PHẦN I

Chương 1: Fedor Pavlovich Karamazov

Alecxei Fedorovich Karamazov là con
thứ ba một địa chủ hạt chúng tôi tên là Fedor Pavlovich Karamazov, người đã có thời
làm xôn xao dư luận (mà đến tận bây giờ cũng còn được nhắc đến ở vùng chúng tôi)
do cái chết bi thảm và mờ ám của ông ta xảy ra đúng mười ba năm trước, rồi đến một
lúc nào đó tôi sẽ kể chuyện này. Còn bây giờ, về ông “địa chủ” đó, người ta gọi
ông ta như vậy, tuy suốt đời ông ta hầu như không cư ngụ tại điền địa của mình,
tôi chỉ nói rằng đấy là một kẻ thuộc loại người lạ lùng tuy là khá thường gặp, chính
là loại người chẳng những đồi bại và trác táng mà còn vô lối biết lo liệu rất khôn
khéo mọi việc lắt léo liên quan đến tài sản của mình. Chẳng hạn Fedor Pavlovich
bước vào đời gần như là tay trắng, vốn điền sản của ông ta rất nhỏ nhoi, ông ta
chuyên đi chực bữa nhà người, khét tiếng là kẻ ăn boóng, vậy mà lúc chết ông ta
còn có đến một trăm ngàn rúp tiền mặt. Tuy thế suốt đời ông ta cứ là kẻ ngông cuồng
nhất trong hạt chúng tôi. Tôi xin nhắc lại lần nữa: đây không phải là ngu xuẩn;
phần lớn những kẻ ngông cuồng ấy khá tinh khôn và ranh mãnh, mà đây là vô lối nhưng
là cái vô lối khá đặc biệt, mang màu sắc dân tộc.

Ông ta đã hai đời vợ và có ba con
trai: con cả, Dmitri Fedorovich, là con người vợ thứ nhất, hai đứa còn lại Ivan
và Alecxei, là con người vợ sau. Người vợ đầu của Fedor Pavlovich là con một gia
đình khá giàu có và danh tiếng thuộc dòng họ quý tộc Miuxov, cũng là địa chủ vùng
chúng tôi. Làm sao một cô gái có của hồi môn, lại xinh đẹp, thêm nữa lại thuộc loại
thông minh lanh lợi - loại thiếu nữ không lấy gì làm hiếm trong thế hệ hiện nay,
nhưng thời trước cũng vẫn có - mà chịu lấy một gã “còm nhom” (như mọi người hồi
ấy vẫn gọi gã) và hèn mọn như thế, điều này tôi sẽ không giải thích rườm rà. Tôi
biết một cô gái thuộc thế hệ “lãng mạn” thời trước, sau mấy năm đeo đuổi mối tình
bí ẩn với một người danh giá mà cô ta bao giờ cũng có thể rất yên tâm về làm vợ
ông ta, nhưng rốt cuộc cô ta lại tưởng tượng ra những trở ngại không thể vượt qua
được và một đêm bão bùng, từ mé bờ cao giống như một ghềnh đá cheo leo, cô ta gieo
mình xuống dòng sông khá sâu chảy xiết: cô ta chết do tính đồng bóng của chính mình,
chỉ cốt để được giống như Ophelia của Shakespeare, thậm chí nếu như bờ đá cheo leo
ấy, mà cô đã để ý và ưa thích từ lâu, không được nên thơ như thế, nếu như thay vào
đó chỉ là một bờ sông bằng phẳng tầm thường thì có lẽ không làm gì có chuyện tự
vẫn. Đấy là việc có thực, và hẳn là trong đời sống Nga của chúng ta, hai hay ba
thế hệ gần đây, những sự việc cùng loại đã xảy ra không ít. Cũng tương tự như vậy,
hành động của Adelaida Ivanovna Miuxova chắc chắn là hồi âm của những luồng gió
nước ngoài dội vào: đồng thời cũng là sự bực tức của tư tưởng bị cầm tù. Có lẽ nàng
muốn biểu lộ ý chí độc lập của phụ nữ, đi ngược lại hoàn cảnh xã hội, chống lại
sự chuyên chế của họ mạc và gia đình, và trí tưởng tượng hay chiều lòng người khiến
nàng tin chắc, dù chỉ trong giây lát rằng Fedor Pavlovich tuy có tiếng là kẻ ăn
chực, nhưng vẫn là một người can đảm nhất và tinh quái nhất trong cái thời đại đang
chuyển mình theo chiều hướng tốt: nhưng thực ra gã chỉ là một thằng hề độc ác, không
hơn không kém. Điều giật gân là sự việc xoay chuyển tới chỗ cô nàng bỏ nhà trốn
theo gã và lấy thế làm khoái chí. Còn về phần Fedor Pavlovich thì thậm chí do địa
vị xã hội của gã, gã hoàn toàn sẵn sàng thực hiện tất cả những trò vào loại đó,
và gã háo hức muốn tiến thân bằng bất kì cách nào: chui luồn được vào một gia đình
tử tế và kiếm được món hồi môn, là điều hết sức hấp dẫn. Còn về tình yêu đôi lứa
thì hình như hoàn toàn không có, cả nàng cũng như chàng, mặc dù Adelaida Ivanovna
rất xinh đẹp. Thành thử có lẽ đấy là trường hợp duy nhất thuộc loại này trong đời
Fedor Pavlovich, một kẻ suốt đời háo sắc, sẵn sàng bám ngay lấy bất cứ cái váy nào
vẫy gọi gã. Duy chỉ có người phụ nữ này không khơi gợi trong gã một hứng thú tình
dục đặc biệt nào cả.

