XVI

Tôi trở về phòng, tôi khép
cửa phía sau lại, tôi có cảm giác tôi là một thằng đần. Đáng lẽ tôi phải đồng ý
để bố tôi pha cà phê cho tôi và giữ ông lại thêm ít thời gian nữa. Vào lúc
quyết đoán, khi ông từ trong bếp đi ra với chiếc khay ăn rót đầy tách cà phê
cho tôi, tự hào với kì công của mình, tôi đã có thể nói: “Thế ba cho con tiền
chứ!” hoặc: “Thế ba nhả ra chứ, tiền ấy mà!” Vào lúc quyết đoán, chính là mặt
nguyên sơ, thô lỗ sẽ chiếm được ưu thế. Đấy chính là lúc người ta nói “Các anh
sẽ có một nửa nước Ba Lan và chúng tôi có một nửa nước Rumanie... Các anh có
hai phần ba hay chỉ một nửa nước Siléaie^[102]...
Các anh sẽ có bốn ghế bộ trưởng và chúng tôi sẽ có xí nghiệp linh tinh”.

^[102] Một
nước vùng Trung Âu cũ sau 1741 thuộc Phổ, một phần nhỏ thuộc Áo, rồi thuộc Tiệp
Khắc, đến 1919 thuộc Ba Lan.

Tôi đã ngu ngốc để tâm trạng
của tôi chịu thua tâm trạng của ông, ngu ngốc là đã không chiếm ngay lấy chiếc
ví tiền của ông. Đáng lẽ tôi phải buộc ông nói chuyện về tiền nong, về đồng
tiền trừu tượng, không nhúc nhích, bị buộc chặt lại, đối với nhiều người có nghĩa
là sự sống hay là cái chết, “tiền muôn thuở” mẹ tôi không bỏ lỡ cơ hội nào mà
không thốt lên cái tiếng kêu khủng khiếp ấy, mỗi khi chúng tôi hỏi xin bà ba
mươi pfenning để mua một quyển vở. Tiền muôn thuở. Tình muôn thuở.

Tôi vào bếp, cắt cho mình
một lát bánh mì, quệt bơ vào, và ra phòng khách, quay số gọi cho Bela Brosen.
Tôi hi vọng là, với tâm trạng bị xúc động, bố tôi chưa về ngay nhà mà trước hết
qua nhà tình nhân của ông. Tôi mường tượng rất rõ người đàn bà ấy sẽ đặt ông
lên giường với một túi chườm nước nóng và cho ông uống sữa nóng pha thêm mật
ong. Đối với người nào thấy trong người khó chịu, mẹ tôi có thói quen đáng
nguyền rủa là nói ngay về vấn đề ý chí, sự tự chủ, nếu không là nước lạnh mà
gần đây bà coi là “thứ thuốc chữa bách bệnh”.

- Bela Brosen đây!

Tôi sung sướng nhận thấy bà
ta không toát ra mùi gì và có giọng nữ trầm, ấm và sâu, thật tuyệt vời.

- Schnier, - tôi nói, - Hans...
bà nhớ ra không?

- Nhớ ra không à? Bà ta nói
với vẻ thân tình, tất nhiên!... Tôi sẵn sàng làm tất cả mọi việc vì anh.

Tôi không biết bà ta định
nói về việc gì, nhưng bà đã nói tiếp để tôi hiểu:

- Không nên quên rằng tất cả
những sự chỉ trích đều là ngu ngốc, hợm hĩnh và ích kỉ.

- Nếu tôi có thể tin được
như thế, - tôi thở dài, - tôi đã thấy mình đỡ bất hạnh hơn.

- Đơn giản là anh cần phải
tin như thế, - bà nói. - Anh thử nghĩ xem ở mức độ ta có thể tin được vào một
cái gì thôi, điều đó sẽ giúp ta dễ sống hơn biết bao.

- Và nếu tình cờ một người
trong họ có lời tán dương tôi, thì tôi cần phải kết luận như thế nào đây?

- Ô! (bà ta cười và thêm vào
tiếng ô ấy một nét lèo), hãy tin rằng một khi có được lòng trung thực người ta
sẽ quên đi tính ích kỉ.

