BAR DÂN MỚI

Tôi được gặp ông Phùng Tất Đắc lần đầu tiên, vào một chiều
tắt nắng, nhân dịp đến “yết kiến” Hoàng Tích Chu tại trụ sở báo Đông Tây ở 12
phố Nhà Thờ. Vừa mới thấy ông Đắc ngồi ở bàn viết ở cửa sổ đi thẳng vào, tôi đã
biết ngay; không phải vì đã được ông tự giới thiệu, nhưng tại chính tôi được
biết vì có bè bạn, trước đó, đã chỉ ông cho tôi rồi. Ngồi xuống ghế, nói với
ông câu đầu, máu tôi chảy có một dòng, phần vì sợ văn ông, phần vì vẫn nghe
tiếng ông là con nhà giầu ở Nam Thành, thạo đời một cây, lại có tiếng là tay ăn chơi sộp, mà mình thì chỉ là một anh học trò bé nhỏ mới bước
chân vào đời qua mấy ả sẩm và cu-tuy-ri-e tồi!
Nói thì biết nói gì bây giờ? Tôi luống cuống và cảm thấy tay chân thừa cả,
không biết giấu chỗ nào. Mà ông Phùng Tất Đắc thì mặt lại lạnh như tiền, không
hề khuyến khích tôi một ly ông cụ. Thành
thử ngồi chưa đầy năm phút, tôi đứng dậy xin lên lầu gặp ông Hoàng Tích Chu như
đã hẹn, nhưng trong năm phút ấy, có ai biết rằng tôi đã sợ ông Phùng Tất Đắc
thêm biết chừng nào không?

Ông Đắc mặc âu phục, vén tay áo sơ mi lên ngồi rung đùi
khảo cứu Nho giáo. Bên cạnh hai cuốn sách của Lệ Thần Trần Trọng Kim, tôi thấy
một chồng sách chữ nho. Đêm hôm ấy, về nằm nhớ lại buổi ban chiều, tôi chán đời
không thể tả, vì thấy Phùng Tất Đắc, tôi quan niệm muốn viết báo cho ra viết
báo, muốn sử dụng ngòi bút cho tài tình như ông Đắc trong mục “Trước Đèn” của
báo Đông Tây, người ta phải thông kim bác cổ, thạo cả chữ Hán lẫn chữ Tây. Mà
tôi thì chữ Tây mới đến sơ gông,
còn chữ Hán thì biết có mấy chữ “Cố công điền giao từ” do hai cụ Thiện và cụ
Chính dạy ở trường Hàng Vôi lúc còn theo tiểu học. Thế này thì đến kiếp chết
cũng không thể thành một nhà báo như Phùng Tất Đắc và Hoàng Tích Chu!

Tôi lại xây mộng, tôi lại mơ ước học chữ Hán, nhưng đó chỉ
là mơ ước hão thôi, cũng như sau này tôi thấy bọn các ông Đỗ Văn, Chu Mậu, Đặng
Trọng Duyệt làm báo chữ Tây, viết chữ Tây, tôi lại mơ ước giỏi chữ Tây để viết
báo Tây kiểu “Cri de Hanoi”, nhưng rút cục bao nhiêu mộng ấy đều biến ra mây
khói... phù du hết.

Xã hội Việt Nam lúc ấy mắc một cái bịnh mà người ta gọi là
bịnh thời đại. Thanh, thiếu niên chưa mất gốc hẳn, nhưng không bám víu vào đâu,
sống bấp bênh như những cái phao. Qua mấy cuộc đàn áp các nhà ái quốc lão thành
như Phan Bội Châu, Phan Chu Trinh, người ta thấy cần phải có một cái thần tượng
gì để tôn thờ, để làm đích đi theo, thì vừa vặn bọn Tây Du như Chu Mậu, Hoàng
Tích Chu, Đặng Trọng Duyệt, Đặng Phục Thông, Nguyễn Bỉnh Nam... về nước đưa ra
phong trào sống mới, nghĩ mới, ăn mặc mới, tranh đấu mới. Phải, tôi đã nói vậy
và tôi nhắc lại rằng tôi thán phục tất cả những người đã cộng tác, đã giao du
với Hoàng Tích Chu mà hồi đó tôi coi là những bực tài ba lỗi lạc. Đến bây giờ
tôi vẫn còn nhớ rõ rằng mỗi khi thấy các ông Đỗ Văn, Chu Mậu, Đặng Trọng Duyệt
đi từ nhà in Trung Bắc ở Hàng Bông ra, rồi coi họ là những bực kì tài, muốn
chiêm ngưỡng. Thấy bọn các ông làm công việc gì, xuất bản báo sách gì, túng mấy
đi nữa, tôi cũng để dành tiền mua đọc cho kì được. Tôi sẽ không tả lại cảm giác
của tôi khi đọc những tờ như “Cri de Hanoi”, “Dân Mới”, “Nhân Loại”, “Chiếu
Bóng” hay cuốn sách thơ gì đó của bạn các ông, trong đó có một bài nói về con morpion, không chê được!

