24

Chúng tôi lặng lẽ đi qua những đường làng nhỏ hẹp.
Các nhà không đèn lửa đổ bóng sẫm đen trong đêm. Đâu đây, một con chó sủa hoang
và một con bò thở dài. Từ đằng xa, vẳng theo gió đến chúng tôi tiếng lanh tanh
vui nhộn của những cái lục lạc đàn lia, nhún nhẩy những tia nước nghịch ngợm của
vòi phun.

- Zorba, tôi nói để phá vỡ im lặng nặng nề, có phải
gió nam không nhỉ?

Nhưng Zorba vẫn bước tiếp ở đằng trước, không trả lời,
tay xách lồng vẹt như cây đèn lồng. Đến bãi biển, lão quay lại hỏi:

- Sếp có đói không?

- Không, Zorba ạ.

- Sếp có buồn ngủ không?

- Không.

- Tôi cũng thế. Ta ngồi trên bãi sỏi một lát chăng?
Tôi có điều muốn hỏi sếp.

Cả hai chúng tôi đều mệt nhưng không ai muốn ngủ.
Chúng tôi không đành lòng để mất nỗi chua xót của những giờ qua và ngủ lúc này,
đối với chúng tôi tựa như chạy trốn trong giờ phút hiểm nghèo. Cho nên chúng
tôi xấu hổ không dám đi nằm.

Chúng tôi ngồi bên bờ biển. Zorba đặt lồng vẹt giữa
hai đầu gối và im lặng một lúc. Một chòm sao dễ sợ từ sau trái núi ló ra trên bầu
trời, một con quái vật vô số mắt, đuôi xoắn trôn ốc. Thỉnh thoảng một vì sao
tách ra và rụng xuống .

Zorba nhìn trời, miệng há hốc trong một trạng thái
ngây ngất như thể lần đầu tiên nhìn thấy vậy.

- Không biết trên ấy ra thế nào nhỉ? Lão lẩm bẩm.

Một lát sau lão quyết định nói:

- Sếp có thể nói cho tôi biết mọi sự này nghĩa là gì
không? Giọng lão nghe sâu thẳm và khẩn thiết trong đêm nồng. Ai đã tạo ra
chúng? Tại sao? Và nhất là - đến đây giọng Zorba run lên vì giận dữ và sợ hãi -
tại sao người ta phải chết?

- Tôi không biết Zorba ạ, tôi trả lời, lòng những xấu
hổ như thể có người hỏi điều đơn giản nhất, điều chủ yếu nhất mà mình cũng
không giải thích được.

- Sếp không biết? Zorba tròn mắt ngạc nhiên giống hệt
vẻ mặt lão vào cái đêm tôi thú thật là mình không biết nhảy.

Lão im lặng một lát rồi đột nhiên la toáng lên:

- Vậy thì tất cả những quyển sách chết tiệt ông đã đọc
ích lợi gì? Tại sao ông lại đọc những thứ ấy? Nếu chúng không nói về cái điều ấy
thì còn nói cái gì?

- Về sự lúng túng của loài người không giải đáp được
câu hỏi bác vừa đặt ra với tôi, Zorba ạ.

- Ồ, trời phạt sự lúng túng của họ. Lão kêu lên, tức
tối giậm chân xuống đất.

Những tiếng động đó làm con vẹt giật mình.

- Canavaro. Canavaro. Nó kêu như cầu cứu.

- Câm. Mày nữa. Zorba quát, nắm tay đấm vào cái lồng.

Lão quay lại phía tôi.

- Tôi muốn sếp nói cho tôi hay chúng ta từ đâu tới
và rồi chúng ta đi đâu. Suốt bao năm ròng rã tiêu hao sức lực vì những cuốn hắc
thư ma thuật, chắc sếp đã phải ngốn tới năm chục tấn giấy chứ không ít. Mà ông
đã rút ra được cái gì?

Giọng lão khổ não xót xa đến nỗi lòng tôi quặn đau.

Ôi tôi xiết bao muốn có thể trả lời lão.

Trong thâm tâm, tôi cảm thấy rằng đỉnh cao nhất con
người có thể đạt tới không phải là kiến thức, hay đức hạnh, cũng chẳng phải Thiện
Tâm hay Chiến Thắng, mà là một cái gì còn vĩ đại hơn, anh hùng hơn và tuyệt vọng
hơn: nỗi kinh sợ Thiêng Liêng.

