HỒI THỨ MƯỜI BA

Hàn Tiến trúng kế nâng li chịu chết

Văn Phương xong việc về báo tin mừng.

Lại nói chức sự Văn Nghiêm
nhận sổ sách và thư xong liền lên đường, ngày đêm ruổi ngựa đi gấp về triều
dâng lên chúa. Hiền vương mở xem, tờ khải của Chiêu Vũ viết:

“Thần là Chiêu Vũ rập đầu
trăm lạy kính trình chúa thượng minh xét:

Nay thần được ban lời vàng
ngọc, ủy nhiệm việc lớn. Thần lấy làm hổ thẹn vì tài hẹn học cạn, ít trí nghèo
mưu, làm lỡ sự tin dùng của chúa thượng^[326].
May cho thần, trên được đội ơn trị ngộ của chúa thượng, dưới nhờ có các tướng
đồng lòng hợp sức, khiến cho Hàn Tiến gặp phải đối thủ lợi hại, quân thua thần
tàn, hoảng loạn chạy trốn, che dấu tung tích. Nay chúa thượng muốn quét diệt
nó, thì Hàn Tiến tuy chỉ là kẻ hoạn quan nhưng đáng kể là viên tướng trí năng,
họ Trịnh coi là trụ cột. Nay chúa thượng muốn khôi phục Trung đô, dẹp yên bốn
trấn, tất phải thu nạp anh hùng, chiêu dụ hào kiệt không thể trì hoãn được.
Thần xin viết thư chiêu dụ Hàn Tiến ra hàng để làm một cánh tay đắc
lực Nam, có thể gọi là cọp beo được chắp thêm cánh vậy. Nếu y kiên lòng
không chịu theo ta thì sau đó sẽ dùng kế phản gián, khiến cho chúa tôi bọn
chúng giết hại lẫn nhau, ta khỏi phải mệt tay giương cung vung kiếm.

Còn như các tướng sĩ và dân
chúng châu bắc Bố Chính và các huyện Kỳ Hoa, Thạch Hà ở Nghệ An mới về hàng,
thì xin chúa thượng chuẩn cho những người đã làm quan được giữ quan chức cũ,
binh lính cấp cho tiền và lương ăn, dân chúng thì cho miễn thuế khóa phu dịch.
Làm như thế tướng sĩ Đàng Ngoài sẽ theo nhau về hàng, trăm họ tuân phục. Thần
xin tuyển binh chia thành đội ngũ đặt tướng hiệu cai quản để phòng khi dùng
đến. Ấy là phép lấy Tần đánh Tần vậy. Kính mong chúa thượng tường xét. Nay
bẩm.”

^[326] Chỉ vào việc các tướng đi đánh Nghệ An bấy
giờ chưa bắt được Hàn Tiến.

Hiền vương xem xong thư cả
mừng, sai chức sự Văn Cảnh truyền lệnh cho Thuận Nghĩa và Chiêu Vũ cứ theo đúng
thế mà làm, sớm cho người về bẩm báo.

Hai tướng vâng mệnh, liền
viết thư dụ hàng, sai Lộc Tiên giấu trong mình đem ra chợ Cát^[327] tìm em ruột là Triều
Lãng để nhờ Triều Lãng chuyển cho Hàn Tiến. Triều Lãng là bộ tướng của Hàn
Tiến, sau khi nhận được thư liền đem vào trình với Hàn Tiến rằng:

- Chúa Nam nghe tên của tả
đô đốc lấy làm yêu quý như châu ngọc, sai các tướng chuyển bức mật thư này đến
tay tả phủ muốn gọi tả phủ về hàng để làm đại tướng của Nam triều sai Lộc Tiên
kính chuyển thư này đến đây, hiện đang chờ ở ngoài cửa trại. Xin tả phủ lựa chọn
việc đi ở thế nào, bảo cho Lộc Tiên biết, trở về báo tin để các
tướngNam triều đến tiếp đón.

