Một người bạn gái học cùng với tôi,
mọi phương diện như công việc, quan hệ với mọi người... đều rất xuất sắc, nhưng
lại thường xuyên đánh chửi con ở nhà. Một lần chúng tôi nói chuyện với nhau, khi
nhắc đến người bố của mình, chị chỉ trích rất nhiều điểm xấu ở ông. Hồi nhỏ bố chị
rất hay đánh chị. Chị cảm thấy những lý do mà ngày trước ông đánh chị đều rất vô
lý, chị thực sự coi thường, thậm chí căm thù những hành động của ông. Sau đó chúng
tôi lại nói chuyện đến con của chị, chị lại chỉ trích con chị không ra gì, kể ra
một loạt những tội đáng đánh của con. Khi tôi nói rằng thái độ đối với con của chị
bắt nguồn từ sự thô bạo của bố chị, chị liền phản đối ngay. Nói chị không giống
với người bố của mình, bố chị đánh chị một cách rất vô lý, còn việc chị đánh con
trai đều có lý do cả. Đúng vậy, hồi còn nhỏ nhà chúng ta chủ yếu thiếu lương thực,
chính vì thế con nấu cơm khê sẽ bị ăn đánh. Hiện nay chắc chắn trẻ em sẽ không bị
đánh vì chuyện này, nguyên nhân khiến chúng bị đánh có thể là do làm bài thi không
tốt hoặc lên Internet - nhưng đây có gì là khác biệt đâu? Thực ra chị bạn này và
người bố của chị đều vì cùng một nguyên nhân mà đánh con, đó là con trẻ làm mình
không vui. “Phương pháp giáo dục” chung của họ đối với con trẻ chính là nắm đấm.
Xét về vấn đề tu dưỡng đạo đức của phụ huynh, thực ra họ rất giống nhau.

Đánh chửi con có thể sẽ giải quyết được
một vấn đề nhỏ trước mắt, nhưng lại gây tai họa ngầm lớn cho quá trình trưởng thành
của trẻ, vết thương sẽ bám theo trẻ suốt đời. Những đứa trẻ thường xuyên bị đánh,
thể xác và tinh thần của chúng đều bị tổn thương. Điều mà chúng cảm nhận được từ
phía phụ huynh là nỗi sỉ nhục, là sự tự ti, khiến chúng học được cách đối xử thô
bạo, kích động tâm lý phản nghịch trong chúng. Giống như khi gặp lạnh, người ta
sẽ sởn gai ốc vậy, sẽ xảy ra hàng loạt sự thay đổi về mặt tâm lý và sinh lý ở trẻ
một cách vô thức.

Nhà giáo dục người Italia, tiến sĩ Maria
Montessori nói: “Khiếm khuyết của mỗi loại tính cách đều là do trẻ em phải chịu
sự đối xử sai lầm nào đó hồi còn nhỏ gây ra”(2).

(2)
Maria Montessori, Phương pháp giáo dục trẻ em của Montessori, Nhậm Đại Văn dịch,
NXB Giáo dục nhân dân, tái bản lần thứ nhất tháng 5-2001, tr.522.

Phương thức đánh chửi chắc chắn không
thể khiến trẻ phát triển lành mạnh, chỉ có thể khiến tâm lý của chúng bị bóp méo.
Một người bị tàn tật về mặt tâm lý, sẽ tệ hơn rất nhiều so với một người bị tàn
tật về mặt sinh lý, hơn nữa đó còn là một điều hết sức đáng sợ. Năm 2008, nước Áo
đã xảy ra một sự kiện chấn động toàn thế giới, khiến cả đất nước phải xấu hổ, một
người bố tên là Josef Fritzl đã giam cầm con gái ruột trong căn hầm không có cửa
sổ dưới nhà mình hai mươi bốn năm, ông này đã cưỡng hiếp con gái và khiến cô gái
này sinh ra bảy đứa con. Người đàn ông này còn ngược đãi mẹ ruột của mình, giam
bà trên tầng, thường xuyên để bà phải nhịn đói mặc rét, cho đến khi chết đi. Tại
sao xã hội hiện đại lại còn tồn tại những “người rừng khủng khiếp” như vậy? Một
số bài báo mà các phương tiện thông tin đại chúng moi ra đã có thể giải thích được
vấn đề: Hồi còn nhỏ, Josef Fritzl thường xuyên bị mẹ đánh đập và ngược đãi.

Đây là một ví dụ cực đoan, cho thấy,
giáo dục gia đình dị dạng sẽ gây ra hậu quả ác nghiệt như thế nào.

