Ông cất tiếng: - William biết
không, chúng sắp sửa giết Cha đấy. Cha phải thoát chạy lúc nửa đêm.

- Ai muốn giết Cha? John à?

- Tất cả bọn chúng. Bọn cầm đầu
Giáo hội La Mã. Chúng đã mưu sát Cha hai lần. Chúng muốn Cha câm họng. Cha đã
biết việc xảy ra cách đây năm năm. Các tu sĩ Beghards đã bị kết án trước đó hai
năm và Berengar Talloni, mặc dù là một trong các phán quan, đã chống án lên Đức
Giáo hoàng. Đó là những thời kì khó khăn. John lúc ấy đã ban hành hai sắc lệnh
chống dòng Thánh thần và thậm chí Cha Michael cũng chịu đầu hàng – À, bao giờ
Cha Michael đến?

- Cha Michael sẽ có mặt tại đây
trong vòng hai ngày.

- Cha Michael… lâu lắm rồi không
gặp Cha Michael. Bây giờ Cha Michael đã đi nhiều nơi, Cha hiểu khi xưa chúng ta
muốn gì. Đại hội tại Perugia đã khẳng định là chúng ta đúng. Nhưng vào năm 1318
đó, Cha Michael đã tuân lệnh Đức Giáo hoàng và nộp cho lão năm tu sĩ dòng Thánh
thần không tuân phục lão ở xứ Provence. Chúng thiêu họ, William ạ… Ôi! Thật khủng
khiếp. – Cha giấu mặt vào lòng hai bàn tay.

- Xin Cha hãy kể cho con nghe,
Cha đã thoát khỏi lũ chó đó như thế nào?

- À, đúng là lũ chó, William ạ. Một
lũ chó dại. Cha thậm chí còn đụng độ với cả Bonagratia đấy.

- Nhưng Cha Bonagratia cùng cánh
với Cha mà!

- Bây giờ thì cùng cánh, sau khi
nghe Cha hết lời trình bày. Rồi Cha Bonagratia tin, và bèn phản đối sắc lệnh Đối với người sáng lập giáo hội[3]. Thế
là Đức Giáo hoàng tống giam Cha ấy một năm.

[3] Ad conditorem canonum

- Con nghe rằng bây giờ Cha ấy
thân với một người bạn của con trong giới lãnh đạo Giáo hội, William xứ Occam.

- Cha biết về người ấy rất ít, và
không thích hắn. Một kẻ duy lý trí, không nhiệt tình, không tim.

- Nhưng lý trí ấy thật tuyệt.

- Có thể, nhưng nó sẽ đẩy hắn xuống
địa ngục.

- Khi đó, con sẽ gặp lại người ấy
ở dưới đó, và cả hai sẽ tranh luận về logic.

- Im nào, William… - Cha Ubertino
nói, mỉm cười trìu mến, - Con còn giỏi hơn các triết gia của con đấy. Giá mà
con muốn…

- Muốn gì?

- Khi chúng ta gặp nhau lần cuối ở
Umbria, nhớ không? Cha vừa khỏi bệnh nhờ sự cầu nguyện của một phụ nữ tuyệt vời…
Clare xứ Montefalco… - Ông thầm thì, gương mặt rạng rỡ… - Clare… Khi bản chất
phụ nữ, vốn dĩ rất hư hỏng, được phép đạo hóa thiêng liêng, khi đó nó có thể là
nguồn ơn huệ cao quý nhất. William, con biết sự trinh nguyên đã truyền cảm cho
đời Cha xiết bao! – Ông chụp lấy cánh tay thầy tôi, xoắn vặn. – Con biết Cha đã
áp dụng một sự hành xác ăn năn… dữ dội, phải, đúng từ đó, sự hành xác dữ dội xiết
bao để giết chết trong thân thể Cha sự rung động của xác thịt, để dọn mình Cha
hoàn toàn tinh khiết với tình yêu của Chúa Kitô trên thập tự giá… Thế mà, ba
người phụ nữ trong đời Cha đã trở nên ba thiên thần đưa tin cho Cha: Angela,
Margaret và cuối cùng là Clare. Đó chính là phần thưởng của Đức Chúa Trời, do
đó Cha, đúng, Cha phải tìm hiểu phép lạ của bà và phong thánh cho bà trước giáo
dân. William, con cũng có mặt lúc ấy, đáng lẽ con có thể giúp Cha thực hiện nỗ
lực thiêng liêng đó, và con sẽ không…

- Những nỗ lực thiêng liêng mà
Cha mời con cùng dự đã khiến Bentivenga, Jacomo và Giovannuccio lên cọc thiêu,
- thầy William nhẹ nhàng nói.