[Chúc bạn đọc sách vui vẻ tại www.gacsach.com - gác nhỏ cho người yêu sách.]

Ngay sau khi bỏ nhà theo gã, Adelaida
Ivanovna thấy ngay rằng nàng chỉ có thể khinh bỉ chồng, ngoài ra không còn gì khác.
Như vậy, hậu quả của cuộc hôn nhân bộc lộ ra nhanh chóng lạ thường. Tuy sau đó khá
nhanh, gia đình đành chấp nhận cuộc hôn nhân ấy và cho cô gái trốn nhà theo trai
một món hồi môn, nhưng cuộc sống vợ chồng hết sức lục đục và chuyện cãi cọ xảy ra
luôn. Nghe đâu cô vợ trẻ tỏ ra thanh tao và cao cả hơn Fedor Pavlovich nhiều, gã
này, như về sau được biết, ngay hồi ấy đã nẫng luôn của nàng tất cả số vốn liếng
hai mươi nhăm ngàn rúp khi nàng vừa mới nhận được, từ đó, mấy chục ngàn ấy mất tăm
luôn. Còn một cái ấp nhỏ và một ngôi nhà khá đẹp ở thành phố cũng là một hồi môn
của nàng, thì trong một thời gian dài gã dùng đủ mọi cách sang tên cho mình bằng
thủ tục giấy tờ hợp lệ nào đó, và đã đạt được mục đích ấy hẳn là chỉ bằng một thủ
đoạn duy nhất: thường xuyên nài ép và van vỉ một ách trơ trẽn khiến nàng khinh bỉ
và ghê tởm gã, và chỉ vì mệt mỏi về tinh thần mà nàng đành ưng thuận, cốt sao khỏi
bị gã làm rày. May sao gia đình Adelaida can thiệp và kìm tay kẻ chiếm đoạt. Ai
nấy đều biết giữa hai vợ chồng thường xảy ra xô xát, nhưng theo lời đồn, người đánh
đòn không phải là Fedor Pavlovich, mà là Adelaida Ivanovna, nàng là một phụ nữ nóng
nảy, táo bạo, nước da bánh mật, thiếu kiên nhẫn, khỏe lạ thường. Rốt cuộc nàng bỏ
chồng trốn đi với một anh chàng chủng sinh nghèo kiết xác, để lại cho Fedor Pavlovich
thằng Mitia mới lên ba. Fedor Pavlovich tức khắc lập lên trong nhà cả một hậu cung
và ăn chơi nhậu nhẹt bừa phứa. Những lúc tạm nghỉ, y đi lung tung gần khắp tỉnh
và gặp ai cũng than vãn thảm thiết về cô ả Adelaida Ivanovna đã bỏ y, thêm nữa y
còn kể lể những chi tiết hết sức đáng ngượng về sinh hoạt vợ chồng của y. Đáng kể
nhất là y tuồng như thích thú, thậm chí khoái trá trình diễn trước thiên hạ vai
trò anh chồng mọc sừng lố bịch của mình và còn tô đậm màu sắc những chi tiết về
nỗi nhục của y. “Nom cứ như anh được thăng chức vậy. Fedor Pavlovich ạ. Anh có vẻ
hể hả lắm bất chấp tất cả sự đau xót của anh,” - những kẻ nhạo báng nói với y như
vậy. Nhiều người còn nói thêm rằng có lẽ y lấy làm vui sướng trong bộ dạng mới của
vai hề và để tăng thêm hiệu quả gây cười, y cố ý làm như không nhận thấy tình thế
khôi hài của y. Nhưng ai biết được, có thể đấy là sự ngây thơ của y. Cuối cùng y
đã tìm ra tung tích cô vợ theo trai. Cô nàng ở Peterburg: nàng đến đấy cùng với
anh chàng chủng sinh và ở đó nàng dấn mình vào một cuộc sống hoàn toàn phóng túng.
Fedor Pavlovich lập tức tất tưởi sửa soạn đi Peterburg, - để làm gì? - cố nhiên
chính y cũng không biết. Của đáng tội, có lẽ y muốn đi thật đấy, nhưng một khi đã
quyết như vậy, y cho rằng y có cái quyền đặc biệt lại lao đầu vào cuộc rượu tràn
cung mây để thêm hăng hái trước khi lên đường.

