Trong căn phòng họp của tổ bộ môn có mặt toàn bộ
giáo viên của tổ, thêm Ban chủ nhiệm khoa và phòng tổ chức nhà trường cũng tham
dự. Không hiểu sao cả mấy vị phụ trách công đoàn lẫn hội phụ nữ cũng có mặt.
Yên Thảo nhìn ngạc nhiên, những thành phần này không hiểu có mặt để làm gì khi
trên bảng thông báo ghi rõ hôm nay chỉ là buổi họp tổ bộ môn. Hay là họ sợ nàng
bị chèn ép nên phải có mặt để bảo vệ quyền lợi, nàng lắc đầu, cười.

Sau dăm ba câu dạo đầu màu mè đùa nhạt thếch hơn nước
lã, vị phó giáo sư, tiến sỹ, phó trưởng khoa kiêm tổ trưởng tổ bộ môn đứng lên
hùng hồn phát biểu lên án nàng gay gắt. Theo ông, giảng viên Yên Thảo đã và
đang phá vỡ những phương pháp giảng dạy truyền thống của trường từ xưa đến nay.
Bằng những trích dẫn dài dòng lê thê những câu kinh điển trong các cẩm nang
chính trị và các quan điểm giảng dạy của các nhà giáo dục Xô Viết cũ rích để đi
kết luận.

- Với phương pháp giảng dạy phóng túng theo kiểu
phương tây, không theo phương pháp truyền thống trên tinh thần tôn sư trọng đạo
của người Việt Nam chúng ta, giảng viên đã và đang làm mất uy tín của các giảng
viên khác trường ta, vô hình chung đã kích thích cho sinh viên hỗn láo, chống lại
thầy cô…

Lời lẻ đao to búa lớn, quy kết, nghe cứ như sắp có bạo
loạn đến nơi.

Đã có vài tiếng reo vui nho nhỏ, vài ánh mắt đắc ý
nhìn Yên Thảo vì tin rằng chuyến này thì nàng chỉ có nước mà xin nghỉ việc.

Nhìn con người ốm yếu, cặp kín cận dày cộp như vỏ
đít chai đeo trên khuôn mặt teo tóp và, một mái tóc mới nhuộm đen nhẫy của vị tổ
trưởng bộ môn, bỗng nhiên Yên Thảo lại thấy thương hại chứ không thù ghét con
người này. Cả đời ngoi ngớp, không biết bằng cách nào lấy được cái học hàm phó
giáo sư sau mấy chục năm làm con mọt bàn giấy, nhẫn nại trên giảng đường nói
thao thao bất tuyệt những hiểu bíêt rỗng tuếch, ông ta như một cỗ máy già nua
cũ kỷ đáng lẽ phế thải lâu rồi. Còn mảnh bằng tiến sĩ cũng là “lên đời” sau một
đêm ngủ thứcc giấc, chuyện kỳ diệu này mà chỉ ở Việt Nam mới có, đáng ghi vào
sách kỷ lục của thế giới. Con người đó cả đời lúc nào cũng lật đật, vội vã, và
rúm ró sợ hãi, ở nhà thì bị vợ chửi hớn thú, con cái coi thường quá người dưng,
còn đồng nghiệp thì thương hại nhiều hơn kính trọng. Vâng, thế mà lâu lâu cũng
đảo một vòng xuống các tỉnh để làm thỉnh giảng cho các ông bà quan chức địa
phương học bổ túc văn hóa bằng cấp để nhằm giữ ghế. Lên tổ trưởng bộ môn là nhờ
anh em thương hại dồn phiếu, làm phó khoa thì chẳng qua là ghế trống có tiếng
mà không có miếng. Con người mà xem như con gián lúc nào cũng lẩn lút trong
bóng tối. Hồi còn sống, ba của Yên Thảo vẫn thường nhận xét, chú ấy thì tốt
nhưng tội tốt quá, mà ở đời này cái gì tốt quá thì thành ra lại hỏng, và lại
dát nữa, chú ấy là vậy. Chuyện Yên Thảo bị lôi ra đấu về phương pháp giảng dạy
và phong cách sống của nàng thì cũng âm ỉ lâu rồi, tuy nhiên khi cha nàng còn sống,
bóng rợp của ông phủ rộng quá nên nhiều kẻ ghét nhưng sợ. Giả như nếu như ông
có ho hắt thì cũng có vị lãnh đạo Bộ lắng nghe, chẳng gì ông cũng là một chuyên
gia đầu ngành nổi tiếng, chưa kể một vài vị lãnh đạo bộ hiện nay vốn là học
trò, em út cũ của ông. Và ở trường này thì ông còn là một lãnh đạo, họ tức
nhưng đành ấm ức nín thinh. Chỉ sau khi ông qua đời mấy tháng thì họ mới dồn
toa lại, lập tức tung những lời đã kích dồn dập tấn công Yên Thảo. Việc phải
đưa nàng ra tổ bộ môn và có mời lãnh đạo khoa lẫn đại diện ban giám hiệu nhà
trường dự như dự định ban đầu để gọi là phân tích, đánh giá phương pháp giảng dạy
của giảng viên Yên Thảo là việc làm bất đắc dĩ của vị tổ trưởng bộ môn này, ông
ta đã bị sức ép quá nên đành phải vậy.

