CƠN
giông thường nổi lên từ lúc nửa chiều. Cái ngõ nhỏ bỗng náo động hẳn lên. Tiếng
gọi nhau í ới, tiếng chân chạy thình thịch. Người ta hối hả đóng vội những cánh
cửa, cánh liếp gió đập lại.

- Chúng bay đâu, ra hứng nước đi kìa!
Nhanh nhanh lên.

Nghe tiếng mẹ gọi, Vọng và Ân cuống quýt
chạy vào trong sân, trong bếp tìm kiếm: chậu thau, chậu sành, nồi sành và cả ống
bơ đem ra để dưới mái hiên. Bà ngoại gọi các con rồi đi tìm những mảnh áo tới,
nón lá, miếng giấy sơn đem che những chỗ trống, căng ra trên những giường ngủ
và chỗ đun bếp.

Bên ngoài, gió vẫn điên cường, lồng lộn thốc
vào các cửa ngõ, các ngôi nhà. Gió lay những cành bàng và vặt lá bàng ném xuống
đất.

- Chúng bay đâu, ra nhặt lá đi kìa! - Người
mẹ lại gọi.

Ngoài đường, ai đang quét. Tiếng chổi trẻ
xiết trên mặt đường mòn. Vọng và Ân chạy ra đường nhặt lá bàng. Những cái lá
bàng to dầy, tím bầm được chúng xếp lại thành chồng thành tập đem về. Người mẹ
chọn những cái lá to nhất, đầy nhất cài thêm vào chỗ vách thủng, còn những chiếc
lá nhỏ thì vun thành đống trong gầm bếp, ít nhất cũng được một bữa đun.

- Khéo lại chỉ ầm ì mà không được một giọt
nước cũng nên - Người mẹ làu bàu nói rồi xếp dọn quang gánh, chuẩn bị đi bán
hàng.

Trong bếp, chị Hạnh đã nấu xong nồi cháo đậu
xanh đặc sánh, chị ủ vào tải. Đậu rán ướp hành để vào liễn. Bây giờ, chị đang
lau khô những cái bát, bó thìa xếp lên sành cạnh một liễn nước lã. Chị móc thêm
vào bên cạnh quang một cái ghế con rồi nhìn trời. Mây xám màu vỏ chai. Những vồng
mây bay cuồn cuộn, tản tác, vỡ nát nặng nề đè xuống sát mái nhà.

- Trời này chưa chắc đã mưa đâu! - Chị Hạnh
nói rồi đi lấy đôi thùng gánh nước.

Người mẹ gánh cháo ra khỏi ngõ thì trời đổ
mưa. Mưa ào ào như giội. Trong ngõ vang lên những âm thanh kỳ lạ: Tiếng lanh
canh trong các thùng, chậu sắt. Tiếng lộp bộp trong các thùng chậu gỗ, tiếng
mưa giòn căng ra trên những mái tôn và bờ hè gạch. Chị Hạnh gánh thùng ra gần đến
giếng lại quay về, vội vã xếp thùng vào chỗ giọt gianh.

Cả cái ngõ dài này chỉ có hai cái giếng, một
cái giếng đất và một cái giếng thơi. Ngay từ đầu mùa thu cái giếng đất đã cạn
trơ ra như một lòng chảo nông choèn, nước màu rỉ sắt. Cái giếng thơi thì sâu thẳm,
kéo dây đến rát hai bàn tay mới được lưng gầu nước. Tiếng gầu va vào đáy giếng.
Bùn lềnh trong nước. Gạn chắt, cả một thùng đầy chỉ còn một nửa. Mà đâu phải cứ
đến giếng là múc ngay được nước. Phải tranh giành và chờ đợi. Năm nào gặp hạn
thì chả tìm đâu ra nước. Nhiều nhà xoay trần ra đào những cái hố thật sâu để
tìm nước vẫn chẳng thấy nước đâu. Bên bờ những cái giếng người chen chúc, đen
ngòm những đầu tóc.

Vọng nhớ mãi lần giỗ bà ngoại năm ngoái,
cũng đúng vào những ngày nắng hạn. Từ tối hôm trước, mẹ đã cắt việc cho các
con: Hạnh đi chợ, Vọng và Ân thì trông nhà, rửa bát, lau bàn thờ, anh Hy thì di
lấy nước. Nhận việc này, anh Hy lo lắm. Trước khi đi ngủ anh sang hàng xóm mượn
một cái thang con mang về dựng sẵn ở sân.

