Chương 10
Thoáng thấy mẹ về đến cổng thằng Dần mừng nhẩy
chân sáo:
- U đi đâu từ lúc non trưa đến giờ? Có mua
được gạo hay không? Sao u lại về không thế?
Cái Tý ở trong cửa bếp sa sả mắng ra:
- Đã bảo u không có tiền, lại cứ nhằng nhằng
nói mãi! Mày tưởng người ta dám bán gạo chịu cho nhà này sao? Thôi! Khoai chín
rồi đây, để tôi đổ ra cho ông xơi, ông đừng làm tội u nữa.
Rồi nó tất tả bồng em chạy ra trước thềm, đon
đả chào mẹ:
- U đã về ạ! Ông Lý cởi trói cho thầy con chưa
hử u? Cái nón của u làm sao bị rách tan tành thế ấy? Tay u làm sao lại phải
buộc rẻ thế kia?
Chị Dậu không trả lời. Thơ thẩn, chị đón lấy
con bé con và ngồi ghé vào bên mép chõng. Cái Tý xoa đầu cái Tỉu kể lể bằng
giọng hú hí:
- Cô ả này hôm nay quấy lắm đấy u ạ! U đi khỏi
nhà, cô ta cứ ra rả khóc không dứt miệng. Dỗ thế nào cô ta cũng không nín cho.
Đặt ngồi xuống phản, cô ta lại níu lấy con và cố đứng lên. Con vừa đèo đẽo cắp
cô ta ở sườn, lại vừa hì hục rửa khoai, tra nồi, xin lửa, dóm bếp. Củi thì ướt
chẩy ướt nhã, lì lụt mãi vẫn không cháy cho. Thế mà con cũng luộc được chín nồi
khoai rồi đấy! U bảo con có ngoan không?
Chị Dậu vẫn không nói gì. Buồn rầu, chị kéo
chéo yếm cài trong dải lưng, vạch bầu vú nổi gân xanh lè, và bóp mạnh cổ vú,
vắt những sữa chua xuống đất.
Thằng Dần lần thần đứng bên cạnh mẹ hau háu
nhìn những tia sữa bằng hai con mát tiếc rẻ ngậm ngùi.
Cái Tỉu vừa ngậm vú mẹ vừa khóc lằng nhằng.
Sữa trong vú chảy ra không đủ sức nó nuốt. Nhả bên nọ, nguập bên kia, bú bên
này, lại sờ bên khác, con bé vần hai đầu vú giống như con mèo vờn cái bong bóng
bẹp hơi.
Mấy nét dăn dúm hiện trên sống mũi và mấy
tiếng xuýt xoa sè sẽ tự trong đầu lưỡi đưa ra, chị Dậu chừng cũng rát ruột về
sự phàm ăn của con. Tuy vậy, chị vẫn hết sức nín nhịn, và vẫn luôn luôn vuốt
tay vào vú, cố ý dồn cho sữa xuống.
Cạnh chõng, nghi ngút một đám khói bay.
Cái Tý lễ mễ bưng rổ khoai luộc ghếch vào chân
cột, và dặn thằng Dần:
- Hãy còn nóng lắm đấy nhé! Em đừng mó vào mà
bỏng thì khốn.
Vừa nói, nó vừa tung tăng chạy đến rổ bát, lục
lấy hai cái bát to và một đoi đũa, đem lại. Bới từ trôn rổ bới lên, nó gắp
những mẫu khoai to xếp đầy hai bát. Bằng cái dáng bộ vui vẻ, nhẹ nhành nó đặt
một bát lên chõng:
- Mời u xơi khoai đi ạ!
Rồi nhanh nhảu, nó bưng một bát, bước qua tấm
phản cặp khênh, ngửa cổ để lên bàn thờ, và quay xuống, nó bảo thằng Dần:
- Bát này chị để phần thầy đấy nhé! Chốc nữa
thầy về thầy ăn. Đứa nào ăn vèn của thầy thì chị không cho đi chơi với chị.
