Chương 5

Xuất phát

Đến sáu giờ sáng có lệnh chuẩn bị xuất phát. Mấy người tù cấm cố đến đưa
cà-phê cho chúng tôi, rồi bốn viên giám thị đến gặp chúng tôi với những chỉ thị
cuối cùng. Hôm nay họ mặc đồ trắng, súng lục vẫn đeo bên hông. Hàng khuy trên
cái áo trắng muốt của họ óng ánh vàng. Một người trong bọn họ có ba cái lon
vàng hình chữ V trên ống tay áo bên trái, trên vai không thấy phù hiệu gì.

- Các phạm nhân, các người sẽ ra hành lang từng hai người một. Mỗi người sẽ
tìm lấy bị đồ đạc của mình, tên có đề trên nhãn. Hãy cầm lấy bị và lùi sát
tường, mặt quay ra hành lang, bị để ngay trước mặt.

Phải mất đến hai mươi phút chúng tôi mới xếp hàng xong dọc hành lang, bị để
trước mặt.

- Cởi áo quần ra, gấp lại cho gọn và lấy hai ống tay áo ngoài buộc lại
thành bó… Được rồi. Thằng kia nhặt mấy bó áo quần để vào trong phòng giam...
Bây giờ mặc áo quần mới vào, quần đùi mặc trước, rồi đến áo lót dệt kim, rồi
quần sọc, áo blouson, đi tất và đi giày... Xong chưa?

- Thưa ông giám thị xong rồi.

- Tốt. Để cái áo va-rơi len ở ngoài bị phòng khi trời mưa hoặc khi nào lạnh
thì mặc vào. Vác bị lên vai bên trái. Từng hai người một, nối đuôi nhau theo
tôi.

Viên giám thị đeo lon đi trước, hai người kia đi hai bên, người thứ tư đi
sau cùng, cứ thế đoàn người bước ra phía sân. Không đầy hai tiếng đồng hồ, tám
trăm mười người tù khổ sai đã hàng lối chỉnh tề. Họ gọi tên bốn mươi người
trong đó có tôi và Louis Dega cùng với ba người vượt ngục bị bắt lại là Julot,
Galgani và Santinị Bốn mươi người này được xếp thành hàng mười. Mỗi hàng có một
viên giám thị đi kèm bên cạnh người đứng đầu hàng. Không có xiềng, không có
khóa. Ở phía trước, cách chúng tôi ba thước, có mười viên cảnh binh xếp hàng
thẳng quay mặt về phía chúng tôi. Họ cầm súng trường lăm lăm trong tay, đi giật
lùi trước mặt chúng tôi trên suốt chặng đường, mỗi người được một viên cảnh
binh khác dẫn đường bằng cách kéo dây nịt vai.

Cổng lớn của pháo đài mở ra và đoàn người từ từ xuất phát. Trong khi chúng
tôi ra khỏi pháo đài, có nhiều cảnh binh cầm súng trường hay tiểu liên đi theo
cách đoàn người khoảng hai mét. Một đám người tò mò đông như kiến được bọn cảnh
binh ngăn ra hai bên: họ biết có chuyến tàu đi đày, nên kéo nhau ra xem. Đi
được khoảng nửa đường tôi nghe có tiếng huýt sáo khe khẽ qua kẽ răng từ trên
cửa sổ một ngôi nhà lầu đưa xuống. Tôi ngẩng đầu lên thì trông thấy Nénette vợ
tôi và một người bạn của tôi là Antoine D. đứng ở một khung cứa sổ; ở một khung
cứa sổ khác tôi lại trông thấy Paula, bà vợ của Dega và bạn của bác ta là
Antoine Giletti. Dega cũng đã nhìn thấy họ, và thế là chúng tôi vừa đi vừa dán
mắt vào hai khung cửa sổ ấy cho đến lúc không còn nhìn được nữa mới thôi. Đó là
lần cuối cùng tôi nhìn thấy vợ tôi, và cả Antoine bạn tôi nữa: về sau anh ta sẽ
chết trong một trận oanh tạc ở Marseille. Đoàn người đi hoàn toàn im lặng,
không có ai nói gì. Dù là tù nhân, là giám thị, là cảnh binh hay là công chúng
hiếu kỳ, ai nấy đều không dám làm kinh động cái giờ phút thực sự bi đát ấy, khi
mà mọi người đều hiểu rằng đoàn tù một ngàn tám trăm người này sắp vĩnh viễn từ
giã cuộc sống bình thường.