Sáng hôm sau, khi Vọng thức dậy đã thấy
anh gánh về một gánh nước đầy. Vọng tròn mắt, ngạc nhiên không hiểu Hy làm cách
nào mà gánh được nước sớm như thế.

- Mày ra giếng vác cái thang về cho tao! –
Hy nói rồi đổ nước vào vại, vào nồi. Nồi nấu cơm, nồi nấu canh…

Vọng chạy ra giếng. Nhiều người đang xúm
xít chung quang giếng, chờ nước. Thi ra, anh Hy đã dậy sớm để vét những giọt nước
đầu tiên ri ra trong lòng đất đọng lại sau đêm. Giếng cạn quá không gầu nào múc
được. Hy phải lấy thang trèo xuống vét nước dưới đáy giếng. Bây giờ giếng chỉ
còn là một cái hố sâu thẳm. Nhiều người đợi nước. Có người cầm cả cái áo bông
rách ném xuống để thấm nước dưới đáy giếng.

Sáng ấy, người mẹ đi mua hàng một lúc rồi
về. Chị Hạnh đã nấu cơm, nấu canh, luộc thịt xong. Thịt lợn luộc thái mỏng xếp
dính vào đĩa. Canh cà chua nấu sườn. Khói hương nghi ngút. Vọng và Ân chả dám
đi đâu xa cứ quanh quẩn đứng bên cạnh bàn thờ nhìn những nén hương xem nó cháy
đến đâu. Hương mà cháy đến chân là hương tắt. Hương tắt, mẹ lễ tạ cụ. Lễ tạ cụ
xong là được ăn.

Lâu lắm trong nhà mới lại có một bữa cơm
ngon. Đĩa thịt luộc để ở giữa mâm, bát xếp
vây tròn xung quanh. Cơm xới vào các bát. Chị Hạnh bưng nồi canh xuống bếp hâm
lại. Mấy đứa chan canh và lua lua.

Cơm dẻo thơm và canh ngọt. Những miếng sườn
nhừ, béo ngậy.

- Cho con tí ớt! - Vọng nói. Con bé đã biết
ăn cay. Nó đã cảm thấy ăn có tí cây hình như ngon hơn.

- Cho em thêm tí canh! – Ân bảo.

Chị Hạnh múc canh cho em. Cái muôi to và
dài, cái muôi mẹ dùng để múc cháo bán hàng ngày. Chị Hạnh khoắng dưới đáy nồi để
vớt những miếng sườn chia cho các em. Mặt chị đầy hơi nước. Bỗng chị kêu lên thất
thanh:

- Ối giời ơi, con gì thế này?

- Con gì đâu? – Đám trẻ giật nẩy cả người,
nhổm lên nhìn vào trong nỗi chỗ cái muôi chị vừa liệng xuống: một con cóc to sụ,
da sần bóng mỡ nằm duỗi dài trên cái muôi.

Thế là cả nhà buông bát đũa, chả còn ai muốn
ăn gì nữa. Mặt Hy đỏ bừng:

- Trời tói quá! Giếng nước cứ om om như miệng
hũ chả nhìn thấy gì cả.

Bữa cỗ ngừng lại dở chừng, mọi người chưa
ai no và ai cũng cảm thấy chẳng ngon bằng bữa cơm thường ngày.

…

- Mưa gió chết tiệt! Được vài giọt nước chỉ
thêm bẩn đường! - Chị Hạnh lẩm bẩm cầm thùng trút vào chậu. Nước mái gianh đỏ
như nước chè và ngầu ngầu bụi rác.

- Nước thế này thì ăn uống cái gì! - Chị vớt
mấy con cuống chiếu vứt ra ngoài, lẩm bẩm.

Nước trong ang không còn một giọt. Chị móc
xích vào thùng và đi ra. Chị đi gánh nuwocs ao trong làng. Chị đi sát vào các hiên
nhà, một tay giữ đầu móc xích, một tay bíu vào các cây cúc tần. Chân chị lầy lụa
những bùn, người chị xiêu xiêu như sắp ngã.

