Chương VI: KHÔNG ĐƯỢC CÓ ẢO TƯỞNG VỚI NƯỚC MỸ

Cần có hy vọng về
nước Mỹ nhưng không được thoát ly thực tế. Cần có lý tưởng về mối quan hệ Trung
Quốc - Mỹ nhưng không được lý tưởng hóa. Tăng cường niềm tin chiến lược lẫn
nhau là điều có ý nghĩa quan trọng đối với việc giữ gìn và phát triển mối quan
hệ Trung Quốc - Mỹ, song đồng thời với việc tăng cường “niềm tin chiến lược lẫn
nhau” cũng phải đề phòng “ảo tưởng chiến lược”. Người Mỹ có “Giấc mơ Mỹ”, giấc
mơ đó có hai hàm nghĩa: xét từ góc độ phấn đấu của cá thể công dân Mỹ thì “Giấc
mơ Mỹ” là “Giấc mơ lập nghiệp” làm cho cá nhân công dân và gia đình họ vượt trội
hơn người khác; xét từ mục tiêu phấn đấu của dân tộc và quốc gia Mỹ thì “Giấc
mơ Mỹ” là “Giấc mơ lãnh tụ” xưng bá thế giới, chủ đạo thế giới. Nước Mỹ xưa nay
chưa bao giờ giao động trong việc bảo vệ và giữ gìn địa vị quốc gia lãnh tụ thế
giới; trong cuộc chơi bảo vệ địa vị lãnh tụ của mình, nước Mỹ chưa bao giờ nhún
nhường. Vấn đề chủ yếu hàng đầu đối với Trung Quốc trong thế kỷ XXI là không được
có ảo tưởng với nước Mỹ.

I. Ảo tưởng chiến lược chẳng khác gì tự sát

Ảo tưởng chiến lược
là sai lầm dễ mắc nhất của nhà chính trị, cũng là thứ sai lầm mà nhà chính trị
không được mắc phải nhất. Trong cuộc chơi giữa quốc gia quán quân với quốc gia
quán quân tiềm tại, làm thế nào để quốc gia quán quân tiềm tại tránh được sự hướng
dẫn sai lầm chiến lược đến từ quốc gia quán quân? Làm thế nào để tránh nảy sinh
ảo tưởng chiến lược? Trên mặt này, trong cuộc chơi chiến lược với Đại Anh đế quốc,
các lãnh tụ khai quốc của nước Mỹ đã thể hiện được trí tuệ lớn và sự tỉnh táo
cao độ. Thế nhưng “chính sách xoa dịu”[1] của các nhà chính trị châu Âu thi
hành trước Thế chiến II thì chẳng những mang lại tai họa cho nước mình mà còn
cho cả thế giới. Tâm nguyện tốt đẹp Tôn Trung Sơn gửi gắm vào các nước Mỹ, Nhật,
Nga chỉ nhận được sự tiếc nuối chiến lược.

[1] Chính sách xoa dịu: nguyên văn chữ Hán là Tuy tĩnh,
tiếng Anh policy of appeasement, dùng để gọi chính sách của một số cường quốc
hy sinh quyền lợi các nước nhỏ nhằm bảo vệ quyền lợi ích kỷ của mình. Ở đây nói
về chính sách của Anh, Pháp hồi thập niên 30 vì sợ chiến tranh với Đức Quốc xã
mà hy sinh lợi ích của các nước nhỏ, nhượng bộ vô nguyên tắc cho Đức Hitler
tăng cường lực lượng vũ trang (là vi phạm Hòa ước Versailles), đưa quân Đức vào
Rheinland và Áo, vùng Sudetenland của Tiệp Khắc rồi chiếm toàn bộ Tiệp Khắc, cuối
cùng xâm lược Ba Lan. Điển hình nhất là Hiệp ước Munich do Thủ tướng các nước Đức,
Anh, Ý, Pháp (Hitler, Chamberlain, Mussolini và Daladier) ký ngày 30 tháng 9
năm 1938. Chính sách xoa dịu Đức vẫn không tránh được việc Đức gây ra Thế chiến
II, tấn công Anh, Pháp.

Lời răn của Adams

John Adams từng làm
đại sứ Mỹ tại Anh nhiệm kỳ đầu tiên, về sau làm Tổng thống Mỹ thứ hai, năm 1816
ông đưa ra lời tiên đoán: “Nước Anh mãi mãi chẳng thể trở thành bạn của chúng
ta, cho đến khi nào chúng ta trở thành chủ nhân của họ”. Tiên đoán của Adams đã
có tác dụng như tiếng chuông cảnh báo nhắc nhở nước Mỹ không được có ảo tưởng đối
với nước Anh - đề phòng nước Anh là điều không thể thiếu.