- Tôi hoàn toàn thông cảm với Thiện Chí của giảng
viên Yên Thảo, tuy nhiên như A. Cuvillier đã nhấn mạnh “cá nhân không chỉ là
con người chung chung. Chuyển từ cá nhân này thành cá nhân khác chỉ có thể thực
hiện được bằng một nổ lực nhọc nhằn…” Trong điều kiện ấy “Đức tính đầu tiên mà
giáo dục cần phải trau dồi cho trẻ là tinh thần kỷ luật”. Và đây là quy luật được
chứng minh trong quá trình hình thành phát triển của luân lý xã hội.

À, cuối cùng thì vị phó giáo sư nàycũng biết nhắc đến
quan điểm của nhà giáo dục học A. Cuvillier và bởi A. Cuvillier là người công
kích dữ dội các phương pháp giảng dạy mới mà theo ông các phương pháp này phản
ánh “tình trạng hỗn loạn về kiến thức và đạo lý của thời đại … gây tai hại
không kém điện ảnh với báo chí, tính hăng hái và sự sáng tạo cá nhân”. A.
Cuvillier đã viện dẫn M.A.Bloch trong triết học của giáo dục học mới để khẳng định
rằng các phương pháp giáo dục mới đã biến học sinh thành “một con người thiếu
kiên định và không thể tập trung tư tưởng”. Sao ông ta không nhắc luôn đến những
quan điểm của hai nhà nghiên cứu giáo dục Despins và Bartholy mà gần đây đang
quấy động trở lại tư tưởng của A.Cuvillier trong việc phê phán những phương
pháp giáo dục mới. Yên Thảo nhìn ông ta, châm biếm. Nàng không muốn tranh cải với
vị phó giáo sư này về những quan điểm của A.Cuvillier khi xét về thời đại và những
quan niệm truyền thống trong giáo dục của ông ta. Nhưng nàng rất muốn nhắc rằng,
trong khi bảo vệ quan điểm của mình thì A.Cuvillier đã chỉ trích một số hình thức
quá đáng nếu không muốn nói là nực cười về các phương pháp giáo dục mới chứ
không phải chính những phương pháp ấy. Cũng như chính M.A.Bloch, dù bác bỏ thuyết
nhị nguyên nhưng ông vẫn nhấn mạnh đến “những giới hạn khi đặt lòng tin vào trẻ”.
Do vậy, A.Cuvillier khi chỉ trích những phương pháp giáo dục mới thì cũng chỉ
là mới hình dung ra chứ không phải là những phương pháp bày trong những nguyên
tắc cấu thành của nó.