Thằng bé không để tiếng nào vào tai, nó cứ
ngồi sán bên cạnh rổ khoai và nuốt nước rải ừng ực.
Cái Tý lật đật chạy đi tìm cái quạt nan, để
quạt cho khoai chóng nguội.
Rổ khoai vừa đi hết khói, hai đứa xúm lại, lê
la ngồi phệt dưới đất, mỗi đứa nhón lấy mỗi củ, không kịp bóc vỏ, chúng nó vừa
thổi phù phù vừa cắn ngấu nghiến. Giống hai con cọp trong chuồng bách thú vớ
miếng thịt bò tươi, đứa nào đứa ấy nhai nuốt một cách ngon lành gọn vẹn. Trừ ra
khi gặp củ nào hà nhậy, đắng quá không thể nuốt được, chúng nó mới chịu nhổ đi,
và khi bị củ nào nhiều sơ, dai quá không thể nhai được, chúng nó mới chịu nhả
bã.
Những sự hiếu thảo, ngoan ngoãn của hai đứa
trẻ ngây thơ vô tình lộ ra từ nãy đến giờ, hình như đều là những lưỡi dao găm
cắt từng khúc ruột chị Dậu. Càng nhìn chúng nó, chị càng nước mắt ngắn dài.
Ngạc nhiên, cái Tý thỏ thẻ giục mẹ:
- U ăn khoai đi, để lấy sữa cho em nó bú. Từ
sáng đến giờ, u chưa ăn gì, đói quá chịu làm sao được?
Chị Dậu vẫn cứ rầu rĩ nét mặt, những giọt nước
mắt rơi xuống càng mau.
Với vẻ mặt băn khoăn, cái Tý lại bưng bát
khoai chìa tận mặt mẹ:
- Này u ăn đi! Để mãi! U có ăn thì con mới ăn.
U không ăn, con cũng không muốn ăn nữa.
Nể con, chị Dậu cầm lấy một củ, rồi chị lại
đặt xuống chõng. Vẻ nghi ngại hiện ra sắc mặt, con bé hóm hỉnh hỏi mẹ một cách
thiết tha:
- Sáng ngày người ta đấm u có đau lắm không?
Chị Dậu sẽ gạt nước mắt:
- Không đau, con ạ!
- Thế làm sao u cứ khóc mãi mà không ăn khoai?
Hay là u thương chúng con đói quá? Không, chúng con không đói nữa đâu. Hai đứa
ăn hết ngần kia củ khoai thì no mòng bụng ra rồi, còn đói gì nữa? U cứ ăn đi, u
cứ ăn hết bát khoai ấy đi! Nếu u không ăn, lấy đâu ra sữa cho em nó bú?
Chị Dậu vừa nói vừa mếu:
- Thôi u không ăn, để phần cho con. Con chỉ
được ăn ở nhà bữa nay nữa thôi. U không muốn ăn tranh của con. Con cứ ăn cho
thật no, không phải nhường nhịn cho u.
Cái Tý chưa hiểu hết ý câu nói của mẹ, nó xám
mặt lại và hỏi bằng giọng luống cuống:
- Vậy thì bữa sau, con ăn ở đâu?
Điểm thêm một giây nức nở, chị Dậu ngó con
bằng cách xót xa:
- Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài.
Cái Tý nghe nói giẫy nẩy, giống như sét đánh
bên tai, nó liệng củ khoai vào rổ và òa lên khóc:
- U bán con thật đấy ư? Con van u, con lạy u,
con còn bé bỏng, u đừng đem bán con đi, tội nghiệp. U để cho con ở nhà chơi với
em con.
Thằng Dần cũng khóc tru tréo, bỏ luôn rổ khoai
đứng dậy, ngoay ngoảy lắc cái mông đít, nó nhắc lại câu đã nói sáng ngày:
- Em không! Nào! Em không cho bán chị Tý! Nào!
Nào! Có bán thì bán cái Tỉu này này!
Chị Dậu chỉ thổn thổn thức thức không nói thêm
được câu gì. Bộ mặt sầu thảm dần dần ngã xuống, đối thẳng với mặt con bé đương
bú.