Tôi chỉ muốn nhắc lại lần đầu tôi nhìn vào cái bar “Dân
Mới” của Chu Mậu, chỗ đầu Hàng Gai rẽ ra Hàng Hành. Bây giờ bar mở nhiều, ngồi
uống rượu ở quầy, trên những chiếc ghế cao lêu nghêu là thường; nhưng hồi đó ở
Hà Nội mà thấy thế thì người ta muốn té xỉu vì lạ quá. Uống rượu; nhảy đầm; có
ông ra đứng ở cửa nói tiếng Tây vi va vi vút như gió; lại thêm ông Chu Mậu đội
cái “mũ đấu” của Chà chạy ra chạy vào nói toàn tiếng Tây, tôi cảm thấy
mình quê một cục; do đó tôi phải
thú thực là từ khi bar Dân Mới ra đời cho tới khi đóng cửa, tôi không dám bước
chân vào một lần nào, mặc dầu tôi có thừa phương tiện. Tôi không dám bước chân
vào không phải vì tôi đạo đức. Trái lại, lúc đó tôi cũng sa đọa như ai, nhưng
cái tâm lý của người trẻ tuổi thực là phiền toái. Cá nhân tôi đủ các tật xấu
nết hư, nhưng tôi quan niệm các bậc đàn anh đó, các thủ lãnh của tôi không được
là những người tầm thường, lố lăng, nhăng nhít. Bởi vì nói cho thực, thấy các
ông ra cái vẻ chơi bời khét tiếng, có khi lố lỉnh, trắng trợn, lại trà rượu,
nhảy nhót, tôi cảm thấy họ đã vi phạm đạo đức, mà đạo đức lúc ấy đã xuống quá
rồi. Tập đoàn Hoàng Tích Chu, Chu Mậu, muốn nói gì thì nói, cũng đã có một cái
lỗi, là đẩy cho thanh niên, thiếu nữ lúc đó nhảy những bước nhảy vọt vào sự ăn
chơi liều lĩnh, coi đời là “nơ pa”, coi đời “như bãi phân”. Có nhiều người,
đồng ý với tôi, không tán thành; nhưng trái lại, cũng có một số người cởi mở
hơn, sẵn sàng tha thứ, viện lẽ rằng mỗi khi có một cuộc đổi thay quan trọng,
trong lúc giao thời, sao tránh được những sự lăng nhăng, quá trớn!

Dù sao đi nữa, cảm tình của tôi với tập đoàn Hoàng Tích
Chu, Đỗ Văn, Chu Mậu vẫn không vì thế mà giảm thiểu. Tôi có cảm giác là tập
đoàn ấy ngồi xổm lên xã hội, và một số người trong tập đoàn có một thái độ
khinh bạc, kiêu hãnh; nhưng nghe thấy họ thóa mạ xã hội, mạt sát những cái thối
tha - dù là không có một kế hoạch gì xây dựng - tôi vẫn cứ mê như thường. Điển
hình là tuần báo “Duy Tân” của Nguyễn
Đình Thấu chửi nghe sao mà sướng thế, mà truyện với trò nghe sao mà... đểu
thế?! Đểu đến phát ớn, nhưng không tìm đọc không chịu được. Tôi có cảm giác như
bây giờ đọc những báo Mỹ như “Play Boy”, “Feminal”, “Figure”, “For Male”, đăng
những hình đểu quá, dâm quá, một mặt cứ thích và cứ phục, nhưng một mặt cứ chê
- chê cái xã hội Mỹ sướng quá hóa rồ, giải phóng con lợn lòng quá mức, chẳng
trước thì sau cũng sẽ đưa người dân Mỹ đến một con đường đen tối hơn bây giờ.