Tôi cũng cười theo. Không
biết tôi có gọi bà là Bela hay phải gọi là bà Brosen. Chúng tôi chưa hề gặp
nhau, và chưa có một quy ước nào về phép lịch sự dạy anh cách gọi tình nhân của
bố anh. Tôi chọn cách gọi là bà Bela, mặc dù tôi thấy cái tên gọi ấy với người
nghệ sĩ nghe thật kinh khủng.

- Thưa bà Bela, tôi bị chôn
rồi. Bố vừa ở chỗ tôi, câu chuyện đề cập đến quá nhiều vấn đề làm tôi không kịp
lái ông vào vấn đề tiền nong...

Tôi có cảm tưởng là bà ta đỏ
mặt. Hẳn bà ta phải là một người phụ nữ rất thận trọng và quan hệ giữa bà và bố
tôi dựa trên “tình yêu chân thực”, và những “vấn đề tiền nong” phải làm bà đặc
biệt thấy khổ tâm.

- Xin bà hãy nghe tôi, - tôi
nói. - Bà hãy quên đi tất cả những gì lúc này có thể làm cho bà phải nghĩ ngợi
và bà không có gì phải hổ thẹn cả. Tôi chỉ đơn giản yêu cầu bà, khi bố tôi nói
chuyện với bà về tôi... Tôi muốn nói là: bà nên lưu ý bố tôi về việc tôi cần có
tiền một cách ghê gớm. Hiện giờ, tôi không có một đồng xu nào. Bà hiểu tôi chứ?

- Phải. Bà nói nhỏ đến nỗi
tôi phát hoảng.

Rồi tôi nghe thấy bà khịt
mũi.

- Hans. - Bà nói. - Hẳn anh
cho tôi là một người đàn bà tồi (bây giờ bà ta khóc thật), là hạng gái làm tiền
như hiện giờ có rất nhiều kia, tôi chắc thế. Ôi!

- Không phải! - Tôi kêu lên.
- Chưa bao giờ tôi có ý nghĩ như thế về bà. Thật không có thế!

Tôi sợ là bà ta sẽ nhiều lời
về tâm hồn bà và về tâm hồn bố tôi. Căn cứ vào những tiếng nức nở dữ dội của
bà, bà phải là một con người đa cảm, và không loại trừ bà ta còn có thể nói với
tôi về Marie nữa.

- Thực ra, tôi vẫn tin chắc
(không hẳn như thế, vì thái độ khinh miệt bà cố ý tỏ ra đối với hạng gái làm
tiền, có vẻ đáng ngờ), vâng, tin chắc bà là người có nhân phẩm và tôi chưa bao
giờ nghĩ xấu về bà (điều này không đúng). Và hơn nữa... (tôi đã muốn gọi bà
bằng tên, nhưng cái tên gọi nghe kinh khủng ấy không thoát ra được khỏi cổ họng
của tôi), hơn nữa tôi đã suýt soát ba mươi tuổi. Bà vẫn nghe tôi đấy chứ?

- Phải, bà ta thở dài trong
khi vẫn còn nức nở trong Godesberg ^[103] của
bà ta như ở phòng xưng tội.

^[103] Ghế
thánh.

- Bà chỉ đơn giản gợi ý với
bố tôi là tôi đương rất cần có tiền.

- Tôi cho là, - bà nói giọng
nghẹn ngào, - về phía tôi sẽ là sai lầm nếu công kích ông một cách trực diện.
Tất cả những gì liên quan đến gia đình ông... hẳn là anh biết... đối với chúng
tôi đều là điều kiêng kỵ. Nhưng có thể có một cách khác... (Tôi im lặng. Thay
vào tiếng nức nở của bà chỉ còn có tiếng khịt mũi). Ông ta thỉnh thoảng có đưa
tiền cho tôi để giúp đỡ những bạn hữu gặp lúc vô phương cứu chữa, và về điểm
này tôi được toàn quyền. Anh có cho là tôi có thể để anh lợi dụng những sự hào
phóng nho nhỏ ấy như một người bạn nhất thời gặp khó khăn được không.