Trong hai cuộc đại
chiến thế giới, Anh đều là bạn của Mỹ, nhưng cũng chỉ ở thời kỳ cuối chiến
tranh mới trở thành bạn bè, bởi lẽ Anh cần được Mỹ cứu; dẫu rằng nước Mỹ hồi đó
không phải là chủ nhân mà là ân nhân cứu mạng của Anh. Sau khi Thế chiến II chấm
dứt, nước Mỹ đại ân nhân cứu mạng của Anh từ đó trở thành chủ nhân nước Anh, và
Anh cũng từ đó trở thành người bạn trung thực và kiên định của nước Mỹ.

Ngày nay, nếu có
người dựa theo tư duy của John Adams nhà chính trị lớn nước Mỹ năm xưa mà nói:
“Nước Mỹ mãi mãi chẳng thể trở thành bạn của Trung Quốc, cho tới khi Trung Quốc
trở thành chủ nhân nước Mỹ”. Thế thì khẳng định nói như vậy là không được, người
Mỹ không chấp nhận, người Trung Quốc cũng không đồng ý. Bởi lẽ Trung Quốc không
muốn có một chủ nhân, Trung Quốc cũng không muốn làm chủ nhân của người khác.
Nhưng khi quốc lực tổng hợp, địa vị quốc gia và ảnh hưởng quốc tế của Trung Quốc
vượt Mỹ thì khẳng định nước Mỹ sẽ là một người bạn rất chân thành của Trung Quốc.
Mối quan hệ Trung Quốc - Mỹ khi ấy sẽ tốt đẹp hơn bất cứ thời kỳ nào trong lịch
sử.

Anh trở thành bạn của
Mỹ sau khi Mỹ trở thành chủ nhân của nước Anh. Mỹ trở thành bạn của Trung Quốc
sau khi Trung Quốc vượt Mỹ. Sự lớn mạnh và vượt trội của Mỹ so với Anh Quốc về
cơ bản đã chuyển biến mối quan hệ Mỹ - Anh, biến nước Anh thành bạn tốt của nước
Mỹ. Sự lớn mạnh và vượt trội của Trung Quốc so với Mỹ cũng sẽ về cơ bản chuyển
biến mối quan hệ Trung Quốc - Mỹ, nhờ thế Mỹ thực sự trở thành bạn đáng tin cậy,
bạn lâu dài của Trung Quốc.

Lời tiên đoán của
John Adams thể hiện sự tỉnh táo chiến lược và trí tuệ chiến lược kiểu Mỹ, có
tác dụng nhắc nhở Trung Quốc ngày nay cần đề phòng ảo tưởng chiến lược.

Nỗi lo của Hitler

Trước Đại chiến Thế
giới lần thứ II, phần lớn các nhà chính trị đương quyền ở phương Tây hồi ấy (trừ
Louis Barthou của Pháp, Winston Churchill, Alfred Dull Cooper của Anh) đều chưa
nhận thức rõ về bản chất của Hitler, họ vẫn ảo tưởng thông qua nhượng bộ có thể
đổi lấy hòa bình, tin rằng nước Đức Quốc xã là phòng tuyến kiên cường ngăn chặn
chủ nghĩa cộng sản lan tràn sang phương Tây. Bởi vậy, họ bật đèn xanh cho mọi
hành động của Hitler.

Khi xác định chính
sách chấn chỉnh lực lượng vũ trang nước Đức, Hitler từng lo lắng nói với các tướng
lĩnh của hắn: “Giờ phút xây dựng quân đội quốc phòng Đức là giờ phút nguy hiểm nhất.
Lúc ấy sẽ thấy là nước Pháp có hay không có nhà chính trị. Nếu có, thì Pháp sẽ
không cho chúng ta thời gian mà sẽ vồ lấy chúng ta”.

Đáng tiếc là bất kể
tại nước Pháp hay nước Anh, thứ mà hai nước này thiếu nhất lại chính là các nhà
chính trị có đầu óc chiến lược tỉnh táo. Nhưng tư tưởng của các nhà chính trị tỉnh
táo lại chưa thể trở thành lực lượng chính và chủ đạo ý thức quyết sách, kết quả
làm cho “trào lưu tư tưởng xoa dịu” và “chính sách xoa dịu” dần dần trở thành
quốc sách cơ bản trong các quốc gia phương Tây hồi thập niên 30 thế kỷ XX. Hồi ấy
các nhà chính trị châu Âu do chưa nhận thức đầy đủ về bản chất của chủ nghĩa
phát xít nên đã rơi vào ảo tưởng chiến lược “xoa dịu có thể tránh được tai họa”,
kết quả suýt nữa họ bị mất mạng.