^[327] Chợ
Cát: “Cát thị”. Bản sao chép nhầm chữ “thị” là họ, đúng phải là chữ
“thị” là chợ.

Hàn Tiến tiếp nhận thư, mở
ra đọc. Thư viết:

“Nam triều nguyên súy
Thuận quận công, đốc chiến Chiêu Vũ hầu cùng các tướng kính gửi bức thư đến
dưới cờ của tả đô đốc phó tướng tôn công:

Từng nghe trời đất có âm có
dương, có âm dương tất có tiêu (hao mòn), có trưởng (lớn mạnh). Mặt trời, mặt
trăng có thăng có giáng, có thăng có giáng tất có đầy có vơi. Thiết nghĩ: quan
tả đô đốc chí nén kinh luân, lòng tàng thao lược, trên dốc lòng khuông phò để
thất để rạng đặc tài, dưới lo nghĩ cứu giúp sinh dân để tỏ ơn huệ. Nhưng họ
Trịnh đè lấn vua Lê, khoét nước hại dân, ngoài mang danh là bề tôi nhà Lê mà
trong thật là kẻ giặc của nhà Lê. Trên hiếp thiên tử, dưới ép công khanh, ghen
ghét kẻ hào kiệt anh hùng, phế truất các bậc danh thần văn võ. Người ta đều tai
nghe mắt thấy cả, há phải là lời nói không đâu. Huống chi quan tả đô đốc là người
thông đạt thức thời, vẫn được người đời khen ngợi là bậc anh tài tuấn kiệt thì
việc bỏ bóng tối theo ánh quả thật chẳng phải khó tính liệu.

Vả lại bọn chúng tôi từng
nghe nói “chim khôn chọn cây đậu, tôi hiền chọn chúa mà thờ.” Những kẻ anh hùng
hào kiệt thời xưa đều như thế cả. Há phải bọn chúng tôi dám lấy sự trái lẽ mà
thúc bức đâu!

Nay chúa xứ Nam là bậc minh
công, đức phô xa gần, ơn khắp mọi chốn, đã nhiều lần tỏ ý cầu hiền, nghiêng
mình tiếp đãi kẻ sĩ, chí nguyện khuông phò đế thất, tấm lòng thương xót dân
đen. Minh công chúng tôi nghe tiếng tài năng của quan tả đô đốc, hâm mộ đức
vọng của quý phủ. Nếu ngày nay quan tả đô đốc chịu dốc lòng hướng phục thì
chẳng những hết hẳn hiềm nghi, mà về công danh phú quý tất cũng sẽ chung hưởng
cùng quý phủ. Còn nếu tả đô đốc vẫn giữ mê chẳng tỉnh, thì tấm thân tuy tạm
thời được hưởng quyền quý, nhưng không tránh khỏi người đời chê cười, sẽ biên
chép quý phủ vào sử xanh như kẻ làm tôi cho Vương Mãng, nhuốc danh ngàn thu.
Lại sợ một ngày kia ngọc đá đều cháy tan, cỏ thơm và cây mục đều không phân
biệt, phượng lành gà mái cùng chung khốn quẫn. Mong đô đốc xét kĩ, ấy là may
mắn lắm. Nay thư.”

Hàn Tiến lật thư xem đi xem
lại mấy lần, bỗng quắc mắt cả giận nói:

- Ta thờ chúa Trịnh được ưu
ái rất trọng, phú quý cũng đã tột mức, hưởng ơn chẳng phải đã cạn. Lẽ nào ngày
nay ta lại mưu toan ăn ở hai lòng để mưu cầu phú quý mà quên khuây đại nghĩa?
Vả lại ta thường nghe nói “trung thần chẳng thờ hai vua, liệt nữ không lấy hai
chồng”. Nay người miền Nam dám đem cho ta bức thư phản loạn này để
khiến cho ta trở thành kẻ bất trung chăng?