- Tôi đúng là một người bạn
đang gặp khó khăn, và không phải chỉ nhất thời mà ít ra trong sáu tháng. Nhân
thể xin bà cho tôi biết những sự hào phóng nho nhỏ như bà nói nên hiểu là như
thế nào?

Bà ta húng hắng ho, bật ra
một tiếng ô, nhưng lần này không có nét lèo, rồi nói tiếp rất nhanh:

- Đó thường là một sự giúp
đỡ trong trường hợp khẩn cấp: tử vong, bệnh tật, sinh đẻ... tôi muốn nói đó
không phải là sự giúp đỡ thường xuyên mà là được ước định như những sự cứu
giúp.

- Với mức bao nhiêu?

Bà ta không trả lời ngay và
tôi đã thử hình dung bà ta lúc đó. Tôi đã thấy bà ta một lần, cách đây năm năm,
vào một buổi tối Marie đã lôi được tôi cùng đến nhà hát nhạc kịch. Bà Brosen
hát trên sân khấu trong vai một thôn nữ bị một bá tước quyến rũ và tôi đã hơi
ngạc nhiên về khiếu thưởng thức của bố tôi. Đấy là một người phụ nữ tầm vóc
trung bình, khỏe, tóc hoe tự nhiên và có chiếc cổ rõ ràng phập phồng. Tựa người
vào một túp lều, rồi vào một chiếc xe bò, bằng một giọng hữu thanh tốt bà ta
đãi khán giả những cảm xúc không có gì là bí mật.

- Alô? - Tôi kêu to,
- Alô?

- Ô! - Bà nói (lần này nét
lèo rất nhẹ), - anh hỏi quá thẳng thắn đấy!

- Nó phản ánh hoàn cảnh của
tôi.

Tôi bắt đầu thấy lo. Bà ta trả
lời tôi càng chậm thì số tiền bà cho biết sẽ càng nhỏ đi.

- Này nhé, cuối cùng bà nói,
số tiền thay đổi khoảng từ mười đến ba mươi mác.

- Thế bà sẽ nói thế nào nếu
có một người bạn rơi vào một hoàn cảnh đặc biệt khó khăn, ví dụ: người bạn gặp
một tai nạn nghiêm trọng và đối với anh ta, trong vài tháng, một sự cứu trợ
khoảng một trăm mác sẽ không phải là thừa?

- Bạn thân mến, - bà thì
thầm, - có lẽ anh muốn tôi phải làm chuyện lừa bịp.

- Không đâu, tất nhiên là
không. Đúng là đã có một tai nạn xẩy ra với tôi... và tóm lại chẳng lẽ tôi
không phải là một người bạn, một nghệ sĩ?

- Tôi sẽ thử, - bà nói, - nhưng
tôi không biết có thành công không.

- Sao cơ?

- Không biết tôi có thể miêu
tả hoàn cảnh này một cách có đủ sức thuyết phục với ông ấy... Tôi không giàu
trí tưởng tượng lắm đâu.

Thật ra bà ta không cần phải
nhắc đến nhận xét sau cùng ấy: tôi đã bắt đầu coi bà ta như là một mụ đàn bà
ngớ ngẩn mà tôi từng gặp trên đời.

- Bà xem, - tôi nói, - có
thể kiếm cho tôi một hợp đồng ở nhà hát... ở đây... tất nhiên là một vai phụ.
Tôi sẽ có thể đóng vai rất tốt.

- Chịu thôi, không, Hans
thân mến, tôi không biết mánh khóe.

- Thôi được... Như vậy tôi
chỉ có thể nói với bà là một số tiền nhỏ nhất cũng tốt đối với tôi. Xin chào
tạm biệt và cám ơn.

