XXI

Đội Xảo, sau khi nghiền ngẫm nát nước, đã nhận thức
điều mà anh ta coi là một chân lí: Bắt rễ xâu chuỗi hơn nữa vào đồng chí Tàm,
nhân vật có nhiều khả năng tạo ra một đột phá khẩu trong chiến dịch tố khổ. Người
được tên Quýnh ưu ái bậc nhất, giờ đóng vai trò tiên phong tố ân nhân của mình
thì hiệu quả gấp trăm người khác. Biện pháp vẫn là vừa thuyết phục vừa dọa dẫm.
Song đã bộc lộ rõ việc thuyết phục không lay chuyển được gì. Có lẽ đầu óc nó đặc
quá, song lí do chính có lẽ vì tên Quýnh đã quí vợ chồng nó thật. Vậy biện pháp
dung dọa phải được đặt nặng hẳn và tận dụng triệt để.

Sau lúc nửa đêm trèo tường gặp ông Bá, vú Tàm về ngủ
một mạch tới sáng, không còn thời gian để “suy nghĩ thật kĩ”, nên có lẽ “lập
trường” vẫn như cũ, như tối hôm qua…

- Đêm qua, chắc đồng chí đã thành khẩn nhận ra sự ngộ
nhận và mơ hồ về kẻ thù giai cấp?

Vú Tàm ngớ ra như nghe người ngoại quốc mới học nói
tiếng Việt. “Thành khẳn, ngộ nhặng, nhai cấp”. Chịu hẳn rồi, chẳng hiểu tay này
nói gì sất.

- Đồng chí bảo tôi “thành khẳn”. Tôi đã chết đâu mà
thành khẳn. Nói thật cho đồng chí biết nhá, đồng chí về đây muốn làm vương làm
tướng gì, mặc kệ hết, chứ khinh tôi là không xong với tôi đâu.

- Tôi yêu cầu đồng chí nghe cho kĩ rồi hãy phát
ngôn. Tôi hỏi đồng chí đã thành khẩn, “khẩn”, nghe hiểu chưa? Nghĩa là thành thật
nhận ra sai lầm chưa, đâu phải “khẳn”. Nghe chữ tác thành chữ tộ, rồi sinh
khùng đổ lỗi tứ tung.

- “Khẩn” với “khẳn”, chả ai có đủ hơi để ghé mũi hít
mà biết. Thôi không cãi nhau với đồng chí nữa. Thế giờ đồng chí có muốn lấy nhà
lấy ruộng của tôi thì tôi giao cho đồng chí. Cả nhà tôi ra đầu đình làm chòi ở.
Những thứ ấy người ta cho tôi, có văn tự hẳn hoi, giờ đồng chí lấy quyền Đội mà
thu thì cứ việc.

Nhà và ruộng nó cũng không màng nữa rồi. Vậy phải dọa
theo hướng khác.

- Nhà, ruộng đồng chí coi nhẹ được, chứ để cho lí lịch
của mình mang thành phần địa chủ, thì các con của đồng chí sẽ oán đồng chí đến
hết đời, vì do mẹ mà chúng không ngẩng đầu lên được. Chắc đồng chí cũng nghĩ
như tôi là mình đang phấn đấu cho bản thân thì ít, phần lớn cho con cái sau
này. Tôi phải thú thật với đồng chí: Ít hôm nay tôi khuyên đi khuyên lại đồng
chí phải đứng hẳn sang phía giai cấp, cũng là vì con cái tôi nữa.

Một lần nữa, vú Tàm lại ngớ ra, lần này không phải
như nghe người ngoại quốc mới học tiếng Việt, vậy mà vẫn chẳng hiểu gì! Không
biết thằng đội này có hâm không mà bảo nó khuyên mình lại không phải vì mình mà
vì con nó?

- Có giời cũng không hiểu đồng chí vừa nói gì! Thôi
được rồi, tôi phải nghĩ đến ba đứa con tôi. Nhưng tôi nói trước, bắt tôi làm điều
thất đức là tôi chịu thôi.