Bên đám lông mày cong rướm, mấy sợi tóc mai
thả rủ xuống, hình như làn khói thuốc lá phớt phơ bay trước khuôn gương. Và
trên cái gò má đỏ bừng, vài dòng nước mắt thánh thót đuổi nhau, chẳng khác hạt
sương buổi mai lánh đọng trong cánh hoa hồng mới nở.

Gió chiều thổi đám tre tơi tả. Nắng Tây gay
gắt soi đến nửa thềm. Thằng Dần cái Tý thôi không ăn khoai, lải nhải vừa van
vừa khóc.
Cái Tỉu bú đã lưng dạ, hớn hở ngảnh ra cười
đùa. Chị Dậu lại càng rũ rợi. Chống tay lên trán, chị như nghĩ ngợi phân vân.
Một lúc sau, chị đứng phắt dậy với cái dáng điệu quả quyết:
- Thôi, phải tội với trời, mẹ chịu! Cảnh nhà
đã thế, mẹ đành dứt tình với con!
Tức thì, chị chùi nước mắt và đi làm những
việc mà chị cho là đau đớn.
Cái Tỉu lại bậu bên sườn cái Tý.
Con chó cái chúi đầu vào sợi xích sắt để cho
bà chủ buộc vào cột nhà.
Đàn chó con phải bắt vào trong rổ thưa, trên
có mẹt đậy và có lạt chằng chắc chắn.
Cái việc xong hết chị lại đón cái Tỉu, cho nó
bú thêm lúc nữa. Sau khi đã kéo chiếc chiếu thủng rách trên phản trải xuống
giữa nhà, chị đặt con nhỏ vào chiếu và sai thằng Dần ngồi đó trông em. Chị lục
tất cả quần áo của cái Tý và gói chung làm một gói. Rồi một tay nưng cổ chó con
lên đầu, một tay cầm sợi xích sắt định giắt luôn con chó cái ra cửa, sụt sịt
chị bảo cái Tý:
- Con hãy đội cái mê nón cho đỡ nắng, và con
cắp lấy gói quần áo rồi sang bên cụ Nghị Quế với u.
Chừng như lúc nãy thấy bắt cả chó lớn, chó
con, cái Tý vần tưởng những con vật ấy sẽ đi thế mạng cho mình, cho nên nó đã
vững dạ ngồi im. Bây giờ nghe mẹ giục nó phải đi, nó lại nhếch nhác mếu khóc:
- U nhất định bán con đấy ư? U không cho con ở
nhà nữa ư? Khốn nạn thân con thế này. Trời ơi! Ngày mai con chơi với ai? Con
ngủ với ai?
Chị Dậu lại lã chã hai hàng nước mắt.
- U van con, lạy con, con có thương thầy
thương u, thì con cứ đi với u, đừng khóc lóc nữa, đau ruột u lắm. Công u nuôi
con sáu, bảy năm trời, tốn kém bao nhiêu tiền của! Bây giờ phải đem con đi bán,
u đã chết từng khúc ruột rồi đây con ạ. Nhưng mà tiền sưu không có, thầy con
đau ốm là thế, vẫn bị người ta đánh trói, sưng cả hai tay lên kia… Nếu không
bán con, thì lấy tiền đâu nộp sưu? Để cho thầy con khổ sở đến nước nào nữa?
Thôi u van con, u lạy con, con có thương thầy thương u, thì con cứ đi với u!
Cái Tý vẫn khóc rưng rức. Chị Dậu cũng vừa đội
rổ chó con vừa khóc nức nở, nhưng vẫn cố kiếm lấy những lời thấm thía xót xa để
khuyên con.
Lâu lâu, cái Tý chừng như cũng hiểu những nỗi
đau lòng của mẹ, nó không khóc nữa. Lau sạch nước mắt, nó chạy đến chỗ cái Tỉu,
cúi đầu tận mặt con này, nó hôn mỗi má mấy cái, và nó lại mếu:
- Tỉu ở nhà nhé! Tỉu ở nhà với anh Dần nhé!
