CHƯƠNG 9 - Phần này có thi hay không?

Tôi chẳng bao giờ sử dụng PowerPoint tại lớp, ngoại trừ vào ngày
đầu tiên khi mô tả những gì chúng tôi sẽ làm trong suốt mười tuần. Slide cuối
cùng đưa ra danh sách các cam kêt của tôi và những gì tôi mong đợi ở các sinh
viên, trong đó điểm cuối cùng là: “Đừng bao giờ bỏ lỡ cơ hội nào để trở nên
xuất sắc.” Tôi hứa sẽ trao cho từng lớp những bài học tốt nhất, và tôi cũng hy
vọng họ sẽ thể hiện hết mình. Tôi cũng nói với các sinh viên rằng tôi sẵn sàng
cho tất cả mọi người điểm “A”, nhưng mức yêu cầu của tôi được thiết lập rất
cao. Đó là lần duy nhất tôi đề cập đến điều này.

Vậy chuyện gì đã xảy ra? Các sinh viên liên tục thể hiện nhiều hơn
những gì tôi hay chính họ có thể tưởng tượng. Họ rất nhiệt tình gắn bó với tư
tưởng cần trở nên xuất sắc, và liên tục nâng cao mức yêu cầu khi học kỳ trôi
đi. Thật sự, một vài năm trước, tôi đến lớp học sớm vài phút và thấy một trong
những sinh viên của tôi đang ngồi bên ngoài chiếc iPod nano mới của cô. Tôi
chưa thấy iPod nano lần nào nên hỏi cô cho tôi xem thử. Cô đưa cho tôi và lật
ngược lại. Đằng sau chiếc máy được chạm khắc với câu: “Đừng bao giờ bỏ lỡ cơ
hội nào để trở nên xuất sắc.” Hẳn là khi đặt hàng trực tuyến, cô đã được chọn
khắc lên chiếc máy bất cứ gì. Nhưng thay vì khắc tên mình hay thông tin liên
lạc, cô đã chọn thông điệp này mà cô muốn nhớ mỗi ngày. Chắc chắn là cô đã
không làm điều đó cho tôi, mà cho chính bản thân mình.

Tôi đã khá ngạc nhiên bởi tính thu hút của thông điệp này, như thể
các sinh viên chỉ còn chờ đợi một lời hướng dẫn như thế mà thôi. Họ đang khao
khát điều gì đó cho phép họ thể hiện mình một cách tốt nhất, để đánh trái bóng
vượt khỏi khuôn khổ sân và tỏa sáng rực rỡ nhất. Thật không may là trong hầu
hết các tình huống thì điều này không xảy ra. Chúng ta được khuyến khích để
“vừa đủ hài lòng.” Nghĩa là chúng ta được khuyến khích (có thể bằng một cách tế
nhị hoặc không) chỉ làm với khối lượng ít nhất có thể để đáp ứng yêu cầu mà
thôi. Ví dụ, giáo viên cho bài tập và nêu rõ những gì cần thiết để đạt được
những thang điểm cụ thể. Câu hỏi cổ điển được đặt ra cho một giáo viên là:
“Phần này có thi hay không?” Tuy nhiên, sinh viên đã biết được qua nhiều năm
học rằng tất cả những gì họ cần làm là đáp ứng các yêu cầu tối thiểu để đạt
được thang điểm họ muốn. Điều này cũng xảy ra tại nơi làm việc, khi các sếp
phác thảo những mục tiêu cụ thể cho các nhân viên của họ, đồng thời tạo ra
những hệ quy chiếu và thang đánh giá cho việc trao tiền thưởng và thăng tiến.

Thật dễ dàng khi chỉ cần đạt mức kỳ vọng và biết chính xác những
gì bạn sẽ nhận được trở lại. Nhưng những điều xuất sắc sẽ xảy ra khi bạn gỡ bỏ
giới hạn trên đầu mình. Thật ra, tôi tin rằng có một động lực rất lớn bị dồn
nén trong mỗi chúng ta muốn bật tung giới hạn. Giống như một chai soda được lắc
lên, những cá nhân nào phá vỡ được các giới hạn của họ sẽ đạt đến những thành
tựu rất đáng kể.