Tôi còn nhớ hôm báo Đông Tây đăng bài “Bút Mới” đầu tiên, tôi tưởng vì xúc động
quá có thể bị một cú đờ săng mà
ngoẻo. Chiều hôm đó, họ hàng thân quyến và bạn bè đến hỏi thăm. Tôi phớt tỉnh,
ra cái ý “đó là chuyện rất thường, hà cớ gì phải làm ồn như vậy!” Với cái vẻ
mặt phớt tỉnh giả tạo đó, tôi có ý muốn nói lên một cách thầm kín cho thiên hạ
biết rằng “đấy mới chỉ là một chưởng xoàng, tôi
còn trăm ngàn chưởng khác
ác lắm, rồi sẽ giở ra dần dần, tôi là thiên tài mà!” Vài ngày sau đó, tôi nẩy
ra một sáng kiến: tôi là nhà báo thực thụ. Chứng cớ là tôi đã có bài in trên
báo gửi đi toàn quốc. Mà là nhà báo thực thụ thì phải có cái gì khác người ta
chứ! Không phải suy nghĩ lâu la gì lắm, tôi biết ngay rằng đã là một nhà báo
thì phải khác người, phải lập dị, phải có tác phong y như những nhà báo nổi
tiếng lúc bấy giờ như Hoàng Tích Chu, Phùng Bảo Thạch, Tạ Đình Bính, Bùi Xuân
Học, Đặng Trọng Duyệt, Phùng Tất Đắc mà tôi vẫn thường nghe đồn đại là những
tay chơi chí tử.

Tôi hút. Tôi uống rượu, tôi chơi đĩ bợm.

Và để tỏ ra rằng mình cũng là tay lão luyện như ai, tôi hút
dữ, uống dữ. Như thế, tôi còn oai về một phương diện khác nữa. Là lúc bấy giờ
dân nước oán Tây vô cùng, vụ Phan Bội Châu bị bắt đưa về nước xử chưa xong thì
tiếp đến vụ Phan Chu Trinh gửi huyết thư cho Tây gây phong trào bãi công bãi
khóa rồi lại đến vụ Yên Bái làm cho mười ba liệt sĩ lên máy chém. Bao nhiêu
biến thiên đó đã tạo nên một phong trào sôi nổi hăng say. Những người thực tâm
ái quốc, vào tù ra khám, không ngày nào không có. Nhưng bên cạnh đó, cũng không
ngày nào không có những tay ái quốc
sa lông thở vắn than dài cho thế nước, thỉnh thoảng lại đóng cửa oán
Tây, hoặc làm thơ con cóc chửi thằng Tây (nhưng
lại sợ bị bắt nên gọi chệch thằng Tây là thầy tăng) và cho như thế là...
cay chua lắm.

Thú thật lúc đó, đọc những bài thơ như “Tiếng Quốc Kêu” của
Đàm Xuyên Nguyễn Phan Lãng hay “Chiêu Hồn Nước” của Phạm Tất Đắc hoặc thơ “Gánh
Nước Đêm” của Trần Tuấn Khải, tôi phục cứ lăn ra và trong thâm tâm cũng muốn có
cái tài chửi đổng, chửi cạnh, chửi bóng, chửi gió như thế; nhưng vì không có
tài nên đành phải chịu “tho”.

Không chửi Tây được như ai (vì tôi sợ bị Tây bắt đưa ra Côn
Đảo) tôi bèn buộc ngay lên cổ tôi một thứ bịnh: bịnh chán đời. Tôi làm ra vẻ
chán chường thế sự, uất ức vì những cảnh chướng tai gai mắt, đất nước lầm than,
tìm đủ các cách trác táng hình hài, tìm đủ các cách để tự hủy mình đi. Làm như
thế - theo tôi nghĩ lúc bấy giờ - nó có vẻ “cha”, mà mới thật hợp với con người
làm báo. Rồi các bài báo nào mình viết ra, đọc lại, mình cũng thấy hay phi
thường và tự cho văn òinh là “nhứt tự thiên kim”, tòa soạn bỏ đi một đoạn hay
sửa một chữ một chữ thôi - mình cảm thấy là làm hại văn mình, giết mình, phá
hoại mình. Tôi vừa nói đến danh từ “nhứt tự thiên kim”. Phải rồi, từ thuở nhỏ
tôi vẫn nghe thấy nói đến danh từ ấy: một chữ đáng giá ngàn vàng. Về sau này,
tôi lại nghe thấy có người làm một câu thơ mà đuổi được giặc, làm báo như hạng
Nguyễn Phan Long. Nguyễn Văn Vĩnh, Phạm Quỳnh, viết một bài, Tây sợ “chết cha
chết mẹ”, phải mua chuộc hàng ngàn, hàng vạn mà chưa chắc đã êm... Mê quá. Tôi
mê nghề báo vì cho nó là một nghề đã oai mà lại hốt bạc, nhưng thú thực từ lúc
bắt tay vào nghề đến lúc ấy, quả tôi chưa kiếm được một đồng xu nhỏ.