Nhưng đúng lúc ấy gia đình bên vợ
nhận được tin con gái họ đã bạc mệnh ở Peterburg. Nàng chết bất thần trên một gác
trang, người thì bảo là do bệnh thương hàn, người thì bảo là chết đói.

Fedor Pavlovich biết tin vợ chết giữa
lúc đang cơn say. Người ta kháo rằng y chạy ra phố và gào lên, vui sướng giơ hai
tay lên trời: “Từ nay Chúa giải thoát cho con”; một số người khác lại nói rằng y
khóc rưng rức như đứa trẻ, thậm chí nhìn y mà thương tâm, mặc dù người ta ghê tởm
y. Rất có thể là cả hai bên đều đúng, nghĩa là y vừa vui sướng vì được giải phóng,
vừa khóc người giải phóng cho mình. Nhiều khi người đời, dù là độc ác, cũng vẫn
ngây thơ và chất phác hơn ta tưởng. Vả chăng, chính chúng ta cũng thế.

Chương 2: Tống khứ đứa con đầu lòng

Cố nhiên có thể hình dung được một
người như thế có thể làm bố và dạy dỗ con như thế nào. Với người bố ấy, sự việc
đã xảy ra đúng như nó phải xảy ra, nghĩa là y hoàn toàn bỏ rơi đứa con sinh ra với
Adelaida Ivanovna, không phải vì y thù ghét gì đứa bé hay vì những tình cảm vợ chồng
nào đó bị xúc phạm, mà chỉ giản đơn là y quên bẵng đứa con. Trong lúc y làm mọi
người phát ớn lên vì cái trò khóc lóc than vãn của y, còn nhà y lại biến thành cái
ổ trụy lạc thì thằng bé Mitia lên ba được người đầy tớ trung thành trong nhà là
Grigori trông nom săn sóc, nếu thằng bé không được lão chăm sóc thì có lẽ sẽ chẳng
có ai thay cho nó lấy một chiếc sơ mi. Lại nữa, bên họ ngoại thời gian đầu dường
như cũng quên hẳn nó. Ông ngoại nó, tức là chính ngài Miuxov thân sinh ra Adelaida
Ivanovna, đã tạ thế, bà vợ góa của ông, bà ngoại của Mitia, đã về ở Moskva, và ốm
yếu quá; các dì nó đã đi lấy chồng, thành thử gần một năm trời nó ở với Grigori
trong túp nhà gia nhân của lão. Vả chăng, nếu ông bố có nhớ đến đứa con (thực ra
y không thể không biết mình có đứa con) thì hẳn là chính y sẽ tống khứ nó sang túp
nhà ấy, bởi vì đứa bé dù sao cũng làm y vướng víu trong cuộc tửu sắc cuồng loạn.
Nhưng bất chợt người anh họ của Adelaida Ivanovna, ông Petr Alecxandrovich Miuxov
từ Paris trở về, sau này ông lại ra đi sống nhiều năm ở nước ngoài, và suốt đời
ông vẫn là người u hóa, còn về cuối đời ông là người theo chủ nghĩa tự do của những
năm 40 - 50. Tiếp tục con đường sự nghiệp, ông giao thiệp với nhiều người theo chủ
nghĩa tự do triệt để nhất của thời đại mình, cả ở Nga cũng như ở nước ngoài, ông
quen biết riêng cả Prudon và Bakunin(1) và vào cuối thời kì bôn ba của
mình, ông thích hồi tưởng lại và kể chuyện về ba ngày cách mạng tháng Hai năm bốn
mươi tám ở Paris, cố ý cho người ta hiểu rằng suýt nữa thì ông tham gia vào công