- Chúng đã lấy những điều suy đồi
của chúng để bôi nhọ ký ức về bà. Nhưng con là phán quan cơ mà!

- Đó chính là lý do khiến con xin
thôi giữ trách nhiệm đó. Con không thích công việc đó. Thành thực mà nói, con
cũng không thích cách Cha ép Bentivenga thú tội. Cha giả vờ muốn gia nhập giáo
phái của anh ta, nếu có gọi đó là giáo phái đi nữa, khai thác lấy được bí mật của
anh ta, rồi bèn ra lệnh bắt anh ta.

- Nhưng đó là cách chống lại các
kẻ thù của Chúa. Chúng là bọn tà đạo, bọn tông đồ giả trá, tụi nó nồng nặc diêm
sinh uế khí của Fra Dolcino!

- Họ là bạn của Clare.

- Không, William, con không được phép để cho dù chỉ là cái bóng của chúng
dây vào ký ức về Clare.

- Nhưng nó có liên hệ với bà.

- Chúng là bọn Anh em nghèo khó, chúng tự nhận là tu sĩ dòng Thánh thần,
nhưng chính chúng là tu sĩ của cộng đồng! Con biết rõ rằng tại tòa, Bentivenga
đã tuyên bố mình là tông đồ, rồi sau đó hắn cùng Giovannuccio đã quyến rũ các nữ
tu, bảo họ rằng địa ngục không tồn tại, rằng có thể thỏa mãn nhục dục mà không
tổn hại đến Chúa Trời, rằng thân thể Chúa Trời – Xin Thượng đế tha thứ - có thể
được hình thành sau khi một người đàn ông ăn nằm với một nữ tu, rằng cô điếm
Magdalen thích nhìn hình Chúa hơn nhìn Thánh nữ đồng trinh Agnes, rằng cái mà
người thế tục gọi là Quỷ sứ chính là Thượng đế, vì Quỷ sứ là tri thức và theo định
nghĩa thì Thượng đế là tri thức! Sau khi nghe được cuộc nói chuyện này, chính
Clare thánh thiện đã mơ thấy một ảo ảnh, trong đó chính Chúa bảo bà rằng chúng
là những tín đồ độc ác của Tinh thần Tự do!

- Họ là những Anh em Nghèo khó óc cháy bỏng vì những ảo ảnh y hệt như Clare
đã gặp, và giữa hư ảnh xuất thần và cơn cuồng điên tội lỗi thường chỉ cách nhau
một bước rất ngắn.

Ubertino xoắn đôi tay áo vào nhau và mắt lại nhòa đi – Đừng nói thế,
William. Làm sao con có thể lẫn lộn giây phút yêu thương xuất thần đốt cháy tâm
can và ngào ngạt hương nhang với sự hỗn loạn của xác thịt nồng nặc diêm sinh?
Bentivenga xúi giục người ta sờ soạng chân tay trần truồng của kẻ khác, hắn
tuyên bố đó là cách duy nhất dẫn đến sự tự do thoát khỏi sự ràng buộc của xác
thịt, “đàn ông và đàn bà, họ nằm trần truồng với nhau…”

- Nhưng không có một cuộc giao hợp nào.

- Láo! Chúng tìm kiếm lạc thú, và chúng đã tìm thấy. Nếu lòng rạo rực nhục
dục và nếu để thỏa mãn nó mà đàn ông, đàn bà ăn nằm với nhau, kẻ này sờ soạng,
hôn hít kẻ kia khắp cùng cơ thể, bụng trần ấp lên nhau thì chúng chẳng xem đó
là tội lỗi!

Thú thực, cách Cha Ubertino bêu xấu tội lỗi của kẻ khác chẳng gợi cho tôi một
ý nghĩ đạo đức nào. Thầy tôi hẳn đã nhận thấy tâm tư tôi đang bị xáo động nên
bèn cắt ngang lời thánh nhân này.