Chúng tôi lên tàu. Tốp bốn mười người đầu tiên được đưa xuống hầm tàu, nhốt
vào một cái chuồng xung quanh có bốn hàng chấn song sắt rất lớn. Trên chấn song
có một cái biển bằng các-tông. Tôi đọc thấy: “phòng số một, bốn mươi người
thuộc loạt rất đặc biệt. Cần cảnh giác thường xuyên và nghiêm ngặt.” Mỗi người
được nhận một cái võng cuốn chặt lại. Xung quanh có rất nhiều vòng dính vào
chấn song để treo võng. Có ai ôm hôn tôi: đó là Julot. Cậu ta thì biết rõ cảnh
này lắm, vì cách đây mười năm cậu ta cũng đã đi một chuyến như thế này. Không
ai có thể hiểu tình hình hơn nữa. Julot nói với tôi:

- Đến đây nhanh lên. Treo bị lên cái vòng mà cậu định giành để treo võng.
Chỗ này gần hai cái cửa thông hơi kia, bây giờ thì đang đóng, nhưng ra khơi họ
sẽ mở, cho nên chỗ này dễ thở hơn bất cứ nơi nào khác trong chuồng.

Tôi giới thiệu Dega với anh ta. Chúng tôi đang nói chuyện thì thấy một
người bước tới, Julot liền giơ tay ra chặn lại và nói:

- Nếu cậu muốn sống cho đến lúc cặp bến thì đừng bao giờ đến gần chỗ này.
Hiểu chưa?

- Hiểu rồi”, người kia nói.

- Cậu có biết tại sao không?

- Có.

- Thế thì xéo đi.

Hắn bỏ đi, Dega rất mừng khi được chứng kiến cuộc biểu dương sức mạnh này,
và cũng không giấu giếm điều đó:

- Có hai cậu, tôi sẽ có thể ngủ yên.

Julot đáp:

- Có hai đứa chúng tôi, bác ở đây còn an toàn hơn ở trong một cái villa
trên bờ biển có một khung cửa sổ mở.

Chuyến vượt Đại tây dương đã kéo dài được mười tám ngày. Chỉ có một sự cố
duy nhất: đêm nọ, một tiếng kêu lớn làm mọi người thức giấc. Một người tù đã
chết, một con dao lớn cắm vào giữa hai vai. Con dao đâm từ phía dưới lên, xuyên
qua võng trước khi đâm xuống lồng ngực. Đó là một vũ khí đáng kinh sợ, dài hơn
hai mươi phân. Lập tức, hai mươi lăm hay ba mươi viên giám thị chĩa súng lục
hay súng trường vào chúng tôi, quát:

- Tất cả, cởi hết ra, nhanh lên!

Mọi người hối hả cởi áo quần. Tôi hiểu rằng họ sắp khám xét chúng tôi. Tôi
để con dao mổ dưới bàn chân phải (lúc bấy giờ tôi không đi giày đi tất gì cả),
đứng nặng về chân trái nhiều hơn vì lưỡi dao tuy đặt ngửa vẫn làm cho gan bàn
chân phải của tôi đau. Tuy vậy bàn chân phải của tôi cũng lấp hết chiều dài của
con dao mổ. Bốn viên giám thị đi vào chuồng và bắt đầu lục soát giày và áo quần
của tù nhân. Trước khi vào họ đã để vũ khí ở bên ngoài, và người ta đã đóng cửa
chuồng lại sau lưng họ, nhưng từ bên ngoài người ta vẫn quan sát chúng tôi, các
họng súng chĩa thẳng vào chúng tôi. Có tiếng một viên chỉ huy nói:

- Hễ đứa nào nhúc nhích là chết ngay.

