33 - CHUYỆN LỘ VĂN LUẬT

Lộ Văn Luật người huyện
Thạch Thất, tỉnh Hà Tây. Ông sinh và mất năm nào không rõ, chỉ biết khi quân
Minh xâm lược nước ta, ông đầu hàng và được quân Minh cho phò tá một tên tướng
cao cấp của giặc là Lý Bân.

Tháng 7 năm Kỉ Hợi (1419),
khi Lý Bân đi đàn áp ở Nghệ An, Lộ Văn Luật là tướng tiên phong. Song, do chỗ
Lý Bân dùng mà không tin nên năm ấy, Lộ Văn Luật lo sợ và bỏ trốn. Lý Bân tức
giận, cho bắt giết cả mẹ già lẫn anh em trong gia thuộc của Lộ Văn Luật. Có lẽ
cũng vì mối hận này mà đến tháng 4 năm Canh Tí (1420), Lộ Văn Luật quay trở về
quê nhà là vùng Thạch Thất, phát động nhân dân ở đây nổi dậy chống quân Minh.
Lý Bân lập tức cho quân đến đàn áp. Nhân dân địa phương hoảng sợ, đem nhau chạy
vào hang Phật Tích (tức hang Sài Sơn hay hang Núi Thầy) và hang An Sầm. Lý Bân
sai lính dỡ nhà dân làm củi để hun lửa vào hang, giết chết dân trong cả hai hang
nói trên. Lộ Văn Luật thoát ra được và chạy sang Ai Lao (đất Lào ngày nay),
được Quốc vương Ai Lao dung dưỡng.

Bấy giờ, Lê Lợi đã khởi
binh, ngoài chỗ dựa lợi hại là căn cứ Lam Sơn hiểm trở ở phía Tây Thanh Hóa, Lê
Lợi còn được sự hỗ trợ đắc lực của Ai Lao. Quân Minh vì thế mà không thể đè bẹp
được phong trào Lam Sơn.

Đến Ai Lao, lẽ ra Lộ Văn
Luật phải nuôi mối thâm thù với quân Minh và tập hợp hào kiệt để chờ ngày rửa
hận, song, ông đã làm ngược lại. Do có dịp gần gũi với Quốc vương Ai Lao, Lộ
Văn Luật đã tìm cách li gián Quốc vương Ai Lao với Lê Lợi. Kết quả là vào tháng
11 năm Tân Sửu (1421), khi Lê Lợi vừa thắng quân Minh hai trận ở Kình Lộng và
Đèo Ống (Thanh Hóa), thì Quốc vương Ai Lao bất thình lình cho quân đánh úp Lê
Lợi từ phía sau. Sách Đại Việt sử kí toàn thư (bản kỉ, quyển
10, tờ 8 a - b) mô tả trận này như sau:

"Vua (chỉ Lê Lợi - ND)
ngầm phục kích ở Đèo Ống (tả ngạn sông Mã - Thanh Hóa - ND) để đợi giặc. Đến
trưa thì quả nhiên (Trần) Trí đem quân theo đường núi mà đến. Quân mai phục hai
bên (của Lê Lợi) xông ra đánh tan giặc. Quân (Trần) Trí phải rút lui. Nhưng,
đúng lúc ấy, Ai Lao đem 3 vạn (có sách chép là 5 vạn - ND) quân và 100 thớt voi
thình lình đến doanh trại của Vua, giả dạng cùng hợp sức với Vua để đánh giặc.
Vua tin lời của họ nên không phòng bị gì. Đến nửa đêm thì (Vua) bị họ đánh úp.
Vua phải đích thân đốc chiến, đánh suốt từ giờ tí đến giờ mão (tức là từ 23 giờ
đêm hôm trước đến 7 giờ sáng hôm sau - ND) mới phá tan được quân Ai Lao, chém
hơn một vạn thủ cấp, bắt được 14 thớt voi và (lại còn) thừa thắng, truy kích
bốn ngày đêm liền, đuổi (quân Ai Lao) đến tận sào huyệt của chúng rồi mới về.”

Cũng sách trên (tờ 9 - a)
viết tiếp:

"Trước đây, Vua vốn
thân thiện với Ai Lao, chưa từng có sự hiềm khích gì. Hồi Vua còn cầm cự với
giặc ở Lư Sơn (Thanh Hóa - ND), Ai Lao từng cho quân đến giúp sức. Nay vì tên
nguy quan là Lộ Văn Luật trốn giặc chạy sang Ai Lao, sợ uy danh của Vua, bèn
thêu dệt gây sự xích mích, nên mới ra nông nỗi này.”

Lời bàn: Giặc vừa đến đã đầu
hàng rồi làm tay sai cho chúng, lỗi ấy thật không nhỏ, nhưng dẫu sao thì Lộ Văn
Luật cũng đã tự nhận ra tâm địa của quân Minh nên đã bỏ trốn. Nếu tất cả chỉ
dừng ở đó, hậu thế vẫn có thể rộng lượng mà bỏ qua cho ông.

Cầm đầu cuộc nổi dậy ở Thạch
Thất, việc lớn tuy không thành nhưng dẫu sao thì Lộ Văn Luật cũng đã tỏ ra là
có chút chí khí.