Trời tối rất nhanh. Ngọn đèn thắp lên đỏ
ngầu, xanh đục ánh vỏ chai ám khói. Ân bẻ đóm nhóm lửa. Vọng bốc mùn cưa phủ
chung quanh bếp. Củi ẩm thổi mãi mới cháy. Ngọn lửa thoi thóp lan ra trên đám
mùn cưa. Nước trong nồi sôi réo. Đổ gạo vào trong Vọng và Ân gẩy lá vào bếp. Chị
Hạnh nhặt rau, những ngọn rau muống xanh tươi gẫy ròn tanh tách, thoáng cái đã
rơi vào đầy một rổ. Vừa nhặt rau chị vừa nhìn ra ngoài cửa, vẻ sốt ruột:

- Sao mãi mẹ chưa về nhỉ?

Vọng cũng nhìn ra cửa. Nó không mong mẹ bằng
mong anh Hy. Anh Hy đi học trên phố, buổi sáng, còn buổi chiều anh đi làm thuê.
Ai thuê gì anh làm nấy. Anh ra sông Hồng xúc cát chở về cho những người đang
xây nhà. Anh khuân vác, đẩy xe bò, chở hàng thuê ở ngoài ga. Chiều nay, anh ra
hồ Bẩy mẫu xem tát cá. Vọng tin chắc thế nào hôm nay nhà cũng có các ăn. Anh đi
một lúc lâu mới về, người lấm nhuối, tay xác cái lạt buộc cổ ba con cá trê nhỏ.
Anh chạy vào trong bếp vợi thùng nước chị Hạnh vừa gánh, dội ùm mùm. Chị Hạnh
càu nhàu:

Hy nhe răng ra cười. Hàm răng to, trắng
bóng nổi bật lên giữa khuôn mặt đen sạm. Tắm qua quýt xong, Hy chạy vào trong
nhà, lên giường nằm, kéo chiếu trùm lên người rồi bảo Vọng:

- Đứa nào hỏi bảo tao đi vắng nhé! Đừng có
nói là tao đi hôi cá về! Dặn cả chị Hạnh với cái Ân nữa! Nhớ đấy!

Một lúc sau Việt, Trung, hai người bạn
thân cùng lớp với Hy đến. Nhớ lời dặn, Vọng bảo anh đi vắng, Trung kéo Vọng ra
một góc, nói thầm:

- Các anh vừa đánh thằng Đôn – Con nhà Tường
xây một trận nhừ tử rồi vùi đầu nó xuống bùn. Bây giờ chắc nó đã mách bố nó rồi.
Bảo anh Hy trốn tạm đi đâu khuya hãy về. Các anh cũng đi đây, chứ không về nhà.

Nói rồi hai người chạy biến.

Vọng lặng người, sợ hãi.

Sao anh Hy lại dại dột như thế nhỉ? Sao
anh lại dám trêu vào con nhà Cai Thực? Nhà Cai Thực còn có tên là nhà Tường xây
khét tiếng cả vùng này, ai cũng sợ hãi kiềng tránh mỗi khi có việc gì liên quan
đến ông ta.

Nhà ấy, buổi trưa ai đi qua cũng phải đi
thật khẽ, sợ mạnh chân làm nhà ông mất giấc ngủ trưa. Buổi trưa thật yên ắng. Cứ
sau bữa cơm, bà vú Êm lại đem cái rổ may và chiếc chiếu con ra giải ở ngoài cổng
ngồi may vá để nhắc những người đi qua khẽ chân, bé tiếng.

Những đứa trẻ trong ngõ cây bàng lại rất
thích đi qua nhà Tường xây vào buổi trưa. Thường, chúng đi chân đất, nhưng đến
trưa, để qua nhà Cai Thực đứa nào cũng cố mượn cho bằng được đôi guốc của mẹ
hay của chị - những chiếc guốc mỏng và vênh gõ giòn trên nền gạch.