Tôi bỏ máy trước khi bà ta
kịp trả lời. Tôi buồn rầu linh cảm sẽ không có đến một tia nước nào có thể tự
nhiên chảy ra từ dòng suối ấy. Người đàn bà này thật quá ngu ngốc. Cái giọng mà
bà nói “có thành công không” đã làm tôi đâm ngờ. Không thể không có chuyện bà
ta bỏ túi tất cả những khoản “cứu giúp những bạn hữu gặp khó khăn”. Tôi lấy làm
tiếc cho bố tôi: tôi có thể mong bố tôi có được một người tình không những xinh
đẹp mà còn thông minh. Và tôi cũng tiếc là đã không để ông pha cà phê cho tôi.
Khi ông ở nhà người tình của ông và quyết định vào bếp để pha cà phê, cái bị
thịt ngốc nghếch này hẳn sẽ cười mỉm coi thường ông, trộm lắc đầu, rồi khi ông
trở ra mụ sẽ đạo đức giả vỗ tay hoan hô tách cà phê tuyệt vời của ông, như
người ta khen ngợi con chó đã biết nhặt đem về được quả bóng của nó. Điên giận
tôi chạy đến cửa sổ, mở tung cánh cửa sổ ra và cúi nhìn xuống đường. Tôi sợ
rằng sớm hay muộn tôi đành sẽ phải bám vào lời đề nghị của Sommerwild. Bất
thình lình tôi móc đồng mác ở trong túi tôi ra, quẳng nó qua cửa sổ (lại hối
tiếc ngay cử chỉ này), còn thấy được đường bay của nó một quãng rồi không thấy
gì nữa, nhưng hình như nghe thấy nó rơi vào nóc một toa xe điện vừa chạy qua.
Tôi trở vào lấy lát bánh mì phết bơ mà tôi đã để trên mặt bàn, rồi lại trở ra
cửa sổ đứng ăn, không rời mắt khỏi mặt đường. Đã quá tám giờ và tôi đã
ở Bonn gần hai tiếng đồng hồ. Tôi đã gọi cho sáu người bạn, hoặc gọi
là bạn, đã nói chuyện với mẹ tôi và với bố tôi mà không thêm được đến một mác
nào, trái lại còn hụt đi mất một mác so với khi mới đến. Có lẽ nên đi xuống tìm
lại đồng tiền ấy, nhưng đã gần tám giờ ba mươi, và có thể Léo sẽ telephon cho
tôi hoặc bất chợt đến.

Với Marie mọi việc đều tốt,
em đương ở Rometrong ngôi nhà thờ của em và suy nghĩ về cách ăn mặc để vào
yết kiến Giáo hoàng. Zupfner, sau khi đã kiếm được một bức ảnh của Jacqueline
Kennedy^[104],
sẽ bắt buộc phải sắm cho em một chiếc khăn trùm dài Tây Ban Nha và một mạng che
mặt vì cuối cùng Marie hầu như đã trở thành một firstlady ^[105]của
Giáo hội Đức. Sao tôi lại không cùng đến Rome và xin yết kiến Giáo hoàng? Chẳng
phải là ông ta cũng có cái gì đó giống như một diễn viên hài già và khôn ngoan
hay sao?

^[104] Vợ
của Tổng thống Hoa Kì, J. Kennedy. Ông này đã bị ám sát ở Dallas năm
1960.

^[105] Đệ
nhất phu nhân.

Nhân vật Arlequin đã chẳng
sinh ra ở Bergame^[106]?
Một điều do Genneholm xác nhận với tôi, hắn là người thông suốt mọi việc.

^[106] Nhân
vật vở trong hài kịch ý từ thế kỉ 17 có mặt trên sân khấu khắp các nhà hát Âu
châu (Bergame, thành phố của Italia).

Tôi sẽ giải thích với Giáo
hoàng rằng lễ cưới dân sự là lí do duy nhất đã làm hỏng việc đoàn tụ của tôi
với Marie, và tôi xin ông nên thấy tôi là một người trái ngược với vua Henri
VIII: ông vua này theo chế độ đa thê và tin Đạo, trong khi tôi theo chế độ một
vợ một chồng và không tin dạo. Tôi tiết lộ với ông ta sự hợm hĩnh và ti tiện
đến như thế nào của các thủ lĩnh Cơ Đốc giáo Đức và khuyên ông không nên để họ
lợi dụng. Tôi sẽ cho ông xem vài tiết mục của tôi, đầu tiên loại nhẹ nhàng như
“Đi đến trường học và ở trường học về”. Hẳn là phải tránh không thực hiện tiết
mục có tên là Hồng y giáo chủ. Bản thân ông cũng là Hồng ý giáo chủ, có thể ông
sẽ cáu tiết. Vậy mà ông lại đúng là người cuối cùng tôi muốn động đến.