- Sếp không trả lời được ư? Zorba lo âu hỏi.

Tôi cố nói cho người bạn đồng hành của mình hiểu ý
nghĩa của nỗi "Kinh Sợ Thiêng Liêng" như tôi quan niệm.

- Chúng ta là những ấu trùng nhỏ bé, những ấu trùng
bé tí tẹo trên chiếc lá nhỏ nhoi của một cái cây cực lớn.

Chiếc lá nhỏ ấy là trái đất. Các lá khác là những vì
sao bác vẫn thấy chuyển vần trong đêm. Chúng ta dò dẫm đi trên chiếc lá nhỏ ấy,
lo lắng xem xét nó thật kỹ lưỡng. Chúng ta nghĩ nó xem nó thơm tho hay hôi thối.
Chúng ta nếm thử nó và thấy ăn được. Chúng ta nện lên nó và nó kêu như một vật
sống. Một số - những người dũng cảm nhất - ra tới tận mép lá. Từ điểm ấy, chúng
ta vươn mình ra, nhìn chằm chằm vào cảnh hỗn mang. Chúng ta run sợ. Chúng ta
đoán có một vực thẳm hãi hùng nằm mé dưới chúng ta. Xa xa, vẳng tới chúng ta tiếng
lao xao những chiếc lá khác của cái cây vĩ đại, chúng ta cảm thấy nhựa từ rễ
dâng lên tới chiếc lá của chúng ta và tim chúng ta nở nang lên. Cúi mình như vậy
trên cái vực thẳm khủng khiếp với tất cả thể xác và tâm hồn, chúng ta run lên
kinh hoàng. Từ lúc đó khởi đầu...

Tôi dừng lại. Tôi định nói: Từ lúc đó, khởi đầu thi
ca, song chắc Zorba không hiểu. Tôi dừng bặt.

- Khởi đầu cái gì? Zorba hỏi, giọng lo âu. Tại sao,
sếp dừng lại?

- Khởi đầu nguy cơ lớn, Zorba ạ. Người choáng váng,
mê sảng, kẻ hoảng sợ, họ cố tìm một lời giải đáp để trấn an lòng mình và thốt
lên: Thượng đế. Lại có những kẻ khác, từ mép lá, bình tĩnh và dũng cảm nhìn xuống
vực mà rằng: Tôi thích thế.

Zorba suy nghĩ hồi lâu. Lão căng óc cố hiểu cho ra.

- Sếp biết đây, cuối cùng lão nói, tôi luôn nghĩ đến
cái chết từng giây từng phút. Tôi nhìn thẳng vào nó mà không hề sợ hãi. Nhưng không
bao giờ, không bao giờ tôi nói tôi thích nó. Không, tôi không thích nó ít nào cả.
Tôi không ưng.

Lão im lặng, nhưng chỉ một thoáng lại bùng lên.

- Không, tôi không thuộc loại chìa cổ ra cho Thần Chết
như một con cừu mà rằng: Xin ngài làm ơn cắt cổ tôi đi Thần Chết, tôi muốn lên
thẳng Thiên đàng.

Tôi nghe Zorba nói mà lòng bối rối. Bậc hiền nhân
nào đã dạy môn đồ sẵn sàng làm những gì luật pháp ra lệnh phải làm. Và phải
tuân theo sự cần thiết, biến cái tất yếu thành một điều được thực hiện một cách
tự nguyện? Đó có lẽ là cách duy nhất để đưa con người đi đến giải thoát. Một
cách thảm bại, nhưng không có con đường nào khác.

Nhưng còn sự nổi loạn thì sao? Đó phải chăng là phản
ứng kiêu hãnh mang tính chất Đông Ki sốt của loài người phù hợp với quy luật bên
trong của tâm hồn, để phủ nhận tất cả những gì đang hiện hữu và tạo ra một thế
giới mới theo quy luật của trái tim mình, ngược với quy luật phi nhân của tự
nhiên - một thế giới trong sáng hơn, tốt hơn và đạo đức hơn thế giới hiện tại?

Zorba nhìn tôi, thấy tôi không còn gì để nói với lão
nữa, cầm cái lồng thật khẽ khàng để khỏi làm con vẹt thức giấc, đặt nó cạnh đầu
mình và nằm duỗi dài trên lớp sỏi:

- Chúc sếp ngủ ngon, lão nói. Thế là đủ.