Chỉ khổ bà vú Êm, gió trưa hây hẩy như quạt,
mắt bà buồn ngủ cứ nhíp lại mà vẫn phải thức! Sáng nào bà cũng phải dậy từ ba bốn
giờ để giặt giũ, quét dọn, nấu nước cho học trò uống rồi mới đi nấu cơm. Nhà
đông người lại nhiều tính nết nên bữa nào bà cũng phải thổi có tới ba nồi cơm:
cơm nếp cho ông Cai Thực đau dạ dầy, com nhã cho hai cụ cố đã ngoài bẩy mươi,
cơm xuê cho các cô, các cậu và bà Cai Thực… Thức ăn lại càng phức tạp hơn bữa
nào cũng năm bảy món. Lửa than ngùn ngụt suốt ngày. Nước thì lạnh. Nóng rồi lạnh.
Ngâm nước, hơ lửa suốt ngày tay bà cụ cứ nhợt ra. Đến trưa, được một lúc rỗi
rãi bà lại phải ra ngồi trông đường. Lúc nào không có người đi qua bà mới khẽ
nhắm mắt thiu thiu ngủ, đầu tựa vào tường hoa. Nghe thoáng tiếng guốc của bọn
trẻ con bà choàng dậy ngay, chạy lại:

- Các cháu ơi, đi đâu mà đi nhiều thế? Làm
gì mà đi những đôi guốc to như thế kia? Ngộ nhỡ trượt chân ngã xuống ao, xuống
chuôm thì có khổ không?

Nghe giọng bà cụ thật thương, cứ y như giọng
bà ở nhà. Mà ở nhà đứa nào chẳng có bà. Thế là đám trẻ tụt guốc ra cầm tay, đi
về, đứa nọ nối sau đứa kia.

Vọng vừa sợ vừa ngại đi qua nhà Tường Xây
bất cứ lúc nào chẳng cứ gì vào buổi trưa. Đó là một khu nhà to lớn đẹp nhất
trong khu vực này. Nhà hình lục lăng nằm giữa một khu vườn rộng đầy cây ăn quả.
Nhà có rất nhiều buồng, các buồng đều có cửa riêng và cửa thông sang nhau. Nhà
Cai Thực ở phía trong còn phía ngoài làm trường học. Mỗi buồng là một lớp học.
Lớp nhất, lớp nhì, lớp ba, lớp tư, lớp năm… Trường dạy cả hai buổi. Có tháng học
trò đông, bà vú Êm phải kê thêm ghế ngoài hiên cho chúng ngồi.

Lão Cai Thực là hiệu trưởng. Lão không dạy
lớp nào nhưng trường học là của lão. Các thày giáo dạy ở đây ai cũng sợ lão. Nhất
là trong giờ học. Lão đi chậm, đầu cúi nhìn xuống đất. Đôi lông mày rậm cứ nhíu
lại dưới cặp kính trắng gọng đồi mồi rất to. Lão vừa đi vừa gật đầu như thể lão
đang phải tính toán điều gì, thỉnh thoảng lão mới ngửng lên nhìn phía trước.
Sau cặp kính, cái nhìn lóe lên những tia sáng thâm hiểm và đe dọa như muốn nói:
“Tao đã biết cả rồi đấy!”.

Lão mở trường dạy học sau khi lão gặp vận
hạn. Với người khác thì cái vận đến rồi đi nhưng với lão Cai Thực thì cái vận đến
rồi không đi nữa. Nó ở mãi trên bàn tay phải còn có ba ngón. Lão phải đi nằm
nhà thương mấy tháng trời. Sau đó lão xin thôi việc cai đề lao về nhà thuê người
mở trường dạy học. Trong những người lão thuê dạy có cả ông Ngoạn bố Vọng.
Nhưng chỉ được một thời gian ngắn, ông bị đuổi không được dạy học nữa, buồn
chán nên ông bỏ nhà đi từ lâu rồi. Cả nhà không ai hiểu rõ nguyên nhân là vì
sao, chỉ thấy một hôm tự nhiên ông ở nhà và không đến lớp dạy nữa.

Chuyện bắt đầu từ hôm bà vú Êm cầm cái giấy
của lão Cai Thực đến đưa cho ông Ngoạn. Thấy chồng loanh quanh mãi không muốn
đi, bà Ngoạn phải giục. Đợi bố ra đến cửa mẹ mới bảo Vọng đi theo xem sao.