Trong cuộc lục soát họ phát hiện được ba con dao, hai cái đinh đóng sàn nhà
mài nhọn, một cái dùi xoáy ốc mở nút chai và một cái plan bằng vàng. Sáu người
được lệnh ra khỏi chuồng, mình vẫn trần truồng. Viên chỉ huy trương của đoàn áp
giải là thiếu tá Barrot cùng đến với hai bác sĩ quân - y và viên thuyền trưởng.
Khi mấy người cảnh binh đã ra khỏi chuồng, mọi người đều mặc áo quần trở lại,
không cần đợi lệnh. Tôi đã giấu được con dao mổ vào chỗ cũ.

Bọn giám thị đã lùi về phía cuối gian hầm tàu. Đứng giữa là Barrot, còn mấy
người khác đứng cạnh cầu thang. Trước mặt họ, sáu người tù trần truồng xếp hàng
ngang đứng nghiêm.

- Cái này là của tên này - viên cảnh binh đã chỉ huy cuộc lục soát vừa nói
vừa cầm lấy con dao, tay chỉ vào chủ nhân của nó.

- Đúng, của tôi đấy.

- Tốt - Barrot nói. - Người này sẽ tiếp tục chuyến đi trong xà-lim gần hầm
máy.

Chủ nhân của mấy cái đinh mài nhọn, của cái dùi xoắn, của mấy con dao, lần
lượt được chỉ ra và mỗi người đều thừa nhận sở hữu của mình. Vẫn trần truồng,
họ bước lên thang gác, mỗi người có hai viên cảnh binh kèm hai bên. Ở giữa sàn
tàu chỉ còn lại một con dao và cái plan bằng vàng; đứng trước hai vật này chỉ
còn lại một tù nhân. Hắn còn trẻ, hai mươi ba hay hai mươi lăm tuổi là cùng,
người to cao, một mét tám mươi là ít thân hình cân đối như một lực sĩ điền
kinh, đôi mắt màu xanh lơ. Viên cảnh binh cầm cái plan bằng vàng đưa ra trước
mặt hắn, nói:

- Cái này của mày phải không?

- Vâng, của tôi.

- Ở trong có những gì? - Thiếu tá Barrot cầm lấy cái plan nói.

- Ba trăm bảng Anh, hai trăm dollars và hai viên kim cương năm carats.

- Được để xem. - Ông ta mở cái plan ra. Vì đứng quanh ông ta có nhiều người
cho nên chúng tôi không trông thấy gì mà chỉ nghe ông ta nói:

- Đúng. Tên mày?

- Salvidia Romeo.

- Mày là người ý?

- Thưa ông vâng.

- Mày sẽ không bị phạt vì cái
plan, nhưng sĩ bị phạt vì con dao.

- Xin lỗi, con dao không phải của
tôi.

- Đừng nói thế, tao đã tìm thấy
con dao này trong giày của mày - viên cảnh binh nói.

- Con dao không phải của tôi, xin
nhắc lại.

- Thế thì tao nói dối phải không?

- Không, chẳng qua ông nhầm.

- Thế thì con dao của ai? - Thiếu
tá Barrot nói. - Nếu không phải của mày thì phải là của một người nào chứ?

- Nó không phải của tôi, chỉ có
thế thôi.

- Nếu mày không muốn bị luộc trong
căn xà-lim đặt trên nồi súp-de, thì nói đi: con dao của ai?

- Tôi không biết.

- Mày giỡn mặt tao đấy à? Con dao
giấu trong giày của mày mà mày không biết là của ai? Mày cho tao là thằng ngốc
sao? Một là của mày, hai là mày biết ai để nó vào đấy. Trả lời đi.

- Nó không phải là của tôi và tôi
không có bổn phận nói ra cho các ông biết nó là của ai. Tôi không phải là mật
thám. Mặt mũi tôi thế này mà các ông nhìn ra thành một thằng canh tù hay sao?

- Giám thị, khóa tay thằng này
lại. Mày sẽ phải trả một giá đắt cho cái thái độ vô kỷ luật hỗn láo của mày.