- Làm sao lại có điều thất đức! Đảng, Bác chỉ dạy
dân điều nhân đức thôi. “Yêu tổ quốc, yêu đồng bào”, không nhân đức là gì! Dạy
con trẻ đến như thế thì từ cổ chí kim chưa có vị nào sánh được, nó vượt xa so với
chỉ bo bo cục bộ dạy con yêu cha mẹ, ông bà. Còn riêng tôi với đồng chí, làm lợi
cho con thì việc gì cũng nhân đức cả. Tối nay tổ cốt cán tố bước 2. Từ giờ đến
tối, cố nhớ lại những thủ đoạn bóc lột, chèn ép hoặc hãm hiếp. Địa chủ là chúa
hay hãm hiếp người làm lắm. Chắc đồng chí cũng có lần bị nó bờm xơm, nhưng đồng
chí cự tuyệt để bảo vệ trinh tiết, phải không?

Vú Tàm im lặng, thầm nghĩ: Ông Bá lấy 5 vợ, trừ bà cả,
còn 4 bà sau đều trẻ đẹp, bà bé ít hơn ông 3 chục, hơ hớ, phây phây, còn thiếu
thốn gì cho cam mà sinh chứng với kẻ ăn người ở. Điêu toa, dựng đứng mọc ngược!
Quân này chết xuống âm phủ thế nào cũng bị quỉ sứ đập bàn vả vào miệng cho rơi
răng quăng hàm mới đáng tội.

- Tên Quýnh một dạo nuôi con Tây để chờ Pháp quay lại
lập công với giặc, đồng chí được giao chăm thằng ấy, đúng không?

- …

Thằng này đã mù lại điếc. Ngu như lợn! Không biết
gì, thà cứ hỏi, bà kể sự thật cho mà nghe. Thằng Hoan là con nuôi của bà đấy, cục
vàng hòn ngọc của bà đấy! Không phải của để lập công cho Tây như cái mồm thối của
mày vừa thở ra đâu. Mày không là đội thì bà đã trát cái của bà vào mặt mày rồi!
Xem cái mặt mới gian ngoan
chưa kìa. Xoen xoét cái mồm “làm việc nhân đức” cho đời con cái. Ngữ này rồi
không thoát được cảnh cha ăn mặn, con khát nước.

Vừa lúc Mấm vác cày vào sân. Đội Xảo quay ra:

- Đồng chí Mấm có chứng kiến vụ tên Quýnh xử án đồng
chí Dịp – Mận không?

- Có. Ai cũng phải có mặt.

- Hà cớ gì hai người chỉ trò chuyện, không trai trên
gái dưới, mà lại bị xử?

- Cái lí dạo ấy là vụng trộm dấm dúi, sợ chửa hoang
mang tiếng.

- Vô lí lắm. Người trèo cây không sợ ngã, người dưới
gốc lại sợ hộ. Người ta bảo tên Quýnh ghen với đồng chí Dịp đã phỗng tay trên
cô gái tơ của nó. Tôi đem lời phán đoán ấy của dân hỏi đồng chí Dịp, thì đồng
chí ấy không nói gì. Có lẽ có điều gì còn ngại nói. Theo nhận định khách quan của
đồng chí, thực chất vấn đề này là thế nào? Không phải không có bằng chứng: tên
Quýnh hay cho đồng chí Mận tiền, lần nào cũng 1 đồng tiền Pháp. Hỏi thì đồng
chí Mận bảo tiền ấy dùng dỗ bà Quỳnh. Bà Quỳnh lại đem đưa tên Quýnh giữ hộ.
Lúc Mận lấy chồng, bà Quỳnh lấy lại tất cho Mận làm vốn riêng. Rõ ràng là ngụy
biện để bao che cho tên Quýnh, trẻ con nghe cũng thấy vô lí phè phè.

Vú Tàm toan nổi đóa cắt phăng lời đội Xảo để xác nhận
tính chân thực của điều Mận kể, thì cu Huấn khóc vang lên gọi bu, vú phải tạm
nuốt cơn tức đang dồi lên nghẹn ứ, để chạy vào buồng dỗ con.