Là vì tôi viết là viết đấy thôi, chớ có báo nào mướn làm
thực sự đâu. Cơm nhà vác ngà voi. Nhưng
không sao, được cái tiếng là nhà văn, nhà báo, oai quá rồi, cần gì phải có
tiền. Và tôi nghĩ như nhà triết lý: Tiền bạc không gây hạnh phúc cho con người.

THẤT VỌNG ĐẦU TIÊN

Sở dĩ tôi nghĩ “cửa cha” như vậy là vì chưa có bận bịu,
vướng víu gì đến thân: cơm ăn, áo mặc đã có mẹ lo cho, thỉnh thoảng lại “làm
một mẻ” ở nhà đi ăn, đi chơi, đi hát. Thực quả là tôi chưa cần tiền, chưa phải
nhọc óc vì chuyện xoay tiền... nên ngoài những giờ trác táng ra, tôi chỉ đọc
sách, viết văn, viết báo. Lúc nào cũng nghĩ một tứ lạ, lúc nào cũng nhằm tìm
một đề hay cho nên văn chương, lúc đó, đẽo gọt hơn cả luận thi Tú tài. Hồi ấy,
tôi hãy còn đi học, nhưng một tư tưởng đã manh nha trong trí óc: ai đời viết
báo lại đi học bao giờ? Y định bỏ trường học phát sanh ra từ đó; nhưng phải đợi
đến một trường hợp đặc biệt sẽ xảy ra, tôi mới nhất định thi hành. Giữa lúc đó,
một sự việc khá quan trọng xảy ra thực: tờ tuần báo Đông Tây đổi ra báo hàng
ngày.

Làm tạp chí, chưa phải là làm báo; làm tuần báo, chưa phải
làm báo. Muốn xứng đáng với danh nghĩa nhà báo, phải làm “bỉnh bút” cho một tờ
báo hàng ngày. Cờ đã đến tay rồi, phải phất! Tôi viết lia viết lịa, không quản
ngày đêm. Có bài đăng lên, có bài cho vào sọt rác. Không kì quản, tôi cứ viết.
Thế rồi một hôm, tôi nhận được một tấm các của Hoàng Tích Chu, như đã nói ở
đoạn trên. Giờ quyết định đã tới. Tôi cứ đinh ninh là Hoàng Tích Chu mời tôi
cộng sự hẳn với tờ Đông Tây. Không hiểu cái óc người thiếu niên nó ra sao mà
cầm cái các mời, tôi lại có
thể yên trí ngay như vậy. Tôi mơ, mai đây mốt nọ tôi cộng sự hẳn với nhà báo,
ngày ngày đến nhà báo viết, gọi điện thoại ầm lên, rồi đến giờ thì ôm một tập
báo “dầy tổ bố” ra về, gọi một cái xe kéo nhảy lên ngồi chễm chệ, đúng một anh
nhà báo: oai biết mấy, danh giá bao nhiêu! Cô Sâm ở trước cửa, cô con gái ông
Hàn Đắc ở Hàng Khay và cả cô Điển ở nhà Gô Đa nữa, phen này cho mà “bở vía”!

Thôi, chỉ nói bấy nhiêu thôi, đủ rồi. Tất cả điều tôi có
thể nói ra lời là lúc ấy cả người tôi căng lên một trời hi vọng. Để mãi như
thế, chịu làm sao nổi: tôi điên lên, tôi không thể hi vọng giữ nguyên trạng lâu
hơn nữa, tôi bỏ học.