Nói đoạn Hàn Tiến quát gọi
tiểu tốt ra bắt ngay Lộc Tiên áp giải về kinh chém đầu cho hả giận. Phó tướng
Triều Tô can rằng:

- Từ thời xưa hai nước giao
tranh với nhau không ai giết sứ giả. Huống hồ Lộc Tiên là kẻ đầu sai, bất quá
chỉ là một tên tiểu tốt, giết hắn có ích gì đâu. Chi bằng đuổi hắn về để tỏ uy
đức.

Hàn Tiến nghe lời Triều Tô,
cơn giận có phần nguôi bớt, bèn bảo Triều Lãng rằng:

- Ngươi mau đưa Lộc Tiên về
để nói với người bên Nam rằng: ta thà sống làm bề tôi họ Trịnh, chết
làm ma họ Trịnh, phải đâu bắt chước bọn tiểu nhân sớm tối ăn ở hai lòng để mưu
cầu tước lộc? Ta thà chết chứ không đầu hàng!

Người đương thời biết chuyện
có làm bài thơ luật như sau:

Ngoài cõi cầm quân chốn
chiến trường,

Cửu trùng ơn nặng há xem
thường.

Trung thần quyết chẳng thờ
hai chúa,

Liệt nữ ai người chịu đổi
chồng.

Chớ bảo Từ công^[328] không chịu khát,

Hãy
rằng Ngu thị^[329] sử nêu gương.

Quan
nhân tự thuở Hán Đường ấy,

Yêm
hoạn^[330] như ông thật ít dường.

^[328] Nhắc việc Từ Thứ vì mẹ bị bắt phải về với
Tào Tháo nhưng vẫn giữ lòng trung với Lưu Bị.

^[329] Chỉ Ngu Cơ, người thiếp yêu của Hạng Vũ, tự
sát theo chồng.

^[330] Yêm hoạn: tức hoạn quan.

Rồi đó Triều Lãng trở ra nói
với Lộc Tiên:

- Quận Tiến kiên lòng như
thế, anh phải về mau kẻo nguy to.

Lộc Tiên nghe xong liền trốn
về ngay. Về tới nơi, Lộc Tiên đem lời Hàn Tiến thuật lại một lượt cho các
tướng nghe.

Tiết chế Thuận Nghĩa và đốc
chiến Chiêu Vũ nghe xong cả giận. Chiêu Vũ nói với Thuận Nghĩa:

- Tên hoạn quan thô bỉ điên
rồ dám thốt ra lời kiêu ngạo! Cứ găm câu nói ấy cho hắn phải hối hận về sau. Ta
phải dùng kế phản gián mới nguôi được cơn giận này.

Tiết chế Thuận Nghĩa nói:

- Đúng thế! Quan đốc chiến
hãy làm ngay đi.

Hai tướng tuy căm giận Hàn
Tiến nhưng cũng phải khen rằng: “Hắn ta quả là kẻ trung nghĩa, người đời không
sánh kịp.”

Qua ngày hai mươi bốn, Chiêu
Vũ bèn sai lệnh sử tên là Văn Phương lĩnh vàng bạc cùng với mật thư, theo đường
bí mật lén ra Trung đô (Thăng Long) tìm hỏi nhà em ruột là Văn Tường, rồi cùng
với Văn Tường đến phủ đệ của cha là đô đốc Lễ quận công nói thật công việc. Rồi
đó đem vàng bạc cùng mật thư đến nhà thượng thư bộ Hộ là tả đô đốc Sùng quận
công kể tội Hàn Tiến, tương kế tựu kế mượn tay họ Trịnh giết Hàn Tiến để trừ
hậu họa. Bọn đô đốc quận Lễ, quận Sùng đều là hạng tham lam xu nịnh, vốn có
hiềm khích với Hàn Tiến sẽ nhận vàng hối lộ để mưu tính công việc.