*

*       *

Mấm vừa bước vào phòng họp, đội Xảo đã giương cặp mắt
ngờ vực:

- Đồng chí Tàm đi sau à? Hay không đến?

- Thằng cu Huấn nhà tôi bị ấm đầu, khóc giãy đành đạch
từ chiều.

- Tối nay tố bước 2 hết sức quan trọng. Đồng chí Tàm
không được phép vắng mặt. Đồng chí Mấm về trông cháu để vợ sang họp. Buổi tố bước
2 hôm nay làm cơ sở xây dựng cho bước 3 tố đại trà.

Mấm nhăn mặt trông rất thiểu não:

- Tôi trông nó không chịu. Mà đâu như mẹ nó bị đau bụng
nữa.

- Không được! Đồng chí Tàm không vắng được. Không họp
cả thì ít nhất phải được nửa buổi.

Mấm về. Lát sau, Tàm bước vào, hai tay ôm bụng, nhăn
nhó như đang đau đẻ nặng, ngồi phịch xuống chiếu. Xảo lên tiếng:

- Hoan nghênh tinh thần của đồng chí Tàm. Các đồng
chí vỗ tay đi chứ. Vì đồng chí Tàm đang đau, cháu lại sốt, tôi đề nghị để đồng
chí tố trước, xong để đồng chí về nghỉ, chúng ta ở lại tố tiếp. Nào, đồng chí
Tàm, lên đứng trước bàn thờ tổ quốc.

Bàn thờ tổ quốc chỉ là một cái bàn ọp ẹp kê sát vách
hồi, trên bàn là cái âu có lẽ gia chủ vẫn dùng đựng mắm cáy, trong cắm một nắm
hoa dành dành, âu hoa đặt ngay cạnh cái đèn hoa kì vặn to đến nỗi khói đen cứ
ngùn ngụt cuộn lên, ngồi đầu hồi đằng này cũng thấy rõ. Đồng chí Tàm uể oải đứng
lên, lê bước tới bàn thờ, mặt vẫn méo và hai tay không rời bụng như lúc bước
vào.

- Đồng chí Tàm, mời đồng chí đi tiên phong trong buổi
tố hôm nay – Xảo khích lệ.

Tàm vẫn trơ ra hồi lâu, dáng vẻ vẫn không khác lúc mới
bước lên, khiến mấy ông bịt miệng cười lén. Còn các bà các cô thì cảm thấy ái
ngại:

- Đau thế kia thì tố với tiếc sao được. Hay để đồng
chí ấy viết ra giấy, tôi đọc hộ.

- Nhưng đồng chí chưa biết viết. Năm xưa đồng chí học
bình dân học vụ với tôi, đâu được tháng trời rồi bỏ. Chữ giả thầy hết rồi, còn
nhớ mỗi câu: o, a hai chữ khác nhau, a thì chỉ khác móc câu trên đầu.

- Móc câu “bên mình” chứ.

- Hì hì! Lâu quá, quên ráo cả!

- Hứ hừ! – Xảo sốt ruột và khó chịu – Thôi được,
đành phải tố hộ đồng chí ấy vậy thôi. Bây giờ, chúng ta cảm thấy sự việc nào
tên Quýnh gây ra cho đồng chí Tàm, hoặc đồng chí biết được những việc khác, thì
ta cứ tố lên. Nếu đúng thì đồng chí ấy gật. Thư kí ghi lại. Cuối cùng, đồng chí
ấy kí, à điểm chỉ vào. Hội nghị đồng ý không?

- Đồng ý.

Xảo là người đầu tiên tố hộ:

- Sáng nay tôi xác minh với đồng chí Tàm cái vụ tên
Quýnh mấy lần bờm xơm đồng chí ấy, nhưng bị đồng chí ấy cự tuyệt. Đồng chí thư
kí ghi nhanh vào nhá, không được bỏ sót đấy. Ai tố tiếp giúp đồng chí Tàm nào?