Viên chỉ huy đoàn áp giải và viên
thuyền trưởng bàn bạc gì với nhau một lúc. Viên thuyền trưởng ra một mệnh lệnh
gì đó cho một viên thủy thủ trưởng, hắn liền đi lên boong. Một lát sau một thấy
thủ người Bretagne to như ông hộ pháp bước xuống, tay xách một cái xô bằng gỗ
đựng đầy nước biển và một sợi dây thừng to bằng cổ tay. Họ trói người tù vào
bậc cuối cùng của cầu thang, ở tư thế quỳ. Người thuỷ thủ nhúng sợi thừng vào
xô rồi từ từ dùng hết sức mạnh đánh lên mông, lên sườn và lên lưng người tù
đáng thương. Không một tiếng kêu nào buột ra khỏi miệng anh ta, trong khi máu
chảy đỏ lòm từ đôi mông và từ bên sườn anh ta. Không khí đang im phăng phắc,
thì từ chuồng giam bỗng phát ra một tiếng hét phản đối:

- Quân khốn nạn!

Thế là mọi người lập tức la ó:

- Quân giết người Thật bỉ ổi? Rõ
thối tha!

Bọn cảnh binh quát:

- Im ngay! Nếu không sẽ bắn xả
vào cả lũ chúng mày?

Nhưng chúng càng dọa, chúng tôi
càng hét to hơn. Bỗng viên chỉ huy trưởng hô:

- Phun hơi vào?

Mấy người thủy thủ vặn hai cái
bánh xe gì đó, và những tia hơi nóng phụt vào chuồng chúng tôi mạnh đến nỗi
trong khoảnh khắc mọi người đều phải nằm rạp xuống. Những tia hơi nóng đều được
phun ngang tầm ngực bọn tôi. Một nỗi kinh hoàng ghê gớm bao trùm lên cả cái tập
thể của chúng tôi. Những người bị bỏng không dám kêu. Họ phun hơi trước sau
cũng không đến một phút mà cũng đã làm cho mọi người khiếp đảm.

- Ta hy vọng rằng những kẻ cứng
đầu đã hiểu ra chứ? Hễ lôi thôi một chút là sẽ nếm mùi hơi nóng. Hiểu chưa?
Đứng dậy!

Chỉ có hai người bị bỏng thật sự.
Họ được đưa ra bệnh xá. Người bị đánh bằng thừng được đưa vào chuồng trở lại
với chúng tôi. Sáu năm sau anh ta sẽ chết trong một chuyến cùng vượt ngục với
tôi.

Trong mười tám ngày vượt biển,
chúng tôi có đủ thì giờ hỏi han để biết ít nhiều về cảnh sống ở nhà tù khổ sai.
Sau này chúng tôi mới biết là không có gì giống với những điều chúng tôi đã
hình dung, mặc dầu Julot đã cố gắng hết sức để cung cấp tài liệu cho chúng tôi.
Chẳng hạn, chúng tôi biết rằng Saint Laurent du Maroni là một cái làng ở cách
biển một trăm hai mươi cây số, nằm trên bờ con sông Maroni. Julot giảng giải
cho chúng tôi:

- Làng này là nơi đặt nhà trừng
giới, trung tâm của trại tù khổ sai. Việc phân loại tù được tiến hành ở trung
tâm này. Những người bị đày biệt xứ được đưa thẳng đến một nhà trừng giới gọi
là Saint-Jean cách đấy mốt trăm mươi cây số. Những người tù khổ sai được phân
loại ngay ra thành ba khối:

Khối thứ nhất gồm loại rất nguy
hiểm; sẽ được gọi tên ngay khi mới đến và nhốt vào các phòng giam của khu trừng
giới trong khi chờ đợi được đưa đến Quần đảo Salut. Họ bị giam ở đấy đến khi
mãn hạn hoặc đến khi chết. Quần đảo này ở cách Saint-Laurent năm trăm cây số và
cách Cayenne một trăm cây số. Quần đảo gồm có ba đảo, một là Royale; đảo lớn
nhất là Saint-Joseph, nơi đặt nhà tù cấm cố của trại khổ sai; cuối cùng là đảo Quỷ,
đảo nhỏ nhất. Tù khổ sai không đến đảo Quỷ, trừ một vài trường hợp ngoại lệ rất
hiếm hoi. Những người được đưa đến đảo Quỷ đều là tù khổ sai chính tri.