Những đứa trẻ lớn lên trong môi trường
gia đình hà khắc, sẽ trở nên tự ti, sống nội tâm, thiếu khả năng giao tiếp với mọi
người, thiếu khả năng tự kiểm điểm và tự quản mình, tính tình nóng nảy, thậm chí
sa đọa… Cũng có một số phản ứng về mặt sinh lý, như nôn mửa, đi ngoài, bệnh đường
ruột, mất ngủ…

Mỗi sự trải nghiệm thuở thiếu thời đều
có thể để lại vết tích trong cuộc đời, đối với con trẻ không có “chuyện nhỏ”, mỗi
chuyện nhỏ đều là chuyện lớn ảnh hưởng sâu sắc đến sự trưởng thành của trẻ. Mỗi
chuyện nhỏ đều là nắm tuyết đầu tiên nắm trong lòng bàn tay, càng lăn càng biến
thành một quả bóng tuyết lớn hơn, ảnh hưởng lớn đến tương lai - đồng thời cũng giống
như cách ví von nói rằng, một con bươm bướm ở Nam Mỹ vỗ cánh, có thể sẽ gây ra một
cơn bão ở Bắc Mỹ.

Đương nhiên trong cuộc sống hiện thực
cũng có một số ví dụ chứng minh cho quan điểm “không đánh không nên người”.

Năm 2005 tôi đọc được một bài báo trên
mạng Internet, nói ở Thẩm Dương có một cô bé mười ba tuổi, đạt được giải nhất trong
một cuộc thi đàn piano thanh thiếu niên quốc tế, và thành tích này có được là nhờ
bố cô bé đánh con bốn trăm cái bạt tai trong ba năm trời. Đây dường như là một ví
dụ “không đánh không nên người” điển hình, không biết nó sẽ khiến bao vị phụ huynh
tin rằng dùng những cái bạt tai có thể thúc đẩy con “nên người”. Tuy nhiên, một
đứa trẻ trung bình hai, ba ngày lại bị ăn một cái bạt tai, đặc biệt là bé gái, cô
bé sẽ phát triển thành một con người như thế nào? Dấu vết của cái bạt tai hằn trên
da sẽ nhanh chóng mất đi, nhưng vết sẹo trong tâm hồn có mất được đi hay không?
Cô bé phải trưởng thành, cô sẽ không chỉ là một “người chơi piano”, mà còn là người
đóng rất nhiều vai trò. Với những vai trò đó, cô sẽ thể hiện một diện mạo như thế
nào? Ví dụ này không đại diện cho một phương pháp giáo dục thành công, mà chỉ đại
diện cho một cách làm nguy hiểm dưới một giá trị quan dị dạng. Nó dùng một thành
tựu đơn lẻ, để đánh cược với sự hoàn thiện về nhân cách và hạnh phúc cả cuộc đời
của con trẻ.

Tôi từng gặp một người mẹ, chị rất đắc
ý nói với tôi rằng: Con là phải đánh, thằng con tôi đó, chỉ cần đánh một trận, hoặc
chửi cho một trận tơi bời là liền nghe lời ngay. Có thể khẳng định, người mẹ này
chỉ có thể có được vẻ đắc ý này khi con trẻ còn đang trong độ tuổi vị thành niên,
khi nhìn vào một sự việc riêng lẻ, đồng thời khi chị không hề quan tâm đến niềm
hạnh phúc của con. Vẻ đắc ý của chị không chân thực, cũng sẽ không thể kéo dài.

Tôi còn quen một cô gái, rất xinh xắn,
học hành xuất sắc, năng lực công tác tốt, xem ra tính cách cũng sôi nổi, hoạt bát.
Dường như ở cô không tìm được khuyết điểm gì. Chỉ có điều là từ trước đến nay đường
ruột và dạ dày của cô không tốt, năm hai mươi tuổi đang học đại học thì bị thủng
dạ dày cấp tính, suýt nữa thì mất mạng, dạ dày phải cắt đi một phần ba. Từ lâu y
học đã phát hiện ra rằng, bệnh dạ dày mãn tính có liên quan đến tinh thần tiêu cực
và sức ép của con người. Từ căn bệnh của cô gái và một số đặc điểm tính cách thỉnh
thoảng bộc lộ ra, tôi đoán rằng chắc chắn hồi nhỏ cô phải chịu sức ép tâm lý rất
lớn, có vết thương tâm lý. Quả nhiên, sau đó có một lần chúng tôi nói chuyện với
nhau, cô gái bảo từ nhỏ mẹ cô đã đánh cô, đánh rất quyết liệt. Ví dụ có một lần
sau khi tan học cô đến cơ quan mẹ để lấy chìa khóa nhà, lúc về quên chào cô bạn
cùng phòng với mẹ. Chỉ vì chuyện nhỏ này mà mẹ cô nửa đêm đi làm về, lôi cô từ chăn
ra, đánh một trận tơi bời. Cô nói lúc đó cô đang ngủ rất ngon, tự nhiên lại bị đánh,
không biết là vì sao, và những chuyện tương tự như thế xảy ra rất nhiều lần.