Vị phó giáo sư tổ trưởng bộ môn của Yên Thảo đã
trích dẫn sáo, bởi ông ta hiểu không chính xác ý nghĩa lẫn hoàn cảnh hình thành
quan điểm của A.Cuvillier.

- Theo tôi hiểu thì, suy cho cùng, tất cả các phương
pháp giáo dục của chúng ta cùng có chung một mục đích là làm sao cho sinh viên
có thể tiếp thu tri thức một cách trực tiếp, qua so sánh để rút ra được những
điều cơ bản nhất mà sau này các em có thể vận dụng, phát triển trong các tình
huống khác nhau của cuộc sống. – Nàng đứng bật dậy, nhếch mép cười nhạt, trả
đũa vị phó giáo sư tổ trưởng tổ bộ môn của mình. Ánh mắt quắc nhìn của Yên Thảo
làm cho ông ta rúm người và quay đầu nhìn đi nơi khác, khổ sở né tránh. Tôi
hoàn toàn hiểu kinh nghiệm giảng dạy của các giảng viên chúng ta trong trường
này, ai cũng có những kinh nghiệm mở rộng bài giảng một cách sâu sắc riêng, có
thể được thể hiện dưới mọi hình thức, trực tiếp hay gián tiếp. Giảng viên phải
có trách nhiệm truyền đạt các tri thức đến với sinh viên, bằng cách nào tùy
theo trình độ hiểu biết của giảng viên đó. Không biết ông đã đọc “Bàn về giá trị”
của I.Ph.Xvatcôvxki?

Nhìn vị phó giáo sư đang co người lại thật thảm hại.
Ai ở khoa này mà chẳng biết đến trình độ giảng dạy của ông. Và bản thân ông ta
cũng biết rất rõ điều đó nên luôn cảm thất bị chạm nọc nếu có lời thì thầm nào
đó về việc giảng dạy của ông ta.

Thế nhưng lập tức cũng có vài ý kiến bật ra từ những
giảng viên khác trong tổ, họ cho rằng, vì Yên Thảo sống bên Pháp lâu quá nên
nàng không tiếp thu được các phương pháp giảng dạy trong nước, nàng đã cố tình
đơn giản hóa những phương pháp dạy truyền thống bằng cách hạ thấp những phương
pháp này. Cái gọi là tự do, dân chủ và mềm dẻo trong giảng dạy của giảng viên
Yên Thảo chẳng qua là một kiểu khuyến khích tính vô tổ chức, vô kỷ luật và có chiều
hướng phá vỡ những nội quy quy định của nhà trường áp dụng đối với sinh viên
bao lâu nay… Những lời tấn công dồn dập mang tính cấp tập bỗng làm cho Yên Thảo
mất bình tĩnh và nàng tiếp tục bảo vệ quan điểm của mình, vặc lại tất cả. Theo
nàng, thật ra bản chất phương pháp giảng dạy của nhiều giảng viên trong trường
luôn mang nặng tính giáo huấn, độc đoán và chủ nghĩ hình thức, vừa duy tâm vừa
duy lý, nàng mỉa mai nhắc đến câu nói của René Hubert “cố gắng dung hợp
Descarter và Locke”. Quả là một quả bom nổ trong cuộc họp khi nghe những lời trả
đũa sâu cay này của nàng. Có vẻ như xuất hiện rõ ranh giới giữa hai bên, một chục
giảng viên đàn ông ngồi sát nhay và một bên là Yên Thảo, cô độc xù lông để tự vệ
chính mình với vài người bỏ phiếu trắng.