Kế đến là loại nguy hiểm bậc hai:
họ sẽ ở lại trại Saint-Laurent và sẽ được đưa đi làm những công việc canh tác
và trồng vườn. Mỗi khi cần, người ta lại phái họ đến những trại khổ sai đặc
biệt gay go: Trại Forestier, Trại Charvin, Trại Cascade, Vịnh Đỏ, Cây số Bốn
Hai được mệnh danh là trại Tử thần;

Cuối cùng là loại bình thường; họ
được phân việc ở ban quản trị, ở các nhà bếp, được giao làm công việc quét dọn
trong làng hay trong trại, hoặc được dùng vào những công việc của xưởng máy,
xường mộc, xưởng may, hay làm thợ sơn, thợ rèn, thợ điện, thợ nhồi đệm, thợ
giặt, v.v...

Vậy giờ G là giờ cặp bến: nếu tù
nhân được gọi tên và dẫn vào phòng giam riêng, thì như thế có nghĩa là sẽ bị
giam ở Quần đảo, không còn chút hy vọng nào có thể vượt ngục. Chỉ còn lại một
cách duy nhất là mau mau tự gây thương tíchh, xẻ đầu gối hay rạch bụng ra để
vào bệnh viện và tính chuyện vượt ngục từ đấy. Bằng bất cứ giá nào cũng phải
tránh cho được cái cơ mau bị đưa ra Quần đảo. Cũng còn có một cơ hội nữa, là
nếu chiếc tàu có nhiệm vụ đưa tù nhân ra đảo bị trục trặc, thì phải đút tiền
cho người y tá. Người này sẽ tiêm một mũi tinh chất terebenthin vào một khớp
xương, hoặc luồn một sợi tóc tẩm nước đái vào thịt để cho chỗ ấy nhiễm trùng
sưng tấy lên. Hoặc giả người y tá sẽ đưa lưu huỳnh cho anh hít, rồi nói với bác
sĩ là anh “sốt bốn mươi độ”. Trong mấy ngày chờ đợi ấy, phải tìm cách vào bệnh
viện bằng bất cứ giá nào.

Nếu anh không bị gọi riêng ra, mà
được xếp chung với những người khác trong các lán của trại, thì anh có thì giờ
để hành động: Trong trường hợp đó, không nên tìm một công việc ở bên trong
trại. Phải đút tiền cho viên kế toán để có được một chân đổ rác hay quét dọn
trong làng, hoặc được phái đến làm ở xưởng cưa của một thường dân làm thầu
khoán ở đấy. Những khi đi ra khỏi trại để đến nơi làm việc và mỗi tối trở về
trại, người ta có thì giờ bắt liên lạc với những người tù mãn hạn hiện còn ở
trong làng hay với những người Tàu, để họ chuẩn bị cho anh vượt ngục. Phải
tránh những trạm ở quanh làng: ở đấy rất chóng chết; có những trại trong đó
không một người nào sống được quá ba tháng. Đi làm trong rừng rậm thì phải chặt
đủ mỗi ngày một mét khối gỗ.

Tất cả những tài liệu quý báu
này, chúng tôi đã được Julot truyền đạt dần dần trong suốt cuộc hành trình.
Riêng cậu ta thì đã sẵn sàng. Cậu ta biết rằng với tư cách tù nhân vượt ngục bị
bắt lại, cậu ta sẽ được đưa thẳng vào xà-lim khi tàu cặp bến. Cho nên cậu ta
thủ sẵn một con dao rất nhỏ, dao nhíp thì đúng hơn, dấu trong plan. Khi tàu cặp
bến, cậu ta sẽ lấy dao ra rạch đầu gối. Khi xuống tàu cặp ta sẽ vờ vấp ngã trên
thang trước mặt mọi người. Cậu ta dự tính là sẽ được khiêng thẳng từ bến vào
nhà thương. Mọi việc sẽ diễn ra đúng phắp như vậy.