Hãy nghe câu chuyện của Ashwini Doshi, người tôi gặp lần đầu cách
đây vài năm khi cô là một sinh viên mới tốt nghiệp và nộp đơn xin một công việc
trợ lý nghiên cứu tại bộ phận của chúng tôi. Mặc dù là người khá thoải mái, tôi
vẫn thực sự sửng sốt khi cô bước vào văn phòng của tôi cho một cuộc phỏng vấn
việc làm. Ashwini là một cô gái xinh đẹp, nhưng cô chỉ cao có 3 feet rưỡi
(khoảng 1,1m – ND). Giọng nói của cô giống như một bé gái, nhưng ý tưởng của cô
là của một người trưởng thành. Tôi khá ngại ngùng khi phải thừa nhận rằng tôi
đã không tuyển dụng cô. Điều này rất thường xảy ra với Ashwini. Mọi người
thường quá ngạc nhiên với vẻ bề ngoài của cô đến nỗi phải mất một khoảng thời
gian làm việc với cô, họ mới cảm thấy đủ thoải mái để bỏ qua sự khác biệt thể
chất đó. May cho tôi là cô quyết định tham gia khóa học của tôi,

bởi vì nó đã cho tôi một cơ hội để làm quen với cô nhiều hơn. Đến
khi nhóm của chúng tôi cần

tuyển một vị trí khác, tôi liền chớp lấy cơ hội để tuyển cô.
Ashwini thể hiện công việc rất gương mẫu, cô không những là thành viên làm việc
nhóm xuất sắc mà còn luôn luôn đi xa hơn những gì được mong đợi.

Sinh ra ở Mumbai (trước đây là Bombay), Ashwini lớn lên trong một
gia đình có mười chín người – cha cô, ba anh em của cha, vợ của họ, tất cả con
cái của họ, và ông bà của cô. Cô sinh ra có kích thước bình thường, nhưng đến
năm 1 tuổi cô đã không còn phát triển bình thường nữa. Các bác sĩ ở Ấn Độ đã
không thể đưa ra những hướng dẫn cho việc chăm sóc cô; do đó, cha mẹ cô đã gửi
phim X-quang của bộ xương nhỏ bé của cô đến các chuyên gia tại Hoa Kỳ. Cách
điều trị duy nhất là đặt các phần mở rộng xương ở mỗi chi của cô, một quá trình
yêu cầu phẫu thuật kéo dài đến hơn sáu năm. Và mỗi lần như vậy cô sẽ phải nằm
liệt giường trong nhiều tháng, điều thật sự không thể tưởng tượng được với cô
gái trẻ rất năng động này.

Ashwini rất may mắn có một gia đình cởi mở và yêu thương cô. Thực
tế có nhiều gia đình cho rằng nếu một thành viên nào đó khác thường thì có thể
làm cho họ xấu hổ nên họ thường giấu đi. Nhưng Ashwini đã được học ở các trường
tốt nhất tại Bombay và luôn thể hiện xuất sắc. Cô có một thái độ cực kỳ tích
cực, và từ khi còn nhỏ đã cảm thấy mạnh mẽ một cách lạ lùng nhờ sự khác biệt
của mình. Ashwini vẫn nghĩ mình là một người bình thường sống một cuộc sống phi
thường.

Cô thực sự cảm thấy chẳng có gì mình không thể làm được vì đã
chứng tỏ điều đó nhiều lần. Cô đã tự đến California để đi học cao học. Ngoài
những khác biệt văn hóa và những giới hạn thể chất, Ashwini thậm chí còn không
biết bất cứ ai khi cô đến. Nhiều bạn bè hết lời khuyên răn Ashwini ở lại, họ
nói rằng cuộc sống sẽ dễ dàng hơn nhiều cho cô ở Ấn Độ. Nhưng cô vẫn kiên trì.
Sau khi đến Stanford, chỗ ở duy nhất cô nhận được là một góc nhỏ trong căn hộ
cho phép cô dễ tiếp cận với lò sưởi. Xuất phát từ nhu cầu bản thân, Ashwini đã
cố gắng tìm ra các giải pháp tài tình để vượt qua tất cả các trở ngại về thể
chất cô phải đối mặt mỗi ngày.