Cuối cùng tôi vẫn cứ bị rơi
vào quyền lực trí tưởng tượng của chính tôi. Tôi tự hình dung lúc tôi vào yết
kiến Giáo hoàng với những chi tiết chính xác - quỳ trước mặt ông ta và xin ông
với sự hiện diện của một đức ông tử tế nào đó có cái cười mỉm ở miệng (làm ra
vẻ hơi khó tính) và các vệ binh người Thuỵ Sĩ ở mỗi bên cánh cửa, vui lòng ban
phước cho kẻ không tin đạo là tôi - đến nỗi tôi sắp như đang đứng trước mặt đức
chí tôn. Chắc chắn rồi tôi sẽ kể cho Léo nghe việc Giáo hoàng cho tôi yết kiến
ra sao. Còn lúc này, tôi đã ở nơi Giáo hoàng, tôi thấy rất rõ cái cười mỉm của
ông, nghe giọng nói nông dân sang sảng của ông và tôi kể cho ông nghe việc tên
khùng ở Bergame đã trở thành Arlequin như thế nào. Trong lĩnh vực này, Léo
chứng tỏ có sự chính xác rất khắt khe, bao giờ cũng quy kết tôi là kẻ nói dối.
Vì vậy, nếu tôi có tình cờ hỏi nó: “Em còn nhớ hôm chúng ta cùng nhau cưa gỗ
không?”, là nó nổi giận và hét lên “Này, chúng ta chưa bao giờ cùng cưa gỗ với
nhau cả!” Đúng là sự việc có thật, nhưng đó là một sự thật vô nghĩa và ngớ
ngẩn. Léo lúc đó lên sáu hay lên bảy tuổi còn tôi lên tám hay lên chín tuổi,
khi chúng tôi tìm thấy ở trong chuồng ngựa một mẩu gỗ (một đoạn cọc giậu) và
một cửa gỉ, nó đòi tôi cưa giúp nó đoạn cọc giậu. Tôi thật không thấy có ích
lợi gì trong việc cưa cái mẩu gỗ buồn cười ấy và hơn nữa Léo cũng không thể nêu
ra được một lí do xác đáng nào: nó chỉ muốn cưa, có thế thôi. Còn tôi, tôi từ
chối và tuyên bố là việc này hoàn toàn phi lí, thế là Léo khóc trong suốt nửa
tiếng đồng hồ. Phải đến mười năm sau, đúng vào giữa bài giảng của cha Wunibald
về nghệ thuật sân khấu của Lessing ^[107],
không chút nào liên quan đến chủ đề, tôi bỗng hiểu ra điều Léo cảm nhận lúc bấy
giờ: ở nó nảy sinh ra một ao ước vừa mãnh liệt vừa đột ngột muốn được cùng tôi
cưa gỗ.

^[107] Lessing
(1729-1781): nhà phê bình lí luận văn học và nhà viết kịch Đức, đại diện tiêu
biểu cho phong trào ánh Sáng Đức, có vai trò lịch sử quan trọng do những sáng
tác phê bình và lí luận, quan niệm một sân khấu tựnhiên hơn so với sân khấu
Pháp thế kỉ 17, và lấy Shakespeare làm mẫu mực, sát với sân khấu cổ Hi Lạp,
quan niệm này ảnh hưởng đến Goethe, Schiller và cả sân khấu hiện đại.