- …

- Tên Quýnh còn bờm xơm với ai nữa? Đồng chí Dịp! Lí
do nào dẫn đến việc tên Quýnh xử án đồng chí?

Dịp tặc lưỡi, thôi thì cũng tố một câu, không thì bị
trù dập, hết ngóc cổ lên. Vả lại mình có nói trước mặt ông đâu mà sợ.

- Nào, đồng chí Dịp tố đi. Mời đồng chí lên chỗ bàn
thờ tổ quốc.

- Có người nghi là tên Quýnh ghen tuông với tôi –
“Có người nghi”, chẳng chỉ đích danh ai cả, mình không nghi và cũng không ai
nghi, tố thế chẳng khác nào không tố. Dù ông Bá có trực tiếp nghe, cũng không cảm
thấy đau lòng vì tên đầy tớ “phản chủ”.

- Đồng chí Tàm cũng đồng ý với đồng chí Dịp, phải
không? Thư kí ghi chưa?

- Rồi.

Mặt Tàm vẫn không ngớt mếu xệch đi, không hiểu do
đau hay do thương ông Bá bị tố bậy, hoặc do tởm lợm những điều vu khống? Còn
tay ôm bụng là để ghìm cơn đau hay giữ lòng mình khỏi bị nghiêng ngả?

- Tên Quýnh nuôi con Tây để chờ hợp tác với Tây khi
chúng quay lại. Thằng Tây con do tên Quýnh giao cho đồng chí chăm bẵm, đúng
không đồng chí Tàm?

Mặt Tàm còn mếu xệch hơn lúc nãy.

- Thôi, nếu còn gì thư kí ghi bổ sung sau. Giờ đưa
biên bản cho đồng chí ấy điểm chỉ.

Sau đó vú Tàm được về với con. Nếu ai gặp sẽ thấy vú
khi ra đến cổng là mặt hết mếu, tay rời bụng để vung vẩy và bước đi không còn
thất thểu như lúc rời khỏi cuộc họp. Cái bóng đầm đậm, lùn lùn di động thoăn
thoắt, được ánh trăng rằm đổ dài trên đường, chốc chốc bị bóng tre loang loáng
trùm lên. Chẳng hiểu thế nào mà nhanh khỏi đau bụng làm vậy? Muốn biết chính
xác, phải hỏi vú, chứ chẳng ai có thể đoán trúng.

- Quan trọng nhất là nợ máu tên Quýnh đã “vay”. Đồng
chí Phèn chắc biết, mời đồng chí.

Phèn tố một mạch trôi chảy như đọc bài học thuộc
lòng:

- Năm Dậu, dân đói chết la liệt. Thóc nhà Quýnh còn
những 4 cây, không mang ra cứu ai, cũng chẳng cho ai vay một ống. Dân được Sình
rủ đi lấy thóc. Đói chết đến đít, lại được chỉ chỗ có thóc mà lấy thì ai đừng
được. Họ chưa lấy được lẻ⁽¹⁾ thóc nào đã bị tên Quýnh giết chết như
ngả rạ. Những người bị giết toàn là bần cố nông giai cấp ta cả. Nợ máu này phải
cả trăm xác tên Quýnh may ra mới trả đủ.

Xảo đứng bật dậy, thoi nắm đấm lên trời:

- Đả đảo tên Quýnh cường hào gian ác!

Toàn thể cử tọa ngồi đầy 3 gian nhà lặp lại y sì động
tác của Xảo và hậu ủng:

- Đả đảo, đả đảo, đả đảo!

Tiếng hô ầm ầm không khác tiếng nhà đổ, lạ tai đến nỗi
cả gia đình nhà chó đang ngủ ngoài sân phải giật mình chĩa mõm vào nhà sủa dồn
như bị phát rồ. Sau ba loạt âm thanh giật cục được bật ra với cường độ hết tầm
thanh quản mà nếu ai đứng gần có màng nhĩ yếu sẽ phải ù tai, là sự im ắng đến lạnh
người. Không khí ấy giúp Phèn hình dung ra một cảnh rùng rợn: Ông Bá bị con
cháu của cái đảng cướp cách nay 11 năm đang đâm chém không thương tiếc, thi thể
nát nhừ, máu me đầm đìa…

______________________________

⁽¹⁾ Đơn vị cổ đong thóc gạo bằng 1/10
đấu.