cuộc đó trên chiến lũy. Đấy là một trong những kỉ niệm sung sướng nhất của ông thời
trai trẻ. Ông có tài sản riêng, theo cách tính thời trước là ngót một nghìn khẩu.
Cái ấp tuyệt vời của ông ở ngay cửa ngõ thị trấn chúng tôi và tiếp giáp với đất
đai của tu viện nổi tiếng của chúng tôi. Ngay từ hồi còn rất trẻ, liền sau khi nhận
quyền thừa kế, ông lập tức thưa kiện liên miên với tu viện về quyền đánh cá và đốn
rừng gì đó, tôi không biết đích xác, nhưng ông cho rằng, kiện “bọn thầy tu” thậm
chí là nghĩa vụ công dân và khai sáng của mình. Được nghe hết mọi chuyện về Adelaida
Ivanovna mà dĩ nhiên là ông vẫn nhớ và hồi xưa thậm chí ông đã để ý đến, và được
biết vẫn còn thằng bé Mitia bị bỏ mặc, ông liền can thiệp, mặc dù ông căm ghét và
khinh miệt Fedor Pavlovich bằng tất cả tâm hồn trẻ trung của mình. Đây là lần đầu
tiên ông làm quen với Fedor Pavlovich. Ông nói thẳng với y rằng ông muốn nhận lấy
việc dạy dỗ đứa bé. Mãi sau này ông còn kể, coi đó là một nét đặc trưng rằng khi
ông nói với Fedor Pavlovich về Mitia thì y ngớ ra một lúc, có vẻ như hoàn toàn không
hiểu là nói về đứa trẻ nào, thậm chí dường như y ngạc nhiên rằng y có đứa con trai
nhỏ tuổi ở đâu đó trong nhà. Câu chuyện của Petr Alecxandrovich có thể có phần quá
đáng, nhưng hẳn là phải có một phần sự thật. Quả thật Fedor Pavlovich suốt đời thích
làm điệu làm bộ. Đột nhiên sắm một vai bất ngờ nào đó, mà cái chính là đôi khi chẳng
cần gì phải làm như vậy, thậm chỉ có khi còn trực tiếp có hại cho mình, như trường
hợp này chẳng hạn.

(1) Prudon Pie Jozep (1809-1865) - Người Pháp, nhà xã hội học, kinh tế học,
nhà xã hội không tưởng có khuynh hướng vô chính phủ.

Bakunin Mikhail Alecxandrovich (1814-1876), người Nga, nhà cách mạng dân
túy, nhà lí luận của chủ nghĩa vô chính phủ (N.D).

Tuy nhiên, rất nhiều người có đặc
điểm ấy, mà là những người rất thông minh, kể chi đến Fedor Pavlovich. Petr Alecxandrovich
sôi nổi lo liệu công việc và thậm chí được thừa nhận là người giám hộ đứa bé (cùng
với Fedor Pavlovich). Vì người mẹ chết đi vẫn để lại tài sản: một ngôi nhà và trang
ấp. Mitia đến ở với ông cậu họ ấy, nhưng ông ta không có gia đình riêng, và bởi
vì sau khi thu xếp xong công việc, bảo đảm thu được tiền ở các trang ấp của mình,
ông lại vội trở về Paris một thời gian dài, nên ông giao đứa bé cho một bà cô họ
quý tộc ở Moskva. Khi đã sống quen ở Paris, ông quên hẳn đứa bé, đặc biệt khi xảy
ra cuộc cách mạng tháng Hai(2) làm kinh dị trí tưởng tượng của ông, khiến
ông suốt đời không quên được. Bà quý tộc ở Moskva qua đời, Mitia đến ở với một người
con gái bà, người này đã lấy chồng.