Văn Phương lĩnh kế, theo
đường tắt mà đi, chẳng mấy ngày ra đến Trung Đô, tìm hỏi được nhà Văn Tường.
Anh em cùng nhau chuyện trò, ôn lại tình cảm bấy lâu xa cách. Sau đó Văn Phương
đem công việc được sai đi thật tình kể lại một lượt cho Văn Tường nghe. Rồi Văn
Tường và Văn Phương đến phủ đệ của cha là đô đốc quận Lễ. Văn Phương vái khóc
chào cha, kể nguyên do sự tình cha con cách biệt, nhận lời thất lễ sớm tối hầu
thăm. Rồi đó Văn Phương đem trình các thứ lễ vật kính biếu của các
tướng Nam triều, nói thật công việc cho cha biết. Đô đốc Lễ quận công
nghe xong cả mừng, bèn cùng Văn Phương, Văn Tường đến tư dinh trình với thượng
thư bộ Hộ là tả đô đốc Sùng quận công. Văn Phương vái chào xong, bày tỏ thiện ý
của các tướng Nam triều quý mến uy đức của tôn phủ đô đốc, thường
ngày vẫn đề cao khen ngợi, đặc cách sai mang lễ vật kim ngân ra kính biếu để tỏ
lòng thành. Rồi đó Văn Phương đem trình bức mật thư. Quận Sùng cả mừng thu nhận
lễ vật, tiếp nhận mật thư, dời chỗ vào ngồi trong phòng riêng, mở thư ra xem.
Thư viết:

“Tiết chế của Nam triều là
hổ uy đại tướng Thuận quận công, tham mưu đốc chiến Chiêu Vũ cùng các tướng vái
chào gửi bức thư đến dưới cờ của quý quan tả đô đốc thương thư bộ Hộ của Bắc
triều:

Từng nghe: Có trời đất thì
có dân sinh, muôn vật. Dân sinh muôn vật được yên chỗ sống của mình thì thiên
hạ hòa bình, gọi là có triều đình, có công khanh. Công khanh mà chọn được đúng
người thì triều đình được trung chính, xưa nay đều chẳng khác, trong kinh điển
vẫn còn ghi.

Thiết nghĩ rằng: quý quan là
bậc đại thần được trọng dụng ở triều đình, là bậc hoành tài rường cột, sâu hiểu
lẽ yêu nước lo vua điều cốt yếu là trừ gian dẹp phản. Huống chi ngày nay Hàn
Tiến là một kẻ hoạn quan thô bỉ được dùng làm đại tướng trấn giữ đất phên giậu,
đáng lẽ phải tận trung báo quốc, cớ sao lại có thói đàn bà điên gieo rắc tai
vạ. Lại cậy tài kiêu căng, coi triều đình chẳng ra gì, ví như ếch ngồi đáy giếng,
há chẳng biết trời xanh rộng lớn hay sao? Nay xin đặc cử ra đay ba tội của Hàn
Tiến làm bằng chứng để quý quân lượng xét^[331].
Trước đây, năm Mậu Tí (1648), Hàn Tiến dùng mưu chuột kế sẻ^[332] sai
bọn Bộ Gia, Quyến Gia^[333] liều
mạng vào địa giới xứ Nam xâm lấn lũy Hàn. Chúa Nam sai một viên hùng tướng
dương uy tì hổ đánh đòn sấm sét, khiến cho bọn Bộ Gia sợ hãi rụt đầu run tim,
không còn mảnh giáp mà về, đến nỗi bị chết cháy, chết đuối. Hổ thẹn đến như thế
là cùng. Đó là một tội. Đến năm Giáp Ngọ (1654), lại sai bọn Mậu Long lén vào
địa giới xứ Nam cướp bắt tăng ni, đàn bà, trẻ con, chặt đầu đem về tâu báo, tự
khoe lập công diệt địch. Nếu quả là có công diệt địch thì giao làm tướng
cũng đáng. Nhưng sư sãi, đàn bà, con trẻ không ánh nhau thì có tội gì mà sai
quân giết bừa để lập công? Thế là trên lừa dối vua, khinh mạn triều đình. Đó là
hai tội. Đến năm nay Hàn Tiến lại gây hấn trước, sai Mậu Long lén đem quân qua
địa giới phía Nam bắt cóc lính tuần, tự khoe là dũng mạnh. Xưa nay có
kẻ làm tướng nào như thế không? Vậy mà Hàn Tiến dám tự chuyên càn rỡ, bày đặt
mưu kế vặt vãnh, không nghĩ gì đến việc quốc gia đại sự, để đến nỗi Nam Bắc
giao phong, quân dân trăm họ chết uổng. Đó là ba tội.