Có lẽ là do muốn giữ thể diện cho mẹ,
cô gái nói không trách gì mẹ, thậm chí nói chính vì sự nghiêm khắc của người mẹ
mà cô mới được như ngày hôm nay. Tôi phát hiện ra cô gái ăn liên tục các loại đồ
ăn vặt, đặc biệt là những đồ ăn khó tiêu hóa. Sau khi cắt dạ dày không lâu, bất
chấp lời dặn của bác sĩ, cô vẫn ăn uống vô độ, lại để chảy máu dạ dày, một thời
dài không được ăn cơm, đến khi khá hơn được một chút, lại bắt đầu ăn vô độ. Tôi
khuyên cô nên giảm ăn vặt, cô liền nói mình thường xuyên không vui, ăn vặt giảm
bớt được sức ép tâm lý, chính vì thế cũng mặc kệ - cô gái rắn rỏi này, thực sự để
mình gánh hết mọi sự đau khổ, đồ ăn vặt đã biến thành liều thuốc giảm đau về tâm
lý cho cô từ bấy lâu nay. Tôi không biết sau khi mẹ cô biết được mối quan hệ nhân
quả giữa các sự việc này, khi nghĩ đến sức khỏe của con gái, có còn tự hào được
nữa hay không?

Rất nhiều người quả quyết rằng cần phải
đánh con trẻ, lý do là bản thân mình từ nhỏ cũng bị đánh, và mình phát triển không
đến nỗi tồi. Trong các tài liệu, cũng thường xuyên gặp một số người thành đạt nói
rằng vì bị đánh mà họ trở nên hiểu biết hơn. Tôi không nghi ngờ tính chân thực của
việc họ bị đánh và tính chân thực trong sự thành công của họ, nhưng không cho rằng
giữa hai yếu tố này có mối quan hệ nhân quả.

Đúng là có những người sau khi bị đánh
một trận có rất nhiều thay đổi, nhưng động lực tạo ra sự thay đổi đó không phải
là chuyện anh ta bị đánh, mà là một số yếu tố đã được tích tụ lâu ngày và tương
đối toàn vẹn, sở dĩ trận đánh chửi này đạt được kết quả như mong muốn, khiến một
người thức tỉnh, cũng chính là do “sự ngẫu nhiên” này, nếu hành vi đánh chửi diễn
ra thường xuyên, còn có tác dụng nữa hay không?

Trước đây tôi đã từng đọc được một bài
báo, viết rằng một đứa trẻ sau khi chào đời mãi vẫn không biết nói, một hôm đứa
trẻ này không may bị rơi xuống một cái giếng khô, lập tức kêu lên “cứu với”, từ
đó trở đi thì biết nói - một sự trùng hợp ngẫu nhiên cũng phải có một số điều kiện
gì đó mới thực hiện được. Nói đánh chửi có thể giúp một người nên người sẽ chẳng
khác gì nói đẩy người xuống giếng khô có thể chữa được bệnh câm - điều này không
thể thành lập mà là sự quy kết nguyên nhân không có căn cứ.

Giáo dục bằng bạo lực có thể khiến con
trẻ trở nên phục tùng, nhưng không giúp trẻ trở nên thông minh và hiểu biết; có
thể khiến trẻ trở nên nghe lời, nhưng sẽ không thể giúp chúng trở nên tự giác và
có chí tiến thủ - giáo dục bằng bạo lực có thể thu được một số kết quả tạm thời,
bề ngoài, nhưng nó phải trả giá bằng sự sa đọa và suy sụp của con trẻ. Dùng biện
pháp đánh chửi để bắt con trẻ tiến bộ trong học hành, kết quả chỉ có thể khiến trẻ
chán ghét việc học; dùng hành vi đánh chửi để bắt trẻ nghe lời, con trẻ sẽ trở nên
lì lợm, cố chấp hơn; dùng thủ đoạn đánh chửi để bắt trẻ làm người tốt, tâm lý của
trẻ sẽ trở nên bất thường, biến thái mà thôi.