- Thưa Cha, Cha yêu Chúa và căm ghét tội lỗi thẩy đều hết sức nồng nhiệt. Ý
con muốn nói khi nãy là giữa sự cuồng nhiệt của thiên thần tối cao và sự cuồng
nhiệt của quỷ Lucifer cũng chẳng khác nhau bao xa, vì cả hai đều luôn phát sinh
từ cực điểm kích động của ý chí.

- Ồ, có sự khác biệt chứ, và Cha biết mà – Cha Ubertino nói, giọng hưng phấn
– Con muốn nói giữa Thiện và Ác chỉ cách nhau một bước rất ngắn, vì đó luôn
luôn là nhiệm vụ chỉ đạo lý trí. Quả đúng như vậy. Nhưng sự khác biệt chính là
mục tiêu, và mục tiêu thì rất dễ phân định. Chúa phía này, Quỷ phía kia.

- Con e rằng con không còn biết phân biệt thế nào nữa, Cha Ubertino ạ. Chẳng
phải bà Angela của Cha đã kể Cha nghe chuyện ngày nọ bà ta xuất hồn thấy mình ở
trong mộ của Chúa sao? Chẳng phải bà đã kể, thoạt tiên bà hôn ngực Ngài ra sao?
Thấy Ngài nhắm mắt lại, rồi bà hôn môi Ngài, từ môi Ngài tỏa ra một hương vị ngọt
ngào khôn tả, đoạn một lát sau, bà áp má vào má Ngài và Chúa đưa tay vuốt má
bà, ghì sát bà vào người và như bà nói – hạnh phúc của bà trở nên linh
thiêng?...

- Điều này thì có ăn nhập gì đến đòi hỏi của xác thịt? - Cha Ubertino hỏi –
Đây là một trải nghiệm huyền nhiệm, và thân thể ấy là của Thượng đế của chúng
ta.

- Có lẽ con đã quen với cách nghĩ ở Oxford, ở đó thậm chí một trải nghiệm
huyền nhiệm cũng là một loại…

- Tất cả là trong đầu, - Cha Ubertino mỉm cười.

- Hay trong đôi mắt. Thượng đế được cảm nhận như ánh sáng trong vạt nắng,
bóng gương, sắc màu khuếch tán trên những sự vật ngăn nắp, trong ánh ban mai
trên lá ướt… Tình yêu này lại không gần gũi với tình yêu của Thánh Francis sao,
khi người ca ngợi Thượng đế trong các sinh vật, cỏ hoa, trời nước của người?
Con không tin một tình yêu như vậy có thể tạo ra một cạm bẫy nào. Trong khi đó,
con nghi ngờ loại tình yêu biến những cơn rung động do va chạm xác thịt thành
cuộc hội thoại với Đấng Toàn Năng…

- William, chớ báng bổ! Hai thứ không phải là một đâu. Cơn xuất thần cao cả
của trái tim yêu Đấng Kitô trên Thập giá khác cơn xuất thần đồi bại, xấu xa của
những tông đồ giả trá của Montefalco một trời một vực…

- Họ không phải là những Tông đồ giả trá, họ là Tu sĩ của Tinh thần tự do,
chính Cha đã nói như vậy mà.

- Có khác gì đâu? Con chưa biết hết về phiên tòa mà bản thân Cha chẳng bao
giờ dám tường thuật một số lời thú tội nghe được, vì sợ rằng Cha sẽ, dù chỉ
trong giây phút thôi, để cho bóng Quỷ dữ dây vào không khí thiêng liêng mà
Clare đã tạo ra ở đó. Nhưng William ạ, Cha đã nắm chắc một số điều, một số việc.
Ban đêm, chúng tụ tập bên dưới hầm, bắt theo một hài nhi mới sinh, chúng ném
chuyển hài nhi đó từ đứa này sang đứa kia cho đến khi đứa trẻ chết vì những cú
tung hứng bầm dập… hay vì nguyên do khác… kẻ nào đón bắt được hài nhi khi nó
trút hơi thở cuối cùng sẽ trở thành tên giáo chủ. Rồi thi thể đứa trẻ sẽ bị xé
thành từng mảnh vụn, đem trộn với bột mì để làm những chiếc bánh cho bữa tiệc
báng bổ.

- Cha Ubertino – thầy William nói rắn rỏi – cách đây nhiều thế kỉ, các giám
mục Armenie đã nói đến những việc như thế này, những việc liên quan đến giáo
phái của bọn Pauli và bọn Bogomil.