Phèn là cháu gọi hội Phàm bằng bác ruột, là hậu sinh
thật nhưng toan tính và thủ đoạn lại đứng ngang hàng với các tiền nhân trong họ
y. Đó là một thanh niên mới ngoài 20 với cái đầu mà phần lớn dung tích chứa những
mánh khóe, mưu mô còn thâm hiểm hơn bác ruột rất nhiều. Nếu Phèn nắm giữ vai
trò cạnh tranh thuốc kim la với ông Bá, chắc đã trổ ra những độc chiêu đến bác
mình cũng phải cúi lạy, ấy là nói đến khứu giác cực nhạy trong việc đánh hơi những
cơ hội. Bốn năm ông Bá phải biền biệt tản cư là một quãng để bác mình thừa sức
phô trương quảng cáo để đưa lò thuốc lên thế độc tôn. Thế mà bác đã thúc thủ, để
rồi lại chịu lép vế như xưa. Có lần bác vừa bảo thủ vừa tự phụ, làm sao dám hạ
mình ghé tai nghe thằng cháu nhãi dạy khôn. Bây giờ, cũng bằng khứu giác ấy,
Phèn biết chắc như đinh đóng cột bác mình không thoát bị qui địa chủ, mình
không thể không ít nhiều bị ảnh hưởng, nên rắp tâm dồn sang tố ông Bá tới số, sẽ
né được cái nhìn thành kiến, ác cảm, để còn được cất nhắc vào ban bệ nào đó của
xã, chí ít cũng nắm vai trò chủ chốt của Đoàn. Đội Xảo cũng rất thính nên đi guốc
vào bụng Phèn và không bỏ lỡ một con át chủ. Những “tội” do Xảo gợi ra níu chặt
ngay lấy tâm trí của Phèn, như nấm hắc lào bắt vào loại da thịt mẫn cảm.

- Bây giờ đề nghị các đồng chí chuyển sang tố tên
Quýnh tội biển thủ cái tráp đựng vàng. Đây là mồ hôi nước mắt của nông dân ta,
các đồng chí phải quyết tâm giành lại. Đội đã bắt giam tên Quýnh. Y đang bị thẩm
vấn, tra xét về cái tráp. Y khai vẫn để trong tủ. Dân quân khám nhà, lục tủ, nhưng
không thấy. Theo các đồng chí thì nó giấu ở đâu?

- Chôn rồi – Phèn giành được câu trả lời đầu tiên –
Nếu vậy thì nó chôn ở ngay nền nhà.

- Dân quân đã vào xem xét kĩ nền nhà, không có viên
gạch nào bị cạy lên. Ngoài vườn không có đất mới đào.

- Vậy nó hẳn đang nằm ở nhà ai đó – Phèn tỏ ra nhạy
bén và hăm hở, liếc thấy đội Xảo nhếch mép cười, cảm thấy rất hí hửng.

- Tôi cũng nghĩ như đồng chí Phèn. Vậy ở nhà ai? Các
đồng chí phán đoán xem, nhất là những đồng chí trước là người làm của y.

- Tôi đoán – Mấm đã sang họp trở lại, nói rụt rè –
bà Thư đã đem về Áng Sơn gửi ông cụ.

Xảo cắt ngang, xẵng giọng rất tức tối:

- Đề nghị đồng chí Mấm không được gọi vợ địa chủ bằng
bà. Lập trường giai cấp đồng chí để đâu? Đồng chí quên hay cố ý đấy? Đồng chí tố
tiếp đi.

- Không đem về Áng Sơn thì… rất là khó đoán.