Trong cộng đồng quốc
tế hiện nay, hòa bình, phát triển, hợp tác là dòng chính của thời đại, nhưng vẫn
tồn tại nguy hiểm của chủ nghĩa bá quyền, vì thế không được có ảo tưởng với chủ
nghĩa bá quyền.

Ảo mộng của Tôn
Trung Sơn

Nhằm thực hiện lý
tưởng cách mạng kiến quốc, Tôn Trung Sơn từng ôm ấp ba giấc mộng lớn đối với Nhật,
Mỹ, Nga:

“Giấc mơ Nhật Bản”
- giữ gìn tình hữu nghị anh em, dìu dắt nhau, tạo dựng sự phồn vinh chung của
Trung Quốc và Nhật.

“Giấc mơ Mỹ” - mong
đợi tình hữu nghị thầy trò giữa Mỹ với Trung Quốc sẽ giúp gây dựng Trung Quốc
thành một nước cộng hòa phương Đông kiểu Mỹ.

“Giấc mơ Nga” - coi
Nga là thầy, chống lại thế lực chủ nghĩa tư bản phương Tây, thực hiện nguyện vọng
tốt đẹp Trung Quốc hoàn toàn độc lập.

Rốt cuộc ba giấc mơ
lớn ấy đều trở thành cõi huyền ảo. Bởi lẽ bất kể Nhật, Mỹ hay Nga, họ đều coi sự
phục hưng Trung Quốc là mối đe dọa đối với họ, họ không muốn Trung Quốc lớn mạnh
như họ. Thực ra trong lịch sử cận đại, các nhân vật tinh anh Trung Quốc không
ngừng ôm ấp những ý nghĩ không tưởng và mong chờ không thiết thực đối với nước
Mỹ, kể cả đảng Bảo Hoàng của Khang Hữu Vi và Lương Khải Siêu lãnh đạo Trung Quốc
đi lên con đường cải lương không đổ máu, nhưng ảo mộng về mặt này của Tôn Trung
Sơn, một người chủ trương cách mạng không ngừng, là một điều đặc biệt đáng tiếc.

Trên vấn đề đối với
sự trỗi dậy của nước lớn khác, bất kỳ nước lớn nào cũng không có tấm lòng rộng
mở. Trong mối quan hệ quốc gia, nhất là quan hệ giữa các nước lớn, hầu như chưa
có nước lớn nào mong muốn nước lớn khác cũng lớn mạnh như mình, càng chưa nói tới
việc có nước lớn nào thích nhìn thấy nước lớn khác mạnh hơn mình.

Nếu nói rằng trong
quan hệ người - người vẫn có kẻ hy vọng người khác hơn mình, thế thì trong mối
quan hệ giữa các quốc gia, đặc biệt là các nước lớn, sẽ không có tâm nguyện
mong kẻ khác hơn mình. Nước lớn hiện hữu quyết không để nước lớn khác trong mối
quan hệ với mình lại xuất hiện hiện tượng “con hơn cha”. Bởi vậy, việc một nước
lớn này muốn qua việc xây dựng tình hữu nghị anh em, thầy trò với một nước lớn
khác để cùng lớn mạnh, thì đó chỉ là một loại ảo tưởng tốt đẹp. Kết quả cuối
cùng người ta đã thấy ba quốc gia gây ra tai nạn lớn nhất và đe dọa lớn nhất đối
với an ninh của Trung Quốc lại chính là Nhật, Nga và Mỹ. Thời kỳ đầu thế kỷ XX
chủ yếu là đế quốc Nhật, thời kỳ sau chủ yếu là đế quốc Mỹ và đế quốc xã hội
Liên Xô.

Ở thời đại Tôn
Trung Sơn, Nhật, Nga, Mỹ không muốn Trung Quốc lớn mạnh. Trong thế kỷ XXI họ có
muốn Trung Quốc lớn mạnh không? Họ có mong muốn Trung Quốc lớn mạnh hơn họ hay
không?

Ngày 14 tháng 8 năm
1949, Mao Trạch Đông viết bài “Vứt bỏ ảo tưởng, chuẩn bị đấu tranh”, vạch rõ bản
chất đế quốc trong chính sách đối với Trung Quốc của Mỹ, phê bình ảo tưởng đối
với Mỹ của một số người. Mối quan hệ Trung Quốc - Mỹ ngày nay cần tăng cường hợp
tác, song phải kiên quyết “vứt bỏ” “ảo tưởng” đối với Mỹ, phải có sự “chuẩn bị”,
“đấu tranh”.