Khi phân tích sự thành công và thất
bại của một người, người ta thường quen với việc bắt tay từ góc độ và bối cảnh vĩ
mô. Trên thực tế, những đứa trẻ lớn lên trong một hình thái văn hóa chung và chịu
sự ảnh hưởng của một phương châm giáo dục chung, sở dĩ sau khi trưởng thành, giữa
chúng có sự khác biệt lớn về mặt đạo đức, nhân cách và năng lực, là do môi trường
sinh hoạt quan trọng nhất của chúng - gia đình, thái độ nuôi dạy của bố mẹ - người
thầy vỡ lòng đầu tiên trong cuộc đời chúng không giống nhau.

Một người có phẩm chất đạo đức tốt,
chúng ta không phủ nhận là do sự nỗ lực của cá nhân anh ta và sự đào tạo của xã
hội, nhưng chúng ta cũng đừng quên trao cho người nuôi dưỡng anh ta từ nhỏ một tấm
huy chương.

Ngược lại với điều này, một số tội phạm,
đặc biệt là những tội phạm hình sự, bố mẹ của anh ta không có lý do gì để đáng được
thương hại. Mặc dù về mặt chủ quan, bố mẹ anh ta không có ác ý dẫn con mình vào
con đường tội lỗi, cho dù là kẻ xấu cũng vẫn mong con mình trở thành một người tốt.
Nhưng phương pháp nuôi dạy thô bạo của họ đã bóp méo tâm hồn con trẻ, lời nói và
hành động của chính bản thân họ đã dạy cho con trẻ cách đối xử tệ bạc với người
khác như thế nào.

Nếu chỉ quy kết hành vi phạm tội của
một số người nào đó cho xã hội, thời đại, hoặc nhà trường, thì chẳng khác gì tung
roi vào không khí, không thể tìm ra căn nguyên của vấn đề, không thể đốc thúc phụ
huynh kiểm điểm lại hành vi của mình. Xét về tính kế thừa và tính tiếp nối của sự
phát triển nhân cách, bố mẹ của mỗi một phạm nhân đều nên sám hối trước con mình,
sám hối trước xã hội và nhân loại.

Đừng nên vì con trẻ biết nghe lời mới
yêu con, đừng nên vì trẻ đạt được một thành tích nào đó mới khen ngợi trẻ, càng
không nên vì chúng không làm mình toại nguyện mà đánh chúng. Tình yêu của bố mẹ
cần phải vô điều kiện, sự tôn trọng đối với con trẻ cũng phải là vô điều kiện.

Qua sách vở và những người xung quanh, chúng ta
có thể thấy được rằng, phụ huynh của những đứa trẻ xuất sắc, thường là những người
rất dân chủ, gặp chuyện gì đều có thể bình tĩnh, ôn hòa cùng trẻ bàn bạc cách giải
quyết, họ rất coi trọng phương pháp - thái độ cơ bản nhất là tôn trọng con, tìm
cách hiểu con. Kể cả khi con phạm lỗi cũng chỉ bàn riêng đến việc đó, không lôi
ra các vấn đề khác, đương nhiên, càng không thể đánh chửi. Kết quả mà họ đạt được
chính là, con cái họ dường như rất hiểu biết, không cần họ phải lo lắng, mất nhiều
công sức.

Nhà giáo dục kiệt xuất người Liên Xô
Makarenko nói: “Ngay từ đầu, chế độ sinh hoạt gia đình đã được phát triển một cách
hợp lý, xử phạt sẽ không còn cần thiết nữa. Trong gia đình tốt, mãi mãi sẽ không
bao giờ có cảnh xử phạt, đây chính là con đường giáo dục đúng đắn nhất”(3).

(3)
Makarenko, Tuyển tập giáo dục của Makarenko, Ngô Thức Dĩnh biên soạn, NXB Giáo dục
nhân dân, tái bản lần thứ nhất tháng 1-2005, tr.507.

Luật pháp của một số nước Âu Mỹ nghiêm
cấm việc đánh con. Sở dĩ tình trạng đối xử vũ phu với con ở Trung Quốc vẫn còn khá
phổ biến, trước hết là do ảnh hưởng của quan niệm truyền thống, cho rằng bố đánh
con là chuyện đương nhiên; thứ hai là do thiếu sự trói buộc về mặt pháp lý.