Tiếc thay, chút nghĩa khí
quật cường trong ông quá ít ỏi. Từ khi chạy sang Ai Lao, Lộ Văn Luật là một con
người hoàn toàn khác. Tầm nhìn thiển lậu, tâm địa nhỏ nhen, chẳng còn biết đâu là
anh hùng, đâu là phản bội... thực chất con người của Lộ Văn Luật là đấy chăng!

34 – CHUYỆN LÊ NGÃ VÀ TRẦN THIÊN LẠI

Sách Đại Việt sử kí
toàn thư (bản kỉ, quyển 10, tờ 5 - b) viết:

“Người làng Chàng Kênh,
huyện Thủy Đường (nay thuộc huyện Thủy Nguyên, Hải Phòng - ND) là Lê Ngã, đổi
cả họ lẫn tên thành Dương Cung, tự xưng là Thiên Thượng Hoàng đế, đặt niên hiệu
là Vĩnh Thiên. (Lê) Ngã vốn là gia nô của Trần Thiên Lại, tướng mạo rất đẹp,
từng đi khắp tứ xứ, tới đâu cũng được mọi người chu cấp.”

Chuyện đi khắp tứ xứ của Lê
Ngã, thực ra chỉ là chuyện đi lo tập hợp lực lượng để nổi dậy chống quân Minh,
làm việc đại nghĩa mà lúc ấy không phải ai cũng dám làm. Cũng sách trên (tờ 6 -
a) cho biết:

"Ngã nói với những
người quen biết rằng:

- Các người có muốn giàu sang không? Ai
muốn thì hãy theo ta.

Khi đến huyện Đơn Ba, Lạng
Sơn (nay là huyện Đình Lập, tỉnh Lạng Sơn - ND), Ngã mạo nhận là cháu bốn đời
của Trần Duệ Tông (người làm vua từ năm 1372 đến năm 1377 - ND), từ nước Lão
Qua trở về. Phụ đạo Đơn Ba (người đứng đầu huyện Đơn Ba - ND) là Bế Thuần đem
con gái gả cho và lập làm vua, chẳng bao lâu (Lê Ngã) đã có đến vài vạn quân.”

Khoảng giữa năm Canh Tí
(1420), các cuộc nổi dậy của Công Chứng, Phạm Ngọc, Phạm Thiện v.v... lần lượt
bị thất bại, tàn quân của họ đều theo về với Lê Ngã, thành ra lực lượng của Lê
Ngã lên tời mấy vạn người.

Quân Minh đang bối rối vì
phải lo đối phó với nhiều cuộc khởi nghĩa, trong đó có Lê Ngã, thì bỗng dưng
chúng có được một lực lượng đồng minh tình nguyện giúp sức đánh Lê Ngã. Thủ
lĩnh của lực lượng đồng minh này là Trần Thiên Lại, một quý tộc cũ của họ Trần
trước đó đã hèn nhát đầu hàng quân Minh. Trần Thiên Lại vào tận bản doanh của
Lê Ngã và xác nhận Lê Ngã chính là một trong những gia nô cũ của hắn. Thiên Lại
tuyên bố:

- Hắn là gia nô cũ của ta, việc gì ta phải sợ
mà lạy nó!

Thiên Lại về rồi, Lê Ngã xét
thấy không nên dung tha tên phản quốc nguy hiểm này, bèn cho quân đuổi theo
nhưng không kịp. Sau đó, cũng sách trên (tờ 6 - b) cho biết:

“Thiên Lại gửi hịch cho các
huyện gần đó, tự xưng là Hưng Vận Quốc thượng hầu, đem quân đi đánh nhau với Lê
Ngã, bị Ngã giết chết. Lý Bân (lúc ấy mới) đem quân thủy bộ đến đánh. (Lê) Ngã
và (Bế) Thuần đang đêm bỏ trốn cả, không biết là đi đâu.”

Sách Khâm định Việt
sử thông giám cương mục(chính biên, quyển 13, tờ 11) còn ghi thêm một chi
tiết thật thảm hại cho Trần Thiên Lại như sau:

"Lý Bân nhà Minh nói:

- Thiên Lại và Lê Ngã cũng chỉ như hai con thú
mà thôi. (Bởi vậy) chờ cho (Lê Ngã) thắng rồi, Lý Bân mới xuất quân ra đánh.”

Thế là rõ! Trần Thiên Lại
tình nguyện đánh Lê Ngã, nhưng, với tướng giặc là Lý Bân thì Trần Thiên Lại
chẳng qua cũng chỉ là đồ thí bỏ, sống chết chẳng có gì đáng bàn.

Lời bàn: Đầu hàng quân Minh là
một lần phạm tội. Tình nguyện đem quân đi đánh nghĩa binh Lê Ngã là thêm một
lần phạm tội nữa. Trần Thiên Lại bị giết bởi lưỡi gươm của Lê Ngã là phải lắm.

Trần Thiên Lại khinh Lê Ngã,
cho Lê Ngã chỉ là gia nô của hắn xưa kia nên không lạy, lại còn cất quân đi
đánh, có biết đâu chính Trần Thiên Lại mới thực là gia nô, mà lại là gia nô của
quân cướp nước tàn bạo. Nhục thay!

Thế mới biết ở đời, vẫn có
kẻ chẳng biết đâu là vinh, đâu là nhục, mà như thế thì còn đáng gọi là người
được nữa chăng?