TỪ HOÀNG TÍCH
CHU QUA NGUYỄN KHẮC HIẾU ĐẾN TRÚC ĐỲNH, NGHIÊM XUÂN HUYẾN

Bỏ học, tôi giấu mẹ tôi cho đến giờ chót để
làm “việc đã rồi”. Bao nhiêu hi vọng đặt vào “thằng ba”, tâm tâm niệm niệm cho
nó đỗ tú tài rồi đi học thuốc, hay lấy cái bằng luật ra làm tri huyện còm, mộng
ấy bây giờ “đổ cái rụp”: ai mà không ngán! Nhưng ngán mấy đi nữa cũng không
bằng cái ngán của mẹ tôi khi thấy thằng con mất dạy trắng trợn tuyên bố công
khai rằng tôi bỏ học để đi làm báo! Trời ơi là trời, làm cái nghề gì, chớ lại
đi làm báo: điều ấy mẹ tôi, anh chị tôi, em tôi, không thể nào quan niệm nổi.
Riêng đối với mẹ tôi thì nếu Ở đời có cái nghề gì xấu nhất, tồi bại nhất, bất
thân bạc ác nhất thì nhất định đó là nghề làm báo. Mẹ tôi bảo:

- Tôi xin anh thương tôi, đừng có bao giờ làm
nghề ấy, vì phúc đức nhà ta không được bao nhiêu đâu... Anh trông thì biết: tôi
bán giấy, các ông nhà báo đến mua hàng ngày đấy, có người nào khá không? Ông
Thực Nghiệp mua giấy in, chịu ba tháng không có một đồng xu để trả; ông Khai
Hóa méo mặt đi vì tiền; lại còn cái ông Bạn Dân Mi Xen đó, anh có thấy là người ta đi ăn mày vì làm báo không?

Theo nhận thức của mẹ tôi, nghề báo là một
nghề bạc bẽo, không nuôi sống được người làm nghề; nhưng cái đó cũng chưa quan
hệ bằng sự kiện này: làm báo là chửi bới người ta, là đào cha bới ông người ta
lên và làm một cái gì rất tổn âm đức của ông cha mình. Ác lắm, không thể nào
chịu được. Tôi nghe tất cả những lời mẹ nói bằng hai lỗ tai lơ đễnh. Tôi phải
thú nhận là lúc nhỏ tôi mất dạy không chê vào đâu được; ai nói, tôi cũng cho là
hủ hậu; mình tự cho mình là siêu nhân, không ai hiểu nổi mình, và từ cử chỉ đến
giọng nói, tôi cố làm ra phớt tỉnh, khinh khỉnh và coi thiên hạ không có kí lô nào hết. Vì thế mẹ nói
mặc mẹ, tôi cứ đường tôi tôi đi. Tôi đi đến cái mục tiêu đã vạch sẵn là quyết
xây dựng danh dự và tương lai trên nghề báo. Và tôi bị một búa vào đầu ngay lúc
định bước vào nghề: không có hi vọng vào tờ Đông Tây giúp việc - sau cuộc hội
kiến với Hoàng Tích Chu.

Vừa đi bước một ở ven hồ Hoàn Kiếm, tôi vừa
suy nghĩ. Tôi nhớ lại đã có một lần, không cách đó bao xa, tôi cũng được “chơi
trèo” hội kiến với một nhà văn tên tuổi là Tản Đà Nguyễn Khắc Hiếu. Ông Vũ Hùng
Toán, lấy tư cách là quản lý báo, mời tôi là một nhà bỉnh bút của Tạp chí An
Nam đến thăm ông chủ bút. Cuộc diện kiến diễn vào buổi tối một mùa đông lất
phất mấy hạt mưa phùn. Lần đó, tôi cũng thất vọng như lần này: Tản Đà, thấy tôi
vào, cứ ngồi ì ra không thèm đứng dậy; một lúc lâu, mới nhìn tôi một hồi như
thể nhìn thằng ăn cắp, rồi “à” một tiếng và bảo tôi ngồi xuống ghế. Thì ra ông
ta đang say. Bên cạnh ông là một cái hỏa lò than cháy râm râm, trước mặt là một
cái mâm nhỏ trên bầy thức ăn bừa bãi. Ông ta uống một tợp, gắp một miếng, khà
một cái, hơ tay vào lò than rồi... ngồi rung đùi ngâm, với một giọng khê nằng
nặc:

Vèo trông lá
rụng đầy sân,

Tóc tơ ngắn
ngủi có ngần ấy thôi.