- Thế thì đã sao? Quỷ rất ương ngạnh, hắn vẫn giương cạm bẫy và quyến rũ
theo một kiểu cũ, cứ một nghìn năm lại lặp lại các nghi lễ xưa, hắn muôn đời vẫn
chẳng thay đổi, và chính nhờ đó ta nhận ra hắn là kẻ thù! Cha thề với con rằng
vào đêm Phục sinh, chúng đã châm nến và dắt các trinh nữ xuống hầm. Rồi chúng
thổi phụt nến đi và nhảy đè lên các cô gái, thậm chí dù các cô có liên hệ huyết
thống với chúng đi nữa… Và nếu có một đứa trẻ được sinh ra từ cuộc giao hợp đó,
một buổi lễ quỷ quái khác sẽ được tổ chức quanh một bình rượu vang nhỏ mà chúng
gọi là vại. Chúng nhậu nhẹt say sưa và cắt đứa trẻ thành từng mảnh, dốc máu nó
nhỏ vào cốc, rồi ném đứa trẻ còn sống vào lửa và hòa tro cốt đứa trẻ với máu của
nó đem uống!

- Nhưng Michael Psellus đã viết về việc này trong quyển sách về hoạt động của
Quỷ, cách đây cả trăm năm rồi! Ai kể Cha nghe những việc như thế?

- Bọn chúng. Chính Bentivenga và đồng bọn kể, khi bị khảo hình.

- Chỉ có một thứ khơi dậy thú tính còn hơn cả khoái lạc, đó chính là sự đau
đớn. Khi bị tra tấn, ta có cảm giác như thể đang chịu tác dụng của các loại dược
thảo gây ảo giác. Tất cả những điều ta được nghe kể lại, cả những thứ ra đã đọc
đều hiện về trong tâm trí ta, như thể người ta đang chuyển mình đi, không phải
lên thiên đường, mà là xuống địa ngục. Khi bị tra tấn, ta không chỉ nói những điều
mà phán quan muốn ta nhận mà cả những điều ta nghĩ sẽ khiến lão vui lòng, vì giữa
ta và lão đã xác lập một sợi dây liên hệ quỷ quái.. Con có biết những điều này,
Cha Ubertino ạ; con cũng đã từng theo phe tin rằng họ có thể tìm ra sự thật nhờ
những thanh sắt nung đỏ. Thôi được, hãy nghe con nói, sự thật trong trắng hừng
phát từ một ngọn lửa khác. Khi bị tra tấn, có lẽ Bentivenga đã nói những điều
láo toét ngu xuẩn nhất, vì khi đó không phải là bản thân hắn đang nói, mà chính
lòng ham muốn, quỷ dữ trong tâm hồn hắn, đang nói.

- Lòng ham muốn?

- Phải, có sự ham muốn cơn đau, khi ta có sự ham muốn được ngưỡng mộ, và thậm
chí sự ham muốn điều hèn mọn. Nếu các thiên thần nổi loạn dễ dàng bỏ đạo và đời
thanh bần để chống đạo và sống đời kiêu ngạo thì chúng ta có thể trông đợi gì ở
người trần mắt thịt? Đó, bây giờ Cha đã hiểu: chính suy nghĩ này ám ảnh con suốt
thời gian làm phán quan. Và đây chính là nguyên nhân khiến con rời nhiệm vụ.
Con không đủ can đảm điều tra sự yếu đuối của kẻ ác, vì con khám phá rằng nó cũng
giống hệt sự yếu đuối của Thiên thần.

Ubertino lắng nghe lời cuối của thầy William như thể chẳng hiểu gì hết. Căn
cứ vào nét mặt lộ vẻ tội nghiệp đầy trìu mến của Cha, tôi biết ông xem thầy
William như nạn nhân của những cảm tính tội lỗi mà ông muốn tha thứ vì ông yêu
thầy tôi vô cùng. Cha ngắt lời thầy, đoạn cay đắng nói:

- Không sao cả. Nếu con cảm thấy thế, con từ chức là đúng. Cần phải chống lại
cám dỗ. Tuy nhiên, lúc đó Cha vẫn thiếu sự ủng hộ của con; nếu có, hẳn Cha đã
có thể đánh tan tác bọn chúng. Ngược lại, con biết việc xảy ra chứ, bản thân
Cha bị buộc tội đã nương tay với chúng, và họ nghi ngờ Cha là kẻ lạc đạo. Con
cũng yếu đuối trong trận chiến với lũ ác. Tội ác, William hỡi! Chẳng lẽ tội ác
– cái bóng tối, cái vực thẳm ngăn chúng ta không đến được nguồn thánh – sẽ cứ
mãi mãi tiếp diễn sao? – Cha tiến sát vào thầy William hơn nữa, như thể e sợ ai
đó sẽ nghe trộm.