Khi tôi hỏi Ashwini các trở ngại đó là gì, cô cảm thấy rất khó để
tìm ra chúng. Thực ra cô chẳng hề nhìn thấy chúng. Nếu buộc phải trả lời, cô
nói về khó khăn của việc tìm kiếm một trường dạy lái xe sẵn sàng chấp nhận mình
như là một học viên. Sau nhiều năm đi lại phụ thuộc vào những chuyến xe của bạn
bè và phương tiện công cộng, cô quyết định học lái xe và mua một bộ bàn đạp độn
để cô có thể với tới bàn đạp ga và phanh. Cũng phải mất hàng chục cuộc gọi cô
mới tìm được một trường dạy lái xe chịu nhận mình vào học.

Điều ấn tượng nhất là Ashwini luôn thể hiện hơn 100 phần trăm
những gì cô được giao phó. Còn điều tiếc nuối duy nhất của cô? Cô ước gì mình
đã chấp nhận mạo hiểm nhiều hơn khi cô còn trẻ hơn. Qua tất cả những gì cô đã
vượt qua, Ashwini vẫn nghĩ rằng mình đã đi trên con đường quá an toàn. Cô luôn
nhập tâm quan niệm rằng cuộc sống không phải là một buổi diễn tập, và rằng bạn
chỉ có một cơ hội để làm công việc tốt nhất. Ashwini là mô hình lý tưởng của
một người không bao giờ bỏ lỡ cơ hội nào để trở nên xuất sắc.

Trở nên xuất sắc nghĩa là quyết định đi xa hơn những gì được mong
đợi ở bạn vào tất cả mọi thời điểm. Ở phía ngược lại, nếu bạn chỉ làm với nỗ
lực ít nhất để đáp ứng vừa đủ một kỳ vọng thì bạn đang lừa dối chính mình với
cơ hội đó. Điều này nghe như những lời thuyết giảng của một vị hiệu trưởng khó
tính, nhưng đó là sự thật. Càng ngày số lượng các cơ hội bị bỏ lỡ càng tăng lên
thì sẽ dẫn đến một mức “thâm hụt” rất lớn. Hãy tưởng tượng sự khác biệt giữa
đầu tư 100 đôla và nhận được 5 phần trăm tiền lời so với đầu tư 100 đôla và lời
105 phần trăm. Sự phân kỳ về giá trị cứ thế tiếp tục tích lũy dần theo thời
gian. Cuộc sống là vậy đó. Bạn nhận được từ cuộc sống những gì bạn đóng góp, và
kết quả được cộng dồn mỗi ngày.

Bernie Roth, một giáo sư cơ khí ở Stanford, đã thực hiện một bài
tập mang tính khiêu khích tại d.school để làm nổi bật điểm này. Ông gọi một
sinh viên đi lên phía trước phòng và nói: “Hãy cố lấy chai nước rỗng này ra
khỏi tay tôi.” Bernie giữ chặt chai và người sinh viên thử giật nó ra, nhưng
đương nhiên không được. Sau đó Bernie thay đổi câu nói một chút: “Lấy chai nước
ra khỏi tay tôi.” Người sinh viên nỗ lực nhiều hơn nữa, nhưng thường vẫn không
có kết quả. Để khiêu khích các sinh viên hơn nữa, Bernie khăng khăng buộc sinh
viên phải lấy cho bằng được chai nước từ tay ông. Thường thì các sinh viên
thành công trong nỗ lực thứ ba. Bài học ở đây là gì? Chính là sự khác biệt lớn
giữa việc cố làm một cái gì đó và thực sự làm nó. Chúng ta thường nói rằng mình
đang cố gắng để giảm cân, tập thể dục nhiều hơn, tìm việc làm... Nhưng sự thật
là chúng ta hoặc đang làm hoặc đang không làm, thế thôi. Sẽ cố gắng làm là một
kiểu cúp đuôi trốn tránh. Bạn phải tập trung ý chí để khiến một điều gì đó xảy
ra bằng cách trao cho nó ít nhất 100 phần trăm cam kết. Nếu ít hơn con số đó
thì bạn là người duy nhất đáng bị phê phán cho thất bại một khi bạn không đạt
được mục tiêu của mình.