Rồi ông day cái mặt tròn, đỏ như trái bồ
quân, trên cắm một cái mũi tròn xoe có hàng ngàn vạn đường gân máu chạy ngang
chạy dọc như các con kinh đào vẽ trên bức địa đồ quân sự, ông nhe răng ra (tôi
không biết ông cười hay mếu) nói một cách dõng dạc:

- À, ông Bằng, ông có thấy không? Chữ “vèo”
ấy có cho mấy khuyên son cũng chưa đủ! “Vèo trông lá rụng”, hay lắm chớ, hay
lắm chớ! Theo lời ông Vũ Hùng Toán nói với tôi sau này, ông Hiếu suốt ngày cứ
tự khen mình như thế, một tí phản đối cũng làm cho ông không bằng lòng. Vừa ngã
vào làng báo, tôi gặp hai nhân vật điển hình: một công tử bột, đánh phấn bôi
môi làm cách mạng văn chương với một giọng văn cụt lủn, có khi không “suy dê”,
không “véc bờ” và nổi tiếng làm tiền của gái, và một ông hủ “mớ đời”, làm báo
mà chỉ lo trau chuốt một chữ trong thơ, cả ngày say rượu, không thèm biết một
tí gì về tình hình quốc nội và quốc tế! Nghĩ vậy, nhưng trong thâm tâm, tôi
phục sát đất cả hai ông, bởi vì thơ của một ông rung động, còn văn của một ông
có tính cách cách mạng, trẻ trung, chứ không già khụ như Hoàng Tăng Bí hay
Dương Bá Trạc. Tôi phục Tản Đà đã đem một cái đẹp cao siêu vào mục thi ca cho
làng báo, còn Hoàng Tích Chu thì đã làm “cách mạng thực sự” trong nghề báo, dám
đưa ra những cải cách mà lúc đó ai cũng cho là quá ngổ. Cả hai đặc điểm đó, tôi
tự xét không thể nào theo nổi, nhưng sau khi gặp Hoàng Tích Chu, điều hợp, mổ
xẻ và học tập hai buổi tiếp xúc lịch sử, tôi rút được một đặc điểm thứ ba, mà
đặc điểm này chung cho cả hai người: đó là tính tự phụ, coi thiên hạ như cỏ
rác. Vì lẽ tôi không bắt chước được hai bậc đàn anh về những cái gì cao siêu,
tôi bắt chước cái gì dễ theo nhất, dễ làm nhất, để ra cái vẻ “ta đây cũng là
một thứ đàn anh”. Sửa một bộ mặt lạnh lùng, khinh khỉnh, tôi mặc “ba đờ suy”,
quàng “ca rê”, đi “ghệt đờ vin”, cầm ba toong gỗ ép ngồi chồm chỗm trên xe tay,
làm mặt chán chường một cây, không
thiết sống, không buồn nhìn chung quanh. Ai nói chuyện, tôi cũng nghe bằng lỗ
tai lơ đãng, ra cái vẻ “mình đã biết cả rồi”.

Giữa lúc mình tự phong cho mình cái chức
vị ông cha như thế, một sự
kiện xảy đến làm cho tôi yên trí tôi thuộc vào loại “ông cha chính cống bà lang
trọc”. Nguyễn Doãn Vượng, hiện giờ là giám đốc kĩ thuật nhà in Kim Lai, vốn là
bạn học từ lúc hai thằng còn là tiểu yêu mài đũng quần trên ghế trường Hàng
Vôi, Hàng Kèn, một hôm “chồm” đến nhà tôi và bảo:

- Tao vừa gặp thằng Nghiêm Xuân Huyến, chủ
nhiệm “Bắc Kì Thể Thao”. Nó định ra tờ “Rạng Đông”, tuần lễ xuất bản hai kì.
Tao giới thiệu mày. Nó chịu liền và nó muốn gặp mày. Mày nghĩ sao?