- Cả ở đây nữa, thậm chí lẫn trong những bức tường nhà nguyện thiêng liêng
này nữa, con biết không?

- Con biết. Cha Bề trên đã nói chuyện với con; thú thực, Cha nhờ con giúp
Cha soi sáng vụ này.

- Thế thì con hãy quan sát, điều tra, lấy mắt linh miêu xem xét cả hai hướng:
tính dâm dục và lòng kiêu ngạo…

- Tính dâm dục à?

- Phải, tính dâm dục. Có một vẻ gì đó… đàn bà, và do đó rất ma quỷ, trong
chàng trai vừa mới chết. Gã có đôi mắt của một cô gái muốn giao cấu với thần ác
mộng. Nhưng Cha cũng nói đến “lòng kiêu ngạo”, lòng kiêu ngạo của kẻ trí thức,
trong tu viện này nó được thánh hóa với lòng kiêu hãnh về chữ nghĩa, với ảo tưởng
về trí tuệ.

- Nếu Cha biết điều gì đó, xin hãy giúp con.

- Cha không biết gì hết. Nhưng tim Cha linh cảm một vài điều. Hãy để trái
tim con nói. Hãy dò xét khuôn mặt và chớ tin vào miệng lưỡi người… Nhưng thôi,
tại sao Cha cứ phải nói những chuyện đau buồn làm anh bạn trẻ này hoảng sợ chứ?
– Đôi mắt xanh nhạt của ông nhìn tôi, những ngón tay trắng, dài, mơn trớn má
tôi và suýt nữa tôi giật lùi lại theo bản năng của mình. Tôi cố kiềm chế và quả
thực nếu không làm thế hẳn Cha đã giận, Cha nào có tà ý gì. Cha quay
sang thầy William – Hãy kể về con đi. Từ dạo đó, con đã làm gì? Đã…

- Mười tám năm rồi, con trở về
quê hương. Tiếp tục học ở Oxford. Nghiên cứu thiên nhiên.

- Thiên nhiên tốt lành vì cô là
con gái Thượng đế.

- Và Thượng đế hẳn phải tốt lành,
vì Người đã sinh ra Thiên nhiên, - thầy William mỉm cười nói – Con nghiên cứu,
gặp gỡ vài người bạn rất khôn ngoan. Rồi con quen Marsilius, các tư tưởng của
ông về đế chế, con người, về một quy luật mới cho các vương quốc trên thế gian
hấp dẫn con, và cuối cùng, con gia nhập nhóm Tu sĩ đang cố vấn cho Hoàng đế.
Nhưng Cha đã biết những việc này: Con có viết cho Cha mà. Tại Bobbio, con rất mừng
khi họ bảo Cha có mặt nơi đây. Chúng con cứ nghĩ Cha đã lạc mất rồi. Nhưng bây
giờ có Cha bên chúng con, Cha có thể sẽ giúp đỡ con nhiều trong vài ngày tới,
khi Cha Michael đến. Đó sẽ là một cuộc chạm trán khắc nghiệt với Berengar
Talloni. Con tin chắc chúng ta sẽ có vài cuộc vui.