Chị phải đi đây. Chị sang ở với cụ Nghị kia đây. Từ rầy trở đi, Chị không được
ẵm Tỉu nữa. Bao giờ Tỉu lớn, Tỉu sang bên ấy tìm chị, Tỉu nhé!
Rồi nó ôm lấy thằng Dần, rồi cũng hôn luôn hai
má thằng ấy. Vừa nói nó vừa giàn giụa nước mắt:
- Dần có thương chị không? Dần có nhớ chị
không? U bán chị rồi, Dần ở nhà chơi với Tỉu vậy. Nó khóc thì Dần dỗ nó, không
được đánh nó đấy nhé. Bao giờ nó lớn, thì Dần rủ nó sang nhà cụ Nghị với chị.
Thôi Dần ở nhà, chị phải đi với u đây chị không được về nữa đâu, Dần ạ!
Thằng Dần níu lấy áo chị và khóc rầm rĩ:
- Chị phải ở nhà với em! Em không cho chị sang
nhà cụ Nghị. Nếu chị sang nhà cụ Nghị, rồi thì em chơi với ai?
Cái Tý lại khóc hu hu. Nó cứ quấn quýt thằng
Dần, không muốn rời ra. Ngoảnh lại nhìn mặt chị Dậu, nó nói bằng giọng năn nỉ:
- Con nhớ em quá! Hay là u hãy cho con ở nhà
một đêm nay nữa, để con ngủ thêm với em để con nói chuyện với em. Sáng mai con
xin đi sớm.
Chị Dậu càng tỏ ra bộ đau đớn:
- Thôi, u van con, u lạy con, con có thương
thầy, thương u thì đi ngay bây giờ cho u. Nếu con chưa đi, cụ Nghị chưa giao
tiền cho, u chưa có tiền nộp sưu, ông lý lại trói thầy con thêm một đêm nữa,
thì không khéo thầy con sẽ chết ở đình, chứ không sống được. Thôi, u van con, u
lạy con, con có thương thầy, thương u, thì con đi ngay bây giờ cho u.
Và chị cố kiếm cho được cái giọng ngon ngọt để
dỗ thằng Dần:
- Dần buông chị ra, đi con! Dần ngoan lắm nhỉ!
U van Dần, u lạy Dần! Dần hãy để cho chị đi với u, đừng giữ chị nữa. Chị nó có
đi, u mới có tiền nộp sưu, thầy Dần mới được về với Dần chứ! Sáng ngày người ta
đánh trói thầy Dần như thế, Dần có thương không. Nếu Dần không buông chị ra,
chốc nữa ông lý vào đây, ông ấy trói nốt cả u, trói nốt cả Dần nữa đấy.
Thằng Dần vẫn sợ ông Lý, như đứa trẻ khác sợ
ông ngoáo ộp, nghe nói đến tên ông ấy nó đã mất vía đi rồi. Lập tức nó rời vạt
áo cái Tý và nó ỏn ẻn dặn mẹ:
- Em chỉ cho chị Tý đi một lúc thôi. Lấy tiền
được rồi, u phải đem chị ấy về đây với em.
Chị Dậu buột miệng:
- Ừ…
Rồi hình như có ý hối vì mình đã nói dối trẻ
con, tức thì chị lại nói chữa:
- Ừ, hễ cụ Nghị bằng lòng để cho chị con về
nhà vài hôm, thì u lại đem nó về với con.
Cái Tý với hai hàng nước mắt dòng dòng, hôn
hít các em lượt nữa, rồi lủi thủi nó đội mê nón trên đầu và cắp gói áo vào
nách.
Chị Dậu vừa dặn thằng Dần ngồi coi cái Tỉu,
vừa cởi dây xích lôi con chó cái.