Bầu không khí thật ngột ngạt dù cho hai chiếc máy lạnh
đã mở hết số. Nhận thấy cứ tiếp tục tranh cải như thế này thì không biết đến
bao giờ mới chấm dứt, giáo sư Trưởng khoa và cũng là người đại diện của Ban
giám hiệu của trường đến dự cuộc họp đã ra quyết định chấm dứt cuộc họp. Ông
cũng là một trong những người bạn rất thân của cha Yên Thảo và là một người mà
nàng rất kính trọng từ trình độ nghề nghiệp đến nhân cách sống. Sau khi cha mẹ
đột ngột qua đời thì ông vẫn là chỗ dựa tinh thần cho nàng trong bao nhiêu tháng
ngày qua. Nhìn nàng, ông lắc lư mái tóc bạc như ngầm trách móc sự trả đũa có phần
cay nghiệt của nàng đối với vị tổ trưởng tổ bộ môn, dù sao thì cũng là đồng
nghiệp cả, cùng đứng trên bục giảng với nhau sao nỡ lại nói với nhau như thế.
Hiểu và Yên Thảo bỗng thấy thẹn.

- Về mặt lý luận thì trong tâm lý sư phạm và lý luận
dạy học thì từ lâu người ta hay trích dẫn một luận điểm của V.I.Lênin như sau
“Từ trực quan sinh động đến tư duy trừu tượng và từ đó đến thực tiễn”. Từ luận
điểm này mà nhiều người cho rằng nó tái tạo sơ đồ chuyển từ tri giác và biểu tượng
sang tư duy trừu tượng để áp dụng trong các tình huống thực tiễn và khẳng định
phù hợp với “con đường biện chứng” của nhận thức.

Gõ gõ ngón tay lên bàn, ông hắng giọng.

- Trước hết chúng ta phải hiểu luận điểm này của
Lênin trong ngữ cảnh của nó bởi nó liên quan đến những phát biểu của Hêghen đã
được Lênin trích dẫn, đánh giá. Hêghen trình bày quan điểm của mình từ tính đa
dạng, cảm tính, trọn vẹn, phong phú… là nội dung của khái niệm trừu tượng,
nhưng nghèo nàn hơn tính cụ thể cảm tính. Chính vì vậy mà trong “Bút ký triết học”
Lênin cũng đã nói đến sự trừu tượng hóa lý thú này. Trích dẫn từ Hêghen là vì
Lênin muốn đưa ra một suy luận là: Tư duy đúng đắn, đi từ cụ thể đến trừu tượng,
không xa rời chân lý mà là tiếp cận nó. Ông đã nhận ra đặc điểm mang tính nhận
thức của trừu tượng hóa mà không bị giảm sút trong khuôn khổ của cách lý giải
truyền thống. Tại sao tôi phải nói với các thầy cô điều dông dài này, vì chúng
ta phải hiểu nguyên tắc tính khoa học trong dạy học ở điều kiện cuộc sống hiện
nay không phải là công việc dễ dàng. Nó là cơ sở tâm lý học, lý luận học rộng
rãi và được chi tiết hóa vào việc thiết kế khi truyền đạt kiến thức và tổ chức
lĩnh hội những tri thức ấy trong nhà trường. Chúng ta phái biết tri thức khoa học
(mà chúng ta đã và đang truyền đạt cho sinh viên) không phải là sự tiếp tục làm
sâu và mở rộng thêm một cách đơn giản kinh nghiệm hằng ngày mà đòi hỏi tạo các
phương pháp mới (về giáo dục) để trừu tượng hóa, phân tích, đánh giá khái quát,
đặc biệt là cho phép phát hiện các mối liên hệ bên trong của các sự vật, bản chất
của chúng và các con đường đặc biệt để truyền thụ đến cho các em. Thực tế trong
giảng dạy nhiều năm tôi nhận thấy, đôi lúc chúng ta cũng bỏ qua đặc điểm này.

Do vậy, theo tôi, chúng ta nên ngừng tranh cãi nhau
tại đây. Chúng ta phải hiểu rằng, phương pháp giáo dục nào, truyền thống hay hiện
đại, đều cùng mục đích cung cấp cho các em các khái niệm khoa học thật sự, phát
triển cho các em tư duy khoa học, năng lực tiếp tục lĩnh hội độc lập với một số
lượng tri thức khoa học ngày càng lớn để các em có thể tự tin bước vào đời sau
này. Đây là nhiệm vụ hàng đầu, như từ xưa tới nay vẫn thế, phải luôn được đặt
ra một cách đúng đắn trong lý thuyết kinh nghiệm truyền thống về tư duy.