Ubertino nhìn thầy, cười gượng –
Cha chẳng biết khi nào thì dân Anh các con nói chuyện nghiêm túc cả. Chẳng có
gì vui thú trong một vấn đề nghiêm trọng như thế này. Vận mạng dòng tu của con,
mà thực tâm, cũng là dòng tu của Cha nữa, đang bị đe dọa. Nhưng Cha sẽ khẩn cầu
Michael đừng đi đến Avignon. John cần ông ta, lùng kiếm, mời mọc ông ta quá sức
khẩn khoản. Chớ tin lão già người Pháp ấy. Ôi, hỡi Thượng đế. Giáo hội của Người
đã rơi vào tay kẻ nào đây! – Ông quay sang hướng bàn thờ. – Ngày xuất hiện của
bọn Phản giáo cuối cùng đã gần kề, và Cha sợ quá, William ôi! – Ông nhìn quanh,
mắt nhìn trừng trừng vào những hốc tối, như thể bọn Phản giáo sẽ hiện ra bất kì
lúc nào và thực bụng tôi cũng mong sẽ thấy được một tên – Bọn đồng đảng của
chúng đã được phái đến đây như Chúa phái tông đồ xuống thế! Chúng đang dẫm lên
thành phố Thánh, dùng trò xảo quyệt, đạo đức giả và bạo lực để quyến dụ người.
Chính lúc đó, Chúa sẽ phái tôi tớ của người là Elijah và Enoch, những người đã
được Chúa cho sống trên thiên đàng hạ giới, để một ngày kia sẽ tiêu diệt bọn Phản
giáo. Họ sẽ đến, mặc bao tời, ban lời tiên tri, bằng lời nói và tấm gương của
mình, giảng về sự sám hối…

- Họ đã đến rồi đó, Cha Ubertino,
– thầy William nói, tay chỉ về chiếc áo dòng Francisco.

- Nhưng họ chưa chiến thắng; giờ
là lúc bọn Phản giáo tức giận điên cuồng ra lệnh đem giết Enoch và Elijah, bêu
xác họ cho mọi người thấy, để mọi người sợ không dám làm theo nữa. Cũng như
chúng sẽ mưu giết Cha vậy…

Lúc đó, tôi kinh hoảng nghĩ
Ubertino đang lên cơn cuồng thánh và tôi ái ngại cho sự suy xét của ông. Giờ
đây, đã qua nhiều năm, và biết được rằng hai năm sau đó ông đã bị giết một cách
bí ẩn tại một thành phố Đức, và hung thủ đã bặt tăm; tôi càng kinh hãi hơn nữa,
vì rõ ràng trong đêm ấy Ubertino đã phán những lời tiên tri.

Ubertino đưa tay lên trán, dường
như để xóa đi một giấc mơ u ám. Ông thở hổn hển, mệt mỏi. – Chúng ta vẫn đang đợi
đức Giáo hoàng Thánh thiện… Trong những lúc này, Francis và Dominic đã xuất hiện.
– Ông ngước mắt lên trời và nói như thể cầu nguyện, nhưng tôi biết chắc ông
đang trích đọc một trang trong quyển sách vĩ đại của ông về “Cây của sự sống”. – Người thứ nhất trong
số họ được gột rửa bằng sự thử thách thánh thần, và dường như cháy sáng bằng sức
nóng trên trời. Người thứ hai, nhờ có những lời giảng rực rỡ hơn những tối tăm
của thế gian. Vâng, đó là những điều hứa hẹn: Đức Giáo hoàng Thánh thiện phải đến
thôi.

- Và sẽ như thế, thưa Cha
Ubertino, – thầy William nói. – Trong lúc này, con đến đây để ngăn ngừa sự truất
phế vị hoàng đế của trần gian. Đức Giáo hoàng Thánh thiện của Cha đã được Fra
Dolcino giảng…

- Không được nhắc đến tên của con
rắn ấy nữa, - Ubertino hét lên và lần đầu tiên tôi thấy nỗi buồn của ông biến
thành cơn thịnh nộ. - Hắn đã làm ô uế lời giảng của Joachim, biến chúng thành
vũ khí giết người tanh tưởi! Nếu có một sứ giả của bọn Phản giáo, ấy chính là hắn!
Còn William, con nói như vậy vì con không thực tin vào sự xuất hiện của bọn Phản
giáo, và các thầy của con ở Oxford đã dạy con tôn thờ lý trí và làm khô kiệt khả
năng tiên tri của quả tim con rồi!

- Cha lầm rồi, - thầy William
nghiêm trang đáp lại. – Cha biết rằng trong số các thầy học của con, con kính
trọng Roger Bacon hơn cả…

- Người mà nhiệt thành nói về máy
bay, - Ubertino chua chát lẩm bẩm.