Một cơn gió nam mạnh từ Châu Phi thổi đến. làm rau
quả cùng những bộ ngực người Crete căng mọng và lớn lên. Tôi cảm thấy cơn gió ấy
trên trán, môi và cổ, và như một trái cây, óc tôi cũng nở răng rắc. Tôi không
ngủ được và cũng không muốn ngủ. Tôi chẳng nghĩ ngợi gì hết. Chỉ cảm thấy một
cái gì, một người nào đó đang trưởng thành trong tôi giữa đêm nồng. Tôi tỉnh
táo sống qua một kinh nghiệm rất đỗi kỳ lạ: tôi trông thấy bản thân mình thay đổi.
Một điều vốn chỉ thường xảy ra ở nơi sâu thẳm tối tăm nhất trong lòng ta, lần
này đang diễn ra giữa thanh thiên bạch nhật ngay trước mắt tôi. Thu mình bên bờ
biển, tôi quan sát diễn biến của phép lạ ấy.

Sao mờ dần, trời sáng dần và trên nền sáng ấy, núi
non, cây cối và chim hải âu hiện ra như những nét phác họa thanh nhã bằng mực.

Rạng đông.

Mấy ngày trôi qua. Lúa đã chín và những bông nặng oằn
xuống dưới trọng lượng của hạt. Trên rặng ô-liu, ve sầu cưa vào không khí và
côn trùng lấp loáng bay vo vo trong ánh nắng thiêu đốt. Hơi nước từ biển bốc
lên.

Sáng sáng, Zorba lặng lẽ đi vào núi từ tinh mơ. Công
việc đặt dây cáp sắp kết thúc. Các cột đã đâu vào đấy, cáp đã căng xong và các
ròng rọc đã gắn chắc. Sẩm tối Zorba đi làm về, mệt lử. Lão nhóm lửa, làm bữa và
chúng tôi ăn tối. Chúng tôi thận trọng tránh đánh thức những con quỷ đang ngủ
trong chúng tôi - cái chết và nỗi sợ. Chúng tôi tuyệt đối không nói chuyện về
nàng góa, hoặc mađam Hortense, hoặc Thượng đế. Chỉ lặng lẽ nhìn ra biển đăm
đăm.

Vì Zorba một mực im lặng, những câu hỏi vĩnh cửu
nhưng hão huyền lại một lần nữa nổi dậy trong tôi. Một lần nữa, ngực tôi lại
tràn đầy khổ đau. Cái thế giới này là gì? Tôi tự hỏi. Mục đích của nó là gì và
bằng cách nào chúng ta có thể góp phần đạt tới mục đích đó trong cuộc đời phù
du của chúng ta? Mục đích của con người và vật chất là tạo ra niềm vui, theo
Zorba - những người khác thì bảo là: tạo ra tinh thần, song chung quy vẫn là thế,
trên một bình diện khác. Nhưng tại sao? Nhằm mục tiêu nào? Và khi thể xác tiêu
tan thì cái ta thường gọi là linh hồn có còn lại chút gì không? Hay chẳng sót lại
gì? Và phải chăng khát vọng khôn nguôi của chúng ta hướng tới bất tử bắt nguồn
không phải từ sự việc là chúng ta bất tử, mà từ thực tế là trong cuộc đời ngắn
tày gang của chúng ta, chúng ta phục vụ cho một cái gì bất tử.

Một hôm, tôi trở dậy, tắm rửa và dường như đất cũng
vừa mới dậy và tẩy trần. Nó rực rỡ tựa hồ mới được tạo sinh. Tôi đi vào làng.
Bên trái tôi, biển màu xanh chàm lặng tờ, bên phải xa xa, lấp lánh những cánh đồng
lúa mì như một đạo quân vung hàng ngàn lưỡi giáo óng vàng. Tôi đi ngang Cây Vả
Tình Nương phủ đầy lá xanh rờn và những quả vả bé xíu, hối hả vượt qua khu vườn
nhà nàng góa thật nhanh, thậm chí không quay đầu lại và vào làng. Lữ quán nhỏ
giờ đây vắng ngắt, hoang phế. Cửa ra vào và cửa sổ mất tiêu, chó tha hồ ra vào
sân thoải mái, các buồng trống không. Trong phòng lâm chung của người quá cố,
giường, hòm, bàn ghế bị cướp sạch, còn sót độc một chiếc giày muyn rách tã, vẹt
gót với một búp tua đỏ, nằm ở góc phòng. Nó vẫn một mực trung thành giữ nguyên
hình dạng bàn chân bà chủ. Chiếc giày muyn khốn khổ ấy, giàu tình thương hơn
lòng dạ con người, vẫn chưa quên bàn chân thân yêu bị bạc đãi.