Nay chúa miền Nam nhân từ
đại lượng, không nỡ để con đỏ vô tội mà phải chịu chết chóc, nghĩ phải bắt Hàn
Tiến, cứu dân đen khỏi cảnh lầm than. Các tướng Nam triều thấy Hàn
Tiến là hạng gà mái gây loạn, muốn bao dung mà theo phép không thể bao dung,
muốn tha thứ mà theo luật không thể tha thứ. Vì thế hai ba lần bẩm xin ra quân xuất
tướng. Đánh một trận mà cuốn chiếu đến tận Dinh Cầu. Đánh hai trận là Hàn Tiến
thua chạy, phải lánh trốn ở nơi hẻo lánh. Thế cùng lực kiệt, Hàn Tiến phải cho
Mậu Long ra đầu hàng trước để xin mệnh lệnh cho mình về đầu hàng tiếp sau, tự
nguyện làm nội ứng để lập công làm lễ tiến kiến. Các tướng Nam triều
tức giận đều nói: Trước gây họa loạn cũng do kẻ này, sau xin quy hàng cũng lại
con người ấy. Đó là kẻ sất phu vong ơn phản chúa, dùng hắn thì có được ích gì?
Vì vậy các tướng Nam bọn tôi chưa chịu quy nạp. Hắn đã mưu phản Trung
đô, bọn chúng tôi vẫn muốn thừa cơ ngồi ở giữa mà thu lợi. Nhưng làm như thế
không xứng đáng là kẻ trượng phu. Vì thế chúng tôi đặc sai Văn Phương mật báo
tin tức để quý quan biết. Văn Phương là tộc thuộc của quý quan, bản tính cẩn
thận, tất không thể tiết lộ ra ngoài.

Nay Hàn Tiến đã ngạo mạn như
thế, xướng loạn phản trắc như thế, tội của hắn có thể nói là ngút trời. Huống
hồ quý quan lại là bậc tể phụ của triều đình, rường cột của xã tắc, lẽ nên lo
xa để tránh gây phiền gần. Mong quý quan xét kỹ thì nước nhà được may mắn lắm.
Nay thư.”

^[331] Câu này trong nguyên bản chép ở cách sau
một câu, ngờ chép nhầm vị trí.

^[332] Chữ Hán: “thử mưu tước kế” ý nói những mưu
kế vặt vãnh.

^[333] Bộ Gia: với chữ Gia là nhà, Quyến gia với
chữ Gia là tốt đẹp, chưa rõ chỉ viên tướng nào bên Trịnh.

Tả đô đốc Sùng quận công xem
xong thư cả giận hỏi Văn Phương sự việc quả có thật như thế không. Văn Phương
đáp:

- Những sự việc nói trong
thư, thần triều chính mắt trông thấy cả, không có điều gì dối trá.

Quận Sùng nghe nói thế tức
giận mắng chửi Hàn Tiến:

- Tên tướng nhép điên rồ dấy
loạn phản vua, tội hắn to như núi biển. Thế mà trước đây hắn làm nhục ta quá
lắm. Bây giờ không báo nhục thì còn đợi đến bao giờ? Ta quyết trình lên vương
thượng biết để bắt hắn đem về hỏi tội, không thể dung thứ được.