Chương 6: SAU KINH TỐI

Ubertino kể Adso nghe câu
chuyện

về Fra Dolcino,

sau đó cậu gặp một trinh nữ
xinh đẹp

và đáng sợ như một đoàn hùng
binh.

Tôi gặp Ubertino trước tượng Đức Mẹ Đồng Trinh. Lẳng lặng, tôi đến bên Cha
và quỳ xuống vờ cầu nguyện. Rồi tôi đánh bạo cất tiếng:

- Thưa đức cha, xin cha soi sáng và chỉ dạy cho con.

Cha Ubertino nhìn tôi, kéo tôi đứng dậy và dẫn đến ngồi trên một chiếc ghế
dài. Cha ôm ghì lấy tôi, khiến tôi cảm thấy hơi thở của người trên mặt. Cha
nói:

- Con thân yêu, con người tội lỗi này sẽ hân hoan làm bất cứ điều gì cho
linh hồn con. Việc gì đang khiến con ưu phiền? Khao khát ư? – Cha hỏi, như
chính Cha đang khao khát vậy, - Khao khát của xác thịt ư?

Tôi đỏ mặt đáp: - Không. Có chăng chỉ là khao khát về trí tuệ, con muốn biết
quá nhiều…

- Thế là không tốt. Chúa biết tất cả, chúng ta chỉ được phép chiêm ngưỡng
kiến thức của Ngài.

- Nhưng chúng ta cũng phải biết phân biệt thiện ác và thông cảm với những nỗi
đam mê của con người. Con nay là tu sinh, nhưng rồi sẽ lên tu sĩ, thành linh mục,
nên con phải biết cái ác ở đâu, như thế nào, để có thể một ngày nào đó nhận ra
nó và dạy những người khác cách nhận ra nó.

- Đúng đấy, con ạ. Vậy con muốn biết điều chi?

- Thưa Cha, mầm độc của bọn phản giáo, - tôi khẳng định và nói một mạch, -
con đã nghe kể về một kẻ ác đã khiến bao người lầm lạc: Fra Dolcino.

Ubertino lặng người, rồi đáp – Đúng đấy, con đã nghe Sư huynh William và
Cha nói về hắn tối hôm nọ. Nhưng đó là một câu chuyện ghê tởm, khiến ta đau
lòng phải nhắc lại, vì từ đó có thể rút ra một bài học rằng, lòng khao khát muốn
sám hối và thanh lọc thế giới có thể gây ra cuộc tương tàn đẫm máu. – Cha nhón
mình, nới lỏng vòng ôm, nhưng vẫn còn đặt một tay lên cổ tôi, như muốn truyền đạt
sự hiểu biết và nhiệt tình của Cha với tôi. Cha kể:

- Câu chuyện bắt đầu từ trước thời Fra Dolcino, hơn sáu mươi năm về trước, ở
Parma, khi Cha còn bé. Một người tên Gherardo Segarelli đi giảng đạo, kêu gào tất
cả mọi người sống đời ăn năn. Gã thường đi đây đó rao giảng: “Penitenziagite!
Hãy sám hối!” Gã buộc các đệ tử phải bắt chước thánh Tông đồ, tự nhận giáo phái
của mình là dòng của các Tông đồ và các tín hữu phải đi khắp thế gian như những
hành khất nghèo nàn, sống nhờ của bố thí. Gã và các tín đồ đã bị buộc tội là những
bọn du thủ du thực, đã phủ nhận quyền hành của các linh mục, không hành lễ
Mi-sa và không làm phép xưng tội.

- Nhưng các tu sĩ Francisco dòng Thánh thần cũng bị buộc tội như vậy. Và chẳng
phải các tu sĩ Khất thực ngày nay đã nói rằng, không nên công nhận quyền lực của
Giáo hoàng sao?

- Đúng, nhưng phải công nhận quyền lực của các linh mục. Các Cha cũng chính
là những linh mục dòng Khất thực. Con ạ, thật khó mà phân biệt những vấn đề
này. Lằn ranh giữa thiện và ác rất mỏng manh... Trên một mặt nào đó, Gherardo
đã sai lầm và phạm tội phản giáo. Gã xin nhập dòng Khất thực, nhưng các Sư
huynh của Cha không chấp nhận. Gã sống một thời gian trong nhà thờ của dòng
Cha, thấy trong các bức họa các Tông đồ mang xăng-đan, và quấn áo ngang vai. Thế
là gã để râu tóc, mang xăng-đan, mặc áo dòng Khất thực, vì bất kì ai muốn thành
lập một giáo phái mới đều bắt chước một cái gì đó của dòng Francisco thiêng
liêng.