Con vật ấy ở nhà chị Dậu, tuy không làm tên
lính gác nhà như các bạn nó ở bào những nơi giàu có, nhưng cũng là hạng tôi tớ
cần dùng. Những lúc con cái chủ nhà đau dạ lạnh lòng… Công việc vệ sinh trong
nhà, phận sự nó phải gánh vác tất cả. Sự quan hệ giữa nó với chủ tuy chỉ có
thế, song mà trời đã sinh nó làm một loài vật giầu lòng trung thành thì, ăn
lương của chủ, nó phải hết lòng mến chủ, cũng như nó phải hết lòng vâng theo
lời chủ. Cái bản tính ấy, khiến nó chỉ muốn làm việc với chủ suốt đời, không
muốn có ngày hưu trí, mặc dầu chủ vẫn coi nó là vật hèn. Vì vậy, nay thấy chị
Dậu xích nó, lôi nó, đối với nó có vẻ khác hẳn mọi ngày, hình như nó cũng biết
rằng chủ nó sắp sửa đổi nó đi đâu hoặc là đem nó đến chỗ làm tình làm tội gì
đó. Khăng khăng ghì lại nhất định nó không chịu đi. Chị Dậu càng kéo, nó càng
tỏ ra thái độ van lơn. Nếu có một nhà động vật tâm lý học đứng ở cạnh nó lúc
ấy, tất nhiên người ta có thể đoán rằng: nó đương lạy chủ, xin chủ cho nó ở lại
thêm một hạn nữa.
Vô hiệu! Chủ nó cứ dùng cương quyền, điệu nó
sềng xệch ra đường.
Tuy vậy, nó vẫn còn mong chủ thương. Cho nên
ra khỏi cổng rồi, nó cứ còn lăn, còn rẫy, còn ngoe ngoảy đuôi, còn kêu hừng hực
khi nghe tiếng mấy con chó con ăng ẳng ở trên đầu chủ.
Mặt trời đã xế. Bóng người ngã xuống mặt
ruộng, dài thườn thượt như bóng cây cau. Trâu bò không phải cầy chiều nghễu
nghện theo đàn trẻ chăn ra các bờ ruộng gậm cỏ.
Với những tiếng thổn thức trong đáy tim và
những giọt nước mắt luôn đọng lại ở gò má, chị Dậu cố sống cố chết, nhũng nhẵng
dẫn con cà chó lẽo đẽo dưới ánh nắng mùa hè. Con vẫn lướt mướt khóc, chó vẫn ý
ẳng kêu, chị vẫn nhất định giả câm giả điếc, mong cho chóng đến nhà cụ Nghị.

Nắng quái in ánh vàng trên giẫy ngọn tre. Đàn
liếu điếu líu tíu kêu trong cành khế. Mấy con triền triện ríu rít gọi nhau trên
tầu cau.
Nghị Quế vểnh râu đứng trong sân gạch ngắm đôi
bồ câu gật gù gụ nhau ở cửa chuồng. Nhác thấy mẹ con bị Dậu nhô vào, hắn hỏi
một cách thật đổng:
- Làm gì bây giờ mới dắt nhau đến? Để cho
người ta chờ đợi mấy giờ đồng hồ! Dính với chúng bây lúc nào bực mình lúc ấy,
không có đứa nào giữ được đúng hẹn bao giờ!
Lễ phép, mẹ con chị Dậu cùng cúi đầu chào:
- Bẩm cụ, vì nhà con bị trói ở đình, con phải
nói mãi các ông ấy mới cởi ra cho để ký văn tư… Vả lại, đường cũng hơi xa, con
đi khí chậm, xin cụ tha lỗi cho!
- Bà ở nhà khách ấy, đem nhau vào mà nói với
bà!
Rồi hắn gọi chõ vào phía trong sân:
- Đứa nào ra coi chó cho chúng nó!
Như anh phường trò đón dịp, thằng bếp dạ một
tiếng thật dài, rồi nó cằm gậy đuổi chó, đưa mẹ con chị Dậu và con chó cái lên
tòa nhà mà chị đã vào lúc nãy.
Mụ Nghị phủ đầu bằng giọng gắt gỏng:
- Đã bảo lấy cái gì đậy cho mấy con chó con,
kẻo nó bị nắng, sao lại chỉ úp cho nớ một cái mẹt ranh thế kia?