Hiện nay Trung Quốc có một số đạo luật
bảo vệ thiếu niên nhi đồng, nhưng đều là một số khái niệm sơ bộ, không mang tính
bắt buộc. Đánh con được cho là việc riêng của gia đình, không cần người khác phải
can thiệp; chỉ cần không đánh con tàn tật, không đánh chết, sẽ không cần phải giải
quyết trên góc độ luật pháp. Toàn xã hội hầu hết rất thờ ơ trước sự tổn thương về
mặt tinh thần của trẻ vị thành niên, rất ít người cho rằng bố mẹ đánh chửi con là
ngược đãi trẻ em. Đằng sau tấm mặt nạ của “yêu cho roi cho vọt”, chỉ có trẻ em mới
cảm nhận được đó là sự gớm ghiếc, khủng bố.

Tố chất của phụ huynh quyết định đến
tố chất của các công dân tương lai, Chính phủ nên đẩy mạnh triển khai giáo dục gia
đình, nâng cao tố chất giáo dục cho phụ huynh; đồng thời cũng nên nhanh chóng lập
pháp, nghiêm cấm hành vi đánh chửi trẻ em, tước đoạt quyền nuôi dạy của những bậc
phụ huynh không đủ tiêu chuẩn. Ví dụ tước quyền nuôi dạy của bố mẹ những đứa trẻ
bị ép phải bỏ nhà ra đi nhiều lần, chứ không phải là bắt trẻ lại để giáo dục một
hồi, sau đó lại đưa về nhà.

Không phải cứ mặc áo complet là biến
thành người thanh lịch, không phải cứ sinh con ra là biết làm bố mẹ. Làm bố mẹ cần
phải học, học cách yêu thế nào. Học cách yêu là một mệnh đề rất lớn, đòi hỏi phải
học dần dần, bước đầu tiên đơn giản nhất chính là không đánh chửi con trẻ nữa, không
làm người rừng mặc áo complet.

Lưu
ý đặc biệt:

Đánh chửi là biện pháp tồi nhất trong
giáo dục, tôi không bao giờ tin rằng những người rêu rao tư tưởng “không đánh không
nên người”, “roi vọt cho người con hiếu thảo” lại thực lòng nghĩ như vậy. Phương
pháp giáo dục dã man này thực ra hoàn toàn không có “yếu tố” giáo dục nào, nó chỉ
giúp bố mẹ trút cơn thịnh nộ mà thôi.

Con trẻ gây tai họa đều là vô tình,
tại sao chúng ta không thể tha thứ cho sự vô tâm hoặc những sai phạm bất đắc dĩ
của trẻ? Hơn nữa, sau khi gây ra tai họa trong lòng trẻ đã rất đau khổ, cảm thấy
rất xấu hổ rồi. Sự đánh chửi của bố mẹ chỉ khiến chúng mất đi lòng tự trọng, cảm
thấy người lớn yêu những đồ vật và số tiền mất đi hơn, trẻ sẽ cảm thấy bố mẹ không
thông cảm cho mình, trong lòng xuất hiện tâm lý chống đối, đồng thời cũng mất đi
cảm giác áy náy, xấu hổ - thường xuyên “giáo dục” con trẻ như vậy, làm sao chúng
có thể không biến thành người càng ngày càng không chịu nghe lời, càng ngày càng
bất cần?

Đứng trước một người vị thành niên,
văn minh lớn nhất của người lớn chính là đứng trên góc độ của con trẻ, cố gắng hiểu
những điều trẻ nghĩ trẻ làm, giáo dục, định hướng cho trẻ bằng phương pháp mà chúng
sẵn lòng tiếp nhận. Bạn buộc phải coi trẻ là một “con người” để đối xử bình đẳng,
chứ không phải coi là một “con người yếu đuối” để chinh phục.

Mỗi sự trải nghiệm thuở thiếu thời đều
có thể để lại vết tích trong cuộc đời, đối với con trẻ không có “chuyện nhỏ”, mỗi
chuyện nhỏ đều là chuyện lớn ảnh hưởng sâu sắc đến sự trưởng thành của trẻ. Mỗi
chuyện nhỏ đều là nắm tuyết đầu tiên nắm trong lòng bàn tay, càng lăn càng biến
thành một quả bóng tuyết lớn hơn, ảnh hưởng lớn đến tương lai - đồng thời cũng giống
như cách ví von nói rằng, một con bươm bướm ở Nam Mỹ vỗ cánh, có thể sẽ gây ra một
cơn bão ở Bắc Mỹ.