Bernie cũng nói với sinh viên rằng biện minh là trò vô nghĩa, hoặc
nói thẳng ra, biện minh là trò nhảm nhí. Chúng ta kiếm cớ để che đậy một thực
tế là chúng ta đã không đủ nỗ lực cho công việc. Bài học này chạm đến tất cả
mọi mặt trong cuộc sống của bạn. Chẳng thể biện minh cho việc đến trễ, không
nộp bài tập, thi rớt, không dành thời gian cho gia đình, không gọi điện thoại
cho bạn gái, và v.v... bạn có thể chế ra một cái cớ để được xã hội chấp nhận,
chẳng hạn như có quá nhiều công việc hoặc đang bị bệnh, nhưng nếu thực sự muốn
đạt thành quả thì bạn sẽ tìm được cách để khiến cho nó xảy ra.

Đây là những lời khuyên khắt khe, bởi tất cả chúng ta đều quá quen
thuộc với việc chế ra và nghe những lời biện minh. Bernie thừa nhận rằng việc
bào chữa hoặc nêu lý do biện minh khi không làm việc này hay việc kia được xã
hội chấp nhận bởi vì nó làm cho bạn có vẻ “hợp lý”. Nhưng ngay cả khi bạn cảm
thấy phải bào chữa cho mình với những người khác thì bạn cũng không nên làm như
vậy với chính bản thân mình. Cần phải chấp nhận thực tế rằng nếu bạn thực sự
muốn đạt được điều gì đó thì nó hoàn toàn tùy thuộc vào bản thân bạn. Hãy cho
nó một mức ưu tiên cao hoặc loại nó ra khỏi danh sách của bạn. Để khắc sâu quan
điểm này, Bernie yêu cầu các sinh viên viết ra mục tiêu lớn nhất của họ và sau
đó liệt kê ra mọi trở ngại ngăn chặn họ đạt được nó. Thường mất vài phút để các
sinh viên lập ra danh sách. Sau đó ông thách thức các sinh viên nhìn nhận rằng
điều duy nhất nên có trong danh sách là tên của chính họ. Chúng ta bào chữa cho
việc không đạt được các mục tiêu của mình bằng cách đổ lỗi cho những người khác
và các yếu tố bên ngoài đã cản đường hoặc không cho phép chúng ta làm điều gì
đó. Một lần nữa, tôi muốn nhắc lại rằng việc đạt được mục tiêu là trách nhiệm
của bạn từ đầu đến cuối.

Những bài tập này và những bài học mà chúng mang lại đều củng cố
quan điểm rằng bạn là người có trách nhiệm cuối cùng đối với cuộc sống của
riêng mình. Dù ở thời điểm nào đi nữa, bạn cũng chẳng thể biện minh gì khi
không nỗ lực hết mình. Một ví dụ rất hay là về Chong-Moon

[39]

Lee, doanh nhân người Mỹ gốc Hàn.

Câu chuyện của ông là một trường hợp điển hình sẵn

sàng vượt qua mọi rào cản trên con đường của mình để đạt được các
mục tiêu. Ông Lee đã được đào tạo về pháp luật, kinh doanh, và khoa học thư
viện, và ai cũng nghĩ ông sẽ đảm nhận vai trò của một người quản lý thư viện
tại trường đại học. Tuy nhiên, ông lại tham gia vào việc kinh doanh doanh dược
phẩm của gia đình ông ở Hàn Quốc. Có điều về sau quan hệ giữa các thành viên
gia đình căng thẳng đến mức ông Lee đã quyết định rời khỏi công ty. Ông đến
Thung lũng Silicon bắt đầu một sự nghiệp mới: bán hàng hóa của Mỹ sang Nhật
Bản. Cuộc sống khấm