Còn nghĩ sao nữa! Tôi được cái bé người mà
“hợm” một cây. Tôi không chịu cùng đi với Vượng đến Nghiêm Xuân Huyến, nhưng
điều đình riêng với Vượng sắp xếp một cuộc gặp gỡ tay ba: Nghiêm Xuân Huyến,
Nguyễn Doãn Vượng và tôi. Hình như đã thành một công lệ khi người ta nói
chuyện làm báo làm bổ, tổ chức
tòa soạn, trị sự với nhau thì thể nào cũng phải đi ăn, đi hút. Sau một cuộc đớp hít sáng đêm, tôi và
Nghiêm Xuân Huyến đã thành đôi bạn “làm như thể quen nhau từ tiền kiếp”: Huyến
thì chửi thề văng tục, tôi thì làm ra vẻ hiền lành, dớ dẩn, nhưng thỉnh thoảng
lại xen vào câu chuyện một vài trường hợp “nói phét đâu ra đấy”. Bấy giờ,
Nghiêm Xuân Huyến - sước hiệu là Voi Đen, về sau này lại tự phong cho mình là
bố Việt Minh (vì là bố vợ nhạc sĩ Văn Cao) - Nghiêm Xuân Huyến giờ đã ra người
thiên cổ, nhưng mỗi khi mưa xanh gió tím, chợt có gì nhắc lại những kỷ niệm xa
xưa, tôi vẫn thấy rõ ràng trước mặt một “khối nhục” thâm sì sì, miệng nói cứ
chúm lại như sắp huýt gió, và bất cứ chuyện lạ hay không cũng trợn tròn đôi mắt
to quá cỡ, dễ làm cho trẻ con bị sài! Tôi buồn rằng lúc Việt Minh bắt đầu hoạt
động ở Hà Nội, tôi ít gặp Nghiêm Xuân Huyến. Chỉ mãi về sau mới nghe thấy phát
xít Nhật bắt anh, xin âm dương, tàn ác đến làm cho anh phải bỏ
mình trong ngục, thì đã muộn. Mà cũng chính vì lúc chung cục không được gặp
nhau than thở đôi lời, cho nên đến tận bây giờ tôi vẫn băn khoăn một điều: là
không biết trong khi làm tờ Rạng
Đông, thỉnh thoảng tôi nói phét nói lác như thế thì Huyến có biết không.
Nếu không thì quả là đại phúc cho tôi, chứ biết mà không nói, cứ giữ trong bụng
mà cười thầm thì tôi tưởng tượng có thể xấu hổ chết đi được.

Huyến đặt tôi làm thư ký tòa soạn. Chủ bút là
Trúc Đỳnh Trương Công Đỉnh. Trước khi bắt tay vào làm thư ký tòa soạn, tôi đã
hội ý kiến riêng với Trúc Đỳnh, lúc ấy, ở ngõ Thuốc Cam Phú Tý - một cái hẻm
đâm thẳng ra Cải Lương Hí Viện ở Hàng Bạc. Cũng như ông Hiếu, Trúc Đỳnh, cũng
làm tôi phục lăn đùng ra ngay trong buổi gặp gỡ đầu tiên: anh vận áo kimono dài
chấm gót, đi dép Nhật quai nhung, có cục bông đỏ, đầu chải bi dăng tin láng mướt, môi thoa son, mặt lại dồi phấn
làm bật đôi mắt nhỏ ươn ướt mới trông như có viền vải tây điều.

Kì lạ thay là các ông làm báo nhà nghề! Chưa
gặp, các ông đã kêu là “bận quá, có việc phải đi ngay”. Tác giả “Minh toòng
xây” và “Một đêm với Dương Quý Phi” cũng vậy: tôi chưa kịp ngồi xuống ghế thì
ông đã cuống cuồng lên vào đề ngay: “Tôi mới nghe thấy Huyến nó mời anh trông
nom tờ Rạng Đông. Tôi dặn anh
phải cẩn thận, nó ghê lắm đấy, phải trị nó thẳng tay. Lơ mơ không được.” Đó là
bài học vỡ lòng của tôi lúc bước chân vào nghề báo chính thức, nghĩa là nghề
báo ra tiền, viết ra tiền, làm ra tiền thực sự chớ không phải là viết tài tử,
viết lấy tiếng, cốt để có tên trên báo.

Trúc Đỳnh ở lại Hà Nội. Sau này lúc nghỉ tờ
Rạng Đông, tôi không gặp được anh. Có lẽ anh ra khu, mà có lẽ anh đi ngoại
quốc, hay là chết rồi cũng chưa biết chừng. Bạn thân của Trúc Đỳnh là Vi Huyền
Đắc, tay tổ về kịch, nổi
tiếng một thời với vở “Uyên Ương”. Gần đây, tôi có gặp Vi Huyền Đắc rút về ở
một ngoại ô xa xôi. Tôi tiếc không hỏi thăm Vi Huyền Đắc xem tin tức của Trúc
Đỳnh ra sao.