- Thế thì ông ấy thuộc phe chính…

- Nhưng gã có sai trái ít nhiều… khoác một chiếc áo trắng bên ngoài lớp áo
dòng trắng, tóc xõa dài, gã nổi danh trong bàn dân thiên hạ như một vị thánh.
Gã bán căn nhà nhỏ của mình, gom được ít tiền. Sau đó, gã đứng trên một tảng
đá, nơi xa xưa giới chức sắc vẫn thường đến để diễn thuyết. Tay cầm một bọc tiền
vàng, gã không gieo hay phân phát cho người nghèo, lại gọi bọn vô lại đang đánh
súc-sắc gần đó đến, ném tiền vào chúng và nói: “Ai nhặt được thì lấy.” Bọn này
nhặt tiền và đem nướng sạch hết, lại còn báng bổ Chúa, gã nghe nhưng chẳng xấu
hổ gì.

- Nhưng Thánh Francisco cũng từ bỏ tất cả mọi thứ, và hôm nay, con có nghe
thầy William nói rằng Người đã giảng đạo cho quạ, diều hâu và cả những người
cùi, nghĩa là những thành phần cặn bã đã bị những kẻ tự nhận là đạo đức ruồng bỏ..

- Đúng, nhưng Gherardo có phần nào sai. Thánh Francisco không bao giờ mâu
thuẫn với Giáo hội, và Thánh kinh dạy phải cho người nghèo, chớ không cho bọn
vô lại. Gherardo cho và chẳng nhận được gì đáp lại vì đã cho những bọn xấu. Gã
đã khởi sự sai, tiến hành sai và kết cục sai vì Giáo hoàng Gregory X phản đối
giáo phái của gã.

Cuối cùng, thiên hạ kể rằng, để thử sức mạnh của ý chí và sự tiết dục của
mình, gã ngủ với đàn bà mà không giao cấu. Nhưng khi bọn đệ tử của gã bắt chước
thì hậu quả hoàn toàn ngược lại. Ôi, đây là những điều mà một cậu bé không nên
biết: đàn bà là cội nguồn của Quỷ sứ. Rồi chúng xâu xé nhau giành quyền lãnh đạo
giáo phái, nhiều điều ác xảy ra. Thế nhưng có nhiều người tìm đến Gherardo,
không chỉ là nông dân mà cả các thị dân, thành viên trong phường hội. Gherardo
bắt họ lột hết quần áo ra để theo Chúa Ki-tô trần trụi rồi phái họ ra đời giảng
đạo. Còn gã thì mặc một áo dài trắng sát nách bằng vải thô, trông như một thằng
hề chứ không giống người tu hành! Chúng sống ngoài trời, đôi khi leo lên bục giảng
nhà thờ, quấy phá những con chiên ngoan đạo đang dự lễ và xua đuổi các thầy giảng.
Có lần chúng còn đặt một đứa bé lên ghế của giám mục ở nhà thờ thánh Orso tại
Ravenna. Chúng tự xưng là người kế tục học thuyết của Joachim xứ Floris…

Tóm lại, để con khỏi đau đầu vì những câu chuyện đau buồn rối ren mà con
không thể hiểu rõ, Giám mục Obizzo xứ Parma, cuối cùng đã phải tống giam
Gherardo. Đến đây, lại có một chuyện lạ xảy ra, nói lên sự yếu mềm của bản chất
loài người và mầm mống của bọn phản giáo xảo quyệt như thế nào. Vì rốt cuộc,
giám mục lại phóng thích Gherardo, cùng hắn ăn uống, cười đùa, giỡn hớt!

- Nhưng tại sao vậy?

- Cha chẳng hiểu. Nhưng sau đó, Giáo hoàng can thiệp và giám mục trở lại
nghiêm trang, đúng mực, còn Gherardo thì chết trên giàn hỏa như một tên phản giáo
hỗn xược. Chuyện xảy ra vào đầu thế kỷ mười bốn này.

- Nhưng chuyện này có liên quan gì đến Fra Dolcino?