Mười năm đã trôi qua và tôi
bỗng nhiên hiểu ra điều Léo cảm nhận. Tôi cảm thông ghê gớm cảm hứng, trạng
thái căng thẳng, tâm trạng sốt ruột của nó đến nỗi đứng giữa bài giảng, tôi
đứng lên múa may như một người tù khổ sai, làm các động tác của một mẩu gỗ
tưởng tượng. Tôi thấy trước mặt tôi bộ mặt hớn hở và đỏ ửng lên trong trạng
thái hưng phấn của bé Léo, tôi đưa lưỡi cưa gỉ về phía nó, nó đẩy lại về phía
tôi... cho đến lúc cha Wunibald nắm lấy tóc tôi kéo lên để giúp tôi “tỉnh lại”.
Từ đó, tôi thực sự đã cưa gỗ với Léo... nhưng Léo không hiểu như thế. Nó là con
người thực tế, cho đến bây giờ nó vẫn không hiểu là ngày nay người ta có thể
cảm thấy buộc phải tức khắc có một hành động trông bề ngoài rõ ràng là ngu
ngốc. Chính mẹ tôi cũng thỉnh thoảng cảm thấy nhu cầu muốn thỏa mãn ngay một
ham muốn đột ngột nảy sinh: như muốn chơi bài bên góc lửa hoặc muốn tự mình xuống
bếp sắc nước thuốc hoa táo tây. Bà đột nhiên muốn được ngồi vào chiếc bàn rất
đẹp bằng gỗ gụ đánh vécni, chơi bài, phô trương hình ảnh một gia đình hạnh
phúc. Nhưng mỗi khi bà nảy ra một ham muốn như vậy, bao giờ chúng tôi cũng
tuyên bố là chúng tôi không đủ thẩm quyền. Thế là bà nổi cơn tam bành, hát lên
điệu hát lớn - về người mẹ - không được hiểu, nhấn mạnh vào bổn phận của chúng
tôi là phải vâng lời, điều giới luật thứ bốn, nhưng rồi chung quy cũng phải
thừa nhận chơi bài với bọn trẻ khi chúng tham gia chỉ vì phải vâng lời là kì
cục... và bà lui về phòng bà, nằm khóc. Đôi khi bà cũng giở trò mua chuộc, hứa
cho chúng tôi ăn một thứ gì đó “đặc biệt ngon”. Vô ích. Thế là chúng tôi lại
được bà thưởng cho một buổi tối, dồi dào nước mắt như vẫn thường xảy ra trong
nhiều buổi tối. Bà không biết là nếu chúng tôi không chịu chơi bài với bà một
cách dứt khoát như vậy, là vì có con bảy cơ ở trong cỗ bài và hơn nữa việc chơi
bài kiểu nào cũng đều làm chúng tôi nhớ đến Henriette. Nhưng cả tôi và Léo đều
không bao giờ thú nhận với bà điều đó. Và sau này mỗi khi nghĩ đến những cố
gắng của bà nhằm phô ra cảnh một gia đình hạnh phúc quây quần bên góc lửa,
trong tâm tưởng tôi lại thấy tôi đương chơi bài với bà, mặc dù thực ra chơi bài
tay đôi quả là chán. Tôi thực sự chơi bài với bà kiểu sáu mươi sáu con hoặc là
bài pikê, tôi uống nước sắc hoa táo tây pha thêm mật ong và có ý trêu chọc, đe
dọa tôi bằng ngón tay trỏ bà còn cho tôi một điếu thuốc lá, trong khi ở đâu đó
phía sau Léo dạo một khúc luyện của Chopin, lúc đó tất cả chúng tôi đều biết - kể
cả các gia nhân - là bố tôi đương ở nhà “con người ấy”. Tất nhiên là Marie đã
nghe nói về “những sự dối trá của tôi”, vì hễ tôi kể ra chuyện gì đó, là em lại
nhìn tôi bằng con mắt nghi ngờ. Thế nhưng, cái cậu bé ở Osnabruch ấy, “thật sự”
là tôi đã trông thấy. Đôi khi lại xảy ra điều ngược lại: cái gì thực sự sống
đối với tôi lại hình như là ngụy tạo và không thực. Như việc tôi đến thăm nhóm
nữ thanh niên của Marie, vào hôm tôi từ Cologne đến Bonn để
nói chuyện với họ về thánh đồng trinh Marie. Tóm lại, cái là phi ảo đối với
người khác thì đối với tôi lại là cái ảo nhất.