanh lạ thường trong lòng chàng. “Rút cục thì nàng có
đây hay không có đây?” - chàng tức sôi lên. Bất thình lình chàng cả quyết đưa tay
gõ khe khẽ vào khung cửa sổ. Chàng gõ theo quy ước của ông già với Xmerdiakov: hai
tiếng thong thả, tiếp đến ba tiếng mau: túc-túc- túc, nghĩa là “Grusenka đã đến.”
Ông già giật mình, ngẩng đầu lên, đứng phắt dậy, đâm bổ đến cửa sổ. Mitia lùi vào
bóng tối, Fedor Pavlovich mở cửa và thò cả đầu ra ngoài.

- Grusenka, em đấy ư? Có phải em đấy
không? - Ông nói bằng giọng gần như thì thầm, run run. - Em ở đâu đấy, mẹ tôi ơi,
thiên thần bé bỏng của tôi, em ở đâu đấy? - Ông già xúc động ghê gớm, thở hổn hển.

“Ông ấy có mỗi một mình!” - Mitia
quyết định.

- Em ở đâu đấy? - Ông già lại lớn
tiếng gọi và thò hẳn đầu lẫn vai ra ngoài, nhìn bốn phía, bên phải và bên trái,
- lại đây! Tôi đã có sẵn quà tặng em rồi, lại đây, tôi sẽ cho xem!…

“Ông già nói về cái phong bì đựng
ba ngàn rúp đấy,” - Mitia thoáng nghĩ.

- Kìa, em ở đâu đấy?… Hay ở bên cửa
ra vào? Tôi mở ngay đây…

Ông già suýt nhào ra khỏi cửa sổ,
nhìn về phía bên phải, phía có cửa ra vào vườn, cố nhìn kĩ trong bóng lối. Chắc
chỉ giây lát nữa là ông sẽ chạy ra mở cửa lớn, không chờ Grusenka đánh tiếng trả
lời. Mitia đứng nhìn ở phía bên, không động đậy. Cả khuôn mặt trông nghiêng đáng
ghét của ông già, cái yết hầu thây lẩy, cái mũi khoằm hớn hớ chờ đợi khoái lạc,
cặp môi, tất cả đều được soi tỏ trong ánh sáng chênh chếch của ngọn đèn ở bên trái
căn phòng. Mitia bỗng tức điên lên: “Đấy, kẻ tình địch của ta, kẻ làm khổ ta, kẻ
làm khổ đời ta!” Đấy là cơn tức giận điên cuồng bất ngờ đầy hằn thù mà chàng cảm
thấy trước và đã báo cho Aliosa trong cuộc nói chuyện với em trong chòi hóng mát
bốn ngày trước, khi chàng trả lời câu hỏi của Aliosa: “Sao anh có thể nói rằng anh
sẽ giết cha?”

“Tôi không biết, tôi không biết,”
- lúc ấy chàng nói, - “có thể tôi không biết, mà có thể tôi sẽ giết. Tôi sợ rằng
bộ mặt ông già vào đúng lúc ấy sẽ làm tôi căm ghét. Tôi căm ghét cái yết hầu của
ông ta, cái mũi ông ta, vẻ giễu cợt trơ trẽn của ông ta. Tôi ghê tởm. Đấy chính
là điều tôi sợ, ngộ nhỡ tôi không nén được.”

Sự ghê tởm mỗi lúc một tăng, đến mức
không thể chịu đựng nổi, Mitia không còn biết thế nào là phải nữa và rút phăng chiếc
chày đồng trong túi ra.

“Lúc ấy Chúa đã ngăn giữ tôi,” - sau
này chính Mitia nói như vậy. Đúng lúc ấy Grigori Vaxilievich đang ốm chợt thức giấc
trên giường mình. Tối hôm ấy lão đã chữa bệnh bằng cái cách mà Xmerdiakov đã kể
với Ivan Fedorovich, nghĩa là để vợ đánh gió cho mình bằng thứ rượu thuốc bí truyền
cực mạnh, phần còn lại thì lão uống trong lúc vợ lầm rầm đọc bài “cầu nguyện” gì
đó cho lão, đoạn lão đi ngủ. Marfa Ignatievna cũng uống, nhưng vì không quen uống
rượu, mụ lăn ra ngủ say như chết bên cạnh chồng. Nhưng thật là bất ngờ, đương đêm
Grigori thình lình thức giấc, nghĩ ngợi một lát, rồi liền đó lại cảm thấy đau buốt
ghê gớm ở ngang lưng, nhưng lão cứ ngồi dậy trên giường.