- Có liên quan chứ, điều này chứng tỏ mầm phản giáo vẫn tồn tại cho dù bọn
phản giáo đã bị tiêu diệt. Tên Dolcino là con hoang của một linh mục, sống ở
giáo phận Novara, thuộc miền này của nước Ý, nhưng xa hơn về phía bắc. Hắn là một
thanh niên đầu óc sắc sảo, học văn chương. Hắn trộm của linh mục nuôi dưỡng hắn
và trốn về thành phố Trent ở phía đông. Tại đó, hắn phục hồi lối giảng đạo của
Gherardo, nhưng còn sặc mùi phản giáo hơn, tuyên bố mình là tông đồ chân chính
duy nhất của Chúa, và trong tình yêu không có gì là riêng rẽ, người ta được
phép ăn nằm chung chạ với mọi phụ nữ mà không bị buộc tội đa thê, cho dù ngủ cả
với vợ và con gái…

- Ông ấy quả thực có giảng những điều như thế không, hay chỉ bị buộc tội đó
thôi? Con có nghe các tu sĩ dòng Thánh thần, cũng như các tu sĩ xứ Montefalco,
đều bị buộc tội tương tự…

- Đủ rồi, - Ubertino gắt gỏng, ngắt lời. – Chúng không còn là tu sĩ nữa.
Chúng là bọn phản giáo bị Fra Dolcino làm thối nát. Ngoài ra, hãy nghe đây: chỉ
cần biết những việc hắn làm sau này cũng đủ để gọi hắn là kẻ ác độc. Chắc chắn
rằng hắn bắt đầu giảng đạo tại Trent. Tại đó, hắn quyến rũ một trinh nữ tuyệt sắc,
con nhà quý tộc, tên Margaret, cũng có thể là nàng đã quyến rũ hắn, như cô học
trò Héloise dụ dỗ thầy giáo Abelardo thế kỷ XII, vì, đừng quên nhé, chính nhờ
qua đàn bà mà Quỷ sứ thâm nhập vào trái tim đàn ông. Lúc đó, Giám mục Trent đuổi
hắn ra khỏi giáo phận, nhưng khi ấy hắn đã tập hợp được hơn một nghìn tín hữu để
bắt đầu một cuộc trường chinh trở lại nơi chôn nhau cắt rốn của hắn. Dọc đường,
một số dân chúng nghe giảng đạo bùi tai nên lạc lòng đi theo. Có lẽ cũng có nhiều
tên phản giáo dòng Waldenses ở đất bắc này. Khi đến vùng Novara,
Dolcino tìm thấy một thời cơ thuận tiện để dấy loạn, vì các vương hầu cai trị
thành phố Gattinara nhân danh Giám mục ở Vercelli đã bị dân chúng đuổi đi để
đón tiếp Dolcino và bọn phạm pháp như những đồng minh đáng trọng.

- Câu chuyện thật rắc rối. Dolcino về phe nào?

- Cha không biết. Hắn tự mâu thuẫn với chính mình. Hắn tham gia mọi cuộc
xung đột, xem chúng như những cơ hội để thuyết giảng việc chống lại quyền tư hữu
nhân danh cái nghèo. Dolcino và hơn ba ngàn tín hữu, đứng trên một ngọn đồi gần
Novara, tên là đồi Núi Trọc, dựng chòi và xây công sự chiến đấu… Dolcino cai quản
cả đám đàn ông đàn bà đông đúc ấy, lúc ấy sống trong cảnh hoang dâm đê hèn nhất.
Từ nơi ấy, hắn gửi thơ cho các tín hữu, tán dương học thuyết dị giáo. Hắn miệng
nói, tay viết rằng lý tưởng của chúng là cái nghèo, chúng không bị ràng buộc bởi
một lời tuyên thề trung thành bên ngoài nào, và chính hắn, Dolcino, đã được
Chúa phái xuống để tiết lộ những lời tiên tri và thông hiểu thánh thư Cựu và
Tân Ước. Hắn còn gọi giới tăng lữ thế tục (các thầy giảng và tu sĩ dòng Khất thực)
là những nhà thuyết giảng của Quỷ sứ, bảo không ai có bổn phận phải nghe lời họ.
Hắn tuyên bố Giáo hội La Mã là một con điếm, rêu rao rằng sống không thề nguyện
sẽ tốt đẹp hơn, rằng nhà thờ được Giáo hội công nhận thì không khác hơn một chuồng
ngựa và chẳng đáng để tới cầu nguyện, rằng người ta có thể thờ phượng Chúa
trong rừng hay trong nhà thờ đều được.