Không rõ ràng lắm trong lời phát biểu thật ra ông
nghiên về bên nào, tuy nhiên nó cũng giải tỏa được bầu không khí căng thẳng và
hiểu một khía cạnh nào đó thì nó ngầm như bênh vực cho giảng viên Yên Thảo, dù
không hẳn là tán thành những ý kiến vừa rồi của nàng. Nhìn Yên Thảo, cũng là cô
cháu gái, con người bạn mà mình rất mực yêu quý, vị giáo sư này nói nhẹ nhàng:

- Thưa các thầy cô, xin tất cả hãy nhớ, giáo dục
cũng là một nghệ thuật.

Cuộc họp đến đấy thì tạm ngừng, sự việc lơ lửng, không
có kết luận cụ thể. Tuy thế sao đókhi gặp riêng Yên Thảo trong phòng làm việc của
mình, vị giáo sư trưởng khoa cho biết rằng, đã có đơn tố cáo nặc danh lên đến tận
ban lãnh đạo Đại học quốc gia. Ngay cả những đồng nghiệp có thiện cảm với Yên
Thảo thì cũng gọi nàng là giảng viên gây “sốc”. Rồi có người còn trực tiếp khiếu
nại lên Ban giám hiệu trường. Rất may lãnh đạo cấp trên là những người tốt và
hiểu biết, và nhất là sinh viên của nàng dạy thì điểm lúc nào cũng cao. Ông đề
nghị Yên Thảo cũng nên điềi chỉnh lại một số quan điểm trong giảng dạy. Ông hiểu
nàng và thừa nhận thiện chí, mục đích của nàng, nhưng ông vẫn lưu ý một số điều
mà theo ông là nàng cũng nên rút kinh nghiệm. Rất kính trọng ông như cha và
cũng không muốn ông thêm phiền muộn, một con người cả đời quen làm công tác
nghiên cứu, viết sách và giảng dạy hơn là tham gia vào làm công tác quản lý,
nghe đâu ông vừa mới có quyết định bổ nhiệm làm hiệu phó phụ trách chuyên môn của
trường. Yên Thảo hứa với ông, dù trong lòng không vui. Hiểu nàng đang nghĩ gì,
vỗ vỗ vai, vị giáo sư thở dài, nói vẻ ngường ngượng, trong cuộc sống bao giờ
cũng có những điều không như ý đâu, cần phải biết điều chỉnh để mà sống cháu ạ.

Nhìn vị giáo sư khả kính đang bước đi, Yên Thảo ngao
ngán, đấy là một lời khuyên chân thành hay chính là sự nguy biện đầu hàng? Tại
sao tại ngôi trường này trong giảng dạy người ta không chịu khơi gợi, hướng dẫn,
trao chìa khóa giải mã, kích thích sinh viên nghiên cứu tìm tòi sáng tạo trong
học tập hơn là cứ khăng khăng đóng hộp kiến thức và trao cái hộp đó cho sinh
viên? Tại sao thứ tư duy giảng khuôn sáo, cũ kỷ, tẻ nhạt này dù đã bước sang thế
kỷ 21 rồi mà vẫn tồn tại và thậm chí còn trở nên phổ biến? Lần đầu tiên trong đời
sau mấy năm làm công tác giảng dạy, Yên Thảo thấy chán nản trong lòng.

Yên Thảo buồn bã bước chậm theo dọc hành lang của
trường, lao xao bên tai nàng lời chào của mấy sinh viên. Nàng gật đầu trả lời
và nhanh chóng lấy xe đi về ngay.

Có còn gì vướng bận nữa đây nhỉ, cha mẹ đã đi xa cả
rồi, Yên Thảo tự hỏi mình khi nhớ đến mấy cái mail của bạn bè gửi qua từ Pháp
nhắc nhở nàng về công trình làm luận án tiến sỹ còn đang dang dỡ.