(2) Đây là nói về cuộc cách mạng dân chủ tư sản tháng Hai năm 1848 ở Pháp,
dẫn tới kết quả lật đổ nền quân chủ tháng Bảy của nước này (N.D).

Hình như sau đó thằng bé còn đổi tổ
lần thứ tư nữa. Về chuyện này bây giờ tôi sẽ không rườm lời, nhất là sẽ còn phải
kể nhiều về đứa con đầu lòng này của Fedor Pavlovich, còn bây giờ tôi chỉ đưa ra
những điều hết sức cần biết về anh ta, không có những cái đó thì tôi không thể bắt
đầu bộ tiểu thuyết.

Thứ nhất, anh chàng Dmitri Fedorovich
này chỉ là một trong ba con trai của Fedor Pavlovich, anh ta lớn lên với niềm tin
rằng dù sao mình vẫn có chút tài sản và đến tuổi thành niên(3) anh ta
sẽ được tự lập. Thời niên thiếu và thanh niên của anh ta là một quãng đời lộn xộn:
anh ta bỏ dở việc học ở trường trung học, sau đó vào một trường võ bị, rồi đến vùng
Kavkaz, phục vụ trong quân ngũ, dính vào chuyện thách đấu và bị giáng chức, lại
phục vụ trong quân ngũ, ăn chơi hoang tàn, phung phí khá nhiều tiền. Mãi đến tuổi
thành niên, anh ta mới được bố gửi tiền cho, nhưng cho đến khi ấy anh ta đã nợ nần
chồng chất. Anh ta biết mặt bố mình lần đầu tiên sau khi đến tuổi thanh niên, khi
anh ta chủ tâm về nhà để nói chuyện với bố cho rạch ròi về tài sản của anh ta. Hình
như ngay hồi ấy anh ta đã không ưa ông bố. Anh ta ở nhà một thời gian ngắn rồi lại
vội ra đi, sau khi nhận được một số tiền và giao ước với bố về việc thu lợi tức
của điền trang từ nay về sau, điều đáng chú ý là lần ấy anh ta vẫn không làm cách
nào được bố cho biết về thu nhập cũng như giá trị tài sản. Ngay từ lần đầu ấy (điều
này nên nhớ), Fedor Pavlovich rất hài lòng về việc làm đó, vì y có nhưng tính toán
riêng. Y cho rằng gã trẻ người non dạ, bồng bột hăm hở, đam mê, thiếu kiên nhẫn,
ham chơi bời, chỉ muốn làm sao chộp luôn được một cái gì là gã yên tâm ngay, tuy
tất nhiên là chỉ một thời gian ngắn. Thế là Fedor Pavlovich bắt đầu khai thác tình
trạng đó, nghĩa là thí cho gã từng khoản nhỏ, thỉnh thoảng gửi cho một món, và sự
thể đã dẫn đến kết cục là bốn năm sau, Mitia mất kiên nhẫn, lại về thị trấn nhà
lần nữa để thanh toán với bố cho xong hẳn, nhưng đột nhiên, gã hết sức ngạc nhiên
được biết gã chẳng còn gì nữa, thậm chí khó mà tính toán được, gã đã ấy toàn bộ
giá trị tài sản của mình bằng tiền mặt, do bố trao cho, có lẽ còn nợ lại bố đằng
khác: căn cứ vào những giao kèo này nọ kí kết vào ngày này ngày nọ theo ý muốn của
chính gã, gã không có quyền đòi hỏi gì nữa, vân vân và vân vân. Gã trai sửng sốt,
nghi ngờ có sự gian dối nổi xung lên, gần như mất trí. Chính hoàn cảnh đó dẫn tới
thảm họa, thiên tiểu thuyết đầu của tôi thuật lại chuyện ấy hay đúng hơn, câu chuyện
ấy là cái khung bên ngoài của tác phẩm. Nhưng trước khi đi vào tiểu thuyết đó, còn
phải nói về hai người con trai còn lại của Fedor Pavlovich, các em của Mitia, cho
biết rõ gốc tích của họ.

(3) Theo luật Nga thời ấy, tuổi thành niên là 21.