Thèn lẹn, chị Dậu chỉ trả lời bằng câu lạy cụ.
Rồi, nhờ thằng bếp buộc cái xích của con chó cái vào cột, chị thong thả hạ rổ
chó xuống thềm.
Mụ Nghị liếc nhìn cái Tý, the thé, mụ mắng chị
Dậu:
- Thế mà cả vợ lẫn chồng dám xưng xưng con đã
lên bảy. Lên bảy mà bằng cái nhãi thế à? Bà biết ngay mà! Cái đời nhà chúng bay
còn có câu nào nói thật!
- Bẩm cụ, chúng con không dám nói dối, thật
quả cháu đã lên bảy tuổi, thằng em nó lên năm, còn con bé nữa lên hai. Con được
ba cháu cả thảy.
Nghị Quế ở sân vừa vào, chỉ mặt chị Dậu, hắn
tỏ ra người rất oai:
- Im cái mồm. Đứng giở con cà con kê ra đây!
Mấy cháu mặc kệ nhà mày! Đẻ lắm thì bán nhiều, chớ làm trò gì? Mở cái rổ ra, tao
xem mấy con chó con!
Mụ Nghị tiếp theo lời chồng:
- Ấy đấy! Ông tính nó nói như thế có nghe được
không?
Rồi mụ ngoảnh trông chị Dậu:
- Này liệu hồn! Bà thì tổng cổ cả đi, không
thèm mua bán gì nữa bây giờ. Dễ bà bằng đôi bằng lứa với mày hay sao? Chưa nói
mày đã cãi liền! Láo quen! Con bé bằng ngần kia, mày dám xoen xoét bảo nó lên
bảy, nói cho chó no nghe à?
Cái Tý đứng nép sau cột, nét mặt thìu thịu,
như lo mình mới đánh rơi một tuổi lúc nào. Chị Dậu đờ mặt ngồi thừ với những
giọt nước mắt đọng ở trong đám long mi lóng lánh.
Hai bên thái dương Nghị Quế nổi những sợi gân
tím bầm để báo tin một câu giận dữ:
- Nó vẫn không mở mấy con chó con ra à? Có
tiếc đem về mà nuôi!
Nước mắt rỏ xuống gạch thềm thánh thót, chị
Dậu cắm cúi cởi mấy nút lạt buộc ở rạp cổ và bỏ cái mẹt ra thềm, Nghị Quế vội
vàng ngồi xuống cạnh rỗ. Bốn con chó con lần lượt bị hắn túm cổ xách lên, xem
tai, xem mắt, xem lưỡi, xem chân, xem bụng, xem đuôi, xem ngực, có con bị hắn
tỉ mỉ bới vạch từng cái lông tơ. Rồi hắn ngắm nghía đến cho chó cái. Một lát
sau, vẻ mặt hơi dịu, hắn vào ngồi bắt chân chữ ngũ trong sập và bảo chị Dậu:
- Văn tự đâu? Đưa đây tao xem.
Chị Dậu ró ráy cởi cái văn tự ở đầu dải yếm,
khúm núm đặt lên trên sập. Cầm bức văn tự, Nghị Quế chỉ nhìn đi nhìn lại ở chỗ
Lý trưởng đóng triện. Lâu lâu, quay ra hắn bảo thằng nhỏ:
- Mày đi lấy mấy bát cơm nguội, lấy nhiều
nhiều vào, để tao cho đàn chó này ăn thử, xem sao!
Thằng nhỏ ba chân bốn cẳng chạy xuống nhà
ngang sau một tiếng dạ gọn ghẽ.
Mẹ con chị Dậu ro ró ngồi nép bên cột, người
nọ nhìn cái mặt chan hòa nước mắt của người kia.
Bốn con chó con lau nhau đi đến ven thềm, mỗi
con chiếm mỗi vú của con chó cái.
Nghị Quế vui vẻ bảo vợ:
- Bà thử trông xem, có phải không có con nào
bị đuôi chấm sống?
- Tôi cũng đương nhìn, hình như không cả thì
phải.