Tôi về muộn, Zorba đã nhóm lửa và chuẩn bị nấu ăn. Vừa
ngước mắt lên chào tôi, lão biết ngay tôi đã ở đâu. Lão cau mày. Sau nhiều ngày
nín lặng, tối nay lão mở lòng và lên tiếng.

- Mỗi lần tôi có chuyện đau khổ, sếp ạ, lão nói như
để thanh minh, tim tôi vỡ toác ra làm đôi. Nhưng nó đã đầy sẹo và chằng chịt vết
thương, nên thoắt cái nó lại tự hàn lại và chẳng thấy vết thương đâu nữa. Khắp
người tôi là những vết thương đã thành sẹo, chính vì thế mà tôi gan lì như vậy.

- Bác đã sớm quên Bouboulina tội nghiệp, Zorba, tôi
nói bằng một giọng có phần thô bạo đối với tính cách tôi.

Zorba chạm nọc, cất cao giọng:

- Đường mới, kế hoạch mới, lão nói to. Tôi đã thôi hẳn
không nghĩ đến những gì đã xảy ra hôm qua và thôi tự hỏi mình những gì sẽ xảy đến
ngày mai. Điều tôi quan tâm là cái gì đang xảy ra hôm nay, giờ phút này. Tôi
nói: - Mày đang làm gì đó, Zorba? - Tao ngủ - Được, ngủ cho ngon đi. - Mày đang
làm gì đó Zorba? - Tao làm việc. - Ờ, hãy làm cho ra trò nhé. - Mày đang làm gì
đó, Zorba? - Tao đang hôn một người đàn bà. - Ờ, hãy hôn cho say đắm, Zorba. Và
quên hết mọi thứ ngoài cái điều mày đang làm, không có gì khác trên đời ngoài
mày và nàng.

Cứ tiếp tục đi.

Lát sau, lão nói tiếp:

- Khi Bouboulina còn sống, sếp biết đấy, không một
thứ Canavaro nào đem lại cho mụ nhiều khoái lạc bằng tôi, lão Zorba bán giẻ
rách này. Sếp có muốn biết tại sao không? Vì tất cả các Canavaro trên thế giới,
trong khi hôn hít mụ, vẫn nghĩ đến hạm đội của họ, đến đức vua, đến đảo Crete,
đến quân hàm cùng huân chương, hoặc đến vợ con họ. Nhưng tôi thường quên hết mọi
thứ khác và mụ biết thế. Và tôi xin nói với sếp, người bạn uyên bác của tôi, đối
với một người đàn bà, không có gì sung sướng hơn thế. Một người đàn bà đích thực
- sếp nghe kỹ nhé, tôi hy vọng điều này sẽ giúp ích cho sếp - sung sướng vì lạc
thú mình ban phát hơn là vì lạc thú nàng nhận được từ người đàn ông.

Lão cúi xuống bỏ thêm củi vào bếp và im lặng.

Tôi nhìn lão lòng rất sung sướng. Tôi cảm thấy những
giây phút trên bờ biển hoang vắng này thật giản dị nhưng giàu giá trị nhân bản
sâu sắc. Và bữa ăn mỗi buổi tối của chúng tôi giống như cái món ninh mà cánh thủy
thủ thường làm khi tạt vào một bãi biển vắng nào đó - gồm cá, sò huyết, hành và
rất nhiều hạt tiêu, nó ngon hơn bất cứ món nào và bổ dưỡng tinh thần con người
không gì sánh kịp. Tại đây, nơi cuối đất cùng trời này, chúng tôi giống như hai
kẻ bị nạn đắm tàu.

- Ngày kia, đường dây của chúng ta bắt đầu hoạt động,
Zorba nói, theo đuổi dòng suy nghĩ. Tôi không đi trên mặt đất nữa, tôi là một
sinh vật trên không. Tôi như cảm thấy những con ròng rọc trên vai tôi.

- Bác có nhớ cái mồi bác thả ở tiệm ăn Piracus để
cho tôi cắn câu không? Tôi hỏi. Bác bảo bác biết nấu những món xúp tuyệt vời -
và đó lại là món ăn tôi thích nhất. Làm sao bác biết?