Nhưng rồi lão lại ngẫm nghĩ điều gì,
đứng dậy và nhanh chóng mặc quần áo. Có lẽ lão cảm thấy lương tâm cắn rứt vì mình
nằm ngủ, nhà không có ai canh gác “trong thời khắc nguy hiểm như thế này”. Xmerdiakov
kiệt lực sau cơn động kinh, nằm không động đậy trong căn buồng nhỏ bên cạnh Marfa
Ignatievna không nhúc nhích. “Bà lão đuối sức rồi,” - Grigori Vaxilievich nghĩ khi
nhìn vợ và vừa rên vừa đi ra tam cấp. Cố nhiên lão muốn đứng ở tam cấp mà nhìn xung
quanh, vì lão không còn đủ sức đi nữa, lưng và chân phải đau không thể chịu nổi.
Nhưng lão chợt nhớ ra rằng lúc tối chưa khóa cửa vườn. Lão là con người chu đáo
và cẩn thận từng li từng tí, con người của trật tự được quy định một lần cho mãi
mãi và của thói quen nhiều năm. Khập khiễng và oằn oại vì đau, lão xuống bậc tam
cấp và đi về phía vườn. Đúng là cửa vườn mở toang. Lão bước vào vườn như cái máy:
có lẽ nào mường tượng ra hay quả thật đã nghe thấy một âm thanh gì đó, nhưng khi
nhìn về phía bên trái, lão thấy cửa sổ buồng chủ bỏ ngỏ, không thấy ai ở đấy, chẳng
có ai ngó ra. “Tại sao cửa sổ mở, bây giờ không phải là mùa hè!” Grigori nghĩ và
bất thình lình, đúng lúc ấy, trước mặt lão có cái gì khác thường động đậy trong
vườn. Hình như có một người chạy qua trong bóng tối, cách lão chừng bốn chục bước,
lướt đi rất nhanh như cái bóng.

“Trời ơi!”

Grigori thốt lên, choáng người, quên
cả đau ngang lưng, lao lên chặn đường kẻ đang chạy. Lão băng lối tắt, rõ ràng lão
thuộc đường trong vườn hơn kẻ kia. Kẻ đó chạy về phía nhà tắm, vòng ra phía sau,
nhảy lên tường… Grigori vẫn dõi nhìn, không để mất hút và cắm đầu chạy. Lão chạy
đến chân tường, đúng lúc kẻ kia đã leo lên. Grigori điên tiết gào lên, xông tới,
hai tay túm chặt lấy chân kẻ kia.

Đúng rồi, linh cảm không đánh lừa
lão, lão nhận ra hẳn, chính hắn, “thằng hung đồ giết cha”.

- Thằng giết cha! - Lão già hét toáng
lên, nhưng chỉ kịp hét lên câu đó thôi; lão bỗng gục xuống như bị sét đánh. Mitia
lại nhảy xuống vườn, cúi xuống xem lão bị đánh thế nào. Tay Mitia cầm chiếc chày
đồng, như cái máy chàng quăng nó xuống cỏ. Cái chày rơi cách Grigori hai bước, nhưng
không rơi xuống cỏ, mà ở trên lối đi, chỗ dễ thấy nhất.

Trong mấy giây, chàng nhìn lão già
nằm trước mắt chàng. Đầu lão già đẫm máu; Mitia đưa tay sờ. Sau này chàng nhớ rõ
ràng lúc ấy chàng rất muốn “biết chắc” chàng có đánh vỡ sọ lão già không, hay chỉ
làm lão ngất đi thôi. Nhưng máu chảy xối xả, tia máu nóng hổi thoáng chốc đã tưới
đẫm những ngón tay run rẩy của Mitia. Chàng nhớ mình đã rút trong túi ra chiếc mùi
xoa mới trắng tinh mà chàng mang theo khi đến nhà bà Khokhlakova và ấp nó vào đầu
lão già, ngơ ngẩn cố lau máu trên trán và trên mặt. Nhưng chỉ thoáng chốc chiếc
khăn đã đẫm máu. “Trời ơi, ta làm thế này để làm gì nhỉ?” - Mitia chợt tỉnh ngộ.
- “Nếu ta đã đánh vỡ sọ thì làm thế nào mà biết được… với lại bây giờ đằng nào chàng
thế thôi!” - Chàng nói thêm bằng giọng tuyệt vọng, - “đã đánh chết lão thì thây
kệ… Cứ mặc lão nằm đấy!” - chàng nói to và phọt lên bờ tường, nhảy xuống ngõ hẻm
và cắm đầu chạy. Chiếc khăn tay đẫm máu nắm chặt trong bàn tay phải, chàng vừa chạy
vừa nhét nó vào túi sau chiếc áo ngoài. Chàng chạy thục mạng, và mấy người qua đường
gặp chàng trên đường phố tăm tối sau này nhớ lại rằng đêm hôm ấy họ đã gặp một người
chạy như điên. Chàng lao như bay vào nhà bà Morozova. Trước đó, ngay sau khi chàng
đi khỏi, Fenia đã đâm bổ đến gặp bác gác sân Nazar Ivanovich, van xin bác ta “vì
Chúa Kito” mà “đừng cho đại úy vào nhà nữa, dù là hôm nay hay ngày mai”. Nazar Ivanovich
ưng thuận, nhưng rủi thay, bà chủ lại gọi bác ta lên có việc, đang đi gặp người
cháu trai, một gã hai mươi tuổi mới ở quê lên, bác ta bảo gã coi sân, nhưng lại
quên không dặn về việc ông đại úy. Đến cổng, Mitia gõ cửa. Gã trai nhận ra chàng
ngay: Mitia đã nhiều lần cho gã tiền trà thuốc. Gã lập tức mở cửa cho chàng vào,
mỉm cười vui vẻ, vội vàng niềm nở báo cho chàng biết “Agrafena Alecxandrovna hiện
không có nhà.”

- Cô ấy ở đâu, Prokho? - Mitia bỗng
dừng lại.

- Cô ấy mới đi thôi, khoảng hai giờ
trước, đi Mokroe, với Timofei!

- Đi làm gì? - Mitia quát lên.

- Cháu làm sao mà biết được, cô đến
với một ngài sĩ quan nào đó ông ta gọi cô ấy đến và cho xe ngựa với đón…

Mitia bỏ rơi gã trai và chạy xộc vào
chỗ Fenia như người điên.