- Mọi người đều chống hắn chứ?

- Cha không biết. Có lẽ hắn nhận được sự ủng hộ của một số người. Trong khi
đó mùa đông đến, mùa đông năm 1305, một nạn đói lan tràn khắp nơi. Trên đồi Núi
Trọc, đời sống trở nên quá kham khổ. Chúng đói đến nỗi phải ăn thịt ngựa và các
súc vật khác, kể cả rơm luộc. Rất nhiều người chết.

Đến cuối năm 1305, tên thủ lãnh dị giáo buộc phải rời đồi Núi Trọc, bỏ lại
những người bệnh tật chết chóc để dời xuống lãnh thổ Trivero, sống cheo leo
trên ngọn núi Zubello, sau được gọi là núi Rebello, vì đó là thành trì của bọn
phản loạn chống lại Giáo hội. Dầu sao chăng nữa, Cha không thể kể cho con hết tất
cả mọi chuyện. Đã xảy ra nhiều cuộc thảm sát kinh hoàng, nhưng cuối cùng bọn phản
loạn buộc phải đầu hàng. Dolcino và đồng bọn bị bắt và đền tội trên giàn hỏa.

- Kể cả người đẹp Margaret?

Cha Ubertino nhìn tôi: - Thế con
cũng nhớ rằng nàng đẹp à? Người ta bảo rằng nàng thật đẹp, và nhiều lãnh chúa địa
phương đã cố xin cưới nàng để cứu nàng khỏi bị hỏa thiêu. Nhưng nàng từ chối và
ngoan cố chịu chết bên người yêu. Con hãy lấy đó làm bài học: hãy coi chừng con
điếm thành Babylon, ngay cả khi nó mang nhan sắc kiều diễm nhất.

- Thưa cha, con có nghe nói rằng
quản hầm của tu viện và có lẽ cả Salvatore nữa đã gặp và theo Dolcino thế nào
đó…

- Câm ngay! Chớ ăn nói hàm hồ.
Cha đã gặp quản hầm trong tu viện dòng Khất thực. Cha không biết trước đó Huynh
ấy ở đâu, nhưng Cha biết Remigio luôn là một tu sĩ tốt, ít ra là, theo quan điểm
của chính thống giáo. Còn cái gì xảy ra sau đó, than ôi… thân xác thì yếu mềm…

- Cha có ý nói gì?

- Đây là những điều con không nên
biết. – Cha lại ôm sát tôi vào lòng và chỉ tượng Đức Mẹ Đồng Trinh. – Con phải
được hướng dẫn đến một tình yêu vô nhiễm. Đức Mẹ có nữ tính thiêng liêng, vì thế,
con có thể gọi Mẹ là đẹp. – Gương mặt Cha đờ đẫn, ngây ngất, như gương mặt Tu
viện trưởng khi nói về vàng, ngọc trong những bình thánh. – Ngay cả vẻ yêu kiều
trên thân thể Mẹ cũng là nét đẹp của thiên đàng, vì thế, nhà điêu khắc đã tạc
tượng Mẹ với tất cả nét thanh nhã của một phụ nữ, - Cha chỉ lên bộ ngực thon của
Mẹ Đồng trinh. – Con thấy chưa? Như các nhà thông thái đã nói: Bộ ngực của Mẹ
cũng đẹp, nó hơi nhô cao, hơi căng tròn, nhưng không lồ lộ khêu gợi, ngực nén
nhưng không xẹp… Thế, con cảm thấy gì trong hình ảnh ngọt dịu nhất này?

Mặt tôi đỏ như gấc, lòng bừng lên
như có lửa đốt. Cha Ubertino hẳn đã nhận ra điều đó, hay có lẽ đã liếc nhìn đôi
má ửng hồng của tôi, bèn nói thêm ngay… - Nhưng con phải biết phân biệt ngọn lửa
của tình yêu siêu nhiên với những rạo rực của xác thịt. Ngay cả đối với bậc
thánh cũng vẫn khó nữa.

Tôi run rẩy hỏi: - Làm thế nào để
nhận ra được tình yêu chân chính?