- Tôi đã cho dân quân gác kín các ngả đường ra khỏi
làng từ nửa tháng nay. Con Thư không thể bê cái tráp to lù lù thế ra thoát được.
Vậy nó nằm ở nhà ai?

- Hẳn phải nằm ở nhà mấy con vợ kia – Phèn quả quyết,
tay chỉ vào phía trước, như thể có “mấy con vợ” đang đứng đó – Đề nghị đội cho
lục soát nhà.

- Đồng chí È chưa tố câu nào. Nào, tố vài câu đi.

È đứng lên một cách khó khăn, như bị lực gì dưới chiếu ghì xuống. Hai
tay phải chống chiếu mới cất mình lên được, hắng giọng tới gần chục cái mới lắp
bắp mấy tiếng:

- Tôi nhìn thấy cái tráp…

- Ở đâu? Nói ngay đi – Xảo tròn mắt ngạc nhiên hỏi dồn.

- Tôi nhìn thấy nó lúc người ta bán thuốc cho khách.
Lúc khác thì không thấy đâu. Chắc hẳn người ta cất trong buồng.

Cả hội nghị cười ồ lên, vì cứ tưởng È nói ra được
tung tích, lại nói cái điều ai cũng biết cả. Xảo chép miệng thất vọng:

- Thôi, đồng chí ngồi xuống cho. Tố với tụng như ông
dở người! Cứ tưởng…

Mấm đứng bật dậy, chẳng cần xin phát biểu:

- À, tôi nhớ ra rồi!

Cả hội nghị quay hết về chỗ Mấm, mắt long lanh, mở
to chờ. Xảo cũng thấy hồi hộp. Mấm được tên Quýnh tin dùng, nên chắc là người
duy nhất được biết. Đến lúc này chắc sợ bị ghép vào tội đồng lõa, nên quyết định
nói ra chăng. Một lúc sau, Mấm vẫn đứng với vẻ mặt chẳng ăn nhập chút nào với
điều hệ trọng đang được trông đợi thốt ra từ miệng anh. Các cử tọa nhao nhao
bàn tán và giục anh rộn cả nhà họp.

- Tôi nhớ ra là… - Nhà họp đột ngột im bặt, ai cũng
căng tai đón thông tin – chỉ có đem gửi bà Bê thôi.

Các cử tọa lại bị thêm một lần chờ hụt, mặt chẩy xuống
vì tẽn tò. Đoán gửi bà Bê thì cũng chẳng khác lúc nãy “đem về Áng Sơn gửi ông cụ”,
chẳng chứa một lượng thông tin nào giúp hé mở nơi cái tráp đang ẩn mình.

Buổi đầu của “bước 2 tố khổ” như vậy chưa đẩy thêm
được không khí căm thù ông Bá lên cao trào như đội Xảo đặt yêu cầu trước đó. Và
tung tích cái tráp vàng vẫn chẳng khác nào cái kim rơi xuống ao.

- Các đồng chí – Xảo căn dặn trước khi cuộc họp giải
tán – phải hết sức theo dõi, cảnh giác để phát hiện nơi cất giấu và hỏi xem những
ai thuộc các gia đình những người bị tên Quýnh giết năm 1945, đến gặp tôi hội
ý.

Ngay đêm ấy, đợi con ngủ say, Mấm lay vợ dậy rồi ghé
sát thì thào. Không rõ Mấm nói gì, chỉ thấy Tàm gật gật và hai vợ chồng vặn đèn
thật nhỏ xuống, rồi mò ra đầu hồi chỗ cái cối giã gạo. Hai vợ chồng lấy hết sức
bình sinh vần nó nhích sang bên cạnh, rồi đào đào moi moi hồi lâu. Đất đào lên
cho vào thúng khiêng đổ nhẹ xuống ao. Dưới đáy cối là căn hầm bí mật vợ chồng Mấm
dùng che giấu cán bộ hồi 1950, mới lấp sơ qua. Giờ lại moi lên, chẳng hiểu dùng
làm gì. Mà sao không để đến sáng làm cho dễ, lại có vẻ vụng trộm thế?