phá nên ông quyết định mua cho mỗi đứa con của mình một chiếc máy
tính – một chiếc IB M cho

con trai và một chiếc Apple Iie cho con gái. Theo quan điểm truyền
thống, ông cho rừang con trai cần một chiếc máy tính “chuyên nghiệp hơn” vì ông
chuẩn bị cho con một sự nghiệp kinh doanh, còn con gái của ông sẽ sử dụng máy
tính của mình cho việc học. Nhưng hóa ra cả hai đứa trẻ đều dành tất cả thời gian
của chúng trên chiếc máy tính Apple. Thấy được sức mạnh từ phần mềm và giao
diện đồ họa của Apple, Lee rất hứng thú với việc tạo ra một cách thức cho các
máy tính cá nhân sử dụng phần mềm của Apple. Ban đầu ông nghĩ rằng phần mềm đó
có thể dễ dàng được phát triển trong mười hai tháng – nhưng thực sự nó đã tốn
đến sáu năm. Lee đã dốc hết tất cả mọi thứ ông có vào công ty Diamond
Multimedia, chuyên sản xuất đồ họa của máy tính. Có những lúc thiếu thốn đến
nỗi ông phải ăn bắp cải mà các cửa hàng tạp hóa đã ném ra đường. Nhưng ông vẫn
giữ vững mục tiêu của mình, và sau mười bốn năm dài Diamond Multimedia đã trở
thành nhà sản xuất thiết bị tăng tốc độ đồ họa hàng đầu tại Hoa Kỳ. Ông tin
rằng sự thành công của mình xuất phát từ sự tập trung với lòng kiên trì không
bao giờ suy giảm, và hiểu rằng mình đã đặt toàn bộ trái tim và tâm hồn vào tất
cả mọi thứ mình làm.

Một ví dụ khác là Perry Klebahn, người thiết kế giày đi tuyết đã
được tôi kể trước đó. Perry là một bậc thầy của việc thể hiện vượt xa hơn những
gì được mong đợi ở ông. Gần đây ông đã trở thành chủ tịch của Timbuks2, nhà sản
xuất túi xách quai chéo và các loại túi hành lý. Công ty đặt trụ sở ở San
Francisco này đã làm ăn sa sút từ trước khi Perry tới, chủ yếu bởi vì nó đã
phát triển vượt quá khả năng cung cấp dịch vụ của mình. Cơ sở hạ tầng đã bị
khai thác quá mức giới hạn của nó, các nhân viên phải làm việc tại các ốc đảo
cô lập ở các tòa nhà khác nhau, còn tinh thần làm việc thì thấp. Perry được mời
về để chuyển biến tình hình kinh doanh. Ông xem xét kỹ lưỡng bối cảnh và tập
trung vào mục tiêu làm cho mọi khía cạnh của công ty đều trở nên xuất sắc. Bước
đầu tiên của ông là củng cố các nhân viên dưới một mái nhà, với nỗ lực xây dựng
một ý thức mạnh mẽ hơn về một cộng đồng tại công ty. Sau đó ông đã đưa đội ngũ
quản lý đi một chuyến thám hiểm nơi hoang dã trong bảy ngày, và trong suốt
chuyến đi họ đã phải dựa vào nhau theo đúng cái ý nghĩa chân chất nhất của từ
đó. Điều này làm cho các rắc rối trong văn phòng chỉ còn như trò trẻ con nếu
mang ra so sánh. Tiếp theo, Perry đã quyết định khen thưởng nhân viên theo một
cách vừa thể hiện được và vừa củng cố các mục tiêu của công ty. Mỗi tháng tất
cả các nhân viên đều điền vào một cuộc khảo sát về những sở thích và hoạt động
của mình, và một cái tên được rút ra thông qua sổ xố. Nhân viên trúng thưởng sẽ
nhận một chiếc túi được thiết kế dựa trên niềm đam mê của mình. Những chiếc túi
đó là độc nhất vô nhị và là một tạo tác xuất sắc thể hiện sự sáng tạo và đổi
mới; đó chính là những điểm nổi bật của duy nhất.