Buổi tối, nhà Cai Thực đèn thắp sáng
choang. Mỗi phòng một đèn. Đèn ba giây, đèn bốn ngọn, đèn năm ngọn… Phòng giữa
nhà là cái đèn đất sì sì phun lửa xanh. Vọng nhìn thấy lão Cai Thực đang đi đi
lại lại trước hiên dáng chờ đợi ai. Ông Ngoạn cóm róm bước lên hè, hai tay chắp
lại trước ngực:

- Chào ông hiệu trưởng, ông gọi tôi có việc
gì ạ?

- Vâng, tôi có chuyện muốn nói với ông mới
mời ông đến. Mời ông vào trong này. – Lão Cai Thực nói nhỏ, giọng lạnh lùng.
Tay lão cầm cái ba-toong làm bằng một khúc cây song, cán giát bạc vừa đi vừa
vung vẩy. Vọng lùi lại, xương sống bỗng lạnh cứng. Cái gậy ấy đã có lần vụt vào
mắt cá chân Vọng khi cô bé trèo lên cây táo trong vườn. Chả có đứa học trò nào
của trường này không bị cái gậy ấy đánh vào người, đánh vào chân, đánh vào tay,
đánh vào sống lưng, đánh vào đầu… Vì đi học muộn, vì đang ngồi học nói chuyện,
vì giờ chơi nghịch ngợm, leo trèo, vì đóng tiền học phí chậm…

Khi các lớp vào học rồi, lão cầm cái gậy
đi quanh, mắt lừ lừ cúi nhìn xuống đất. Lão nhìn xuống đất như không để ý đến đứa
nào nhưng nếu đứa nào cựa quậy, ngồi không đúng chỗ qui định là cái ba-toong của
lão vung lên.

- Cớp! - Tiếng kêu giòn khấc như có cái gì
bị gẫy ra. Nhưng, không có cái gì gẫy ra cả. Mà chỉ sưng lên. Sưng vù và tím bầm.
Vọng sợ cái gậy đó hơn sợ lão Cai Thực. Bàn tay lão cụt hai ngón giá có nắm lại
mà đấm cũng chả đau là mấy nhưng còn cái gậy thì cứng quá và chẳng từ chỗ nào.

Vì thế nên trông thấy lão Cai Thực nhà Tường
Xây vung vẩy cái gậy lên thì Vọng sợ quá. Vọng sợ lão đánh bố. Người bố gầy gò toàn
những xương là xương thế kia, gõ vào đâu mà chẳng đâu cơ chứ?

- Tôi nghe nói ông không chịu dạy bài học
luân lý trong sách Luân lý giáo khoa thư – Lão Cai Thực gằn giọng - Tại sao vậy?

- Tôi… Vâng… Đúng. Tôi không muốn nói những
điều tôi không nghĩ, tôi thấy không phải – Ông Ngoạn ấp úng.

- Ông có thể nói cho tôi nghe xem những điều
như thế nào là không phải? – Đôi mắt lão Cai Thực long lên sau cặp kính trắng.

- Ví như nói lớp thanh niên phải cố học tập
cho tốt để phụng sự Tổ quốc lâm nguy khi có giặc. Tôi không hiểu phải giảng như
thế nào cho đúng vì lẽ Tổ quốc là thứ cụ thể chứ không phải là một khái niệm trừu
tượng. Còn giặc, giờ đây ai là giặc cơ chứ? – Ông Ngoạn nói, giọng bất đầu trôi
chảy lưu loát, giống lúc ông giảng bài, ông thích lật xuôi, lật ngược vấn đề…

- Hay là ông đã bị bọn “Vẹm” nó mua chuộc
thật? Người ta nói cho tôi hay như thế đó.

- Chả ai mua chuộc tôi cả. Tôi nói và tôi
làm bằng lương tâm con người của tôi. Tôi đã hai thứ tóc trên đầu rồi chả nhẽ
tôi không phân biệt được điều trái phải? – Ông Ngoạn nói, cái đầu tóc đã bạc lổ
đổ của ông ngước lên, giọng nói môi xlucs một mạnh dạn, cứng cỏi.

- Thế ra ông cho rằng chúng tôi không có
lương tâm? – Lão Cai Thực lại hỏi gằn giọng.

- Tôi không nói như thế. Nhưng lương tâm mỗi
người một khác. Tôi chỉ biết theo lương tâm tôi là không nên nói những gì trái
với sự thật.

