THƠ CHÚC BỌN TÀN DÂN HẠI NƯỚC

Nhìn bọn Nho học nước ta khi giặc Pháp mới đặt quyền cai trị ở đây, nhà thơ Tú-Xương đã có câu phẩm bình chua chát :

Sĩ khí rụt rè gà thấy cáo,

Văn chương liều lĩnh đấm ăn xôi.

Nghĩa là các nhà Nho ta thường khoe khoang khí tiết, nhưng khí tiết gì đâu ? Thấy bọn quyền quý, thấy lũ thực dân thì dáng điệu thật chẳng khác con gà ở trước mặt con cáo (chồn). Còn văn chương thì văn chương gì đâu ! Chỉ toàn những văn chương tấu hót nịnh nọt để kiếm miếng ăn thôi. Nói một cách khác cho dễ hiểu, nếu ở thời đại đô-la này, thì những kẻ ấy cũng một hội một thuyền với những hạng chính khứa xôi thịt, những trí thức vỉa hè, và những tên bồi bút đĩ bút, tức những hạng người ghê tởm nhất, xấu xa nhất ở trong một xã hội ung nhọt do những thế lực và bùa phép của kim tiền tạo nên.

Đó là cái nhìn tổng quát vào số các nhà Nho ở trước một khúc quanh lịch-sử, đã không còn gì để đáng gọi « Nho » nữa, vì họ đã thành những tôi đòi của Pháp. Chớ Nho như các cụ trong phong trào Cần-Vương hay Đông-Kinh Nghĩa-Thục, thì thật chúng ta phải thắp hương mà vái.

Tuy nhiên cũng có nhà Nho không hoạt động gì, nhưng nhắc đến bây giờ chúng ta cũng vẫn phải kính phục, thí dụ ông Tú Từ-Diễn-Đồng, người phủ Thường-tín, tỉnh Hà-đông.

Ông Tú mất lâu rồi, nhưng trên đàn văn nước ta, ông đã để lại một giai thoại khiến người được nghe không ai không phải khoái trí và nổi tinh thần lên.

Tục truyền năm nọ, vào một ngày gần Tết, tên tri-phủ Thường-tín cho lính đem giấy về làng mời ông Tú, ông Tú theo chú lính vào phủ, tưởng việc gì quan hệ, té ra quan phủ cũng nhà Nho xuất thân, mời ông vào chỉ để xin một bài thơ dán Tết vì nghe tiếng ông Tú là tay thơ nổi tiếng trong vùng.

« Tiên lễ hậu binh », để mua lòng ông Tú, tên phủ đón vào tư dinh, thết đãi rượu thịt. Y nghĩ nếu được ông Tú tặng thơ thì một là vinh dự không nhỏ, hai là sẽ được lòng cả phủ, vì ông Tú tuy chỉ tú tài, nhưng có khí tiết, thành được mọi người kính nể và tôn trọng. Các quan tỉnh còn nghe danh ông, huống dân trong một phủ Thường-tín.

Vừa uống rượu vừa nói chuyện văn chương, thấy tên phủ ngỏ lời xin thơ, ông Tú khiêm tốn đáp : Thơ tôi dở lắm, chỉ sợ quan lớn không nghe lọt tai thôi !

- Ồ, ông Tú cứ nhún mình, chỗ bạn thanh khí cả.

Nói rồi, tên Phủ gọi lính mài mực và đem giấy bút ra. Ông Tú thấy không thể từ chối, cũng vừa nhậu vừa viết trên mảnh giấy hoa tiên, ông mở đầu :

Năm mới mừng quan vạn sự lành !

Tốt tài sai lộc rạng uy danh.

Tên Phủ thích quá, vừa khen hay, vừa rót rượu mời thêm ông Tú, lại gọi cả vợ con ra khoe và đề cao ông Tú. Ông Tú viết thêm :

Lời vàng sang sảng dân trơ mắt,

Tay sắt lăm le bạt lũy thành.

Ông Tú viết xong, lúc đó có mấy nhân viên nha lại tới, tên Phủ khoe lấy khoe để. Ai cũng khen hay, nhưng cũng ngờ ngợ về hai câu ba bốn.

Tên Phủ ra vẻ kẻ cả nói : Câu đó là câu hay, hàn nho phong vị của ông Tú đấy, các thầy không hiểu gì hết cả, ông Tú người văn hay chữ tốt, nhất tỉnh này, ai còn không biết.

Rồi y quay mặt lại ông Tú : Xin ông cho đủ tám câu đi, hay quá !…

Tên Phủ tưởng ông Tú sẽ đưa y lên mây, không dè, với bốn câu sau, ông đã thẳng thừng lôi luôn xuống đất đen một mạch :

Đổi trắng thay đen tài vạn dặm,

Vu oan giá họa giỏi trăm vành.

Chúc quan sống mãi như Bành-Tổ,

Đất nước vang trời giống nhặng xanh !

Tên Phủ tức quá, tức vì bị chửi, lại tức vì vừa mới khen ông Tú, y đỏ mặt lên, xấu hổ với vợ con, với nha lại, nên không dằn bụng được, y quẳng mâm rượu đi, sai lính trói nghiến ông Tú đêm nhốt dưới nhà pha, không cho về ăn Tết. Song ông Tú không sợ, nằm trong nhà pha ông vẫn cất tiếng ngâm thật to cho mọi người nghe biết :

Trò đời một lũ mán mường,

Thật quân cướp bóc, thật phường lợi danh.

Bắc thang lên hỏi trời xanh,

Bao giờ hết lũ nhãi ranh hách xằng ?

Thành thử, thiên-hạ lại kéo đến xung quanh nhà pha để xem và để nghe không ít, tên Phủ thấy thất sách, đành phải bấm bụng tha ông Tú về cho khuất mặt khuất lời. Thật không dại nào giống dại nào. Nhưng ai bảo cái thân đã chẳng ra chi mà cứ muốn người ta phải hoan nghênh.