- Đó là người nói rất rõ và điềm
tĩnh về bọn Phản giáo. Người ý thức được tầm quan trọng của tội lỗi thế gian,
và nền học vấn suy đồi. Tuy nhiên, người dạy rằng chỉ có một cách duy nhất ngăn
kẻ Phản giáo đến là nghiên cứu sự bí mật của tự nhiên, dùng kiến thức để làm
nhân loại tốt đẹp hơn. Chúng ta có thể chuẩn bị chiến đấu chống bọn Phản giáo bằng
cách nghiên cứu khả năng chữa bệnh bằng dược thảo, tiềm năng của đá và thậm chí
chế tạo những máy bay mà Cha cười chế nhạo.

- Bọn Phản giáo của thầy Bacon của
con là một cái cớ để gieo mầm kiêu ngạo của giới trí thức.

- Một cái cớ thần thánh.

- Chẳng có cái cớ nào gọi là thần
thánh cả, William ạ; con biết Cha rất thương con, và Cha vô cùng tin tưởng con.
Hãy hủy diệt trí tuệ của con đi, hãy học cách khóc vì những vết thương của Chúa
và hãy ném sách của con đi.

- Con sẽ tận tậm chỉ đọc sách của
Cha mà thôi, - thầy William cười nói.

Ubertino cũng mỉm cười, ngón tay
ông lắc lư đe dọa. – Này người Anh ngu ngốc. Chớ có cười nhạo bằng hữu của con
quá thế. Những người con không yêu thì cũng nên yêu, hay nếu có thể, hãy sợ họ.
Và khi ở tu viện này hãy cảnh giác. Cha không thích nơi đây.

- Thú thực con muốn hiểu rõ hơn,
– thầy William nói, rồi đứng dậy chia tay. – Thôi đi, Adso.

- Cha bảo con nơi này không tốt,
và con bảo con muốn biết nó hơn nữa. Chà chà! – Ubertino bắt đầu nói.

- Này, - thầy William nói, khi đã
đi quá nửa gian giữa của giáo đường – Ai là vị tu sĩ trông như con thú mà nói
ngôn ngữ như tháp Babel vậy?

- Salvatore ư? – Ubertino khi ấy
đã quỳ xuống, bèn quay lại – Cha nghĩ rằng người ấy là quà tặng của Cha gởi đến
tu viện này… cùng với viên quản hầm. Khi Cha xếp chiếc áp tu dòng Francisco riêng
ra, Cha trở lại tu viện cũ của Cha ở Casale một thời gian, và ở đó Cha gặp các
tu sĩ khác đang trong cảnh khó khăn vì cộng đồng khép tội họ là các tu sĩ thuộc
giáo phái Thánh thần của giáo xứ Cha, như cách họ gọi. Cha cố gắng giúp đỡ họ,
xin phép cho họ được theo gương Cha và Cha gặp hai tu sĩ Salvatore và Remigio.
Tại đây, khi Cha đến năm ngoái, Salvatore quả thật trông giống thú, nhưng lại sốt
sắng lắm.

Thầy William ngần ngừ một thoáng
– Con nghe Huynh ấy nói “Hãy ăn năn sám hối”.

Ubertino im lặng. Ông khua tay,
dường như để xua đi một ý nghĩ vướng víu, - Không, Cha không tin vậy. Con hiểu
những anh em bình dân là những người như thế nào. Họ là những dân quê, có lẽ
nghe một lão giảng đạo rao truyền điều gì đó mà không ý thức mình đang nói gì.
Đối với Salvatore, Cha phải trách mắng những điều khác nữa: đó là một con thú
tham lam và ham hố. Nhưng không có gì, không có gì chống lại chính thống giáo cả.
Không, tu viện này mắc một căn bệnh khác: hãy truy tìm nó trong những người biết
quá nhiều, chớ đừng tìm ở những kẻ thất học. Đừng xây tòa lâu đài nghi ngờ trên
một lời nói.

- Con sẽ không bao giờ làm thế, -
thầy William đáp. – Con xin từ nhiệm chức phán quan chính vì muốn tránh khỏi
làm như thế, nhưng con cũng thích lắng nghe những lời nói, rồi suy nghĩ về chúng.

- Con suy nghĩ quá nhiều đấy con ạ.
- Ubertino nói và quay sang tôi. – Chớ theo gương xấu của thầy con nhé. Điều
duy nhất cần suy nghĩ và điều ta nhận chân được ở cuối đời mình - ấy là cái chết.
Chết là sự yên nghỉ cho người đi đường, sự chấm dứt mọi hoạt động. Giờ hãy để
Cha cầu nguyện nhé.