- Thế sự thật của ông là sự thật nào? - Giọng
lão Cai Thực bắt đầu gay gắt. Bước chân lão đi lại trong nhà nhanh hơn và quay
tròn chung quanh ông Ngoạn.

- Sự thật là những thứ đang diễn ra hàng
ngày trước mắt mọi người. Mà cả ông và tôi không ai có thể che dấu được… - Ông
Ngoạn nói.

Vọng chỉ nghe được có như thế vì lão Cai
Thực bỗng giơ tay đóng sầm cánh cửa lại. Vọng cố nấn ná đứng chờ xem nhưng chả
nghe thấy gì, chẳng nhìn thấy gì nữa ngoài tiếng đàn băng-giô đánh tâng tâng ở
một phòng khác vọng ra. Chắc là tiếng đàn của Đôn con trai út Cai Thực, hoặc của
đám con cô Khánh ở trên phố về chơi, chứ anh San không đánh cái đàn này - Vọng
nghĩ. Chợt Vọng giật nẩy mình. Cái gì ở chân nghe mát mát. Vọng ngoảnh lại. Con
chó Lài!

- Tô… Tô… Tô… - Vọng gọi.

Con chó ngoe nguẩy đuôi và bỏ đi.

Vọng chạy ra ngoài ngõ và về nhà.

Từ sau đêm ấy ông Ngoạn không đi dạy học
thuê cho nhà Tường Xây nữa.

Thế mà anh Hy dám đánh thằng Đôn và vùi đầu
nó xuống bùn! Nguy to đến nơi rồi! Bố nó đã biết, bố nó sẽ đến phá nhà ta ra mất
thôi! Phá hoặc là đốt. Nhà cửa nhỏ bé, khô nỏ như thế này thì chỉ một que diêm
là cháy ra than hết.

Còn Hy, Vọng cứ tưởng là anh vẫn còn nằm
trong buồng nên ra ngoài buộc cửa lại, nhưng khi trời chạng vạng tối Vọng đánh
thức anh dậy thì trên giường chỉ là đống chiếu trùm chăn lù lù.

Vọng thả mấy con cá trê vào vại nước. Cái
giống cá trê sống thật dai, cứ tưởng là chúng đã chết thế mà vừa có hơi bùn đọng
trong đáy vại là nó đã ngoe ngoe lên ngay. Vọng lấy cái nón úp lên miệng vại rồi
bảo chị:

- Có ai hỏi, chị bảo mua cá này ngoài chợ
nhé!

- Việc gì lại cứ phải nói dối thế không biết!
- Chị Hạnh gắt.

- Tại anh Hy đánh thằng Đôn nhà Tường Xây.
- Vọng nói cho chị nghe mọi chuyện. Nét mặt chị Hạnh vẫn thản nhiên như không.
Một lát, chị nói:

- Cho nó đáng kiếp!

- Em chỉ sợ anh San biết.

- Việc gì phải sợ! - Chị Hạnh nhìn em,
khuôn mặt hơi nghiêng đi. Trong bóng chiều nhập nhoạng, ánh sáng ở mấy vũng nước
đọng trên sân hắt lên lấp loáng trong mắt chị. Lửa trong bếp thì hắt lên đôi
môi, đôi má, hồng hồng, đỏ đỏ. Chiếc áo nâu chị mặc bó gọn lấy người, mái tóc mới
gội còn ướt đen bóng, những sợi mềm thả dầy cả hai vai. Vọng thấy chị đẹp quá.
Nhất là nụ cười, hàm răng trắng cứ ánh lên. Vừa cười chị vừa giơ tay tung tung
đám tóc ra đằng sau vai.

Ngoài cửa có tiếng huýt sáo và tiếng gọi:

- Hạnh ơi! Hạnh ơi!

Chị Hạnh thôi không cười nữa, quay vào ngồi
đun bếp, bảo:

- Vọng ra xem ai hỏi gì chị, mời họ vào
trong này.

Vọng chạy ra. Nó nhìn thấy một thanh niên
đang gếch xe vào bậu cửa. Cái xe sáng loáng những nước kền. Chỉ cần nhìn cái xe
là Vọng biết ngay đó là ai, nó quay vào:

- Anh San đến đấy, chị ạ!

- Em châm thêm ngọn đèn nữa lên.